Aristóteles (384-322 a.C.)

ARISTÓTELES (384-322)
0. Introducción
1. Contexto histórico
2. Biografía
3. Obra
4. Influencias: semellanzas e
diferencias con Platón
5. Pensamento
6. Textos
7. Glosario
8. Bibliografía
9. Páxinas web recomendadas
10. Exames de selectividade
11. Recursos audiovisuais


0. Introdución

0. Introdución
Aristóteles (384-322 a.C.)
ofrécenos un dos sistemas
filosóficos máis completos e
profundos do pensamiento antigo.
A súa reflexión ocupouse de
tódalas áreas principais da filosofía
(metafísica, filosofía da natureza,
teoría do coñecemento, lóxica,
antropoloxía, ética, política,
estética...) e en tódolos eidos,
anque influido polo seu mestre
Platón, fixo aportacións orixinais.

0. Introdución
A filosofía de Aristóteles (e a súa
expresión cristián na filosofía de
Tomé de Aquino) dominará o
pensamento occidental, tanto
filosófico como científico, ata a
aparición dos novos sistemas no
Renacemento (Galileo) e a Idade
Moderna (racionalismo, empirismo,
Kant), sen que estas novas filosofías,
sen embargo supoñan a
desaparición completa da idea do
mundo e dos conceptos básicos
propostos 2.000 anos antes por
Aristóteles. Platón e Aristóteles
segundo Rafael


Aristóteles vive no
mesmo marco histórico
que o seu mestre
Platón, pois 43 anos os
separan. Aristóteles
vive a época de
esplendor e decadencia
da pólis ateniense.
O Partenón, símbolo
do esplendor da pólis
ateniense

Mais Atenas caerá dentro do
dominio da pólis macedónica
de Alexandre Magno, ao igual
que o resto das pólis que
compoñían a Hélade.
Aristóteles fora mestre de
Alexandre. A morte do rei
macedónico marca o tránsito
entre a época clásica á época
helenística, onde aparecen
outros valores políticos, Alexandre Magno
sociais e culturais. (353-323)


2. Biografía


384. Nace en Estaxira,
fillo de Nicómaco. O
seu pai era o médico
oficial da corte
macedonia en Pela.


367. Viaxa a Atenas e
ingresa na
Academia platónica,
onde permanecerá
vinte anos.

A Academia de Platón


347. Morre Platón. Marcha
de Atenas para Asos e
funda alí unha escola
coa axuda do tirano
Hermias. Logo vai a
Mitilene, na illa de
Lesbos, onde realiza
estudios sobre a
natureza con Teofrasto.

Teofrasto, sucesor
de Aristóteles na
escola peripatética


343. Reclamado polo
rei macedonio Filipo
II para ser preceptor
do seu fillo
Alexandre, futuro
Alexandre Magno.

Alexandre Magno


335. Volta a Atenas e funda o
Liceo, escola que se
convertirá na grande rival da
Academia platónica. A
costume de impartir as
clases dando un paseo polo
redor dos xardíns fará que os
seus membros sexan
coñecidos como
peripatéticos (de paseo).


323. Trala morte de
Alexandre Magno,
prodúcese unha revolta
antimacedónica en
Atenas. Aristóteles é
acusado de impiedade.

Aristóteles dando clase a
Alexandre. Os seus contacto
coa corte de Macedonia
foi vital na súa acusación


322. Morre en Calcis, a
onde marchara desde
Atenas. A dirección do
Liceo recaeu en
Teofrasto.

Teofrasto


3. Obra

OBRA ARISTOTÉLICA

Os seus escritos divídense en dous
grandes grupos:

1. ESCRITOS EXOTÉRICOS.

2. ESCRITOS ESOTÉRICOS.

OBRA ARISTOTÉLICA
Escritas durante os 20 anos que pasou na
Academia platónica, presentan unha enorme
débeda co seu mestre tanto na forma coma no
contido.
Na forma: trátase de DIÁLOGOS.
No contido: defenden a teoría eidética do mestre
en maior ou menor medida, así como a súa
concepción do saber.

OBRA ARISTOTÉLICA

NON OS CONSERVAMOS (apenas
fragmentos e títulos das obras) e estaban
destiñados ao gran PÚBLICO.
Son: Grillo ou da retórica, Eudemo ou da
alma, Protéptico e da filosofía, Verbo das
Ideas, Verbo da Filosofía.

OBRA ARISTOTÉLICA

SON OS QUE CONSERVAMOS; constitúen a
base da actividade didáctica de Aristóteles, e
polo tanto estaban destiñados a úso interno da
escola.
Chegaron ata nós a maior parte das obras da
escola que versan sobre toda a problemática
filosófica e sobre algunhas pónlas das ciencias.

OBRA ARISTOTÉLICA

A clasificación destas obras debémola a
Andrónico de Rodas, daquela o director
do Liceo (s. I a. C.), que as englobou por
temas e os publicou.

OBRA ARISTOTÉLICA

Así, temos:
1.Uns tratados sobre lóxica, o ORGANON,
composto polas obras: Categorías,
Tópicos, Refutación Sofísticas, Verbo a
interpretación, Analíticos Primeiros,
Analíticos Segundos.

OBRA ARISTOTÉLICA

2.Uns tratados sobre Física e Bioloxía:
Física, Verbo do Ceo, Verbo da xeración e
a corrupción, Metereoloxía, Historia dos
animais,Verbo da Alma.
3. Un tratado de Metafísica ou Filosofía
Primeira: Metafísica.

OBRA ARISTOTÉLICA

4.Uns tratados sobre Ética e Política: Ética a
Eudemo, Ética a Nicómaco, Política.
5. Uns tratados sobre Teoría da Arte:
Poética, Retórica.


4. Influencias:
semellanzas e
diferencias con
Platón

3. Semellanzas e diferencias
con Platón
Diferencias coa concepción platónica:
1. Aristóteles abandonou o ELEMENTO MÍSTICO-
RELIXIOSO- ESCATOLÓXICO para proceder a un
DISCURSO FILOSÓFICO máis RIGUROSO.
2. Platón interesouse polas CIENCIAS MATEMÁTICAS
(como os pitagóricos), pero non polas empíricas (agás a
medicina). Aristóteles mostrou un interese moi vivo por
case tódalas CIENCIAS EMPÍRICAS (e escaso aprecio
polas matemáticas) e polos fenómenos en canto tales.

con Platón
3. Os diálogos platónicos son APORÉTICOS, a filosofía
enténdese como unha busca sen pausa. Aristóteles
emprende unha orgánica SISTEMATIZACIÓN das
diversas aportacións, cunha clara distinción entre
TEMAS e PROBLEMAS.
4. Rexeita a DIALÉCTICA platónica por considerar que
non é un proceder do necesario, senón do posible.
Aboga pola DEMOSTRACIÓN que ten como esquema o
SILOXISMO.

con Platón
5. Manteñen unha distinta concepción e valoración da
phýsis: se os sofistas relegan a natureza como centro de
atención da filosofía, Platón faina ocupar un segundo
plano na realidade, por debaixo do MUNDO DAS IDEAS
na que radica o Ser, a realidade plena. Con Aristóteles a
natureza volta a ter un papel central no pensamento e
prodúcese unha nova definición do que se entende por
tal.

con Platón
6. Rexeitamento da teoría das ideas:
Rexeita que as ideas estén separadas das cousas (sexan tanscendentes a
istas).Platón non consigue explicar nin a relación das ideas coas cousas
sensibles, nin a xénese delas.
Rexeita a teoría polo tipo de ideas que hai: Se para cada cousa ten que
haber unha idea correspondente tamén existirán as Ideas de Relación (logo
pérdese a unicidade da solución platónica); terá que haber ideas do
positivo e do negativo. Polo tanto duplícanse os problemas a resolver.
Aristóteles sostén que O SER DAS COUSAS, A SÚA ESENCIA, non está
nas Ideas, nun mundo transcendente, senón NESTE MUNDO, NO MUNDO
FÍSICO, SENSIBLE; e o SER por excelencia, a auténtica realidade, é
concebida como SUSTANCIA, que se vai concretar na noción clave da súa
filosofía.

con Platón
Semellanzas coa concepción platónica:
1. Comparten a CONCEPCIÓN DO COÑECEMENTO como
COÑECEMENTO DO UNIVERSAL, e a identificación deste universal como
principio das cousas.
2. Céntrase no MUNDO DAS “COUSAS” INDIVIDUAIS (non da totalidade),
e trata de explicar en QUE RESIDE O SER DESTAS, A SÚA ESENCIA
(Sócrates: definicións universais; Platón: Ideas; Aristóteles: a forma).
3. A transcendencia e INMORTALIDADE do entendemento axente.
4. A superioridade da VIDA CONTEMPLATIVA.
5. A superioridade da METAFÍSICA sobre a física.
6. O vínculo da ÉTICA COA POLÍTICA.


4.Clasificación
das
ciencias

4. Clasificación das
ciencias
A CIENCIA é o saber do UNIVERSAL e o NECESARIO.
Clasifícaas en:

Ciencias do Teóricas Matemáticas
Necesario (describen a Física ou Filosofía
(son as ciencias
esenciadas cousas) Natural
en senso pleno)
Filosofía 1ª (Metafísica)
Ética e Política
Prácticas
Ciencias do (tratan da conducta
humana e das súas
Posible accións)
(tratan de aquel
tipo de obxectos Poesía, retórica,
que poden darse Poéticas (de gramática, arquitectura,
ou non) “poiesis”, facer; tratan
do relacionado coa medicina, zapatería,...
producción)

A LÓXICA é anterior a todas


5. Lóxica

5. A LÓXICA
A Lóxica non é propiamente unha ciencia (non
aparece na clasificación destas), senón un
instrumento (organon) racional ao servicio das
demais ciencias. A lóxica aristotélica non é
puramente formal, é dicir,non é un estudio das
formas do pensar con independencia da
realidade, pois non está separada da
Metafísica:describe ao mesmo tempo as
estructuras do razoamento correcto e as
estructuras da realidade.

5. A LÓXICA

Aristóteles é o fundador da
lóxica como disciplina, como
estudio sistemático do
razoamento.

5. A LÓXICA
A Lóxica aristotélica comprende:
1.Unha teoría dos enunciados, na que explica
de que xeito construímos as nosas expresións
lingüísticas.
2. Unha teoría dos razoamentos na que di en
que forma podemos asegurar a corrección das
nosas deduccións e induccións: os siloxismos.
3. Unha teoría das categorías, que estudia os
diversos significados da noción do ser, facendo
unha clasificación dos seres en función dos
xéneros supremos.

5. A LÓXICA
1. Unha teoría dos enunciados:
Aristóteles estudia os enunciados en Verbo da
interpretación. O obxecto deste tratado é o
discurso apofántico ou declarativo, é dicir,
aquela forma de discurso que desvea, que
amosa ás claras algunha faceta ou modo de ser
da cousa de que se fala.Mostrar abertamente,
en toques de ocultar: este é o sentido do verbo
apophaínein. A apóphansis consiste en mostrar
algo como algo. Isto é o que fan os enunciados
declarativos.

5. A LÓXICA

O discurso apofántico, o enunciado, pode ser
afirmativo ou negativo, universal ou particular.
Logo esta clasificación dá lugar a catro tipos
de enunciados:
1) Universais Afirmativos.
2) Universais Negativos.
3) Particulares Afirmativos.
4) Particulares Negativos.

5. A LÓXICA

A ”Todo A é B”----contrarias--------------E “Ningún A é B”
(universal afirmativo) (universal negativo)
(Todo home é honrado) (Ningún home é honrado)

subalternas contradictorias subalternas

I “Algún A é B”------subcontrarias---------O “Algún A non é B”
(particular afirmativo) (particular negativo)
(Algún home é honrado) (Algún home non é honrado)

5. A LÓXICA
Relaciónanse loxicamente:
Entre (A) e (O) e entre (E) e (I) hai CONTRADICCIÓN.Unha é a
simple negación da outra; se unha é verdadeira, a outra é falsa e
viceversa.
Entre (A) e (E) hai CONTRARIEDADE. Non poden ser á vez
verdadeiras, pero poden ser á vez falsas.
Entre (I) e (O) SUBCONTRARIEDADE. Non poden ser falsas á vez,
pero si poden ser simultaneamente verdadeiras.
Entre (A) a (I), e de (E) a (O) SUBALTERNIDADE. Se a universal é
verdadeira, tamén é o a particular; se a particular é falsa, tamén é
o a universal, pero non ao revés.

5. A LÓXICA
2. Unha teoría dos razoamentos:
Na terminoloxía aristotélica “razoar” dise
syllogízesthai e “razoamento” dise
syllogismós, ou sexa, siloxismo. O siloxismo
ou razoamento é “un discurso no cal, unha vez
postas certas cousas, necesariamente resulta,
a través de cousas establecidas, algo que é
distinto das cousas establecidas”. As cousas
“postas” son as premisas, e o que resulta
necesariamente a conclusión.

5. A LÓXICA

Un exemplo:
Tódolos vexetais son vivintes e
Premisas Tódolos pinos son vexetais,
Conclusión Tódolos pinos son vivintes
Tanto as dúas premisas como a conclusión son
proposicións ou enunciados. As proposicións están, a
súa vez, compostas de termos: “vexetal”, “vivinte” e
“pino”.

5. A LÓXICA

En todo siloxismo hai tres termos:
1. O suxeito.
2. O predicado da conclusión.
3. O termo medio. A función do termo medio é a que determina as figuras
do siloxismo.
No exemplo anterior:
Tódolos vexetais son vivintes e MéP
Premisas Tódolos pinos son vexetais, SéM
Conclusión Tódolos pinos son vivintes SéP
Este é o modelo da PRIMEIRA FIGURA

5. A LÓXICA

Aristóteles distingue tres figuras:
Primeira figura Segunda figura Terceira figura
MéP PéM MéP
SéM SéM MéS
SéP SéP SéP

5. A LÓXICA
Ademais das figuras do siloxismo constrúe unha teoría do razoamento válido cos
distintos modos posibles do mesmo atendendo á cantidade (universal, particular)
e á cualidade (afirmativo, negativo) dos enunciados que se utilicen.Os lóxicos
medievais resumiron os modos válidos coas seguintes regras mnemotécnicas:
PRIMEIRA FIGURA SEGUNDA FIGURA TERCEIRA FIGURA
Barbara Cesare Darapti
Celarent Camestres Felapton
Darii Festino Disamis
Ferio Baroco Datisi
Bocardo
Ferison
4 + 4 + 6 = 14 modos válidos

5. A LÓXICA

Unha teoría formal do razoamento que,
no esencial, permanecerá inalterada e
insuperada durante séculos, ate o
desenrolo contemporáneo da lóxica a
partir do s. XIX.

5. A LÓXICA

3. Unha teoría das categorías:
A proposición non é unha locución
simple. Posúe unha estructura complexa
consistente na combinación de dous
termos ou locucións simples: así, o
enunciado “os vexetais son vivintes”
resulta da unión dos termos “vexetal” e
“vivinte”.

5. A LÓXICA

Ao estudio dos termos ou locucións simples
está adicado o libro Categorías. Aristóteles
clasifica os termos en dez xéneros ou grandes
grupos: entidade (sustancia, ousía), cantidade,
cualidade,relación, lugar, tempo, posición en
que algo se atopa, estado no que algo está,
acción e paixón.

5. A LÓXICA

Categorías
Substancia (suxeito) Accidentes ou atributos (predicados)
(exemplo: Sócrates, Cantidade (exemplo: de dous metros)
unha mesa) Calidade (exemplo: branco, bo, belo)
Relación (exemplo: dobre, medio, maior,...)
Lugar (exemplo: na casa, na ágora,...)
Tempo (exemplo: onte, hoxe, nunca,...)
Situación (exemplo: ergueito, deitado,...)
Posesión ou condición (exemplo: estar armado,...)
Acción (exemplo: “cortar”, “queimar”,...)
Paixón (exemplo: “ser cortado”, “ser quemado”)

5. A LÓXICA
Aristóteles concede unha prioridade absoluta á
categoría primeira, a da entidade ou sustancia (ousía).
As entidades son o eixe sobre o que xira a linguaxe, o
núcleo ao que se orienta e remite o discurso. Cando o
suxeito é unha entidade primeira, un individuo, só os
predicados pertencentes á categoría de entidade din
ou amosan qué é o suxeito. Tratándose deste tipo de
suxeito, os predicados da categoría primeira exhiben
aspectos esenciais do seu ser, amosan a súa esencia.
Pola contra, os predicados pertencentes a tódalas
demais categorías exhiben rasgos non esenciais,
exhiben os seus accidentes.


6. FÍSICA


6. FÍSICA
6.1 A NOCIÓN
ARISTOTÉLICA DE
PHÝSIS
6.2 A COSMOLOXÍA
6.3 A SICOLOXÍA
6.4 O COÑECEMENTO E
AS CIENCIAS

6. A FÍSICA
6.1 A NOCIÓN ARISTOTÉLICA DE PHÝSIS

Se para Platón o estudio da natureza foi un
tema secundario, por non tratarse da
verdadeira realidade, para Aristóteles é un
tema central. Neste aspecto é continuador dos
presocráticos.
Aristóteles define a natureza (phýsis) como
principio interno do movemento que se dá nos
seres naturais. Comprender, pois, a natureza
consiste en explicar o cambio e o movemento.

6. A FÍSICA

Aristóteles distingue tres clases de seres:
1. SERES NATURAIS
2. SERES ARTIFICIAIS
3. SERES AZAROSOS

6. A FÍSICA
Os seres naturais teñen
espontaneidade e
finalidade.
Espontaneidade porque
teñen un principio interno de
movemento e de repouso, que
recibe o nome de natureza
(phýsis).
A finalidade refírese a que
tales seres obran por fins
(télos) e non por azar, debido
á teleoloxía inmanente, que
fai que tales seres se movan
para acadar a súa perfección.

6.1 a noción aristotélica de phýsis

Os seres artificiais teñen
finalidade pero non
espontaneidade.
Son os artefactos
producidos pola técnica
humana.
A finalidade é introducida
neles por un axente
exterior. Para Aristóteles
a arte e a técnica han de
imitar a natureza, que
ofrece modelos
perfectos.

6.1 A noción aristotélica de phýsis

Os seres azarosos teñen
espontaneidade, pero non
finalidade e son fallos da
natureza cando non logra
acadar aos seus fins. A
natureza tende a obrar sempre
“de forma sabia”, pero ás
veces fracasa e aparecen, por
exemplo, seres monstruosos,
productos do puro azar. A
xeración fortuíta de monstros
débese a unha materia
defectuosa, incapaz de
plasmar a forma.

6. A FÍSICA
Pois ben, a idea de natureza
determina un ámbito da
realidade, o ámbito dos seres
naturais, o das cousas que
existen “por natureza”
(phýsei), en oposición a
aquelas outras que non
existen por natureza, senón
por arte (artefactos), ou por
abstracción (obxectos
matemáticos): é o ámbito
dos corpos suxeitos a
movemento. De aí que ao
físico corresponda
esencialmente e
prioritariamente o estudio do
movemento.

6.1 O CONCEPTO ARISTOTÉLICO DE
PHÝSIS. O MOVEMENTO
Estudiemos pois o
movemento. O problema do
movemento era especialmente
importante no pensamento
grego, porque o movemento
non era entendido só como
movemento no espacio, senón
como calquera modificación
que podía sufrir unha cousa.

De onde parte Aristóteles?
Heráclito consideraba que
todo cambiaba.
Parménides afirmaba que todo
permanece.
Platón duplicaba a realidade
separando o mundo sensible
(cambiante) do intelixible
(permanente).
Ningunha destas opcións
convence a Aristóteles.

Retomemos o argumento do
eléata: Parménides concluiu a
imposibilidade racional do
movemento. Partindo do axioma
“o que é, é (e non pode non ser) e
o que non é, non é (e non pode
ser)”, concluía que a noción
mesma de movemento era de seu
contradictoria: calquera cambio
comportaría ou ben que algo que
non é veña a ser e sexa, ou ben
que algo que é veña a non ser e
non sexa. O movemento esixiría o
cambio de non ser a ser ou de ser
a non ser.

Aristóteles dálle a razón
ao eléata en canto o
movemento non pode
orixinarse nin a partir do
que é, do ser, nin a partir
do que non é, do non ser,
se ámbolos dous termos
tómanse de modo
absoluto e sen ulteriores
matizacións. Pero é
posible facer
matizacións.

O movemento parte do non
ser, p. ex. de non ser sabio a
ser sabio: parte da privación
que é unha maneira de non
ser. Pero non parte do non
ser, da privación en si, senón
da privación en canto algo
dáse nalgo que é, no suxeito.
Logo o movemento parte do
ser, dalgo que é: o suxeito, o
home que chega a ser sabio.
Pero non parte del en tanto
que é, senón en tanto que non
é sabio, é dicir, en canto
afectado pola privación, polo
non ser.

Para explicalo apoiase en
dous conceptos: potencia
(dýnamis) e acto
(enérgeia, entelécheia).
Parménides tomou a
noción de ser
univocamente, sin
distinguir diversos modos
de ser e de non ser.

Ser en potencia significa
posibilidade ou
capacidade de ser. Unha
semente non é unha
árbore, pero pode chegar
a selo. Unha pedra non o
é, nin pode selo. Unha
pedra non é unha
estatua, pero pode
chegar a selo. Unha
semente non, e non pode
chegar a selo.

Ser en acto significa
realización, termo, ou
cumprimento dun proceso. Por
iso, o acto recibe tamén o
nome de entelequia, que
denota a fin dun proceso. Así,
cando a semente crece temos
unha árbore en acto. Cando o
arquitecto produce un edificio
dunhas pedras, este, unha vez
finalizado, é xa un ser en acto.

Malia que o ser en potencia
sexa temporalmente anterior
ao ser en acto, o acto, por ser
máis perfecto, ten prioridade
conceptual. Ámbalas dúas
nocións son correlativas: un
ser está en potencia con
respecto a un estado e en acto
con respecto a outro. A
realización destas
potencialidades é o
movemento.

Aristóteles define o
movemento como o paso
da potencia ao acto, é
dicir, como a
actualización ou
realización das
posibilidades ou
capacidades que ten o
ser.

Tódolos seres da natureza,
por seren móbiles ou
cambiantes, están compostos
de acto e de potencia.
Só a materia primeira, o ser
máis imperfecto, é pura
potencia.
Só Deus, o ser máis perfecto,
é acto puro sen potencia.
Tódolos seres forman unha
escala ascendente por graos
de perfección desde a materia
primeira ata Deus.

PHÝSIS. Tipos de cambio
Aristóteles distingue 4 tipos de cambio:

1. CAMBIOS SUSTANCIAIS
2. CAMBIOS CUALITATIVOS
3. CAMBIOS CUANTITATIVOS CAMBIOS
4. CAMBIOS LOCAIS ACCIDENTAIS


O CAMBIO SUSTANCIAL
corresponde á categoría da
entidade ou ousía, e é aquel
no cal se producen, ou ben
se destrúen, entidades ou
sustancias (xeración ou
corrupción). O nacemento e a
morte dos seres vivos ou a
asimilación dos alimentos
son exemplos de cambio
sustancial.


O CAMBIO
CUALITATIVO é un
cambio accidental
(porque cambia un
accidente ou propiedade
secundaria dun ser).
Prodúcese cando
cambia o accidente
calidade, por exemplo a
cor ao madurar as uvas.


O CAMBIO
CUANTITATIVO é un
cambio accidental no
que cambia o accidente
cantidade. Por exemplo,
como medra 3
centímetros unha piña
de uvas.


O CAMBIO LOCATIVO
é un cambio accidental,
onde o ser cambia de
lugar.


Nos cambios accidentais
(cualitativos, cuantitativos,
locativos) non se xeran ou
destrúen sustancias, senón
que a sustancia afectada
modifícase nas súas
determinacións accidentais.
Pois ben, só estes tres,
soamente os cambios
accidentais son movementos
en senso estricto.

PHÝSIS. A composición das sustancias:
hilemorfismo

A teoría hilemórfica xurdiu dunha reflexión sobre o
problema dos cambios substanciais ou entitativos,
que son os máis importantes.
A palabra hilemorfismo procede dos termos gregos
hyle (materia) e morphé (forma).
A teoría hilemórfica afirma que tódalas substancias
ou cousas sensibles, sexan seres naturais ou
artificiais, compóñense de dous principios: a materia
e a forma.

hilemorfismo

A MATERIA é aquilo de que está
feito unha cousa, os elementos
que compoñen un determinado
ser. Por exemplo a pedra nesta
obra, a madeira nunha mesa,...
A materia pode ser de dous
tipos: segunda e primeira.
Materia segunda é a que está
ligada a unha forma
determinada.
A materia primeira é unha
realidade metafísica, que se
caracteriza por ser amorfa (non
estar unida a unha forma),
indeterminada e ser mera
potencia.

hilemorfismo

A MATERIA PRIMEIRA pode ser
tódalas cousas, pero non é
ningunha en acto. É un substrato
eterno e común a tódalas
materias segundas, presuposto
último dos cambios substanciais.
É moi similar ao que os filósofos
presocráticos chamaron arché, é
dicir, o material do que está feito
o mundo, unha especie de fondo
orixinario e primixenio de onde
todo sae e a onde todo volve.

hilemorfismo

A FORMA é aquel principio que
fai que unha substancia sexa un
determinado ser e non outro. Por
iso a forma é o que propiamente
dá o ser, e equivale á esencia
(eidos) ou natureza (physis) de
algo. A forma denota a
estructura esencial ou as
propiedades esenciais que
definen un ser.
Por exemplo,a pesar dos
distintos materiais que teñen
estas sillas, e de que unhas
teñan patas e outras rodas, a
forma nola permite recoñecer
como tales, e non como mesas.

hilemorfismo

A FORMA é o principio que
identifica a unha
pluralidade de individuos
dentro da mesma especie
ou clase. A forma esencial
(morphé ou eidos) da silla
identifica a tódalas sillas
individuais e a forma ou
esencia humana (a alma
ou psyché) a tódolos
individuos humanos.

hilemorfismo

A materia é o principio de
individuación, o que fai
diferentes aos individuos dentro
da mesma especie.
A forma é o elemento universal
que se corresponde coa idea
platónica, pero agora non está
separada, senón unida á materia
en cada ser individual.
O dualismo ontolóxico de Platón
tansformouse no hilemorfismo
de Aristóteles.

hilemorfismo

A forma intelixible está
unida sempre á materia
sensible, agás no caso da
materia primeira, que é
pura metria sen forma, e
de Deus, que é forma pura
sen materia.

hilemorfismo

Finalmente, o estaxirita
correlaciona o par de conceptos
potencia/acto co par
materia/forma, de xeito que a
materia equivale ao ser en
potencia e a forma ao ser en
acto.
Logo, a afirmación de que os
seres están compostos de
materia e forma equivale á
afirmación de que son
compostos de potencia e acto,
precisamente por tratarse de
seres cambiantes e por tanto
imperfectos.

PHÝSIS. A TEORÍA DAS CAUSAS

Se a ciencia é un coñecemento por causas
(aitía), será misión da ciencia física, que
estudia os seres en canto móbiles, averiguar
cales son as causas do cambio.
Hai 4 CAUSAS (aitías):
1. CAUSA MATERIAL
2. CAUSA FORMAL
3. CAUSA EFICIENTE
4. CAUSA FINAL


1. CAUSA MATERIAL: é a
materia da que está feita a
cousa. A pel no caso no
sillón é a súa causa
material.


2. CAUSA FORMAL: é a
forma ou esencia da que
falamos na teoría
hilemórfica. A esencia que
fai que isto sexa un sillón.


3. CAUSA EFICIENTE: é a
que orixina o proceso ou
movemento: o artesán é a
causa do sillón, o pai é
causa do fillo.


4. CAUSA FINAL: é o fin
(télos) ou o para que
dunha producción.
Sentarse no caso citado
do sillón.


Nos seres arificiais
distínguense as catro
causas.
Nos seres naturais só se
identifican tres: a causa
eficiente, a formal (nos
seres vivos é a alma) e a
final.


Aristóteles prioriza a causa
final sobre o resto, de aí
que se considere que a
súa é unha interpretación
teleolóxica ou finalista da
natureza, fronte a
concepción atomista na
que primaba o azar.

6. A física

6.2 A
COSMOLOXÍA

6. A FÍSICA
6.2 A COSMOLOXÍA

Aristóteles concibe o mundo como
un conxunto de esferas
concéntricas, que van desde a
esfera da terra, que está en
repouso no centro do sistema, á
esfera das estrelas fixas na
periferia. Dentro del distingue
dúas rexións:
a) o mundo infralunar,
que é imperfecto, e
b) o mundo supralunar,
máis perfecto.

6. A FÍSICA
6.2 A COSMOLOXÍA
0 mundo infralunar é imperfecto
porque nel danse a xeración e a
corrupción. Os corpos desta rexión
están compostos dos catro
elementos, terra, auga, aire e lume,
e están sometidos a movementos
rectilíneos ascendentes ou
descendentes. Os corpos compostos
de terra e auga son pesados por
natureza e tenden a baixar para
residir na esfera que lle é propia, que
é o seu lugar natural, mentres que
os compostos de aire ou lume son
lixeiros e tenden por natureza a subir
para situase na súa esfera.

6. A FÍSICA
6.2 A COSMOLOXÍA
0 mundo supralunar vai desde a
esfera da lúa á das estrelas fixas. É
o mundo dos astros, que están
formados por un quinto elemento,
chamado éter. Aquí non hai xeración
nin corrupción e os corpos celestes
teñen un movemento circular,
uniforme e, por tanto, perfecto. Os
astros está suxeitos a esferas que
son movidas por intelixencias
motoras. O mecanismo das esferas
é movido polo primeiro motor
inmóbil, Deus como foco de
atracción ou causa final de todo
movemento. Esta imaxe dun mundo
finito e xeocéntrico, dividido en dúas
rexións diferentes, perdurará ata o
Renacemento.

6. A física

6.3 A
PSICOLOXÍA

6. A física
6.3 A Psicoloxía
Aristóteles presenta a
natureza xerarquicamente
ordenada como unha escala
ascendente que vai desde os
seres inanimados aos seres
animados e, dentro destes,
das plantas aos animais e
destes ao ser humano, que
como ser racional sitúase no
cumio dos seres vivos.

6. A física
6.3 A Psicoloxía

A psicoloxía (tratado sobre a
alma) aristotélica está en
realidade integrada dentro da
física e do que hoxe
chamamos bioloxía, pois a
alma (psyché) é o principio
de vida que explica as
actividades e movementos
propios dos seres vivos. Se
hai seres vivos é porque
teñen alma.

6. A física
6.3 A Psicoloxía
No seu tratado Sobre a alma,
Aristóteles define a alma como a
«entelequia primeira dun corpo
natural que ten a vida en
potencia, é dicir, dun corpo
organizado». Se consideramos o
ser vivo desde a teoría
hilemórfica, o corpo identifícase
coa materia e a alma coa forma.
O corpo sóten a vida en
potencia, sendo a alma o
principio que pon a vida en acto.

6. A física
6.3 A Psicoloxía
Aristóteles distingue tres tipos de
almas coas respectivas funcións:
a) a alma vexetativa, propia das
plantas, que ten as funcións da
nutrición, o crecemento e a
reproducción;
b) a alma sensitiva, propia dos
animais, que asume as funcións
do apetito, a sensación, a
imaxinación, a memoria e a
locomoción no espacio;
c) a alma intelectiva ou
racional, propia do ser humano,
polas que este fala, pensa e
razoa.

6. A física
6.3 A Psicoloxía

Aristóteles aplica a súa teoría
hilemórfica ao ser humano. Este,
como toda substancia natural, consta
de materia e forma. O corpo
identifícase coa materia e co ser en
potencia, e a alma coa forma ou
esencia e co ser en acto. Contra o
dualismo pitagórico e platónico, corpo
e alma non son dúas substancias
contrarias, senón dous elementos
que constitúen unha única
substancia.

6. A física
6.3 A Psicoloxía

A alma racional contén as
funcións anímicas inferiores, tanto
as sensitivas como as vexetativas.
Estas tres funcións anímicas son
tres graos xerarquizados de
desenvolvemento ascendente da
vida humana, que acada a súa
plenitude coa función racional.

6. A física
6.3 A Psicoloxía

Entre corpo e alma hai unha unión
esencial e natural, non meramente
accidental, como afirmaba Platón.
É a mesma unión que hai entre
materia e forma ou entre potencia
e acto. Por tanto a alma non é
unha realidade separable do
corpo. O intelixible non existe
separado do sensible.

6. A física
6.3 A Psicoloxía

Aristóteles explica o ser humano
desde a perspectiva científica dun
biólogo e renuncia aos elementos
místico-relixiosos que Platón
tomara dos pitagóricos. Nega, así,
as teses platónicas da
inmortalidade, da preexistencia e
da reencarnación das almas. Se o
individuo morre, é porque
desaparece o seu principio vital e
o corpo convértese nun ser
inanimado, sen alma.

6. A física
6.3 A Psicoloxía

De todos modos, na antropoloxía
aristotélica quedan restos de platonismo,
pois, despois de afirmar que a alma
individual (psyché ou forma do corpo) é
mortal, afirma que o chamado
entendemento axente é separable do
composto, inmortal e eterno. Como
Aristóteles non aclarou esta cuestión, os
intérpretes posteriores discutirán se se
trata de algo propio de cada individuo ou
de algo común a todos os seres humanos.

6. A física

6.4 o
coñecemento
e as
ciencias

6. FÍSICA
6.4 0 COÑECEMENTO E AS CIENCIAS

Aristóteles distingue, como
Platón, dous tipos de
coñecemento:
O sensible, propio dos
sentidos, e
O intelectual, propio do
entendemento.
Pero o seu enfoque biolóxico
lévao a valorar a experiencia
sensible, que Platón
desprezaba por influxo das
matemáticas.

6. FÍSICA

Entre o coñecemento
sensible e o intelectual hai
unha íntima unión, pois
tamén aquí, como na
ontoloxía e na
antropoloxía, o intelixible
non pode separarse do
sensible.

6. FÍSICA

O coñecemento sensible ten por
obxecto as substancias individuais
que captamos a través da
sensación. Por exemplo, vexo
esta mesa material.
O coñecemento intelectual recae
sobre o universal ou a esencia
intelixible, inmaterial. Por
exemplo, coñezo a mesa
abstracta e universal, é dicir, a
esencia de todas as mesas.

6. FÍSICA ABSTRACCIÓN

O paso dos sentidos, que captan o Sentidos: sensacións
individual, ao entendemento, que capta (individuais)
o universal, dáse por medio dunha
facultade intermedia chamada fantasía
ou imaxinación, que ten por obxecto as
imaxes das cousas antes percibidas.
O coñecemento é un proceso que parte Imaxinación: imaxe do percibido
da sensación, pasa pola imaxinación e
remata no entendemento.
Todo este proceso recibe o nome de
abstracción, pois o entendemento actúa
sobre as imaxes separando todo o que
hai nelas de particular e concreto para
formar o concepto universal e abstracto.
Entendemento: concepto universal


Coñecer a esencia dunha cousa
Sentidos: sensacións
sensible consiste en asimilar ou captar (individuais)
de forma intencional, non a súa
materia, senón a súa forma intelixible, o
elemento universal que reside en cada
substancia individual, é dicir, a forma
Imaxinación: imaxe do percibido
que é común para todos os individuos
da mesma clase. De maneira análoga
aos sentidos, que reciben as calidades
sensibles sen a materia, como a cera
recibe a impronta do selo sen o ferro,
así o entendemento recibe a forma Entendemento: concepto
intelixible. universal


O coñecemento universal está
Sentidos: sensacións
potencialmente na (individuais)
percepción individual.
Aristóteles refuta a teoría
platónica da reminiscencia e
do innatismo das ideas, pois
a alma ao nacer é como
unha «táboa rasa» na que
nada hai escrito, e explica o
proceso de coñecer como un
paso da potencia ao acto.
Entendemento: concepto
universal


Por iso distingue dous entendementos:
a) o entendemento paciente que, en Sentidos: sensacións
analoxía coa materia (receptáculo (individuais)
universal das formas) é mera potencia
de coñecer, e
b) un principio en acto, o entendemento
axente que, como a causa eficiente,
pon os intelixibles en acto, abstraendo
as formas intelixibles a partir das
imaxes. Aristóteles compárao coa luz,
que na sensación fai visibles en acto
as cores que sen luz son só visibles en
potencia. Se para a visión das cores
necesitamos a luz, tamén para a
intelección necesitamos o
entendemento axente. Entendemento: concepto universal
Entendemento pacente e
entendemento axente

6. FÍSICA C
6.4 0 COÑECEMENTO E AS CIENCIAS C
I
Ó
No comezo da súa Metafísica afirma
Aristóteles que «todos os seres
N
humanos desexan por natureza
saber» e a continuación estudia os
graos de saber ou niveis de
coñecemento, que van, en sentido
ascendente, desde o máis
imperfecto ao máis perfecto:
a experiencia ou saber empírico, a
técnica ou saber técnico, a
prudencia ou sabedoría práctica, a
ciencia, a intuición intelectual e a
sabedoría teórica.

6. FÍSICA C
I
Ó
A experiencia (empeiría) é un
saber nacido do hábito, que aplica
N
regras pero sen dar razóns delas.
A través da sensibilidade obtemos
a experiencia ou coñecemento
empírico, que se refire a cousas
individuais e concretas. A través do
entendemento obtemos
coñecemento sobre o universal
que hai nas cousas individuais.
Este coñecemento pode ser
práctico ou teórico.

6. FÍSICA C
I
Ó
Dentro do práctico dintínguense dous tipos:
a) un saber técnico (téchne) ou «saber facer»
N
(regras ou destrezas técnicas), que se
refire aos medios orientados á fabricación
de artefactos útiles (unha cama, un barco)
ou á producción de obxectos belos (obras
de arte, como unha estatua ou un poema);
b) un saber práctico chamado prudencia
(phrónesis), que consiste en «saber
actuar» ou saber obrar ben nas situacións
relacionadas coa «vida boa», como son a
moral ou a política. A prudencia implica
deliberar sobre os fins en relación co a é
continxente (sobre o necesario non cabe
deliberación).

6. FÍSICA C
I
Ó
O coñecemento teórico abarca tres graos
sucesivos de saber: N
a) a ciencia (epistéme), que é un
coñecemento do universal e necesario,
baseado na demostración (usa o
siloxismo) e na indagación das causas;
b) o coñecemento intuitivo ou intuición
(nous) dos principios xerais que dirixen
as ciencias, que non son
demostrables, senón intuíbles
(principio de non contradicción, terceiro
excluso, etc.);
c) a sabedoría teórica (sophía), que inclúe
os dous graos anteriores, é o grao
máis elevado de saber e culmina na
contemplación das entidades
supremas que estudia a metafísica.

6. FÍSICA C
I
Ó
N
Cando se converten en hábitos
de conducta, os cinco últimos
graos de saber dan lugar ás
virtudes chamadas
dianoéticas ou intelectuais,
que Aristóteles estudia na
Ética.

6. FÍSICA C
I
Ó
Aristóteles distingue tres clases de ciencias, que
se correlacionan con tres tipos de actividades N
humanas, ordenadas xerarquicamente da máis
perfecta á máis imperfecta:
a) As ciencias teóricas, relacionadas coa vida
teorética (theoria), que teñen por obxecto a
contemplación intelectual, o saber polo saber
ou a busca da verdade. Comprenden, por orde
xerárquica, a metafísica, a matemática e a
física. A metafísica é a ciencia máis perfecta,
porque estudia as realidades supremas, as
entidades inmóbiles e separadas da materia: o
ser en canto ser e Deus como ente supremo. A
matemática, que estudia entidades inmóbiles
pero non separadas da materia, a diferencia de
Platón. A física estudia os entes móbiles unidos
e materiais dentro da natureza.

6. FÍSICA C
I
Ó
b) As ciencias prácticas, ligadas á acción
práctica (praxis), que está guiada pola N
prudencia ou sabedoría práctica.
Comprenden a política, a ética e a
economía. A política estudia os
principios relacionados coa
convivencia xusta dentro da polis ou
Estado. A ética, que é unha parte da
política, trata sobre o ben, a vida boa
ou feliz. A economía refírese ao ámbito
doméstico e privado e ten por obxecto
a administración da casa (oikós =
casa).

6. FÍSICA C
I
Ó
c) As ciencias productivas, relacionadas N
coa actividade técnica ou productiva
(poiésis). Entre elas están a retórica e
a poética. A retórica versa sobre a
forma de persuadir a un auditorio
mediante a arte da palabra. A poética
versa sobre a producción estética de
obras de arte, como traxedias,
comedias, poesía, etc.

Nesta clasificación non consta a lóxica,
pois, é unha propedéutica, un
instrumento metodolóxico para as
demais ciencias.


7. Metafísica

7. METAFÍSICA
Aristóteles nunca empregou a palabra
metafísica. Esta denominación procede
de Andrónico de Rodas (s. I a. C.),
décimo director da escola aristotélica.
Ordenando a biblioteca do Liceo,
despois dos libros de física colocou os
de metafísica, por tratar os asuntos que
están máis alá do ámbito físico, é dicir,
por estudiar as realidades
metaempíricas ou supraempíricas. Os
nomes que Aristóteles usou para
referirse á metafísica foron os de
filosofía primeira e ciencia teolóxica
ou teoloxía.

7. METAFÍSICA

Aristóteles considera a
metafísica como ciencia
suprema e defínea de diferentes
maneiras:
primeiramente di que «indaga as
causas ou os primeiros
principios», ou tamén que
«indaga o ser en canto ser».
Para referirnos a estes aspectos
utilizamos hoxe a palabra
ontoloxía (= tratado sobre o
ser).

7. METAFÍSICA

Posteriormente, defínea como a ciencia que
«indaga a substancia», pois a pregunta polo ser
redúcese á pregunta pola substancia.
Finalmente, afirma que «indaga a Deus e a
substancia suprasensible» ou substancia
inmaterial.
Deste xeito, a ontoloxía transfórmase en
teoloxía. Para a concepción do ser e da
substancia que trata a ontoloxía, remitímonos
ao que dixemos antes sobre a teoría das
categorías no apartado da lóxica. Convén
recordar que lóxica e ontoloxía son
inseparables en Aristóteles, pois o estudio do
ser está ligado ao estudio da linguaxe.

7. METAFÍSICA

O estudio do movemento na Física,
conduciu a Aristóteles a afirmar a
existencia de Deus como primeiro
motor inmóbil. Se todo ser que se
move é movido por outro e este por
outro e así sucesivamente, haberá que
concluír que debe existir unha
substancia inmóbil, que mova a todos
os seres sen ser ela movida. Para
Aristóteles o movemento é eterno, o
mesmo que o tempo, que é inseparable
del.

7. METAFÍSICA

Este Deus aristotélico é concibido como unha
intelixencia que é forma pura sen materia e acto
puro sen potencia, por iso é inmóbil ou
inmutable. Deus é tamén a causa final dos
movementos dos seres, é dicir, o foco de
atracción dos seres inferiores. Os seres
móvense para acadar a perfección, e Deus
move os seres como causa final. Usando a
metáfora da atracción erótica, Aristóteles
afirma, de maneira antropomórfica, que Deus
atrae os seres «como se fose amado» por eles.
É dicir, todos os seres ansían a perfección
divina, que é o repouso eterno.

7. METAFÍSICA
Finalmente, Aristóteles pregúntase pola
actividade propia desta substancia
espiritual e responde que consiste na
actividade inmaterial de pensar. E como
Deus non pode pensar nada inferior a si
mesmo, defíneo como «pensamento
autopensante», pensamento que se pensa
a si mesmo eternamente. Poderiamos dicir
que este Deus goza dun autismo
metafísico, pois a contemplación eterna
de si mesmo dálle a máxima felicidade.

7. METAFÍSICA
Este Deus é a explicación última do
problema do cambio. A física aristotélica
está vencellada á metafísica e ten o seu
fundamento último na teoloxía. O Deus de
Aristóteles, que ás veces aparece como
trascendente e outras como inmanente ao
mundo, ignora a existencia do mundo e
está moi lonxe da imaxe cristiá dun Deus
creador que planifica e coida do mundo.
No horizonte da filosofía grega, a idea de
creación é estraña e o mundo é tan eterno
coma Deus.


8. Ética

8.ÉTICA

En coherencia coa teleoloxía que
domina na natureza en xeral,
Aristóteles fai unha interpretación
teleolóxica da natureza humana. O ser
humano, como todo ser natural, obra
por fins, e o fin último ou ben
supremo é para el a felicidade, que
se caracteriza por ser autosuficiente, é
dicir, non é un medio para outro fin.
Esta teoría recibe o nome de
eudemonismo (eudaimonía =
felicidade).

8.ÉTICA
Certamente, o ser humano busca
moitos fins, como o pracer, a riqueza, a
fama, o saber, etc., pero todos estes
fins non se buscan por si mesmos,
senón como medios para acadar a
felicidade. Este fin último consiste no
pleno desenvolvemento da propia
natureza e na actividade máis acorde
conforme á esencia humana, que é a
actividade do pensamento e da razón:
«o ben, para o ser humano, consiste
nunha actividade da alma acorde coa
virtude e, en caso de pluralidade de
virtudes, acorde coa máis excelente e
perfecta delas».

8.ÉTICA
A felicidade identifícase, pois, coa
vida teorética (bíos theoretikós), coa
actividade intelectual, que é a
actividade esencial do ser humano, a
que máis nos acerca á vida da
divindade, que consiste, como vimos,
no pensamento. Aristóteles, a
diferencia do hedonismo de Epicuro,
non identifica a felicidade co pracer. O
pracer non é o ben, nin tampouco é un
mal. O pracer é só un medio para a
vida feliz pero non o fin da mesma.

8.ÉTICA

A dedicación á vida teorética ou
contemplación intelectual, propia do
sabio ou do filósofo, require, sen
embargo, certas condicións materiais,
pois a vida anímica non se pode dar
separada do corpo e das súas
necesidades. Entre estas condicións,
cita Aristóteles: a saúde corporal, unha
longa vida, algunha riqueza ou bens
externos, ocio e sobre todo liberdade.

8.ÉTICA

Desta teoría elitista da felicidade
quedan excluídos os escravos e cantos
se dedican aos traballos corporais,
manuais ou traballo doméstico, todos
eles ligados á necesidade de sobrevivir.
A liberdade e a vida dedicada ao ocio
era privilexio dunha minoría. Aristóteles,
como Platón, despreza o traballo
material e as actividades técnicas como
inferiores (nos sofistas hai, pola contra,
unha valoración da técnica e do traballo
corporal e manual).

8.ÉTICA

Para conseguir a felicidade é
necesaria a práctica das virtudes.
Contra Sócrates e os estoicos, a
felicidade non se identifica coa vida
virtuosa. Tamén esta, como o pracer, é
un medio e non un fin en si. A virtude
non é unha capacidade innata (ninguén
nace virtuoso), senón un hábito
adquirido a través do exercicio e da
práctica. Unha persoa faise xusta
practicando moitos actos de xustiza.

8.ÉTICA
A diferencia das paixóns, a virtude é
unha disposición que presupón unha
deliberación voluntaria, pola que
podemos elixir libremente entre fins
continxentes. Aristóteles oponse á tese
intelectualista socrática de que ninguén
elixe o mal se sabe o que é o ben, pois
as paixóns inflúen na elección e na
práctica do ben. Entre o coñecemento
do ben e a práctica do mesmo non hai,
pois, conexión necesaria, senón
continxente.

8.ÉTICA
A virtude defínese como o xusto medio
(mesotés) entre dous extremos
viciosos, un por defecto e outro por
exceso. A virtude ten, pois, algo de
equilibrio estético, moi típico da arte
clásica grega. Por exemplo, a valentía
ou fortaleza é un punto medio entre a
covardía e a temeridade; a
xenerosidade estaría entre os extremos
da avaricia e a prodigalidade; a
temperanza (autodominio) sería o punto
medio entre a insensibilidade ascética e
o desenfreo.

8.ÉTICA

Pero este punto medio non se
pode tomar en absoluto, senón
en relación a nós, e tampouco
significa mediocridade nin unha
media matemática. Para calcular
na práctica este xusto medio,
Aristóteles propón seguir o
modelo dun home prudente:
obrar como o faría el seguindo a
recta razón e tendo en conta as
diversas circunstancias da
acción.

8.ÉTICA
Como o ser humano é ao mesmo
tempo racional e irracional,
Aristóteles distingue dous tipos de
virtudes:
as dianoéticas ou intelectuais
(teóricas) e as éticas ou do carácter
(prácticas).
As primeiras relaciónanse coa vida
teorética e son: a técnica (téchne), a
prudencia ou sabedoría práctica
(phrónesis), a ciencia (epistéme), a
intuición (nous) e a sabedoría
teórica (sophía).
Nega así a confusión socrática
entreprudencia e técnica (entre
«saber actuar» e «saber facer» ) e a
reducción do saber práctico a saber
teórico.

8.ÉTICA
Pero concorda con Sócrates e
Platón afirmando que as virtudes
dianoéticas son as máis
importantes, pois pertencen á vida
contemplativa, propia do sabio, e
son a que dan a verdadeira
felicidade. As virtudes éticas só
proporcionan unha felicidade
secundaria.
Entre as virtudes éticas ou do
carácter podemos citar: a fortaleza,
a temperanza, a amizade, etc

8.ÉTICA
Pero entre elas destaca pola súa importancia a
xustiza, virtude social e política por
antonomasia. Pero a xustiza, entendida como
un hábito de proporción que busca o equilibrio
(lémbrese a balanza como símbolo), é un termo
que ten varios significados. Hai unha xustiza
xenérica, a legal, que consiste na observancia
das leis. Pero hai ademais tres tipos
específicos de xustiza:
a) a distributiva ou xeométrica, que consiste no
reparto proporcional de bens de acordo cos
méritos;
b) b) a conmutativa ou aritmética, que se refire á
igualdade nos intercambios comerciais e
c) c) a retributiva ou reparadora, que é a que
practica un xuíz tratando de reparar danos e
delictos.

8.ÉTICA
Finalmente, hai que sinalar que a ética
aristotélica está intimamente
relacionada coa política. Os individuos
só poden lograr a felicidade dentro da
comunidade política (polis) ou Estado.
Non se trata dunha ética individualista
no sentido moderno, senón social ou
comunitarista, pois os individuos son
só partes que están subordinadas ao
todo social. O Estado é como un
organismo no que o todo ten prioridade
sobre as partes, pero ten un fin ético:
promover a xustiza e facer felices os
cidadáns.


9. Política

9. Política

A filosofía política de Aristóteles
renuncia á utopía idealista de
Platón e céntrase, de forma
moi realista, na análise
empírica. Aristóteles non fai
unha deducción a priori dun
Estado ideal que non era deste
mundo, senón que analiza de
forma inductiva e realista as
diversas constitucións a partir
da experiencia das cidades
gregas e da historia doutros
pobos.

9. Política
Adoptando unha vez máis un punto
de vista teleolóxico, Aristóteles
afirma que «o ser humano é por
natureza un animal político» (zóon
politikón), é dicir, que só dentro da
polis ou Estado pode realizar
plenamente a súa esencia. Quen
pretenda vivir illado do Estado, ou
ben é unha besta ou ben un Deus.
A sociabilidade humana non é, pois,
convencional ou producto dun pacto
entre individuos, como sostiñan os
sofistas, senón algo enraizado na
natureza humana.

9. Política
A natureza social do ser humano
concorda coa súa natureza racional
expresada a través da linguaxe. Que
o ser humano é un animal
racional (zóon logikón)
significa non só que ten razón, senón
palabra (logos significa
simultaneamente razón e palabra) e
sen a palabra non é posible a vida en
comunidade. Os animais teñen voz
(foné) e emiten sons, pero non
palabras articuladas.

9. Política
Máis alá da comunidade da
familia, ligada á reproducción, e da
comunidade da aldea, formada por
varias familias para atender as
necesidades materiais, o Estado-
cidade é a comunidade perfecta,
autosuficiente, que ten como fin o
vivir ben, ou sexa conseguir unha
vida feliz. Ética e política son
inseparables. O Estado non só
posibilita a vida moral, senón
tamén a actividade intelectual, que
é a máis acorde coa esencia
humana.

9. Política
O traballo manual, como o dos
escravos, artesáns, comerciantes,
agricultores ou o das mulleres no
fogar, é degradante e impropio de
homes libres. Por iso todos os
traballadores manuais quedan
excluidos da vida política e da
cidadanía. A institución da
escravitude ten para Aristóteles un
fundamento natural, non social:
uns son por natureza libres e
outros escravos por natureza, non
por causas sociais. «O escravo é
un instrumento animado»,
propiedade do seu amo.

9. Política
Aristóteles fai unha crítica ao ideal
platónico, que aparecía na
República, dun Estado convertido
en sociedade perfecta. A proposta
platónica de loitar contra o
egoísmo abolindo a familia e a
propiedade privada para a clase
media e superior, vai contra a orde
natural, pois tanto a familia como
a propiedade derivan da natureza
humana. O mellor remedio contra
o egoísmo consiste nunha boa
educación pública da cidadanía
para exercer a virtude da
xenerosidade.

9. Política
Tamén abandona a visión
aristocrática da sociedade
platónica. Aristóteles pensa que a
base máis sólida para unha
comunidade é que o peso do
poder recaia sobre unha clase
media, que mire polo ben da
comunidade, e que non teña
ambicións por falta do básico para
vivir, o que daría lugar a
revolucións.

9. Política
Seguindo unha clasificación xa anticipada
por Platón en O Político, Aristóteles
diferencia tres formas de goberno que son
correctas ou lexítimas, por estar orientadas
ao ben común e ao interese público, e tres
formas desviadas, por orientarse só ao
interese privado dos gobernantes. As
formas correctas son a monarquía, a
aristocracia e a democracia (politeia). Cal
sexa a máis adecuada, depende de cada
pobo e das condicións históricas.
Aristóteles non propón, como Platón, un
único modelo ideal e absoluto. Cada unha
destas tres ten a correspondente forma
desviada: a monarquía pode dexenerar en
tiranía, a aristocracia en oligarquía e a
democracia en demagoxia.

9. Política
Aristóteles, como meteco de clase media e
como filósofo que parte da experiencia e do
posible, propugna unha ética e unha
política feita a medida dos seres humanos,
pero non de todos, xa que defende a orixe
natural da escravitude e a inferioridade da
muller con respecto ao home. No ámbito
doméstico, ao contrario que no ámbito
político, non rexe o principio da xustiza nin
as relacións entre iguais. Na familia só se
impón a autoridade do pai sobre a muller,
os fillos e os escravos. Algúns sofistas
criticaran, sen embargo, a escravitude en
nome da igualdade, e o mesmo Platón
avogaba na súa república ideal pola
igualdade entre os sexos.

A Filosofía despois de
Aristóteles
A filosofía helenística e o fin da
filosofía clásica

O HELENISMO

A etapa helenística comprende o período
que vai entre a morte de Alexandre Magno
(323 a. C.) ata a incorporación de Exipto
no Imperio Romano (30 a. C).
Filosoficamente é a etapa final da
Filosofía antiga, en contacto xa co mundo
romano.

O HELENISMO

O helenismo foi o momento da grande
expansión política e cultural da civilización
grega polas terras de oriente e do
Mediterráneo oriental. Alexandre Magno
propuxérase a conquista do mundo grego
e a súa expansión polo Imperio Persa.

O HELENISMO
Á súa morte houbo serias loitas entre os seus
xenerais para conseguir a herdanza do imperio,
que rematarán no reparto deste en tres estados:
Macedonia, Siria e Exipto. Estes estados
gobernáronse mediante monarquías absolutas,
instauradas por dereito de conquista. Isto
supuxo a ruptura da polis clásica e polo tanto
das formas de organización social e política que
viñeran funcionando nos últimos séculos,
quedando incluida nun estado territorial maior.

O HELENISMO

Roma foi aproveitando o desmembramento do
imperio de Alexandre e pouco a pouco foi
facéndose forte en detrimento de Grecia, que foi
anexionada no 197 a C. Os intereses dos
romanos eran fundamentalmente prácticos e
non especulativos como foran os dos gregos. A
cultura helena empapou así o Imperio Romano
nos tempos de Augusto, co cal o pensamento
grego chegou a Roma.

O HELENISMO

Estes acontecementos históricos influíron
de xeito decisivo na filosofía. A situación
de inestabilidade primeiro, e
posteriormente a perda da posibilidade
dunha acción política directa como
ocorrera nos tempos anteriores levou aos
pensadores ao abandono das grandes
visións sistemáticas anteriores (Platón,
Aristóteles).

O HELENISMO
Na época clásica os cidadáns sentíanse
protagonistas, membros do grande individuo
que era a polis; só nela se podía conseguir a
vida boa. Agora, os filósofos íllanse do mundo e
da cidade centrándose principalmente na
procura da liberdade e a felicidade persoal. O
importante é o ser humano individual, mentres
que a colectividade queda neste momento
relegada a un segundo plano. Calquera outro
coñecemento deberá subordinarse á esfera
ética.

O HELENISMO
A situación case que estacionaria da filosofía
contrasta co enorme desenvolvemento que
teñen as ciencias nesta época (xeografía,
historia, filoloxía, medicina, matemáticas,
astronomía, etc.). Atenas continuará sendo o
centro filosófico, mentres que a verdadeira
capital cultural do mundo helenístico pasará a
Alexandría. O seu museo e a súa biblioteca
constituíron a máis grandiosa reunión do saber
antigo ata que César ordena a súa queima no
ano 47 a. C. na campaña en Exipto.

O HELENISMO
As escolas de Platón e Aristóteles continuaron
neste período a liña dos seus mestres con
poucas achegas novas. A Academia perdurou
no tempo ata o 529 d. C. e as ideas platónicas
sufriron distintas modificacións buscando a
harmonía coas novas formas de pensar. Pola
súa banda, á morte de Aristóteles, Teofrasto
fíxose cargo do Liceo, continuando a tendencia
empirista da escola. As principais formulacións
filosóficas do momento virán da man do
epicureísmo, o estoicismo e o escepticismo.

O EPICUREÍSMO

O iniciador desta escola foi Epicuro de
Samos (341-270 a.C.), que no 306 a C.
funda o Xardín, onde acolle aos seus
discípulos e amigos na procura dun ideal
de vida: a felicidade, que se consegue
logrando a paz mental ou tranquilidade de
ánimo (ataraxia). O maior transmisor da
doutrina epicúrea será o romano Lucrecio
na súa obra De rerum natura.

O EPICUREÍSMO

Como o obxectivo é a consecución da
felicidade, a ética converterase na
disciplina fundamental da filosofía. Os
epicúreos defenden unha ética hedonista,
partindo da idea de que todos os
individuos buscan o pracer e tentan evitar
a dor. E como hai praceres contrapostos,
a cuestión consiste en calcular cal é a
máxima cantidade de praceres
compatibles.

O EPICUREÍSMO

Este cálculo desenvólvese como unha
economía do pracer, de xeito que o
máximo pracer se consegue moderando
os impulsos pracenteiros, renunciando a
algún deles para acadar outros maiores.
Para iso, deben levar á práctica os seus
desexos.

O EPICUREÍSMO
Existen desexos naturais, como a necesidade
de comer para calmar a fame, pero algúns
individuos abandónanse á procura de praceres
que non son tan necesarios: a busca de
riquezas, a ansia de gloria... A consecución
destes desexos non proporciona a anhelada
felicidade, pois non levan á tranquilidade do
corpo nin da mente. A moderación e o
autodominio deben guiar a elección dos
praceres, pois só así conseguiremos a paz
interior.

O EPICUREÍSMO
Para completar os asuntos éticos, os epicúreos
botan man da física, pois só coñecendo a
natureza poden esvaerse os temores que
afectan a vida e impiden lograr a ataraxia.
Epicuro acepta a física atomista para explicar a
natureza. Existen átomos que se moven no
baleiro e que caen polo seu peso verticalmente.
Ás veces, e dun xeito imprevisto, os átomos
desvíanse (clinamen) e chocan uns con outros
formando corpos. Como consecuencia, non
debemos temer ao destino, pois todo na
natureza é puro azar.

O EPICUREÍSMO

Tampouco ten sentido temer aos Deuses,
pois eles non se entremeten en ningún
asunto humano ou natural. Epicuro
enfróntase así á relixión tradicional grega.
Os deuses existen pero viven nunha total
felicidade, co cal non necesitan ocuparse
das cousas do mundo.

O EPICUREÍSMO

A física demostra tamén que é absurdo terlle
medo á morte. Como todos os seres, a alma
está composta de átomos materiais e polo tanto
é mortal. Non existe nada logo da morte e, de
feito, nese momento, tampouco existiremos nós:
cando a morte estea, nós xa non estaremos, e
se nós estamos, ela aínda non. Tampouco hai
que temer a dor, porque aínda que non se poida
evitar, é fácil de soportar. Co cal nada hai que
temer.

O EPICUREÍSMO

A filosofía complétase coa canónica
(lóxica), que nos permite comprobar que o
noso coñecemento é seguro, xa que se
ocupa de atopar un criterio de verdade.
Epicuro atópao nas sensacións: os datos
que nos ofrecen os sentidos son sempre
verdadeiros e o erro só pode aparecer nos
xuízos que facemos a partir dos datos
sensibles.

O ESTOICISMO
O estoicismo nace nos pórticos de Atenas (na Stoa) da
man de Zenón de Citio (335-263 a.C.). A escola pasou
por varias etapas e acadou o seu máximo esplendor no
ámbito romano.
Froito da época na que nace, o obxectivo do individuo
estoico é a consecución da felicidade. Os estoicos
recollen o intelectualismo moral socrático-platónico e
identifican virtude e sabedoría. A virtude é o único ben e
o vicio o mal. Só o sabio pode ser virtuoso, lograr o
dominio das súas paixóns e vivir conforme á natureza e
á razón. Isto implica amosarse indiferente ás emocións
(apatía) para salvagardar a propia vida.

O ESTOICISMO
A ética estoica atopa a súa xustificación na física. Os
estoicos afirman que o mundo é un grande organismo
con vida, dotado dun principio racional que é razón
seminal de todo o que existe e que rexe o mundo. Este
principio, semellante ao lume de Heráclito, é o pneuma.
Nun período de 300 séculos todo se disolve e todo se
rexenera no lume divino. Este ciclo cósmico é o ciclo do
eterno retorno, e polo tanto, o Universo está sometido ás
leis da necesidade. Isto é o que coñece o sabio, que se
recoñece impotente para modificar o transcurso dos
acontecementos.

O ESTOICISMO

. Para salvarse, os individuos -o sabio- deben actuar en
conformidade coa orde necesaria do mundo. Por iso o
estoico propugna cumprir co deber, ou sexa, levar a cabo
aquelas accións que a razón amosa como conformes á
natureza. A alma humana é inmortal, pois é un anaco
desprendido do pneuma universal e por iso a razón pode
coñecer a estructura do universo.

O ESTOICISMO
Os estoicos son os creadores da lóxica proposicional.
A lóxica estoica dividíase en retórica e dialéctica, e
ocupábase do coñecemento e o recto argumentar. Para
os estoicos as impresións sensibles non poden constituír
o criterio de verdade, pois o coñecemento existe cando
rexeitamos ou aceptamos esas sensacións logo da
meditación. O criterio de verdade está no asentimento
consciente da razón ao recoñecer a relación entre as
imaxes mentais creadas a partir da sensación e os
obxectos fóra de nós.

O ESTOICISMO

O estoicismo en Roma continúa coa busca da
vida boa, con Séneca (4 a. C.- 65 d. C.),
Epícteto (50-125 d. C.) e Marco Aurelio (121-
180 d. C.) como figuras principais. Acentúase o
sentido cosmopolita que xa aparecía no mundo
grego, ao sentir que existe un vínculo entre
todos os seres humanos. Ocuparanse tamén de
cuestións teolóxicas, co que influirán no
cristianismo.

O ESCÉPTICISMO
0 escepticismo nace como doutrina elaborada
con Pirrón de Elis (365-275 a.C.) foi continuado
polos últimos seguidores da Academia platónica,
Arcesilao e Carnéades, e no mundo romano foi
defendido por Sexto Empírico
fundamentalmente. Aparece cun tinte moral,
aínda que pronto se estenderá ao ámbito do
coñecemento. Os escépticos atacaron todo tipo
de dogmatismo, especialmente o dogmatismo
especulativo dos estoicos.

O ESCÉPTICISMO
O escepticismo parte da idea de que non podemos
coñecer a realidade. Esta actitude é a consecuencia que
se desprende do decurso da Academia á morte de Platón.
O mundo das ideas xa non ten valor, e só queda o mundo
sensible. Como é unha realidade cambiante, só podemos
atopar nel un coñecemento particular e subxectivo. De feito
Platón necesitara do mundo das ideas para cimentar un
coñecemento universal e necesario. Caído este mundo,
derrúbase tamén a posibilidade de epistéme.

O ESCÉPTICISMO

O sabio escéptico ve imposible expresar a verdade (afasia)
e debe suspender os seus xuízos (epojé) sobre o mundo.
Isto que vale para o coñecemento teórico é imposible na
vida cotiá, onde debemos decidir continuamente que facer.
Así, os valores éticos recoñécense como individuais e
subxectivos pero son necesarios pan vivir en paz.

O FINAL DA FILOSOFÍA ANTIGA
En sentido estricto, a filosofía antiga remata co peche da
Academia no 529 d C., co emperador Xustiniano, o que
supón a implantación definitiva do cristianismo e o
pensamento cristián. Mais xa desde había varios séculos
a filosofía grega pasara ao mundo romano e o
cristianismo convivía co pensamento racional. Esta
convivencia supuxo o encontro das tradicións helénicas
e xudías no mundo romano, o que impulsou unha
revalorización das filosofías pitagóricas e platónicas,
cercana ás concepcións místicas.


No século III a. C. fúndase a Escola de Alexandría, que
pretende traducir o Antigo Testamento ao grego. Dous
séculos máis tarde, Filón de Alexandría tenta establecer
unha síntese entre o platonismo, o estoicismo e a fe xudía.

No ámbito máis estrictamente filosófico cómpre destacar para
rematar a filosofía antiga, o rexurdimento que no século III d. C. terá
o platonismo. Ammonio Sakka funda o neoplatonismo, que acadará
o seu esplendor con Plotino. Este afirma que Un trascende a
natureza, e a partir del, por medio dun proceso de emanación,
derívase toda a realidade en tres niveis: cando o Un reflexiona sobre
si mesmo xera intelecto; deste emana a alma do mundo e dela o
mundo corpóreo. O ser humano practicando o ben e buscando a
verdade pode fundirse no Un co goce do éxtase.


6. Textos

6. Textos: comentario de texto obrigatorio

3º comentario de texto obrigatorio:
“Entón, o ceo e a natureza depende dun principio de tal
natureza. E esa vida que tamén para nós é a máis
excelente, pero que só nos é concedida por breve tempo,
el vívea sempre, pois para el, a súa actividade é tamén
gozo. O acto intelectual, que é por si mesmo, ten por
obxecto o óptimo por si mesmo; o intelecto pénsase a si
mesmo trocándose en intelixible, pois se fai intelixible no
contacto e na intelixencia de si mesmo, por iso se
identifican o intelecto e o intelixible […]. por iso, a
actividade máis doce e máis excelente é a contemplación.
E como o acto de comprender é vida, e el é acto, así, o
acto puro Por si mesmo é óptima e eterna vida del. Por
iso, dicimos que Deus é vivente, eterno, óptimo. Pois isto
é Deus. Pero é evidente, tamén, que é impasible e
inalterable.”
ARISTÓTELES: Metafísica, XII, 9, pp. 1074-5.

6. Textos

OS PRECEDENTES DA TEORÍA DAS CAUSAS
“Estes [os filósofos anteriores], por conseguinte, só tocaron esta causa
[la causa material]; e outros, aquela de onde procede o principio do
movemento [a causa eficiente] (por exemplo, os que poñen como principio
a Amizade e o Odio ou o Entendemento ou o Amor). Pero a esencia e a
substancia [causa formal] ninguén as enunciou claramente, sendo os que
máis se aproximan os partidarios das Especies (pois nin consideran as
Especies como materia para as cousas sensibles nin o Un como materia
para as Especies, nin o principio do movemento como procedente delas -
pois din que máis ben son causas de inmobilidade e de quietude-, senón
que aducen as Especies como a esencia de cada unha das demáis
cousas, e o Un, como a esencia das Especies). E aquelo a causa do cal
se realizan as accións e os cambios e os movementos [causa final], o
chaman en certo modo causa, pero non o chaman expresamente causa
nin din que sexa causa no sentido en que por natureza o é. En efecto, os
que mencionan o Entendemento ou a Amizade, presentan como un ben
estas causas, pero non din que algún dos entes sexa ou se faga a causa
delas, senón que delas proceden os movementos. E, así mesmo, tamén
os que afirman que o Un ou o Ente son tal natureza, aseguran que son
causa da substancia, pero non que a causa deles sexa ou se faga; de
sorte que, en certo modo, ocúrrelles que din e non din que o Ben é causa;
pois non o din en sentido absoluto, senón accidental.
ARISTÓTELES, Metafísica, I 7, 988 a - 988 b

6. Textos

O PRIMEIRO MOTOR INMÓBIL:DEUS

Hai tamén algo que move eternamente, e como hai tres
clases de seres, o que é movido, o que move, e o termo medio
entre o que é movido e o que move, é un ser que move sen ser
movido, ser eterno, esencia pura, e actualidade pura.
Velaí cómo move. O desexable e o intelixible moven sen ser
movidos, e o primeiro desexable é idéntico ao primeiro
intelixible. Porque o obxecto do desexo é o que parece belo, e
o obxecto primeiro da vontade é o que é belo. Nós desexamos
unha cousa porque parécenos boa, e non nos parece tal
porque a desexamos: o principio aquí é o pensamento. Agora
ben; o pensamento é posto en movemento polo intelixible, e a
orden do desexable é intelixible en si e por si; e nesta orde a
esencia ocupa o primeiro lugar; e entre as esencias, a primeira
é a esencia simple e actual. Pero o un e o simple non son a
mesma cousa: o un designa unha medida común a moitos
seres; o simple é unha propiedade do mesmo ser.

6. Textos

O PRIMEIRO MOTOR INMÓBIL: DEUS
De esta maneira o belo en si e o desexable en si entran ambos na
orde do intelixible; e o que é primeiro é sempre excelente, xa
absolutamente, xa relativamente. A verdadeira causa final reside nos
seres inmóbiles, como o mostra a distinción establecida entre as
causas finais, porque hai a causa absoluta e a que non é absoluta. O
ser inmóbil move con obxecto do amor, e o que el move imprime o
movemento a todo o demáis. Logo en todo ser que se move hai
posibilidade de cambio. Se o movemento de traslación é o primeiro
movemento, e este movemento existe en acto, o ser que é movido
pode mudar, se no en canto á esencia, polo menos en canto ao lugar.
Pero desde o momento en que hai un ser que move, permanecendo
él inmóbil, aínda cando exista en acto, este ser non é susceptible de
ningún cambio. En efecto, o cambio primeiro é o movemento de
traslación, e o primeiro dos movementos de traslación é o
movemento circular. O ser que imprime este movemento é o
motor inmóbil. O motor inmóbil é, pois, un ser necesario, e en tanto
que necesario, é o ben, e por conseguinte un principio, porque hai
varias acepcións da palabra necesario: hai a necesidade violenta, a
que coarta a nosa inclinación natural; despois a necesidade, que é a
condición do ben; e por último o necesario, que é o que é
absolutamente de tal maneira e non é susceptible de ser doutra.

6. Textos

O PRIMEIRO MOTOR INMÓBIL:DEUS

(...) É evidente, conforme co que acabamos de dicir, que hai
unha esencia eterna, inmóbil e distinta dos obxectos
sensibles. Queda demostrado igualmente que esta esencia
non pode ter ningunha extensión, que non ten partes e é
indivisible. Ela move, en efecto, durante un tempo infinito. E
nada que sexa finito pode ter unha potencia infinita. Toda
extensión é finita ou infinita; por conseguinte, esta esencia
non pode ter unha extensión finita; e por outra parte, non ten
unha extensión infinita, porque non hai absolutamente
extensión infinita. Ademáis, finalmente, ela non admite
modificación nin alteración, porque tódolos movementos son
posteriores ao movemento no espacio.
Aristóteles, Metafísica, Libro Duodécimo, VII

6. Textos

As formas de goberno: (Política, III 5, 1279 a-b)
"Posto que réxime e goberno significan o mesmo, e goberno é o
elemento soberano das cidades, necesariamente será soberano ou un só,
ou poucos, ou a maioría; cando o un ou a minoría ou a maioría gobernan
atendendo ao interese común, eses reximenes serán necesariamente
rectos; pero os que exercen o mando atendendo ao interese particular do
un ou da minoría ou da masa son desviacións; porque, ou non se debe
chamar cidadáns aos que participan no goberno, ou deben participar nas
ventaxas da comunidade. Dos gobernos unipersonais solemos chamar
monarquía á que mira ao interese común; aristocracia ao goberno duns
poucos, pero máis dun, ben porque gobernan os mellores, ou ben porque
se propón o mellor para a cidade e para os que pertencen a ela. Cando a
maior parte é a que goberna atendendo ao interese común recibe o nome
común a tódolos rexímenes: república. E é así con razón, pois un só ou
uns poucos poden distinguirse pola súa excelencia; pero un número maior
é xa difícil que alcance a perfección en toda clase de virtude, pero pode
destacar especialmente na virtude guerreira, pois ista dase na masa. Por
elo precisamente neste réxime a clase combatente ten o poder supremo e
participan nel os que posúen as armas. As desviacións dos réximes
mencionados son: a tiranía da monarquía, a oligarquía da aristocracia e a
democracia da república. A tiranía é unha monarquía que atende ao
interese do monarca, a oligarquía ao interese dos ricos e a democracia ao
interese dos pobres; pero ningún deles atende ao proveito da
comunidade“.


7. Glosario

7. Glosario

Accidentes
O que lle corresponde a algo
continxentemente por non estar
comprendido na súa esencia, aquelo
que lle pertence a un ser de tal xeito
que o pode perder sen chegar a
aniquilarse.

7. Glosario

Acto
O ser actual, a realidade do ser.

Acto Puro
Deus.

7. Glosario

Alma
Principio de vida nos seres vivos.

Alma Intelectiva
Parte máis elevada da alma humana.

Alma Sensitiva
Presente nos animais e os homes, a alma sensitiva permite o
coñecemento inferior ou sensible (a percepción), o apetito inferior (o
desexos e apetitos que teñen que ver co corpo como o desexo sexua
ou as gañas de comer) e movemento local.

Alma Vexetativa
Presente nas prantas, os animais e os homes, permite as actividades
vitais máis básicas como a reproducción, o crecemento e a
nutrición.

7. Glosario

Causa
Factor ou principio do que depende unha
cousa.

Ciencia
En grego “epistéme”. É o saber das
relacións necesarias existentes entre as
cousas. A diferencia do Noûs, é un saber
discursivo ou demostrativo.

7. Glosario

Entendemento Axente
Ou intelecto axente. Parte da alma
grazas á cal é posible alcanzar a
ciencia.
Esencia
O que teñen os seres concretos de
estable e intelixible; a natureza ou
rasgos que fan de algo o que é e non
outra cousa.

7. Glosario

Eudemonismo
Enténdese por "eudemonismo" toda
teoría ética que identifica a felicidade
co Sumo Ben.

Forma
Conxunto de rasgos característicos
dun obxecto.

7. Glosario

Materia
A realidade da que está feita uhna cousa.

Materia Prima o primeira
Ou materia primeira. Materia sen forma algunha.
Non é perceptible polos sentidos e é o substrato
último do cambio sustancial.

Materia Segunda
Materia con forma determinada (por exemplo, o
mármore dunha estatua de mármore).

7. Glosario

Movemento
Calquera tipo de cambio ou modificación
que poda sufrir unha sustancia.

Potencia
Poder para exercer unha transformación
nun obxecto ou disposición para poder
chegar a ser algo.

7. Glosario

Primeiro Motor
Deus

Substancia
Ou sustancia. O ser independente do cal se predican os
atributos.

Substancias Primeiras
As sustancias primeiras son os suxeitos individuais,
suxeitos compostos de materia e forma.

Substancias Segundas
Ou os xéneros e as especies.

7. Glosario

Teleoloxía
Doutrina que considera indispensable para a comprensión da
realidade a referencia aos fins ou motivos polos que ocurre
algo.

Teoría Hilemórfica
Teoría aristotélica segundo a cal tódolos seres sensibles ou
perceptibles (tanto os naturais como os artificiais) compóñense
de materia (hylé) e forma (morphé).

Virtude
Hábito selectivo que consiste nun termo medio relativo a nós,
determinado pola razón e por aquela pola cal decidiría o home
prudente. En latín “virtus”, en grego “areté”. Para Aristóteles a
virtude é unha "excelencia engadida a algo como perfección".


8. Bibliografía

8. Bibliografía

Bibliografía de Aristóteles
recomendada:
-Aristóteles, Ética nicomaquea, Editorial
Gredos, Madrid, 2003.
-Aristóteles, Política, Editorial Gredos,
Madrid, 1995.

8. Bibliografía

Bibliografía secundaria recomendada:
-Montoya, J.; Conill, J., Aristóteles: Sabiduría y
Felicidad, Ediciones Pedagógicas, Madrid,
1985.
-Soto, Luis G., Aristóteles, Baía edicións, A
Coruña, 2003.


9. Páxinas web
recomendadas

9. Páxinas web recomendadas

Para ampliar información sobre Aristóteles, e realizar
exercicios, test e cazatesoros:
http://gl.wikipedia.org/wiki/Arist%C3%B3teles
http://www.e-torredebabel.com/Historia-de-la-
filosofia/Filosofiagriega/Aristoteles/Principal-
Aristoteles.htm
http://www.cibernous.com/autores/aristoteles/
http://www.webdianoia.com/aristoteles/aristoteles.htm
http://recursos.cnice.mec.es/filosofia/f2ruta1.php?id_ruta
=17&id_etapa=101&id_autor=2
http://www.boulesis.com/


10. Exames de
selectividade


11. Recursos
audiovisuais

11. Recursos audiovisuais

Título: Alejandro Magno. Dirixida por
Oliver Stone, 2004.

Aristóteles (384-322 a.C.)

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (19)

Similar a Aristóteles (384-322 a.C.)

Similar a Aristóteles (384-322 a.C.) (20)

Más de nieveslopez

Más de nieveslopez (20)

Aristóteles (384-322 a.C.)