ARTE ISLAMIARRA

1. ARTE
ISLAMIARRA

2. Aintzinate klasikoa
ERDI AROA V. – XV. m
Errenazimentu italiarraren hasiera
Errenazimentuaren hasiera iparraldean
Aro modernoa
Europa garaikidea
ISLAMIAR HEDAKUNTZA (VII. – VIII. m)

3.  ISLAMIAR HEDAKUNTZA (VII. – VIII. m)
 EKIALDEAN:
o BIZANTZIAR INPERIOA (IV. – XV. m)
o INPERIO OTOMANDARRA (XV. – XX. m)
 MENDEBALDEAN:
o GERMANIAR – ERROMATAR ERREINUAK (V. – VIII. m)
o KAROLINGIAR INPERIOA (VIII. – IX. m)
o ERROMATAR – GERMANIAR INPERIO SAKRATUA (X. – XIX. m)
TESTUINGURUA:

4. ISLAMIAR HEDAKUNTZA
ISLAMIAR HEDAKUNTZA
Mahomaren garaian
Omeiatar kalifaldian
Kalifaldi ortodoxoan
Abbasiarrak
Kalifa ortodoxoen hedakuntza
Kalifa omeiatarren hedakuntza
Abbasiarren hedakuntza
Kaliferrien hiri/sede garrantzitsuenak

5. BIZANTZIAR INPERIOA
Bizantziar inperioaren lurrak 565-
1025
1025-1100
1100-1300
1300-1453
Justiniar generalen espedizioak
Turkiar aurrerabidea
Bizantziar inperioa

6. INPERIO OTOMANDARRA

7. K.o. 500
ERREINU GERMANIAR – ERROMATARRAK

8. Frankoen erreinua
Karlomagnoren
konkistak
Erresistentzia
Karlomagnoren
bizilekua
KAROLINGIAR INPERIOA

9. ERROMATAR – GERMANIAR
INPERIO SAKRATUA
Mugak972an Oton I.arekin
Mugak1032an Conrado II.arekin
ERROMATAR – GERMANIAR INPERIO SAKRATUA

10. ARTEA

11. • NOIZ? VII. – XV. m artean
– VII. Mendetik – gaur arte
– Gailurra Erdi Aroan
GUDAK
tolerantzia erlijiosoa → arte
berrien hedakuntza
• Islamaren hedakuntzarekin → Islamiar
artearen hedakuntza

12. • Fenomeno KULTURAL, ERLIJIOSO,
POLITIKOEN espresio bide
• NON? Hedadura handia: Egipto,
Pertsia, India, Txina …
Barietate estilistikoa
EKLEKTIKOA (kultura ezberdinekin
harremanetan izatearen ondorio)

13. • Beste erlijioekiko jarrera irekiarekin eta hauen
influentziarekin garatu eta hedatu bazen ere
KORANAK zuzendutako artea
– Jaungoikoa ahalguztidunarekiko menpekotasuna +
tolerantzia jarrera irekian oinarritua
• Esparru erlijiosoan:
• Arte ARKITEKTONIKOA ↑
– arkitektura + eraikinen dekorazioak garrantzia
– Eskultura / pintura ↓
• ARRANDITSUA – IKUSGARRIA
– Saretak, kaligrafiazko dekorazioa, ilusiozko elementuak …
• IRUDI lanetan bi ideia nagusi:
– Miresgarria izatea: jainkozkoaren agerpena
– Joera anikonikoa: (jaungoikoaren izatea ezin daiteke figuretan
agertu) hasieran giza figurarik ez, geroago errepresentazio
figuratiborik ez (salbuespenak)

14. ARKITEKTURA

15. • Arkitekturan egiturari baino DEKORAZIOARI
(janzkerari) garrantzi handiagoa
• ARGIA elementu garrantzitsua arkitekturan
– kontrolatua, ez naturala → espazio intimistak + ilusionistak
– Materialtasuna ↓
• URA modu arkitektonikoan
– isla forma arkitektoniko mugikor + arina
• hiri arkitektura / arkitektura erlijiosoaren
banaketarik ez
• Edertasuna barrualdean gordetzen da

16. • Aurretik eraikitako hiriburuetara moldatzen
– aldaketa nabarmenik ez
• MESKITA garrantzitsuena hiriaren erdialdean
• Inguruan ZOKOAK (merkatu txikiak)
• Kale estuak (irteera gabeak gehienak)
• Barne patioak
• …
Hiriak

17. meskita

18. zokoak

20. kaleak

22. barne patioak

24. Etxe arabiarrak
• Kanpoaldera guztiz itxiak (kanpo horma itxiak)
• Barnealdeak zainduz + babestuz
• PATIOA (kanpoaldeari ezkutatua)+ inguruan
gelak (eguneroko bizitza)
• Patioa → behe-barrua (arrera funtzioa) →
esparru pribatua

25. • Arkitektura lanik bikainena
• OTOITZA erlijio islamiarraren betebeharrik
garrantzitsuenetakoa
• IMANak zuzendutako otoitz bateratuak
– Imana = fedea predikatzen duena
• ORNAMENTAZIO joera (horror vacui)
– Material pobreak dekorazio handiz jantziak (material
aberatsen itxura)
• Hainbat elementu biltzen ditu, ordena/barietate
handiak sortuz
Meskita

26. • Laukizuzen antolatua
• SAHN (patioa)
– SABIL (garbitze iturria)
• otoitz egin aurretik garbiketa erritua
• HARAM (otoitzerako areto nagusia)
– fededunek otoitz bateratua egiteko lekua
– QUIBLA (otoitzerako horma, Mecara zuzendua)
– MIHRAB (Quiblako nitxoa)
• MAXURA Quibla aurrean Mihrabaren inguruan leku
berezia/nabarmena/banatua (printzearentzat … gordea)
– MINBAR (Imanak otoitza zuzentzeko pulpitua)
• ALMINAR/MINARETE
– fededunak otoitzera deitzeko dorrea

27. eskema
SABIL
(garbitze iturria)
ALMINAR
/MINARETE
MIHRAB
(nitxoa) MINBAR
(pulpitua)
HARAM
(otoitzerako
areto nagusia)
SAHN
(patioa)
QUIBLA
(otoitzerako
horma)

28. QUIBLA
(otoitzerako
horma)
MIHRAB
(nitxoa)
SABIL
(garbitze iturria)
SAHN
(patioa)
HARAM
(otoitzerako areto nagusia)
ALMINAR
/MINARETE

29. Meskitak Mecako Kaaba santutegia (Arabia Saudi) gogoratzen duen
forma du
QUIBLA
(otoitzerako
horma)
HARAM
(otoitzerako areto nagusia)
SAHN
(patioa)
SABIL
(garbitze iturria)
ALMINAR
/MINARETE
MINBAR
(pulpitua)
ATAURREAKANPO HORMA
MIHRAB
(nitxoa)

30. Mecako meskita

31. Musulmanentzat Lur
osoa da meskita bat,
baina KAABA da salat
edo erritu otoitzak
egiterakoan "Nia" edo
asmoa zuzentzeko
erreferentzia toki
sinbolikoa.
Kaaba
santutegia

32. Alminar/Minarete
(otoitzera deitzeko)

33. Sahn (patioa)

34. Sabil (garbitze iturria)

35. Quibla (otoitzerako horma)

36. Mihraba
(nitxoa)

37. Minbar
(pulpitua)

38. Maxura (printze, kalifa,
sultanentzat gordetako
espazioa)

39. Haram
(otoitzerako
areto nagusia)

40. Sâlat (otoitza)

41. Derbitxeak (mevlevíak)

42. ELEMENTU
DEKORATIBOAK
eta PINTURA

43. • Arkitekturan egiturari baino DEKORAZIOARI
(janzkerari) garrantzi handiagoa
• Materialak: zeramika, igeltsua, mosaikoak,
harria, mosaikoak, beira, metala, egurra …
• Ornamentazioak zentzu lineala + laua +
plastikoa
• Polikromia bizia
• 3 dekorazio gai garrantzitsu:
– Bizidunak
– Abstraktuak
– Epigrafeak

44. • Egipto + Pertsiako tradizioa
• Gutxiago erabiliak
– Meskitetan ez dira agertzen
– Liburu sakro, jauregietako freskoetan
(paradisuaren isla …), zeramiketan, liburuetan …
• Figura lauak nagusi
• Lehoia sarritan (bizitzaren sinbolo)
– Mesopotamiar eragina
Bizidunak

47. • ATAURIKEAK:
– landare dekorazio estilizatu antinaturalista
• GEOMETRIKOAK:
– Sebka sareak (erronbo sareak)
– Gurpil dekoratiboak
– Mokarabeak (beheko aldea modu ahurrean zeiharki
moztutako prismak)
– Lazeriak (zinta/lerro amaigabeak, figura poligonal edo
izarratu desberdinak osatuz elkar gurutzatzen direnak)
Abstraktuak

48. Ataurikea (landare motiboa)

49. Sebka
(erronbo sareak)

51. Gurpil
dekoratiboa

52. Mokarabea
(muqarna)

54. Lazeria

56. • Koranetik ateratako esaldiak + aipamenak
– espazio + objektuei erlijio kutsua
• KUFIKOA
– Itxura zuzena duten letrak
• NASKHI
– Itxura kurbatua duten letrak (kurtsiba)
*gehiago ere badira …
Epigrafeak

57. Kufikoa

58. Naskhi

60. ARTE
ISLAMIARRA
ESPAINIAN
(Al - Andalus 711-1492)

61. • ARTE SINKRETIKOA (doktrina ezberdinak moldatzeko
ahalegina)
• Zibila - erlijiosoa banaketarik ez
• Joera anikonikoa (salbuespenekin)
• Eskultura/pintura gutxi (miniaturetan …)
• Arte estatikoa (oreka + egonkortasuna) – apurka garatuz
• Dekorazio joera (horror vacui)
– Estilizazio + geometrizazio joera
• Simetria ardatzik ez (dinamismoa)
• Arku barietate handia
• Arkuak eta gangak → arkitrabatua + gangatua

62. Arkuak
• Lobulatua
– Polilobulatua / trilobulatua
• Ferra arkua
– Bisigodoa / emirala / kalifala
• Ferra arku zorrotza
• Mixtilineoa (zuzenak + kurboak)
• Elkar gurutzatuak
• ….

63. KORDOBAKO
KALIFA ALDIA
(929 – 1032)

64. • Kalifa artea edo Kordobarra
• Espainiako kultura islamiarraren gailurra
• Hasieran indigenen arkitekturaren eragina
– Elementu arkitektoniko erromatarrak + bisigodoak
• X. mendean kapitel berriak
– Korintiarretik eratorria – ataurike motiboak akanto hostoetan
– Bizantziar eragina – korintiarra trepanoz tailatua (liztor- kabi
teknika)
• Ferra arkua erabiliena (bisigodoen eragina)
– Altuera igoz → kalifa estiloko ferra arku tipikoa
– Estradosa zentrotik mugituz, intradosarekiko ez-paralelo,
salmeretan(oinarriko dobeletan) estutuz
– Dekorazio zentzua → dobela zuri-gorriak / dekoratuak – lisoak
tartekatuta

67. • X. mende erdialdera → arku gingilduna (lobulatua)
(gingil zenbaki bakoitia)
+ ferra arku apuntatua (zorrotza)
• Alfiza → arkua markoztatzen duen dekorazio moldura
(marko ukitzailea)
• Arku elkar gurutzatuak dekorazio aukera anitza
– Erronbo itsurako dekorazioa erabiliena (XV. mendera arte hedatua)
• Gangak → aurreko guztiak + nerbio gizenekoak
– berezia; binaka lotuak + klabean gurutzatu gabe
• Dekorazioa
– Begetala → antinaturalista (eragin siriarrekoa)
– Geometrikoa → sinpletasuna; karratuak + laukizuzenak

71. Kordobako meskita
• Abderraman I.ak 786 – 788 (Omeiarra)
• Espainiar arte islamiarraren prototipoa
• San Bizente eliza bisigodoaren lekuan eraikia
– Zenbait material aprobetxatuz
• Dimentsioak ez ziren nahikoak izan fededun guztiei
ostatu emateko:
– 3 zabalkuntza:
• 2 luzetara burualdeko horma handituz
• 1 zabaletara

73. • Laukizuzena + 2 unitate garrantzitsuz osatua
– SAHN (patio zabala + irekia)
• SABILa (garbiketa iturria)
• Hegoalderantz ALMINAR/MINARETEA (oinplano karratuko
dorrea; siriar kanpandorreen eragina)
– Barrualde estalia:
• HARAM (otoitzerako aretoa)
• Oinplanoa:
– 11 nabe sakoneran (erdiko nabea zabalagoa, QUIBLAra apuntatzen
duen MIHRAB nitxoan bukatua)
– ferra arkuz 2 solairutan antolatuak
– Hauen gainean erdi puntuko arkuak (Meridako akueduktuan
oinarritua)
– Arkuak zutabeek (kolomak itsatsiak) eutsiak
• Kanpoan kontrahormak (barruko nabeen banaketa
lerroekin bat eginez)

78. Zabalkuntza
desberdinak

79. 1.go zabalkuntza
• Abderraman II.aren erregealdian 833 – 855
bitartean
• QUIBLA bota + luzetara handitzeko
– Nabeak 8 kolomekin luzatzen dira
– MIHRABa material sendoagoekin ordezkatzen da
• Atariak kaleetan banatzen dira
• Alfizdun ferra arkua agertzen da

80. • Alhaken II.ak 961. urtean
• Luzetarako zabalkuntza
– 10 koloma gehiago
– Nabe nagusiaren gainean ertz ganga
• MIHRABa argiztatzeko kupula (kalifa- kupula)
– gela oktogonala + gela garrantzitsuena – aberatsena
• Garapen formala
– Bizantziar + korintiarretik eratorritako kapitelak
– MIHRABa bizantziar eragineko mosaikoz aberastua
– Edertasun handiko MAXURA
2.go zabalkuntza

84. • Almanzor 986. urtean (Abu Amir Muhammad)
• Meskita alde baterantz zabalduko du
– MIHRABa ez da zentratua geratuko
– Patioa + 19 nabe
• Ferra arku apuntatua agertuko da
• Erromatar + eraikuntza bisigodoetatik lortutako
kolomak
– altuera desberdinak, euskarri desberdinek batasuna
lortzeko
• Dobeletan bikromatismoa (zuria + gorria)
3.go zabalkuntza

85. • Gaur egun beheko kolomak marmolezkoak +
altuera berdinekoak
– Beraietaik elkar gurutzatzen diren arkuak (funtzio
estetikoa)
– Kolomak + dobelak marmol landuaz estaliak (motibo
begetal estilizatuak + epigrafeak)
– MAXURAko ganga hondo urreztatutako mosaikoz estalia
• Meskitak zentzu espaziala du
• Sinbolismoa
– zintzotasun + ausardiaz lurrari lotzen zaio

86. Madinat Al-Zahara
• Medina Azaharako hiri- jauregia
• Abderraman III.ak eraikia (Kordobako meskitaren patioan ere
moldaeraren bat egin zuen)
• Arrastoak baino ez dira geratzen
• Kalifa aldiko eraikin ederrenetakoa
– Kalifa boterearen sinboloa (ekialdeko kalifen irudia)
– Funtzio politiko- ideologikoa
– Protokoloaren garrantzia
• Terraza + murruetan egituratua
• Pertsiar eragina barrualdean
• Almorabideek suntsitu zuten XI. mendean

87. Madinat al Zahara

90. Saloi aberatsa
Abderraman III.aren saloia

92. Toledoko meskita
• Musa-In-Alik eraikia 999.ean
• Gurutze grekoko oinplano, lauki batean inskribatuta
– Bizantziar eraginekoa
• Arku elkar gurutzatuak
• Ferra arkuak, lobulatuak
• Sareta frisoan
• Kalifa- kupula

93. Toledoko
Argiaren
Kristo
meskita

95. Arte dekoratiboak
• Dotoretasuna
• Marfila:
– Erliebe xehe + lauak
– Marfilezko kutxak:
 Erabilera desberdinak
 Mota bi: zilindrikoak + laukiak
– Tailer garrantzitsu 2:
 Kordoba (X. m)
 Cuenca (XI. m)
• Ur-txarroak: ahotik ura isurtzen duten animali metaliko txikiak.
– Inspirazio geometrikodun motibo abstraktuz dekoratuak

97. TAIFA ERREINUETAKO ARTEA
XI. Mendea (Kordobako kalifaldiaren
erorkera ondoren 1032)

98. • Arkitekturan egitura izaeran aldaketa.
• Kalifa aldiko harlanduzko hormak adreiluengatik
ordezkatuak
• Arkuak + kolomak euskarri (kalifa estilotik
eratorriak)
• Ferra arkua toki sakratuetan kokatzeko +
gainerako arkuak dekorazio moduan erabiliak
• Ganga kopurua bikoiztu
• Estuko polikromatuaren erabilera

99. Zaragozako
Aljaferia

100. • Beni-Hud -en dinastia
• Proportzio handiko jauregi laukia
– Hormak indartzeko zirkulu-erdi formako dorreak
– Omenaldiaren dorrea (Babiloniako jauregi islamiarrak
gogoratzen)
– Barnean paraleloak diren 3 areto luze:
 Tximiniaren aretoa, Meskitaren aretoa, Erret -logela
– Aretoen jarraian arkuteriaz osatutako patioa
• Dekorazio ederra
– Arku barietate amaigabeak, elkar gurutzatuak, ataurikez
babestuak

101. Malagako
Alkazaba

103. Almeriako
Alkazaba

105. AFRIKAR DINASTIEN ARTEA:
Almorabideak eta Almohadeak

106. • 1085.urtean kristauek Toledo konkistatu zuten
• Arabiarrek Almorabideei (Saharako tribua) laguntza
eskatu zieten
• Almorabideak penintsulan finkatu ziren
• Beranduago Almohadeak ere

107. • Almorabideekin dekorazioaz gain sendotasun
konstruktiboa
• GOTORLEKUAK
• Aparejuen sinpletasuna (solidoak + konpon errazak)
• Adreilua + harlankaitza
• Harlandua behealdean
• Gangak kalifa estilotik eratorriak:
• Nerbio kopurua bikoiztu + mehetu
• Ferra arku apuntatua + gingilduna erabilienak
• Dekorazioa mokarabeetan oinarritua (dekorazio
epigrafikoa, ataurikea, lazeriak mantenduz)

108. Sevillako
Alkazarra
Espainian arrasto gutxi
Almorabideak (1086…)

109. Igeltsuzko patioa ; mokarabez burututako gangarik zaharrenetarikoa

111. Sevillako
meskita
Meskitarik
garrantzitsuenak
Afrikan: Tinmal,
Hassan, Rabat,
Kutubiyya …
Almohadeak (1147…)

112. • Laranjondoen patioa + alminarra (Giralda
dorrea) bakarrik kontserbatzen dira
•Funtzio ezberdinak izan ditu
•Ganga desberdinez estalitako solairu/mailak
•Kanpoko dekorazioa monotonia apurtuz
•Dorrearen garapena / eraldaketa
–Brontzean eginiko 3 bola zituen buruan
–Errenazimentuan estatua birakor batez ordezkatu zen

113. Almeriako
meskita

114. • ALMOHADEEN ERAIKUNTZA TIPIKOAK:
– GOTORLEKUAK
– HARRESI BAXUAK edo BARBAKANAK (bereizgarri)

115. Bi gorputz poligonalez osaturiko babes dorrez osatua, bata bestearen barruan
Nieblako gaztelua (Huelva)

116. Sinbolismoa?
Haizeen dorrea?
Dodekagonala - 12
haizeetara zuzendua
Urrearen dorrea
(Sevilla)

117. • Tarazea teknikaz egindako arketak
Arte dekoratiboak

118. ARTE NAZARIA - GRANADARRA
(1238 – 1492)

119. • Eraikuntza material pobreak + dekorazio panel
sendoak
• Behealdeak zeramika beiratuz
• Goian almena mailakatuak + erdialdeak ataurike
dekorazioz + epigrafiak
• Sabaiak egurrezko estalki aberatsez jantziak
– Zurtoin estilizatuak + mokarabezko dekorazioak
• Arku erabilienak erdi puntuko arku goratua festoiekin
(akairelatua)
• Galgo koloma / nazari koloma
– Estilizatua, kapitel zilindriko/kubikoa + fuste liraina

120. Alhambra (Gorria)

121. • XIV. – XV. m (Mohamed-ben-Nazar edo Al-Ahmar-ek
erreinua Granadan finkatu zuen + Alhambra eraiki)
• Jauregi itxurako eraikina (pertsiar + bizantziar jauregien
eragina → ekialdeko eragina)
• Zonaldeak era autonomo - independentean ordenaturik
patio desberdinen inguruan
– MEXUAR (zonalde publikoa – XIII. – XIV. m)
– DIWAN (mitreen patioa –arrayanes-, zonalde
ofizialista – XIV. m)
– LEHOIEN PATIOA (zonalde pribatua XIV. – XV. m)

122. Kapitel nazariak
Zeramika apaingarri landuak
motibo geometrikoekin

123. Sebka dekorazioa eta bestelako dekorazio landuaren erabilera
esanguratsua

124. Ferra arku apuntatua eta
ferra arku goratua erabilienak

125. MEXUAR patioa

126. MEXUAR aretoa

127. • Justiziaren atetik zonalde publikoa
• Alhambrako ataria
• Justizia administratzen den zonaldea
• Koloma nazariak
• Sabaian egurra
• Zeramikaz alikataturiko oin-ola
• Horma guztiz dekoratuak (igeltsu gaineko dekorazio
geometrikoa)
• Mokarabe dekorazioa

128. Mitreen patioa -arrayanes-

129. • Alde ofizialista
• Uraskako patio inguruan antolatua
• Comares dorreak nagusitua
– Patio inguruko gelen artean aipagarrienetakoa Comares aretoa
• Artearen eta naturaren bategitea
– Arkitektura irekia + integratzailea + piktorikoa (argia, kolorea,
uretan landareen … isla)
– Mikrokosmosaren errepresentazio sinbolikoa: koraneko
paradisuaren sinboloa lorategiaren bidez
– Ura funtsezko elementua (hornitzeko + praktikoa ; garbitzeko
elementu + funtzio estetikoa, paradisua)
• Koloma nazariak + arku goratuak eutsiz
• Ataurike + igeltsu gaineko dekorazioa
• patioaren inguruan, gela desberdinak; aipagarrienetako bat:
Comares aretoa

130. Comares aretoa

131. • Oinplano karratua
• Sabai aldea egurrezko gangaz burutua
– dekorazio geometriko + epigrafikoez
• Horma guztiak dekoratuak
• Egiturazko elementu arkitektonikoaren gainetik
dekorazio elementuak nagusitzen dira
• Zeramikazko oin-ola
• Igeltsuz konbinatuz + era erritmikoz islamiar dekorazio
motibo guztiak

132. Lehoien patioa

133. • Zonalde pribatuan aretoek + patio/lorategiek garrantzia
• Barruti + kanpo espazioaren komunikazioaren
garrantzia
• Patioek argi + dekorazio jokoen ekarpena
• Islamiar paradisuaren isla
• Lorategi pertsiarretan oinarritua
• Oinplano karratua
• kosmosaren irudi:
– 4 ardatz/ubidez gurutzatuz = lau puntu kardinalak
– Kosmos erdian iturria (unibertsoa zentratzen duen mendia/Jainkoa)
• Lehoien iturriak oinarri oktogonala + 12 lehoi (judutar
elkarteak sultanari egindako oparia)
• Uraren sinbologia (Jainkotasunaren bertutea + botere
politiko – erlijiosoa)

134. Generalifea

135. Eskaileraren eskutokitik ura
irristatzen da soinu guztiz
atseginak sortuz

137. • Granadar gorterako pitxerrak (tonu urdinak +
urreztatuak) aipagarriak
• Isla metalikodun zeramika (XIV. m)
Arte dekoratiboak