Theera-Ampornpunt N. Myths and truths on health information standards. In: Health Data Standards: From Reimbursement to Clinical Excellence; 2011 Aug 8-9; Bangkok, Thailand. Thai. Erratum: Page 2, 2nd paragraph, 3rd line From: "การรับรองคุณภาพโรงพยาบาล (Hospital Administration)" To: "การรับรองคุณภาพโรงพยาบาล (Hospital Accreditation)" Thanks to Dr.Krit Pongpirul for the error.

1. ตํานานความเชื่อและข้ อเท็จจริงเกียวกับมาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพ
่
Myths and Truths on Health Information Standards
นายแพทย์ นวนรรน ธี ระอัมพรพันธุ์
ฝ่ ายเวชสารสนเทศ คณะแพทยศาสตร์ โรงพยาบาลรามาธิ บดี
มหาวิทยาลัยมหิ ดล
การพัฒนางานด้านมาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพนั้น เป็ นภารกิจที่มีความซับซ้อนเป็ นอย่างมาก
เพราะโดยธรรมชาติของข้อมูลสารสนเทศทางสุ ขภาพที่มีความหลากหลาย หน่วยงานต่างๆ ที่เป็ นโครงสร้าง
็
พื้นฐานของระบบสารสนเทศระดับชาติกมีความพร้อมและทรัพยากรแตกต่างกัน นอกจากนี้ การพัฒนา
มาตรฐานสารสนเทศจําเป็ นจะต้องอาศัยความร่ วมมือจากทุกภาคส่วน และต้องอาศัยการวางแผน การกํากับ
ดูแล การวิจยและพัฒนา การเจรจาหาข้อสรุ ป กระบวนการตัดสิ นใจ การนํามาตรฐานไปใช้จริ ง และการ
ั
ประเมินผล ทุกขั้นตอนใช้เวลาและทรัพยากรเป็ นอย่างมาก บ่อยครั้ง ทิศทางในการพัฒนาก็อาจขาดความ
ชัดเจนและอาจไม่สมฤทธิ์ผลตามที่วางแผนไว้ ส่ งผลเสี ยต่อโอกาสการพัฒนาระบบสุขภาพของประเทศ
ั
โดยรวมในที่สุด บางครั้ง ปั ญหาในกระบวนการพัฒนามาตรฐาน เกิดจากความเข้าใจที่ไม่ตรงกันของ
ผูเ้ กี่ยวข้อง และขาดความพยายามที่จะแก้ไขความเข้าใจที่คลาดเคลื่อนเหล่านี้ ด้วยเหตุน้ ี การทําความเข้าใจที่
ถูกต้องตั้งแต่แรกเกี่ยวกับการพัฒนามาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพ จึงมีความสําคัญอย่างยิงต่อความสําเร็ จ
่
ของภารกิจนี้ ซึ่งจะส่ งผลดีต่อระบบสุ ขภาพของประเทศต่อไป
ในแวดวงมาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพ มีความเข้าใจผิดบางประการที่มกได้ยนกันบ่อยๆ ซึ่ง
ั ิ
ผูเ้ ขียนขอเรี ยกว่าเป็ น “ตํานานความเชื่อ” (Myths) ที่หลายท่านอาจ “เชื่อ” หรื อเห็นเช่นนั้น โดยปราศจากข้อ
พิสูจน์ และบทความนี้มีเจตนาที่จะสะกิดเตือนท่านที่หลงเชื่อ “ตํานาน” เหล่านี้ โดยเสนออีกหนึ่งมุมมองที่
ในทัศนคติของผูเ้ ขียน ใกล้เคียงกับความจริ ง (Truths) มากกว่า โดยจะพยายามอธิบายเหตุผล และอ้างอิง
หลักฐานทางวิชาการหรื อยกตัวอย่างจากประสบการณ์จริ งเท่าที่ทาได้
ํ
Myth 1: ไม่ จําเป็ นต้ องมีมาตรฐานสารสนเทศก็ให้ บริการผู้ป่วยได้ การพัฒนามาตรฐานจึงไม่ จําเป็ น
ท่านผูอ่านลองจินตนาการถึงสถานการณ์ดงต่อไปนี้
้ ั
่ ่ ่
- ท่านขับรถไปทํางาน แล้วเมื่อผ่านสี่ แยกไฟแดงที่มีการจราจรคับคัง ท่านไม่สามารถมันใจได้วา ผู ้
ขับขี่รถคันอื่นจะแปลสัญญาณไฟสี แดงว่าเป็ นสัญญาณให้รถหยุดเช่นเดียวกับท่านหรื อไม่ (หรื อแย่
ไปกว่านั้น ไม่มีสญญาณไฟโดยสิ้ นเชิง)
ั

2. - หากท่านจะทําธุรกรรมกับทางธนาคาร ธนาคารไม่สามารถจะตรวจสอบยืนยันตัวตนของท่านได้
อย่างมันใจ เพราะทางราชการไม่ได้ออกบัตรประชาชนและเลขประจําตัวประชาชนให้ท่าน
่
- ท่านไม่สามารถติดต่อสื่ อสารทางโทรศัพท์ โทรศัพท์มือถือ หรื อทาง e-mail ได้ เพราะไม่มีการ
กําหนดมาตรฐานทางเทคนิคที่จาเป็ นสําหรับเทคโนโลยีน้ นๆ
ํ ั
ตัวอย่างสถานการณ์เหล่านี้ แสดงให้เห็นว่า มาตรฐานนั้น เข้ามามีบทบาทในชีวตประจําวันของเรา
ิ
เป็ นอย่างมาก จริ งอยูที่ในอดีตกาล การที่เราไม่มีมาตรฐานเหล่านี้ อาจไม่ได้ส่งผลกระทบกับการดําเนินชีวิต
่
นัก แต่ในปั จจุบนที่เรามีประชากรจํานวนมาก การดําเนินชีวิตมีความซับซ้อนขึ้นเรื่ อยๆ และจําเป็ นจะต้อง
ั
่
อาศัยเทคโนโลยีและนวัตกรรมใหม่ๆ อยูตลอดเวลา มาตรฐานยิงมีความสําคัญเพิ่มมากขึ้น
่
ในทางการแพทย์และสาธารณสุ ข มาตรฐานที่ทุกท่านคงคุนเคย คือ มาตรฐานในการให้บริ การ ซึ่ง
้
เกี่ยวข้องกับมาตรฐานวิชาชีพ ความคาดหวังของผูรับบริ การ และกระบวนการพัฒนาคุณภาพ และเป็ นที่มา
้
ของการรับรองคุณภาพโรงพยาบาล (Hospital Administration) ซึ่งมีความสําคัญต่อคุณภาพของการ
ให้บริ การต่อผูป่วย มาตรฐาน HA เป็ นตัวสนับสนุน (facilitator) ให้โรงพยาบาลต่างๆ หันมาให้ความสําคัญ
้
กับกระบวนการพัฒนาคุณภาพ หากไม่มีมาตรฐาน HA คุณภาพการให้บริ การของแต่ละโรงพยาบาลก็จะมี
ความแตกต่างกันเป็ นอย่างมาก (large variations) ซึ่งจะส่ งผลเสี ยต่อผูป่วยโดยรวมได้
้
สําหรับประเทศไทย เทคโนโลยีสารสนเทศได้เข้ามามีบทบาทเพิ่มมากขึ้นในกระบวนการ
รักษาพยาบาล มีงานวิจยในต่างประเทศที่พบว่า การนําเทคโนโลยีสารสนเทศมาใช้ในกระบวนการ
ั
รักษาพยาบาล ส่ งผลดีต่อคุณภาพการรักษาพยาบาล1-3 แต่ในประเทศไทย อุปสรรคที่สาคัญประการหนึ่งต่อ
ํ
การพัฒนางานด้านเวชสารสนเทศของประเทศ คือการขาดข้อตกลงที่เป็ นที่ยอมรับเกี่ยวกับมาตรฐาน
สารสนเทศที่ควรนํามาใช้4 แม้วาเราจะสามารถให้บริ การผูป่วยได้ดงเช่นในปัจจุบนทั้งที่ไม่มีขอสรุ ปเรื่ อง
่ ้ ั ั ้
มาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพที่ชดเจน แต่การนําเทคโนโลยีสารสนเทศมาใช้โดยปราศจากมาตรฐานที่
ั
เหมาะสมก็อาจทําให้เกิดความแตกต่างในคุณภาพการให้บริ การได้ ทั้งยังเป็ นอุปสรรคต่อการแลกเปลี่ยน
ข้อมูลทางสุ ขภาพ (health information exchange) เพื่อความต่อเนื่องในการรักษา (continuity of care)
ระหว่างสถานพยาบาล ซึ่งมีความสําคัญต่อคุณภาพในการรักษาพยาบาลและความปลอดภัยของผูป่วย
้
(patient safety)5 จึงถือเป็ น “โอกาสพัฒนา” ที่มีความสําคัญยิงต่อคุณภาพชีวิตของผูป่วยโดยรวม
่ ้
ด้วยเหตุน้ ี มาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพ จึงเป็ นสิ่ งที่มีความสําคัญต่อการนําเทคโนโลยี
สารสนเทศไปใช้อย่างกว้างขวางในสถานพยาบาลทัวประเทศ ซึ่งเป็ นองค์ประกอบสําคัญของการพัฒนา
่
คุณภาพการรักษาพยาบาลโดยรวม การปฏิเสธความสําคัญของมาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพ ท่ามกลาง

3. บริ บทของการรักษาพยาบาลในศตวรรษที่ 21 จึงเป็ นอันตรายทั้งต่อตัวผูป่วยเอง และต่อการพัฒนาคุณภาพ
้
่
อย่างต่อเนื่อง (Continuous Quality Improvement) และความอยูรอดของสถานพยาบาล
Myth 2: การพัฒนามาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพ เป็ นงานของนักไอที
่
เป็ นความจริ งที่วา บุคลากรที่มีความเชี่ยวชาญทางเทคนิคด้านคอมพิวเตอร์และเทคโนโลยี
สารสนเทศ มีความสําคัญยิงต่อการพัฒนามาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพ แต่ผเู ้ ชี่ยวชาญด้านนี้ เป็ นเพียง
่
ส่ วนประกอบหนึ่งที่มีผลต่อความสําเร็ จของการพัฒนามาตรฐานเท่านั้น เพราะความสําเร็ จที่แท้จริ งของ
มาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพ (และเทคโนโลยีสารสนเทศ) ไม่ใช่การมีมาตรฐาน (existence of
standards) โดยตัวของมันเอง แต่คือ การยอมรับของผูใช้งาน (user acceptance) การนํามาตรฐานไปใช้อย่าง
้
กว้างขวาง (widespread adoption) และผลดีต่อการให้บริ การ (improved quality of care)6 ดังนั้น จึงมี
ความสําคัญเป็ นอย่างมากที่กระบวนการพัฒนามาตรฐานสารสนเทศ (และเทคโนโลยีสารสนเทศ) จะต้องมี
คนกลุ่มพิเศษ หรื อ “Special People”7 กล่าวคือ ต้องมีผที่มีความรู ้ความเข้าใจกระบวนการรักษาพยาบาล
ู้
ความคาดหวัง และมุมมองของผูให้บริ การ นอกจากนี้ยงควรมีผที่เป็ นตัวแทนของผูรับบริ การมามีส่วนร่ วม
้ ั ู้ ้
ด้วย และการสนับสนุนส่ งเสริ มให้มาตรฐานดังกล่าวมีการนําไปใช้อย่างกว้างขวางก็จาเป็ นจะต้องมีการ
ํ
วางแผนยุทธศาสตร์และนําทฤษฎีดานการใช้งานเทคโนโลยีสารสนเทศ (IT Adoption) มาปรับใช้ดวย จึงจะ
้ ้
ถึงจุด “Tipping Point” ที่จะทําให้เกิดการยอมรับในวงกว้าง8-9 ไม่เช่นนั้น โอกาสที่มาตรฐานที่จดทําขึ้นจะ
ั
นําไปใช้ได้จริ ง ก็มีต่า ทําให้เสี ยเวลา ทรัพยากร และแรงงานในการพัฒนาโดยใช่เหตุ
ํ
Myth 3: องค์ กรเอกชนและบริษัททีจําหน่ ายหรือให้ บริการด้ านสารสนเทศ (vendors) ไม่ เกียวข้ องกับ
่ ่
กระบวนการพัฒนามาตรฐาน
คนจํานวนไม่นอยมักมองว่า หาก vendors เข้ามาเกี่ยวข้องกับกระบวนการพัฒนามาตรฐาน จะ
้
พยายามที่จะต่อต้านการพัฒนามาตรฐาน หรื ออาจพยายามชี้นาทิศทางการพัฒนามาตรฐานในลักษณะที่ให้
ํ
ั
ประโยชน์กบตนเป็ นหลัก จึงอาจสนับสนุนกระบวนการพัฒนามาตรฐานที่ปราศจากผูแทนของ vendors มา
้
มีส่วนร่ วม ซึ่งแม้วาในความเป็ นจริ ง ผลประโยชน์ทบซ้อน (conflict of interest) จะเป็ นสิ่ งที่ควรให้
่ ั
ความสําคัญและควบคุมไม่ให้เกิดความได้เปรี ยบเสี ยเปรี ยบหรื อประโยชน์อนไม่เป็ นธรรมหรื อผิดจริ ยธรรม
ั
กับผูใด แต่ตองตระหนักว่า vendors มีบทบาทสําคัญในการตัดสิ นความสําเร็ จหรื อล้มเหลวของมาตรฐาน
้ ้
หนึ่งๆ ทั้งนี้เพราะหาก vendors มองว่ามาตรฐานดังกล่าว ซับซ้อนเกินกว่าจะนําไปใช้ได้จริ ง หรื อไม่ได้
สอดคล้องกับความต้องการของผูใช้งาน หรื อเข้ากันไม่ได้ (incompatible) กับผลิตภัณฑ์ของตน ก็อาจเลือกที่
้
จะไม่ adopt หรื อ implement มาตรฐานนั้นๆ ในผลิตภัณฑ์ของตน อันจะเป็ นการลดโอกาสที่มาตรฐาน
ดังกล่าวจะส่ งประโยชน์ต่อสถานพยาบาลและระบบสุ ขภาพโดยรวม นอกจากนี้ ต้องไม่ลืมว่า vendors เป็ นผู ้

4. ที่มีประสบการณ์การพัฒนาเทคโนโลยีสารสนเทศในโลกของความเป็ นจริ ง และเข้าใจเงื่อนไขทางการตลาด
(market conditions) ที่มีส่วนสําคัญต่อการกําหนดความเป็ นไปได้ของมาตรฐานที่พฒนาขึ้น health IT
ั
vendors จึงเป็ น stakeholder กลุ่มหนึ่งที่ไม่ควรมองข้ามในการพัฒนามาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพ
ในต่างประเทศ องค์กรที่ทาหน้าที่พฒนามาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพ เช่น Health Level Seven
ํ ั
International (HL7) หรื อองค์กรที่ทาหน้าที่ประสานความร่ วมมือเกี่ยวกับมาตรฐาน เช่น Health Information
ํ
Technology Standard Panel (HITSP) ล้วนแล้วแต่ส่งเสริ มให้มีผแทน vendors เข้ามามีส่วนร่ วมในการ
ู้
พัฒนา (ร่ วมกับนักวิชาการและผูแทนของกลุ่ม stakeholders อื่นๆ) ทั้งสิ้ น10-11 แนวทางที่เหมาะสมจึงมิใช่
้
การปิ ดโอกาส vendors ในกระบวนการพัฒนามาตรฐาน แต่เป็ นการตระหนักในความสําคัญของ vendors
การให้โอกาส vendors เข้ามามีบทบาทในกระบวนการพัฒนามาตรฐาน และการกําหนดกระบวนการกํากับ
ดูแลและการพัฒนามาตรฐานที่ป้องกันมิให้มีการเอื้อประโยชน์แก่ผใดผูหนึ่งโดยไม่เป็ นธรรม
ู้ ้
Myth 4: จะมีมาตรฐานสารสนเทศได้ ต้ องใช้ ซอฟต์ แวร์ ตวเดียวกัน
ั
ผูปฏิบติงานในวงการเวชสารสนเทศในประเทศไทยมีความเข้าใจเช่นนี้ไม่นอย ว่าการแลกเปลี่ยน
้ ั ้
ข้อมูลสารสนเทศระหว่างกัน (เช่น จากสถานีอนามัยไปสถานพยาบาล หรื อจากสถานพยาบาลหนึ่งไปยังอีก
แห่งหนึ่ง) จําเป็ นจะต้องใช้ซอฟต์แวร์หรื อระบบสารสนเทศตัวเดียวกัน หรื อจาก vendor เดียวกัน
ผูเ้ ขียนขอยกตัวอย่าง 2 กรณี ที่แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่าการแลกเปลี่ยนข้อมูลสามารถเกิดขึ้นได้
แม้จะใช้ซอฟต์แวร์คนละตัว (หรื อแม้กระทังใช้ระบบปฏิบติการ หรื อฮาร์ดแวร์ที่มีสถาปั ตยกรรมที่แตกต่าง
่ ั
่
กัน) ตัวอย่างที่เห็นได้ชดเจนคือ การท่องเว็บผ่าน browser ซึ่งแม้วาในฝั่ง client จะใช้ browser คนละตัว ก็จะ
ั
ได้ผลลัพธ์ที่เหมือนหรื อคล้ายคลึงกันมาก (เช่นเดียวกับการใช้ web server software คนละตัวกันในฝั่ง
server) และการรับ-ส่ ง e-mail ซึ่งไม่จาเป็ นที่ผรับและผูส่ง (หรื อผูรับคนเดียวกันที่เปิ ด e-mail ต่างเวลากัน)
ํ ู้ ้ ้
จะต้องใช้โปรแกรมเดียวกัน นี่เป็ นผลโดยตรงจากมาตรฐานข้อมูล (ในที่น้ ีคือ HTTP Protocol, POP3/IMAP
และ SMTP Protocol ตลอดจน TCP/IP)
เช่นเดียวกัน hospital information system (HIS) คนละตัว ก็สามารถแลกเปลี่ยนข้อมูลกันได้ หาก
่
สามารถตกลงกันได้วาจะรับส่ งข้อมูลกันอย่างไร ในความเป็ นจริ งซึ่งมีตวเลือกของ HIS จํานวนมาก การ
ั
กําหนดข้อตกลงและมาตรฐานที่ยอมรับร่ วมกันเป็ นแนวทางที่จะทําให้ HIS ที่หลากหลายสามารถเชื่อมต่อ
และแลกเปลี่ยนข้อมูลกันได้เช่นเดียวกับ web browsing และ e-mail
นอกจากนี้ บางท่านอาจมีความเข้าใจที่ถูกต้องแล้วว่า การใช้ซอฟต์แวร์คนละตัวจะสามารถ
็
แลกเปลี่ยนข้อมูลกันได้ แต่กมีความเชื่อว่า การใช้ซอฟต์แวร์เดียวกัน จะทําให้การแลกเปลี่ยนข้อมูลเป็ นไป
อย่างราบรื่ นกว่าและควรมีการส่ งเสริ มให้สถานพยาบาลทัวประเทศใช้ซอฟต์แวร์สารสนเทศโรงพยาบาลตัว
่

5. เดียวกัน ผูเ้ ขียนขอยกตัวอย่างมาตรฐาน Portable Document Format (PDF) ซึ่งเป็ นมาตรฐานที่สนับสนุนให้
มีการแลกเปลี่ยนเอกสารในรู ปแบบไฟล์สกุล PDF ที่ผอ่านอาจคุนเคยกันได้โดยง่าย แม้คนจํานวนไม่นอย
ู้ ้ ้
มักจะเข้าใจว่ามาตรฐานนี้เป็ นของ Adobe เนื่องจากผูใช้งานจํานวนมากใช้ Adobe Acrobat หรื อ Adobe
้
Reader ในการเปิ ดไฟล์ดงกล่าว แต่ในความเป็ นจริ ง มาตรฐานนี้เป็ นมาตรฐานเปิ ด (open standard) ดังนั้น
ั
จึงอาจมีผอื่นที่สามารถพัฒนา PDF viewer ขึ้นได้โดยอิสระ และผูใช้งานก็สามารถเลือกใช้ PDF viewer ที่
ู้ ้
ตนต้องการได้เช่นกัน หากเราพิจารณาสถานการณ์สมมติที่มาตรฐานนี้เป็ นมาตรฐานปิ ดที่มี Adobe เป็ น
้ ั ่
เจ้าของ ผูท่ีจะเปิ ดไฟล์ PDF ได้ จะต้องใช้โปรแกรมของ Adobe เท่านั้น บริ ษท Adobe ก็ยอมผูกขาด
โปรแกรม PDF viewer ของตน (ซึ่ งอาจมีผลต่อการกําหนดราคาของโปรแกรมดังกล่าว) ผูใช้งานจึงขาด
้
อิสระที่จะเลือกใช้โปรแกรมที่ตนต้องการได้
่
สําหรับระบบสารสนเทศโรงพยาบาล เป็ นที่ทราบกันดีวา โรงพยาบาลแต่ละแห่ง แม้จะเป็ น
โรงพยาบาลประเภทเดียวกัน สังกัดเดียวกัน ก็อาจมีลกษณะ ขั้นตอนการทํางาน หรื อความจําเป็ นเฉพาะด้าน
ั
่
ที่แตกต่างกัน ไม่วาจะเป็ นปัจจัยด้านองค์กร ปั จจัยทางกายภาพ ปัจจัยทางการเงิน ปัจจัยด้านปริ มาณการ
ให้บริ การ ปั จจัยทางเทคนิคของระบบสารสนเทศ ปัจจัยด้านบุคลากร หรื อปัจจัยด้านกระบวนการทํางาน
(workflow) ปั จจัยเชิงบริ บทเหล่านี้ลวนแล้วแต่ส่งผลต่อการตัดสิ นใจเลือกใช้ระบบสารสนเทศโรงพยาบาลที่
้
เหมาะสมทั้งสิ้ น และเป็ นสาเหตุสาคัญที่การพัฒนาซอฟต์แวร์เฉพาะที่ (local customizations) ยังเป็ นสิ่ งที่
ํ
จําเป็ นสําหรับโรงพยาบาลที่นาซอฟต์แวร์เหล่านี้มาใช้ การจะกําหนดให้โรงพยาบาลไม่กี่แห่ ง (เช่น ใน
ํ
อําเภอหรื อในจังหวัดเดียวกัน) ใช้ซอฟต์แวร์เดียวกัน อาจจะมีความเป็ นไปได้ในบางพื้นที่12 แต่คงจะเป็ นไป
ไม่ได้ที่จะกําหนดให้โรงพยาบาลทุกแห่ งทัวประเทศในสังกัดเดียวกันต้องใช้ซอฟต์แวร์ตวเดียวกัน แล้ว
่ ั
คาดหวังว่าจะตอบสนองความต้องการและตอบโจทย์ตามบริ บทของโรงพยาบาลเหล่านั้นได้อย่างเต็มที่ และ
ทําให้ผใช้งานมีความพึงพอใจในระดับที่ใกล้เคียงกัน13
ู้
่
หากพินิจดูวา ประโยชน์ที่จะเกิดขึ้นจากการแลกเปลี่ยนข้อมูลทางสุ ขภาพ จะเกิดขึ้นอย่างแท้จริ งเมื่อ
มีการแลกเปลี่ยนข้อมูลระหว่างสถานพยาบาลทุกแห่งทั้งภาครัฐและเอกชน (ภายใต้เงื่อนไขที่คุมครองความ
้
ปลอดภัยและความลับของผูป่วย) ยิงเป็ นไปไม่ได้เลยที่จะบังคับให้สถานพยาบาลเอกชนใช้ซอฟต์แวร์
้ ่
เดียวกันกับสถานพยาบาลภาครัฐ เป้ าหมายของการพัฒนามาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพ จึงควรมองที่
ความเข้ากันได้ (interoperability) ของข้อมูล มากกว่าความเหมือน (homogeneity) ของระบบสารสนเทศ13
การกําหนดให้ใช้ซอฟต์แวร์เดียวกันนั้น นอกจากจะทําให้เกิดความได้เปรี ยบและอาจนําไปสู่การ
ผูกขาดของบริ ษทใดบริ ษทหนึ่ง ซึ่งอาจมีผลต่อราคาแล้ว ยังอาจทําให้บริ ษทนั้นมีแนวโน้มที่จะตอบสนอง
ั ั ั
ต่อลูกค้าน้อยลง เพราะระดับของการตอบสนอง (responsiveness) ไม่ได้ทาให้เกิดเงื่อนไขทางการตลาดที่
ํ

6. แตกต่างไป ซึ่งจะเป็ นอุปสรรคต่อการพัฒนาระบบสารสนเทศอย่างต่อเนื่องได้ ตัวอย่างของปั ญหาที่เกิดจาก
การเลือกใช้ซอฟต์แวร์เดียวกันสําหรับสถานพยาบาลจํานวนมาก ที่มีการบันทึกปั ญหาทั้งเชิงนโยบายและ
เชิงเทคนิค และผลกระทบอย่างรุ นแรงที่มีต่อผูปฏิบติงานในพื้นที่ ได้แก่ การใช้ซอฟต์แวร์ระบบสารสนเทศ
้ ั
ห้องฉุกเฉินของสถานพยาบาลทัวรัฐ New South Wales ประเทศออสเตรเลีย14
่
่ ่
ทั้งนี้ ผูเ้ ขียนตระหนักดีวา ยิงมี vendor มากเท่าใด ก็จะทําให้กระบวนการพัฒนาและ adopt
มาตรฐานมีความซับซ้อนมากขึ้นเท่านั้น หากพินิจดูความเป็ นจริ งแล้ว ทางสายกลางที่เหมาะสมใน
ระดับประเทศ จึงน่าจะอยูระหว่าง 2 extremes นี้มากกว่า กล่าวคือ เน้นการพัฒนามาตรฐานเพื่อนําไปสู่การ
่
แลกเปลี่ยนข้อมูลระหว่างกันไม่วาสถานพยาบาลแต่ละแห่งจะใช้ซอฟต์แวร์ค่ายใด โดยไม่ยดติดว่าจะต้อง
่ ึ
เป็ นซอฟต์แวร์ใดซอฟต์แวร์หนึ่ง โดยในขณะเดียวกันก็เข้าใจว่าในบางพื้นที่ สภาพแวดล้อมอาจเอื้อให้
สามารถใช้ซอฟต์แวร์เดียวกันได้อย่างราบรื่ นและคุมค่า และก็เป็ นความพยายามที่ควรได้รับความชื่นชม
้
Myth 5A: เราควรพัฒนามาตรฐานของประเทศเราเองทีไม่ เหมือนกับประเทศอืน
่ ่
Myth 5B: เราควรหยิบมาตรฐานของประเทศอืนมาใช้ เลยโดยไม่ ต้องพัฒนาใหม่
่
อีกหนึ่งตัวอย่างของ 2 extremes ที่เกี่ยวกับการพัฒนามาตรฐานสารสนเทศคือ มุมมอง 2 มุมมองที่
ตรงกันข้ามกันอย่างสิ้ นเชิง ซึ่งฝ่ ายหนึ่งมองว่า เราควรจะพัฒนามาตรฐานของประเทศเราเองที่ไม่เหมือนกับ
ประเทศอื่น (Myth 5A) ในขณะที่อีกฝ่ ายมองว่า เราควรหยิบมาตรฐานของประเทศอื่นมาใช้เลยโดยไม่ตอง
้
พัฒนาใหม่ (Myth 5B)
ผูที่ยดติดกับมุมมองใดมุมมองหนึ่งข้างต้น อาจลืมไปว่า เป้ าหมายสําคัญของการพัฒนามาตรฐาน
้ ึ
สารสนเทศ ไม่ใช่ “ความภูมิใจที่ไม่เหมือนใคร” (Myth 5A) หรื อ “ความสะดวกสบาย ไม่ตองออกแรง”
้
(Myth 5B) แต่เป็ นการตอบโจทย์ดานระบบสุ ขภาพและการให้บริ การทางสุ ขภาพของประเทศ และเนื่องจาก
้
งานด้านมาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพของประเทศไทยยังตามหลังประเทศอื่นๆ อยู4,13 เราจึงควรที่จะ
่
พิจารณาว่า มาตรฐานที่ประเทศอื่นพัฒนาขึ้นมาแล้ว จะมีประโยชน์กบบริ บทของประเทศไทยหรื อไม่15 การ
ั
่
พิจารณาดังกล่าว ไม่ใช่การตัดสิ นใจเลือกใช้มาตรฐานที่มีอยูโดยอัตโนมัติ (blind adoption) โดยขาดการ
วิเคราะห์จุดแข็งจุดอ่อนและบริ บทของไทย แต่ในขณะเดียวกันก็ไม่ใช่การพัฒนามาตรฐานของไทยขึ้นใหม่
ทุกกรณี เพราะนอกจากจะต้องสูญเสี ยทรัพยากรโดยไม่จาเป็ นในการ reinvent the wheel แล้ว ยังอาจเป็ น
ํ
อุปสรรคต่อการแลกเปลี่ยนข้อมูลกับประเทศอื่น (เช่น กรณี นกท่องเที่ยวต่างชาติมารับการรักษาพยาบาลใน
ั
ไทย) ประเด็นนี้ยงมีความสําคัญขึ้นเป็ นทวีคูณหากประเทศไทยยังคงดําเนินนโยบายการเป็ นศูนย์กลางด้าน
ิ่
สุ ขภาพ (Medical Hub) และการท่องเที่ยวเชิงการแพทย์ (Medical Tourism) ต่อไป

7. ด้วยเหตุน้ ี ทางสายกลางที่เหมาะสม จึงเป็ นการพิจารณาดูอย่างรอบคอบว่ามีมาตรฐานใดหรื อไม่ที่
ั ั ่
ประเทศอื่นได้พฒนาขึ้นแล้วและเหมาะสมที่จะนํามาใช้ท้งหมดหรื อบางส่ วน ไม่วาจะโดยไม่มีการแก้ไข
็
หรื อโดยมีการปรับแก้กตาม และเมื่อพิจารณาแล้ว ก็อาจพบช่องว่าง (gap) ที่มาตรฐานของต่างประเทศไม่
สามารถจะตอบโจทย์ของไทยได้ดีเท่าที่ควร และควรมีการพัฒนามาตรฐานขึ้นเองในที่สุด
Myth 6: หากเราตัดสิ นใจใช้ มาตรฐาน HL7 แล้ ว เราไม่ ต้องสนใจมาตรฐานอืนๆ อีก
่
ความเชื่อสุ ดท้ายที่ผเู ้ ขียนได้ยนอยูเ่ ป็ นระยะๆ คือ ความเข้าใจที่วา เนื่องจากมาตรฐาน HL7 ได้
ิ ่
ออกแบบมาสําหรับระบบสารสนเทศของสถานพยาบาลต่างๆ แล้ว จึงไม่มีความจําเป็ นที่จะต้องใช้มาตรฐาน
อื่นแต่อย่างใด ผูที่มีความเข้าใจเช่นนี้ จึงมักมองว่า การสนับสนุนให้มีการใช้มาตรฐานสารสนเทศทาง
้
สุ ขภาพในโรงพยาบาลของไทย จะต้องส่ งเสริ มสนับสนุนให้มีการใช้ HL7 อย่างเต็มที่ โดยไม่ได้ให้
ความสําคัญกับมาตรฐานอื่นๆ เลย
ในความเป็ นจริ ง มาตรฐาน HL7 มีความสําคัญและเป็ นประโยชน์อย่างมากต่อการออกแบบระบบ
สารสนเทศโรงพยาบาล เพื่อนําไปสู่ การแลกเปลี่ยนข้อมูล (health information exchange) และความเข้ากัน
ได้ (interoperability) ของระบบสารสนเทศระหว่างสถานพยาบาลในที่สุด หากแต่มาตรฐาน HL7 เป็ นเพียง
็
องค์ประกอบหนึ่ง แม้จะมีความสําคัญมาก แต่กไม่ใช่องค์ประกอบทั้งหมดของมาตรฐานที่จาเป็ นสําหรับ
ํ
ระบบสารสนเทศโรงพยาบาล และไม่สามารถตอบโจทย์ท้ งหมดได้ ยังมีมาตรฐานอื่นๆ ที่จาเป็ นและอาจ
ั ํ
ต้องนํามาใช้อีกมาก ดังจะเห็นได้จากตัวอย่างมาตรฐานต่างๆ ที่รัฐบาลสหรัฐอเมริ กากําหนดให้เป็ น
มาตรฐานที่สาคัญและจําเป็ นสําหรับ electronic health records ของโรงพยาบาลและคลินิกทัวประเทศ13 ซึ่ง
ํ ่
มาตรฐานที่อาจจําเป็ นเหล่านี้ รวมถึง มาตรฐาน ICD-9-CM/ICD-10 สําหรับการเบิกจ่ายค่ารักษาพยาบาล
และงานด้านเวชสถิติ; SNOMED CT สําหรับการบันทึกประวัติทางการแพทย์เพื่อประโยชน์ดานการ
้
รักษาพยาบาล; มาตรฐานสําหรับการระบุตวผูป่วย ผูให้บริ การ และสถานพยาบาล (unique identifiers);
ั ้ ้
มาตรฐานด้านยา เช่น รหัสยา (National Drug Code), RxNorm, มาตรฐานเวชภัณฑ์; มาตรฐานด้านการตรวจ
ทางห้องปฏิบติการ เช่น LOINC; มาตรฐานทางรังสี วิทยา เช่น DICOM; มาตรฐาน IHE สําหรับการเลือกใช้
ั
มาตรฐานที่เหมาะสมในสถานการณ์ต่างๆ (integration profiles); มาตรฐานพื้นฐานเช่น TCP/IP สําหรับการ
เชื่อมต่อเครื อข่าย หรื อมาตรฐานด้านความปลอดภัยในการเข้ารหัสหรื อยืนยันตัวผูใช้งาน หรื อแม้กระทัง
้ ่
มาตรฐานในกระบวนการพัฒนา การให้บริ การ และการบริ หารงานด้านสารสนเทศ ซึ่งความจําเป็ นในการใช้
มาตรฐานจํานวนมากเหล่านี้ เป็ นเพราะมาตรฐานแต่ละตัวมีขอบเขตและข้อจํากัดที่แตกต่างกัน สําหรับ
มาตรฐาน HL7 นั้น มีผทาการศึกษาถึงข้อจํากัดบางประการที่จาเป็ นจะต้องมีการพัฒนาต่อหรื อใช้มาตรฐาน
ู้ ํ ํ

8. อื่นควบคูไปด้วย16 ซึ่งตอกยํ้าว่า HL7 ไม่ใช่คาตอบสุ ดท้ายเพียงคําตอบเดียวสําหรับมาตรฐานสารสนเทศทาง
่ ํ
สุ ขภาพ
กล่าวโดยสรุ ป ผูเ้ ขียนได้นาเสนอ myths หรื อความเข้าใจผิด 6 ข้อ ที่เกี่ยวข้องกับงานด้านการพัฒนา
ํ
มาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพ และได้พยายามชี้แจงทําความเข้าใจมุมมองที่ผเู ้ ขียนเชื่อว่าใกล้เคียงกับ
ความเป็ นจริ งมากกว่า รวมทั้งอ้างอิงตัวอย่างและประสบการณ์จากประเทศอื่นและบทความทางวิชาการที่
ั
อาจให้บทเรี ยนที่เป็ นประโยชน์กบประเทศไทย ผูเ้ ขียนหวังเป็ นอย่างยิงว่าบทความนี้จะช่วยปรับความเข้าใจ
่
ของทุกท่านให้ตรงกัน และนําไปสู่ การพัฒนามาตรฐานสารสนเทศทางสุ ขภาพของประเทศไทยอย่าง
เหมาะสมและสัมฤทธิ์ผลในที่สุด
เอกสารอ้างอิง
1. Kaushal R, Shojania KG, Bates DW. Effects of computerized physician order entry and
clinical decision support systems on medication safety: a systematic review. Arch Intern
Med. 2003 Jun 23;163(12):1409-16.
2. Chaudhry B, Wang J, Wu S, Maglione M, Mojica W, Roth E, Morton SC, Shekelle PG.
Systematic review: impact of health information technology on quality, efficiency, and costs
of medical care. Ann Intern Med. 2006 May 16;144(10):742-52.
3. Amarasingham R, Plantinga L, Diener-West M, Gaskin DJ, Powe NR. Clinical information
technologies and inpatient outcomes: a multiple hospital study. Arch Intern Med. 2009 Jan
26;169(2):108-14.
4. Kijsanayotin B, Kasitipradith N, Pannarunothai S. eHealth in Thailand: the current status.
Stud Health Technol Inform. 2010;160(Pt 1):376-80.
5. Kaelber DC, Bates DW. Health information exchange and patient safety. J Biomed Inform.
2007 Dec;40(6 Suppl):S40-5.
6. DeLone WH, McLean ER. Information systems success: the quest for the dependent
variable. Inform Syst Res. 1992 Mar;3(1):60-95.
7. Ash JS, Stavri PZ, Dykstra R, Fournier L. Implementing computerized physician order
entry: the importance of special people. Int J Med Inform. 2003 Mar;69(2-3):235-50.
8. Rogers EM. Diffusion of innovations. 5th ed. New York: Free Press; 2003. 551 p.
9. Gladwell M. The tipping point: how little things can make a big difference. New York:
Little Brown; 2000. 304 p.
10. HL7 - Meet the Board of Directors [Internet]. Ann Arbor (MI): Health Level Seven
International. c2007-2011 [cited 2011 Jul 2]. Available from:
http://www.hl7.org/about/hl7board.cfm

9. 11. Membership and Participation in HITSP [Internet]. New York: American National
Standards Institute. c2009 [cited 2011 Jul 2]. Available from:
http://www.hitsp.org/membership.aspx
12. บุญชัย กิจสนาโยธิ น, มัลลิกา สงเคราะห์, ชัยพร สุ รเตมียกล, สุ วิทย์ กิริยา และนิ พนธ์ อุปมานรเศรษฐ์.
์ุ
One province, one software. นําเสนอใน: Health Informatics: From Standards to Practice. Thai
Medical Informatics Association Annual Conference 2010. 10 พฤศจิกายน 2553.
13. นวนรรน ธี ระอัมพรพันธุ ์. Electronic Health Records: “อเมริ กาเข้มแข็ง” สอนอะไรไทย? ใน: Health
Informatics: From Standards to Practice. Thai Medical Informatics Association Annual
Conference 2010. Available from: http://www.slideshare.net/nawanan/electronic-health-
records-what-does-hitech-act-teach-thailand
14. Patrick J. A Study of a Health Enterprise Information System [Internet]. New South
Wales: University of Sydney. 2011 Mar 4 [cited 2011 Jul 2]. Available from:
http://sydney.edu.au/engineering/it/~hitru/index.php?option=com_content&task=view&id=9
1&Itemid=146
15. Theera-Ampornpunt N. Medical informatics: a look from USA to Thailand. In:
Ramathibodi's Fourth Decade: Best Innovation to Daily Practice; 2009 Feb 10-13;
Nonthaburi, Thailand. Bangkok (Thailand): Mahidol University, Faculty of Medicine
Ramathibodi Hospital; 2009. Available from: http://www.slideshare.net/nawanan/medical-
informatics-a-look-from-usa-to-thailand-paper
16. Flores AE, Win KT. Analyzing the key variables in the adoption process of HL7. Stud
Health Technol Inform. 2007;129(Pt 1):444-8.