1. SBM Maandblad van de Besturenraad voor
managers, bestuurders en toezichthouders
januari 2009 nummer 5
Doekle Terpstra over betekenis hbo
Geld voor godsdienstles op openbare school
'Kwestie onderwijstijd nog niet opgelost'
Niveaus in het basisonderwijs
Homoseksualiteit in christelijk onderwijs
Inspectie grijpt sneller in
bij zwakke scholen

2. aGeNDa
BijeeNKoMSTeN BeSTureNraaD jaNuari T/M april 2009 Meer iNforMaTie? Bel MeT 070 348 11 48.
DaTuM acTiviTeiT DoelGroep plaaTS coNTacTperSooN
26-01-2009 NeTwerK ToezicHTHouDerS eN BeSTuurDerS po / vo uTrecHT HarM KlifMaN
27-01 T/M 31-01 2009 NaTioNale oNDerwijS TeNTooNSTelliNG po/vo/MBo/Ho uTrecHT arja vaN Der rHee
10-02-2009 NeTwerK BoveNScHoolS MaNaGerS MiDDeN- eN zuiD-GelDerlaND po epe carla rHeBerGeN
12-02-2009 NeTwerK KleiNe ScHoolBeSTureN alBlaSSerwaarD/vijfHeereNlaNDeN po GieSSeNBurG HaNS BruGGeMaN
19-02-2009 NeTwerK BoveNScHoolS MaNaGerS zuiD-HollaND zuiD/ooST, po BerGeN op zooM HaNS BruGGeMaN
zeelaND eN weST-BraBaNT
24-02-2009 NeTwerK BoveNScHoolS MaNaGerS NoorD GelDerlaND/flevolaND po elBurG carla rHeBerGeN
26-02-2009 NeTwerKS BoveNScHoolS MaNaGerS uTrecHT po NijKerK carla rHeBerGeN
09-03-2009 NeTwerK BoveNScHoolS MaNaGerS po GroNiNGeN woB vaN BeeK
17-03-2009 GecoMBiNeerD NeTwerK BoveNScHoolS MaNaGerS HooGeveeN eN NijverDal po oMMeN woB vaN BeeK
31-03-2009 NeTwerK KleiNe BeSTuurlijKe ScHaal GelDerlaND/uTrecHT/flevolaND po aMerSfoorT carla rHeBerGeN
02-04-2009 paaScoNGreS vo aMerSfoorT SuzaNNe jaNSeN
leDeNcoNGreS BeSTureNraaD leDeN BuSSuM coriNe De reuS
17-04-2009
Service
poSTaDreS BeSTelliNGeN HelpDeSK
postbus 907, 2270 aX voorburg telefoon: 070 348 11 48 telefoon: 070 348 12 80
fax: 070 382 12 01 ma t/m vrij: 9.00 – 17.00 uur
BezoeKaDreS
e-mail alg@besturenraad.nl e-mail: helpdesk@besturenraad.nl
oosteinde 114, voorburg
www.besturenraad.nl > po/vo/mbo/ho >
telefoon: 070 348 11 48
producten bestellen vlieT acaDeMie
fax: 070 382 12 01
telefoon: 070 348 11 81
www.besturenraad.nl
e-mail: vlietacademie@besturenraad.nl
MuTaTieS NaMeN/aDreSSeN/aBoNNeMeNTeN
telefoon: 070 348 12 17
e-mail: tschilperoort@besturenraad.nl
relaTieMaNaGerS po relaTieMaNaGerS vo, MBo eN Ho
reGio NoorD-HollaND, zuiD-HollaND weST/MiDDeN
Scholen in het primair onderwijs kunnen voor Scholen in het voortgezet onderwijs kunnen
ouko Beuving
informatie terecht bij de adviseur in voor informatie contact opnemen met onze
telefoon: 023 557 79 23
hun eigen regio. adviseurs.
fax: 023 557 79 24
e-mail: obeuving@besturenraad.nl
ceNTraal SecreTariaaT vo:
telefoon: 070 348 12 53 Kees jansen,
reGio GelDerlaND,uTrecHT, flevolaND
e-mail: hbalk@besturenraad.nl e-mail: kjansen@besturenraad.nl
carla rhebergen
Harm jan luth,
telefoon: 0318 64 30 50
e-mail: hjluth@besturenraad.nl
fax: 0318 64 03 12
reGio zuiD-HollaND zuiD/ooST, zeelaND,
e-mail: crhebergen@besturenraad.nl
NoorD-BraBaNT,liMBurG
Hans Bruggeman MBo:
telefoon: 078 654 00 25 Swier frouws,
reGio GroNiNGeN, frieSlaND, DreNTHe, overijSSel
fax: 078 654 00 26 e-mail: sfrouws@besturenraad.nl
wob van Beek
e-mail: hbruggeman@besturenraad.nl telefoon: 0522 46 44 03
e-mail: wvanbeek@besturenraad.nl HBo/wo:
Marcel Bos,
e-mail: mlbos@besturenraad.nl
SBM DiGiTaal DiGiTale NieuwSBrief proDucTeN eN DieNSTeN
De artikelen van SBM kunt u als pdf-bestand wekelijks verschijnt onze digitale Nieuwsbrief op onze website treft u steeds de meest
downloaden van onze site. Maakt u gebruik met het laatste nieuws uit het onderwijsveld actuele gegevens over onze producten,
van onze teksten, wilt u daarbij dan de bron en uit onze organisatie. via onze homepage cursussen en diensten. Bovendien vindt
vermelden? kan iedereen zich gratis voor deze nieuwsbrief u bij ‘producten downloaden’ handige
opgeven. modellen op alle beleidsterreinen.

3. SBM
Colofon
Maandblad voor managers, bestuurders en toezichthouders
SBM is het maandblad van de Besturenraad, het
januari 2009 nummer 5
centrum voor bijzonder en christelijk onderwijs.
De Besturenraad vertegenwoordigt scholen bij
overheden en instellingen, en verleent diensten
rondom de thema's onderwijs & identiteit,
personeel & organisatie, financiën, huisvesting,
communicatie & kwaliteit en maatschappelijk
draagvlak. Bij de Besturenraad zijn 650 besturen
aangesloten, met 2.250 scholen en ruim 800.000
leerlingen en studenten in het basis-, speciaal,
voortgezet, hoger en wetenschappelijk onderwijs.
Redactie
Walter Wassenaar (eindredacteur a.i)
Emmanuel Naaijkens (coördinerend redacteur)
Corine de Reus (beeldredacteur/productbegeleiding)
Redactieadres
6 inspectie grijp sneller in bij (zeer) zwakke scholen
Oosteinde 114
Verslag van debat over rol overheid bij onderwijskwaliteit
Postbus 907, 2270 AX Voorburg
E-mail: enaaijkens@besturenraad.nl
8 Besturenraad voorop in succesvolle samenwerking
Vormgeving
Geld voor godsdienst- en humantisch onderwijs
Ontwerpwerk, Den Haag
Foto omslag
10 vanzelfsprekendheid of worsteling
iStockphoto
Tweede deel over homoseksualiteit in christelijk onderwijs
Druk
12 emancipatiefunctie van het onderwijs nog altijd actueel
Drukkerij Giethoorn ten Brink, Meppel
Interview met Doekle Terpstra, voorzitter HBO-Raad
Abonnementen (excl. 6% btw)
SBM voor leden e 25,00
18 'Kwestie onderwijstijd nog niet opgelost'
SBM voor niet-leden e 37,00
Reactie op het rapport van de commissie Cornielje
SBM met Thema voor leden e 35,50
SBM met Thema voor niet-leden e 51,00
20 Grote bijdrage godsdienst en levensbeschouwing aan burgerschap
Zonder schriftelijke opzegging voor
1 december van het lopende jaar worden
Onderzoek op elf vmbo-scholen
abonnementen automatisch verlengd voor het
daaropvolgende kalenderjaar. Voor informatie
24 en nu nog de niveaus tussen de oren krijgen
en losse nummers: 070 348 11 48.
Advies PO-raad over verbetering rekenen en taal
Copyright
Voor overname van artikelen of gedeelten
daarvan graag voorafgaand contact met de
redactie.
BeSTureNraaD leDeNcoNGreS 17 april 2009:
BeTer af MeT cHriSTelijK oNDerwijS
Disclaimer
Aan de informatie in dit magazine kunnen
geen rechten worden ontleend. De redactie is
Dit jaar mag u het ledencongres van de Besturenraad niet missen. Met al uw collega
niet verantwoordelijk voor de inhoud van de
bestuurders en leidinggevenden kunt u er namelijk bij zijn als we ons samen klaar maken
advertenties.
voor de toekomst. Waar gaat onze maatschappij heen? En welk antwoord heeft het christe-
ISSN: 1570-2332 lijk onderwijs? Trendwatcher adjiedj Bakas en rabbijn awraham Soetendorp nemen u
mee op een reis door deze tijd. Collega schoolleiders wisselen met elkaar uit hoe ze
daarop inspelen. Daar bent u toch ook bij? Let op de uitnodiging die u binnenkort ontvangt.
rubrieken
2 agenda | 4 Bureaubericht | 5 Nieuws | 15 open Mind
16 christelijk onderwijs – een vitale stroom | 22 De praktijk
25 column voorzitter | 26 juridische kwestie | 27 Besturenraad
29 opleidingen | 30 Besturenraad

4. NieuwS
Bureaubericht Centrale examens in mbo in 2014
Vanaf 2014 zullen in het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) de
vakken Nederlands en rekenen/wiskunde centraal geëxamineerd
worden bij de vierjarige niveau 4 opleidingen. Dat heeft staatssecretaris
Van Bijsterveldt aan de Tweede Kamer gemeld. De centraal examens zijn
nodig om de kwaliteit van de examens beter te kunnen waarborgen.
Ook wordt het dan mogelijk om de prestaties van de mbo-studenten
voor taal en rekenen landelijk met elkaar te vergelijken. Volgens de
staatssecretaris is het met name voor de doorstroom naar het hbo van
groot belang dat de uitkomsten van examinering op deze onderdelen
betrouwbaar en valide zijn. Om vooruitlopend op de definitieve invoering
Fotografie: Henriëtte Guest al ervaring op te doen, kunnen scholen op vrijwillige basis met ingang
van 2012 beschikbaar gestelde centrale examens afnemen, voor in ieder
Breukvlaktoets geval opleidingen op niveau 4.
Ik denk dat ik tot de eerste generaties hoorde die op het eind van
(toen nog) de zesde klas de Cito-toets moest maken. Deze toets heeft
Eerder ingrijpen bij slecht onderwijs
de laatste jaren alleen aan maar aan belang gewonnen en het einde is
nog niet in zicht.
Het kabinet gaat sneller en effectiever ingrijpen bij scholen die slecht
Staatssecretaris Dijksma lijkt onderwijskwaliteit vooral in kwantitatieve presteren. Kort voor het kerstreces heeft het kabinet ingestemd met het
Cito-termen te vertalen. Dat past helemaal bij het heersende denken wetsvoorstel ‘Goed onderwijs en goed bestuur’.
over onderwijs in termen van concrete, meetbare opbrengsten. Met het wetsvoorstel kan de overheid de bekostiging van een basis-
Kinderen worden tegenwoordig van tevoren intensief getraind op de school of middelbare school beëindigen wanneer er sprake is van
‘toets der toetsen’. Omdat de scholen ook onderling vergeleken worden aanhoudend slecht onderwijs. In de huidige wetgeving is het niet altijd
op hun toetsscores, moeten scholen wel alles uit de kast halen om deze even goed mogelijk om kwalitatief slechte scholen effectief aan te
vorm van onderwijsrendement te verhogen. pakken. Daarom zijn in het wetsvoorstel eisen geformuleerd voor de
minimumkwaliteit waar iedere school aan moet voldoen. Ook is
Het onmiddellijk door Dijksma omhelsde voorstel van de PO-raad om vastgelegd wat de procedure is die daarbij wordt gevolgd door de
de toets naar achteren te schuiven kreeg, hoe kon het ook anders, Inspectie van het Onderwijs en vervolgens de minister van Onderwijs.
veel aandacht. Op het eerste gezicht klinkt dit vanuit de basisschool Het wetsvoorstel geeft het ministerie verder de mogelijkheid het bestuur
geredeneerd ook best logisch. Vreemd vond ik wel de veronderstelling van een school een aanwijzing te geven in het geval er sprake is van
dat er na de toets, dus vanaf februari, eigenlijk niet meer zo zinvol les bestuurlijk wanbeheer. Tot slot bevat het wetsvoorstel bepalingen die de
wordt gegeven. Het lijkt me stug dat er in de vier maanden daarna overal verdere ontwikkeling van principes van goed bestuur in het primair en
alleen maar wat aan gefröbeld wordt. voortgezet onderwijs stimuleren. Het gaat dan om de functiescheiding
van bestuur en intern toezicht binnen de onderwijsorganisatie en om het
Maar wat ik echt opmerkelijk vond, waren de afwijzende reacties uit het ontwikkelen van een gedragscode voor goed bestuur per onderwijssector.
voortgezet onderwijs. De VO-raad bleef diplomatiek terughoudend,
want je moet je collega sectorraad niet zo maar afvallen en tegelijkertijd
wil je dicht bij je leden blijven. De staatssecretaris voor het VO hield
Moeizame start commerciële
wijselijk haar mond. Zouden de PO-raad en ‘hun’ staatssecretaris echt
basisschool
niet even afgestemd hebben met de VO-collega’s?
De commerciële Florencius basisschool in Bussum, die in september
Als dat zo is, dan is het met de ‘versectoring’ van het Nederlands
van start is gegaan, is nog geen succes. De website Z24 sprak eind
onderwijsbestel slechter gesteld dan ik gehoopt had. In een discussie
december met oprichter en oud-onderwijzer Peter van Kranenburg en
over zo’n onderwerp dat beide sectoren raakt, zou niet de eigen
die vertelde dat zijn plan een moeizame start kent. Het aantal leerlingen
drang tot profilering, maar vooral de noodzaak om samen naar goede
nam toe van 4 naar 7. Volgens de initiatiefnemer ontbeert de school een
oplossingen te zoeken voorop moeten staan. Van breukvlaktoets naar
goede huisvesting, waardoor de toeloop lager is dan verwacht. Hij hoopt
verbindingstoets zou ik zeggen.
in het voorjaar een nieuwe locatie te kunnen betrekken. Van Kranenburg
is nog steeds bezig om ook elders privé-scholen te stichten. Het school-
wim Kuiper
geld bedraagt 12.500 euro per jaar.
Directeur Besturenraad
4

5. Jongeren steeds langer in het onderwijs
Steeds meer leerlingen blijven na afloop van leerlingen van 16 jaar en ouder in het voortgezet
de volledige leerplicht in het onderwijs of onderwijs nam, met 11 procent, sterk af. In het
keren daarin terug. Dit komt vooral door de hoger onderwijs nam het aantal leerlingen daar-
toegenomen populariteit van het hoger onderwijs. entegen flink toe, met 29 procent. Het middelbaar
Het aantal 16-plussers in het voortgezet onder- beroepsonderwijs (mbo) tenslotte groeide met
Besturenraad op de NOT wijs is echter in de periode 1995/’96–2007/’08 18 procent.
afgenomen. Dat meldt het CBS in het Jaarboek De ontwikkeling van het aantal leerlingen heeft
Onderwijs in Cijfers 2008.
De Besturenraad geeft acte de presence op de te maken met verandering van de omvang van
Het aantal leerlingen en studenten van 16 jaar en
grote onderwijsbeurs NOT, die van 27 tot en de bevolking en van het percentage van de
ouder was in het schooljaar 2007/’08 15 procent
met 31 januari plaatsvindt in de Jaarbeurs in bevolking dat deelneemt aan onderwijs.
hoger dan in het schooljaar 1995/’96. Per onder-
Utrecht. Kom bij ons langs en doe inspiratie op Het effect van deze twee factoren verschilt
wijssoort zijn er forse verschillen. Het aantal
voor het christelijk onderwijs. Maak kennis met sterk bij de diverse onderwijssoorten.
de productinnovatie Eduvadis: een uniek
pakket voor financieel en personeels-
management dat speciaal is ontwikkeld voor
Doorbraak in onderwijs levensbeschouwing
het onderwijs. Wij staan in hal 8, stand 099.
Via de website www.not-online.nl kunt een
gratis toegangsbadge verkrijgen. Alle leden- De overheid gaat leraren godsdienst- en humanistisch vormingsonderwijs (gvo en hvo) op openbare
schoolbesturen hebben in december een basisscholen net als andere docenten betalen. Dit is de uitkomst van het debat in de Tweede Kamer
vrijkaart toegestuurd gekregen. over de Onderwijsbegroting 2009 in december jl. Een meerderheid steunde een amendement
van de leden Jan Jacob van Dijk (CDA), Margot Kraneveldt (PvdA) en Arie Slob (ChristenUnie).
Daarmee komt in 2009 5 miljoen euro beschikbaar om leraren gvo en hvo op dezelfde voet als
andere docenten te betalen. Twintig samenwerkende organisaties, met de Besturenraad in een
Gemeente moet dragende en verbindende rol, hebben daar jarenlang voor geijverd. Leraren die gvo en hvo
vervoer betalen verzorgen, ontvangen nu meestal een vrijwilligersvergoeding van de verschillende levens-
beschouwelijke organisaties waaraan zij verbonden zijn. Die krijgen hiervoor soms subsidie
De gemeente Werkendam moet voorlopig van gemeentebesturen. Deze subsidies nemen echter uit bezuinigingsoverwegingen al jaren af.
de volledige vervoerskosten vergoeden aan Zie verder het artikel op pagina 8.
de ouders van een leerling die elke dag
vanuit het dorp naar een reformatorische
school voor speciaal voortgezet onderwijs
Indicatoren voor ‘zachte’ opbrengsten
in Apeldoorn reist. Dat heeft de voorzienin-
genrechter in Breda in december bepaald.
De kosten bedragen jaarlijks 45.000 euro. De Onderwijsinspectie werkt aan de ontwik- de socialiseringsfunctie van de school belang-
Volgens de gemeente kan de leerling ook keling van indicatoren om ook de ‘zachte’ rijk is en dat die in de huidige beoordeling van
naar een vergelijkbare school in Gouda en opbrengsten van het basis- en voortgezet de kwaliteit van het onderwijs onvoldoende uit
bedragen de kosten dan ongeveer 21.000 onderwijs te kunnen meten. Het gaat om de de verf komt.
euro. Overigens heeft de verantwoordelijk resultaten die een school boekt op het gebied “Hoewel deze taak van scholen in het toezicht
wethouder eerder in de media gezegd dat van de sociale en maatschappelijke vorming indirect aandacht krijgt, is het toezicht op de
de gemeente de kosten naar Apeldoorn niet bij leerlingen. Dat blijkt uit het jaarplan 2009 sociale en maatschappelijke opbrengsten
wil vergoeden vanwege de lange reistijd, dat van de inspectie. van onderwijs nog weinig uitgewerkt. In een
zou slecht zijn voor het welzijn van het kind. De inspectie kijkt nu in het toezicht op het snel veranderende samenleving is inzicht in
De advocaat van de ouders gelooft echter onderwijs vooral naar de opbrengsten van de bijdrage van onderwijs aan integratie en
niet zo in dat argument. kerncompetenties als taal en rekenen of maatschappelijke samenhang in toenemende
De uitspraak van de rechter betekent niet dat Nederlands, Engels en wiskunde, ook wel mate van belang. Scholen wijzen daar ook op
het geschil definitief is beslecht. De opdracht de ‘harde’ opbrengsten genoemd. Niet alle en geven te kennen niet slechts beoordeeld te
aan de gemeente is om een nieuw besluit scholen zijn daar gelukkig mee, omdat ze willen worden op cognitieve prestaties, maar
te nemen over het verzoek tot vergoeding vinden dat daarmee een te eenzijdig beeld ook op de bijdrage aan de vorming en ont-
van de reiskosten. Dat kan ook een negatief ontstaat over de vooruitgang die hun leerlingen wikkeling van leerlingen”, aldus de inspectie
besluit zijn, waarna de ouders opnieuw de boeken. De inspectie is er zich van bewust dat in het jaarplan.
gang naar de rechter moeten maken.
5

6. Debat Besturenraad over bemoeienis overheid met onderwijskwaliteit
Inspectie grijpt sneller in
bij (zeer) zwakke scholen
De aanpak van zeer zwakke scholen is ‘redelijk succesvol’, maar kan
wel sneller. Dat zegt inspecteur van het onderwijs Henk den Boer.
op meer bevoegdheden van de gemeenten zit hij niet te wachten.
Hij is niet de enige. en schoolbestuurders passen voor een plaats
in de beklaagdenbank. verslag van een debat van de Besturenraad.
Tekst: Guido de Bruin, Fotografie: Ruben Schipper
De roep van de Rotterdamse wethouder wanneer de kwaliteit weer op orde moet zijn Allereerst moet de informatie van de
Leonard Geluk en zijn collega-wethouders in en welke (tussen)resultaten het bestuur moet inspectie toegankelijker worden en recht-
de drie andere grote steden voor meer instru- laten zien. “Dat is bij twee schoolbesturen al streeks bij de ouders terechtkomen, erkent
menten om zwakke scholen aan te pakken, gebeurd”, aldus Den Boer. “Dat leidde wel tot hij. Maar ouders hebben vervolgens zelf ook
was voor de Besturenraad aanleiding om met wat gespartel, maar het heeft er voor gezorgd een verantwoordelijkheid. “Leg je er niet
hem in debat te gaan. Net zo min als onder- dat we die scholen scherper in het oog zomaar bij neer dat een school zwak is.”
wijsinspecteur Henk den Boer zijn Tweede hebben.” In het eerste half jaar van 2009 rolt Die oproep is Jan Jacob van Dijk uit het hart
Kamerlid Jan Jacob van Dijk (CDA) en school- de inspectie deze nieuwe aanpak verder uit. gegrepen. “Ouders moeten een steviger
bestuurders geporteerd van de weg die de Niet alle besturen hebben de onderwijs- positie krijgen om het bestuur onder druk te
G4-wethouders willen inslaan, bleek tijdens kwaliteit goed in het vizier, heeft Den Boer kunnen zetten. Daarvoor is allereerst nodig
het debat in Utrecht op 15 december. gemerkt tijdens een gespreksronde met dat zij goed worden geïnformeerd.” Hij vindt
het een goed idee om de inspectie aan ouders
De meeste scholen die in de categorie van leerlingen op een (zeer) zwakke school
‘Het is een gotspe dat wij
‘zeer zwak’ terechtkomen, zijn daar binnen een brief over de onderwijskwaliteit te laten
de gestelde termijn van twee jaar weer uit, sturen. Staatssecretaris Dijksma onderzoekt
als schoolbestuurders in
schetst Den Boer. Daarna is nog wel een tijdje de mogelijkheid om ouders rechtstreeks
begeleiding nodig om te voorkomen dat ze te waarschuwen.
de beklaagdenbank zitten’
terugvallen. “Je kunt wel uit de put
krabbelen, maar er uit blijven kost veel Van Dijk spreekt in dit verband ook de
moeite en inspanning.” schoolbesturen aan. “Scholen moet ouders
Een 'redelijk succesvolle' aanpak, concludeert veel meer in positie brengen. Ouders moeten
schoolbesturen die de inspectie achter de rug
de inspecteur, die echter trager werkt dan zou de inspectierapporten krijgen en een toelich-
heeft. “De kwaliteit van de gesprekken liep
kunnen. Het nieuwe toezichtskader van de ting van de schoolleiding op de acties die ze
erg uiteen. Sommige besturen hebben een
inspectie maakt volgens hem sneller onderneemt om de kwaliteit te verbeteren.”
visie op de aansturing van de onderwijs-
ingrijpen mogelijk. De inspectie richt zich nu Juist de te zwakke positie van de ouders ligt
kwaliteit, maar we kwamen ook besturen
veel meer op preventie. Dat houdt in: niet pas volgens Van Dijk ten grondslag aan de
tegen waar bij de leden de monden open-
ingrijpen als een school al zeer zwak is, maar ontwikkeling dat “de overheid steeds meer
vielen door de dingen die wij over hun
zodra zich signalen voordoen dat de onder- naar voren komt als de institutie die bepaalt
scholen vertelden.”
wijskwaliteit achteruit gaat. wat er in het onderwijs gebeurt”. In dat licht
ziet hij ook de roep van de G4-wethouders
oNDer DruK zeTTeN
om meer bevoegdheden om zeer zwakke
Den Boer pleit ook voor een grotere
GeSparTel
scholen aan te pakken – een weg die Van Dijk
Op dat moment maakt de inspectie prestatie- betrokkenheid van de ouders bij de
niet op wil.
afspraken met het schoolbestuur. Daarin staat verbetering van de onderwijskwaliteit.
6

7. Voorzitter Marianne Luyer (links) en wethouder Leonard Geluk (rechts) luisteren naar het betoog van CDA-kamerlid Jan Jacob van Dijk.
hebben, om zulke maatregelen af te wijzen.
Een van de vier, de Rotterdamse wethouder DierBaar
“Artikel 23 is te veel uitgelegd als bescher-
Leonard Geluk (CDA), legt nog eens uit wat Van Dijk zet desalniettemin kanttekeningen
ming van de autonomie van schoolbesturen
hem dreef om zijn 'redelijk vergaande' brief te bij de stelling van schoolbestuurders dat de
en te weinig als waarborg voor het recht van
schrijven aan de ouders van de leerlingen van kwaliteit van het onderwijs bij hen in goede
de onderwijsontvangers op kwalitatief hoog-
de islamitische scholengemeenschap Ibn handen is. Hij rekent voor dat er bij elkaar
waardig onderwijs.”
Ghaldoun. Daarmee zette hij de discussie ruim 1600 (zeer) zwakke en risicoscholen
over de aanpak van zeer zwakke scholen op zijn. “Dat is een gigantisch hoog percentage.”
scherp. De rechter floot hem terug, maar Met een initiatiefwet wil hij daarom voor-
zeepBel
Geluk heeft desondanks bereikt wat hij wilde komen dat er nog meer (zeer) zwakke scholen
Van Dijk noch Den Boer ziet iets in extra
– het bestuur van Ibn Ghaldoun is afgetreden ontstaan. Zijn wet wil de termijn verkorten
bevoegdheden voor gemeenten om in te
en de school werkt nu mee aan verbeteringen. waarbinnen de overheid de bekostiging van
grijpen bij zeer zwakke scholen. En school-
scholen kan beëindigen. Nieuwe scholen
bestuurders al helemaal niet. Enkele reacties:
moeten binnen drie maanden aantonen dat
NieT verScHuileN acHTer arTiKel 23
zij de positie van de ouders goed hebben
“Schoolbesturen zijn de dragers van de
Geluk kan het niet verteren dat de gemeente
geregeld, een goed schoolplan, bevoegde
verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van
machteloos staat als een incompetent school-
docenten en deugdelijke huisvesting
het onderwijs. Wij doen daar alles aan,
bestuur weigert mee te werken aan een
hebben en vijf dagen per week les geven.
bijvoorbeeld door de aansluiting tussen po en
verbeter traject voor een zeer zwakke school
Van Dijk wil daarmee voorkómen dat het
vo en tussen vo en mbo te verbeteren.
onder zijn bewind. Hij en zijn drie
bijzonder onderwijs als geheel op de tocht
Daarbij lopen we tegen de grenzen van de wet
collega-wethouders willen dan ook een
komt te staan. “De discussie over de kwaliteit
op. Het mag vaak gewoon niet. Dan is het een
verplichting voor schoolbesturen om in
van het islamitisch en Iederwijsonderwijs
gotspe dat wij schoolbestuurders in de
lokale convenanten afspraken met de
wordt door sommige partijen misbruikt om
beklaagdenbank worden gezet.”
gemeente te maken over verbetering van
de totale positie van het bijzonder onderwijs
de onderwijskwaliteit.
ter discussie te stellen. Juist omdat artikel 23
“Natuurlijk moeten we excessen aanpakken,
Verder moet de gemeente volgens hen
ons zo dierbaar is, moeten we bekijken hoe
maar het in stelling brengen van de gemeente
onwillige scholen bij de minister kunnen
we de kwetsbaarheid van het bijzonder
is een verkeerd antwoord. Haal de gemeente
voordragen voor een bestuurlijk verbeter-
onderwijs kunnen wegnemen door
er juist tussenuit, en leg de verantwoordelijk-
traject dat uiteindelijk kan leiden tot bewind-
bepaalde wetgeving te aanvaarden.”
heid voor bijvoorbeeld huisvesting bij de
voering of zelfs sluiting. “Ik ga dus niet als
schoolbesturen neer. Wij hebben juist de
wethouder dreigen met stopzetting van
meeste last van bemoeienis van de gemeente.
de bekostiging.”
We kunnen als schoolbesturen heel veel,
Schoolbesturen mogen zich volgens Geluk
maar we hebben daarbij de steun van de
niet verschuilen achter de autonomie die zij
politiek en de gemeenten nodig.”
krachtens artikel 23 van de Grondwet
7

8. Bekostiging voor godsdienstonderwijs op openbare scholen
Besturenraad voorop in
succesvolle samenwerking
Met de Besturenraad in een dragende en verbindende rol strijden twintig organisaties
sinds 2004 samen voor godsdienst- en humanistisch vormingsonderwijs op openbare
basisscholen (g/hvo). Met succes: in december 2008 stemde een Kamermeerderheid
in met rijksbekostiging van leraren g/hvo. Dankzij een volhardende inzet.
Tekst: Guido de Bruin, Fotografie: Marcel Terlouw
Wim van de Camp, voorzitter van de vaste kamercommissie voor Onderwijs neemt de petitie in ontvangst. Van links naar rechts: Jurn de Vries (CIO),
Marjo Klaver (Besturenraad), Rob Limper (VOO), Wim van de Camp, Elza Kuyk (Besturenraad), Manja Smits (SP), Margot Kraneveldt (PvdA), Jan Jacob
van Dijk (CDA) en Arie Slob (ChristenUnie).
De kogel is door de kerk: de overheid gaat vanaf het schooljaar
HeT G/Hvo-TeaM vaN De BeSTureNraaD 2009/2010 leraren godsdienst- en humanistisch vormingsonderwijs
van de Besturenraad hebben Elza Kuyk en Marcel Bos (g/hvo) op openbare basisscholen net als andere docenten bekostigen.
zich vooral in een coördinerende en strategische rol inge- Een Kamermeerderheid stemde in met een amendement op de
zet voor g/hvo. Marjo Klaver leidt het project ‘Scholing en Onderwijsbegroting 2009 met die strekking van de leden
organisatie g/hvo 2008’, waarvan de Besturenraad project- Jan Jacob van Dijk (CDA), Margot Kraneveldt (PvdA) en Arie Slob
voerder is. Elza Kuyk leidt daarbinnen het deelproject dat (ChristenUnie).
zorgt voor assessments voor leraren g/hvo. Anja van De Besturenraad heeft zich van meet af aan ingezet om deze mijlpaal
Andel fungeert als secretaris van de stuurgroep van de te bereiken. Wij dragen van harte bij aan goed godsdienstonderwijs
twintig samenwerkende organisaties en participeert ook op álle scholen, ongeacht denominatie of onderwijsvorm. Daarvoor
in het project. zijn bekwame docenten nodig die investeren in hun professionele
ontwikkeling. Die zijn alleen in voldoende mate beschikbaar als ze net
als andere docenten worden betaald.
8

9. De poliTieKe weG Naar BeKoSTiGiNG vaN G/Hvo
Dat klinkt logisch, en dat is het ook. Toch was het bij het begin van de
n in 2004 neemt de Tweede Kamer de wet op de Beroepen
campagne voor rijksbekostiging van leraren g/hvo in 2004 bepaald
in het onderwijs (wet Bio) aan. Deze wet stelt bekwaam-
niet vanzelfsprekend dat dit doel zou worden bereikt. “Het was een
heidseisen aan docenten. Doordat de Kamer ook een
heel kwetsbaar proces, omdat er religie in het spel is”, zegt Elza Kuyk,
amendement van het lid Kraneveldt aanvaardt, gaan deze
vanaf het begin nauw bij het dossier betrokken, eerst bij de
eisen ook gelden voor leraren g/hvo. De samenwerkende
Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland en later als
organisaties voor g/hvo vinden dat redelijk, mits de over-
een van de voortrekkers namens de Besturenraad. “Daardoor sloegen
heid deze leraren net als andere docenten bekostigt en
sommige politieke partijen aan, ook al wisten ze niet precies waar het
zij een volledige rechtspositie krijgen.
om ging.” Het feit dat g/hvo ook islamitisch godsdienstonderwijs
n Met het aannemen van de motie-De vries dringt de
omvat, maakt het dossier extra gevoelig.
Tweede Kamer in 2006 bij de minister aan op het uit-
werken van een vorm van rijksbekostiging van g/hvo.
Serieuze GeSpreKSparTNer
uit onderzoek van research voor Beleid (2007) blijkt
Bovendien wilden eerst minister Van der Hoeven en na haar staats-
dat daarvoor circa 10 miljoen euro per jaar nodig is.
secretaris Dijksma er geen geld voor vrijmaken. Daarom was het
n Bij de behandeling van de onderwijsbegroting in 2007
essentieel om de bewindslieden in ieder geval van goede informatie te
neemt de Tweede Kamer het amendement-j.j. van Dijk
voorzien en zo veel mogelijk mensen in stelling te brengen die hen
aan. Daardoor komt in 2008-2009 eenmalig 2,7 miljoen
zouden kunnen overtuigen. Dijksma bleef tegen, maar heeft zich
euro beschikbaar voor de professionalisering van
uiteindelijk niet hevig tegen het amendement verzet. “Ze heeft er
leraren g/hvo, gericht op het voldoen aan de bekwaam-
inhoudelijk geen probleem mee, maar vindt het niet belangrijk genoeg
heidseisen van de wet Bio, en voor het inrichten van
om er geld voor vrij te maken”, concludeert Kuyk.
een passende organisatie.
De aanvaarding van het amendement is de vrucht van een jarenlange
n Bij de behandeling van de onderwijsbegroting in 2008
investering in het opbouwen en onderhouden van relaties met
neemt de Tweede Kamer het amendement-j.j. van Dijk/
Kamerleden. “We hebben onszelf bewezen als een serieuze gespreks-
Kraneveldt/Slob aan. rijksbekostiging van leraren g/
partner die zich kan inleven in de positie en mogelijkheden van
hvo is daarmee een feit. Het is nu aan de zendende
kamerleden”, aldus Kuyk. Dat de initiatiefnemers hun amendement
instanties om dit daadwerkelijk te regelen.
uiteindelijk vrij geruisloos door de stemmingen hebben kunnen
loodsen, is volgens Kuyk niet in de laatste plaats te danken aan het feit
dat de samenwerkende organisaties “maatschappelijk draagvlak voor
g/hvo hebben gecreëerd en onderhouden”.
vergoeding van de levensbeschouwelijke organisatie waaraan zij
verbonden zijn. Die krijgen hiervoor soms subsidie van gemeente-
eeNDracHT
Behalve een uitgekiende politieke inzet waren goede relaties met het besturen. Door bezuinigingen nemen die echter al jaren af.
ministerie van OCW en de eendracht van de twintig samenwerkende “Een amendement als dit was echt nodig, anders was dit soort onder-
organisaties van levensbelang. “Wij hebben het overzicht weten te wijs langzaam verdwenen”, aldus Kuyk.
bewaren over alle processen die speelden”, evalueert Kuyk.
“We hebben steeds planmatig bekeken wat op welk moment nodig eilaNDje
was en steeds mogelijke bedreigingen, risico’s, scheurtjes en misver- Dat kon ook het bijzonder onderwijs niet laten gebeuren. Daarom
standen proberen te onderkennen en te ondervangen.” heeft de Besturenraad voorop gelopen in de strijd om het voort-
Het samen optrekken van twintig organisaties van zeer diverse plui- bestaan van dit “stukje bijzonder onderwijs, een ‘eilandje’, binnen de
mage – kerken, humanistische, islamitische, joodse en hindoe-organi- openbare school”, zoals de Onderwijsraad het g/hvo typeerde in een
saties, vakbonden en organisaties van openbaar onderwijs – vereist advies over het mogelijke dienstverband van de leraar g/hvo.
volgens Kuyk een 'oecumenische competentie'. “Dat betekent dat je je “In het bijzonder onderwijs weten wij hoe belangrijk het is dat
kunt inleven in de positie van andere godsdienstige en levensbe- kinderen gevormd worden op het gebied van religie en levens-
schouwelijke instellingen, die ook nog eens qua aard, omvang en mate beschouwing”, zegt Kuyk. “Daarom is het logisch dat wij ons ervoor
van professionaliteit zeer uiteenlopend zijn. De Besturenraad is hierin inzetten dat ook kinderen op openbare basisscholen toegang hebben
verbindend geweest.” tot goed godsdienstonderwijs, gegeven door bekwame docenten.
Daar hebben we ook verstand van, omdat de competenties van de
leraren en een deel van de leerinhoud vergelijkbaar zijn.”
BurGerScHap
Op dit moment krijgen ongeveer 73.000 leerlingen g/hvo, oftewel
Wat de organisaties uiteindelijk altijd heeft verbonden, is het belang
15% van het totaal aantal leerlingen in het openbaar basisonderwijs.
van goede godsdienstige en levensbeschouwelijke vorming in het open-
Vooral onder moslimouders is een groeiende vraag naar islamitisch
baar onderwijs. In de wet is geregeld dat het openbaar onderwijs wordt
godsdienstonderwijs te verwachten.
gegeven met eerbiediging van ieders godsdienst of levensovertuiging.
Toch bleek vorig jaar uit een onderzoek van Research en Beleid dat de
Ouders hebben het recht op godsdienst- of humanistisch vormingson-
daadwerkelijke vraag (77.000 leerlingen) niet veel hoger ligt dan het
derwijs voor hun kinderen. Deze facultatieve lessen onder schooltijd
huidige aantal leerlingen dat g/hvo volgt. “Wat we met dit amende-
geven mede vorm aan het pluriforme karakter van het onderwijs en
ment vooral bereikt hebben, is dat de neergang van de afgelopen jaren
dragen bij aan burgerschap in de Nederlandse samenleving.
een halt wordt toegeroepen en dat er ruimte komt voor een lichte
Door gebrek aan financiering stond dat recht echter al geruime tijd
groei”, concludeert Kuyk.
onder druk. Leraren g/hvo ontvangen nu meestal een vrijwilligers-
9

10. Homoseksualiteit in het christelijk onderwijs (2)
Vanzelfsprekendheid
of worsteling
in deze SBM opnieuw aandacht voor homoseksualiteit in het christelijk onderwijs. in
een eerder artikel (december 2008) ging het vooral over de rol die een bepaalde visie op
(homo)seksualiteit speelt in het (personeels)beleid. Ditmaal aandacht voor de visie en
ervaringen van homoseksuele en lesbische leidinggevenden en docenten zelf.
Tekst: Guido de Bruin. Fotografie: ANP/Joan Comalat
sollicitatiecommissie vond het een privé-aangelegenheid
Ellen Dupuis, rector van het Koningin Wilhelmina
en zeker geen belemmering voor haar aanstelling.
College in Culemborg, vindt haar geaardheid eigenlijk
geen specifieke aandacht waard. “Het gaat mij om heel de Op het KWC is homoseksualiteit gewoon, stelt Dupuis.
mens. Seksualiteit of geaardheid is daarvan slechts één “Ik heb hier collega’s die in de omgang met leerlingen in alle
aspect. Ik vind het een teken van hokjesdenken als men openheid vertellen dat ze homoseksueel zijn. Er worden
vindt dat dat aparte vermelding behoeft. Ik heb ook geen vragen over gesteld door andere collega’s of ouders.”
moeite met etiketten als man, vrouw of 50-plus. In onze
samenleving denken we te veel in categorieën.” ScHelDwoorD
Uit het vierjaarlijkse E-MOVO-onderzoek naar gezond-
Dat ze lesbisch is en met een vrouw samenleeft, vindt heid en leefstijl dat de GGD in Gelderland en Overijssel
Dupuis dan ook “geen informatie waarover iedereen zou op scholen afneemt, blijkt dat het percentage leerlingen
moeten beschikken”. Als ze ernaar gevraagd wordt, geeft dat homoseksualiteit afwijst of afwijkend vindt, op het
ze eerlijk antwoord. Toen ze solliciteerde naar haar huidige KWC kleiner is dan op vergelijkbare scholen in de twee
functie, heeft ze het in het tweede gesprek verteld. De provincies. “Maar ook hier gebruiken leerlingen het
10

11. geen behoefte, maar Van den Ham is wel beschikbaar om
woord homo als scheldwoord. Als docenten dat horen,
collega’s te ondersteunen die door hun geaardheid in de
grijpen ze onmiddellijk in.”
problemen komen. “Mijn verhaal kan bemoedigend zijn
Toch wil Dupuis zich niet op de borst kloppen. “Ik heb
voor mensen die met hun homoseksualiteit worstelen.”
moeite met een houding van ‘kijk eens hoe tolerant wij
zijn’. Ik vind tolerantie in dit verband ook een verkeerd
begrip. Hoezo denkt iemand te kunnen zeggen: ik heb er GeBroKeNHeiD
geen bezwaar tegen. Ik vind dat aanmatigend. Ik zou Minderheid of niet, het verhaal van een docent aan een
willen dat homoseksualiteit gewoon is en dat mensen er reformatorische school voor voortgezet onderwijs ergens
niet op reageren alsof het iets bijzonders is.” in het land, is daarom niet minder reëel. Hij is getrouwd
met een vrouw, maar heeft ook homoseksuele gevoelens,
al worden die naar eigen zeggen wel minder.
aarDiGe veNT
Homoseksualiteit ligt in zijn omgeving zo gevoelig, dat
Ook Hans van den Ham, directeur van de protestants-
hij zijn verhaal alleen anoniem wil doen.
christelijke bassisschool De Diamant in Apeldoorn, heeft
Op grond van de Bijbel wijst hij de homoseksuele praxis
in zijn 30-jarige carrière in het onderwijs nooit nadelige
af en acht hij zich als man geschapen voor het huwelijk
gevolgen ondervonden van zijn homoseksualiteit.
met een vrouw – een visie die hij deelt met zijn school.
“Mijn stelregel is dat ik mensen niet hoef te vertellen dat
“Maar ik ervaar de gebrokenheid die er sinds de zondeval
ik homoseksueel ben”, zegt hij. “Dat merken ze vanzelf
is, in het feit dat ik soms toch anders ben. Dat geeft in
als ik het heb over de vriend met wie ik samenwoon.
mijn huwelijk soms spanning.” Met zijn vrouw zoekt hij
Ik loop niet met mijn homoseksualiteit te koop, want
naar wegen om daar goed mee om te gaan.
daarmee schrik je sommige mensen af. Die gaan op grond
daarvan hun houding tegenover je bepalen. Als ze er pas
na verloop van tijd achter komen, blijf je gewoon die
“Hoezo denkt iemand te kunnen zeggen:
aardige vent die ze al kennen.”
ik heb geen bezwaar tegen homoseksualiteit”
oNTMoeTiNGSScHool
Homoseksualiteit kan wel een gespreksonderwerp zijn
met leerlingen en ouders. “In de klas wordt het thema
wel besproken, maar nooit in relatie tot mij”, aldus Van Hoe Blijf iK uiT De wiND?
den Ham. Als hij of een leraar over zijn geaardheid een Schoolleiding en collega’s weten niets van zijn worste-
vraag van een kind krijgt, is de afspraak dat zij de leerling ling. ”En dat hoeft ook helemaal niet, het voegt niets toe.
eerst vragen waarom hij of zij zo graag iets over het privé- Ik doe gewoon mijn werk.” Hij is wel bang voor de
leven van de directeur wil weten. “We spelen geen stom- reacties als hij het aan de orde zou stellen.
metje, maar willen de kinderen wel leren dat je zo’n vraag “Heel veel mensen in onze kring kunnen hier niet mee
niet zomaar stelt.” omgaan en weten zich geen houding te geven. Ik zou het
Ook de aanzienlijke groep allochtone leerlingen en hun met een aantal collega’s best wel willen en durven delen,
ouders heeft Van den Ham nooit onaangenaam bejegend. maar hoe gaan zij ermee om? Kunnen zij het aan? Het zou
“Wij profileren ons als een protestants-christelijke voor andere collega’s met homoseksuele gevoelens
ontmoetingsschool. Ons uitgangspunt is: iedereen hoort trouwens ingewikkeld kunnen zijn: hoe blijf ik uit de
erbij, ongeacht wat dan ook. Dat ik dat zo belangrijk vind, wind? Of zouden ze misschien heel opgelucht zijn, dat
heeft ook wel te maken met mijn homoseksualiteit, maar het aan de orde komt en ze daarna misschien eindelijk ook
vooral met het feit dat we een multiculturele school zijn zichzelf kunnen zijn op school?”
waarin respect voor elkaar centraal staat.” De docent betwijfelt echter of het klimaat op zijn school
veilig genoeg is. “Ik ben bang voor sensatie en stigmati-
sering. Ook reacties van leerlingen – ‘homo’ is een vaak
proGreSSiever BeelD
voorkomend scheldwoord – geven mij weinig hoop dat
De angst om vanwege zijn homoseksualiteit afgewezen te
hier op een positieve manier mee wordt omgegaan. Er is
worden, heeft Van den Ham wel een tijd weerhouden om
wel gedurende enkele jaren een themadag gehouden voor
te solliciteren naar een directeursfunctie. Toen in 1990 in
leerlingen in het derde jaar over seksualiteit; daar was ook
een gesprek met de bovenschools directeur bleek dat dat
een workshop over homoseksualiteit. Maar ik heb niet
voor PCBO Apeldoorn “absoluut geen issue” was, heeft
gehoord dat deze zaken op personeelsniveau bespreekbaar
hij zijn aarzeling laten varen. “Nu ben ik al jaren directeur,
gemaakt zijn of zullen worden.quot;
en het is inderdaad nooit een issue geweest. Inmiddels
is er bij PCBO Apeldoorn nog een homoseksuele en een ”Ik weet wel dat enkele jaren geleden een collega een
lesbische schooldirecteur.” andere baan bleek te hebben en ‘geruisloos’ verdween;
De Besturenraad mag volgens Van den Ham op dit thema ik wist: hij is homo. Ook is in diezelfde tijd een jongen uit
een “progressiever beeld” van zijn achterban uitstralen. een examenklas erg gepest, toen hij verteld had homo-
Scholen die moeite hebben met homoseksualiteit, zijn in seksuele gevoelens te hebben. Maar wat daar verder mee
het christelijk onderwijs een kleine minderheid, is zijn gedaan is? Ik durfde daar niet naar te informeren, want
inschatting. Aan een Besturenraadnetwerk voor homo- wat als ik me versprak – men zou eens kunnen denken
seksuele leidinggevenden en bestuurders heeft hij zelf dat ik homo ben.”
11

12. Doekle Terpstra, voorzitter van de HBO-raad
Emancipatiefunctie van het
onderwijs nog altijd actueel
Drie jaar geleden maakte Doekle Terpstra de overstap van de
christelijke vakbeweging naar de neutrale HBo-raad, de werkgevers
in het hoger beroepsonderwijs. Maar zijn levensbeschouwelijke
veren heeft hij allerminst afgeschud. Terpstra over artikel 23 van de
Grondwet en de cruciale rol van onderwijs voor de emancipatie van
allochtone én vergeten autochtone jongeren.
Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: HBO-raad
duizend betogers mocht toespreken, is van
In het najaar bracht Doekle Terpstra (1956) maar geen isolement betekent. Ik geloof niets
het optimistische soort, met een sterk geloof
als voorzitter van de HBO-raad, samen met van het ‘in ons isolement ligt onze kracht’,
in vooruitgang. De samenleving is wel
de vaste kamercommissie voor onderwijs zoals je dat nog wel aantreft bij de orthodoxe
degelijk te verbeteren, is zijn rotsvaste,
een werkbezoek aan de Verenigde Staten. christenen. Dat was en is in een ongelooflijk
christelijk geïnspireerde overtuiging,
Het werd een onthutsende ervaring. snel ontwikkelende samenleving geen houd-
en goed onderwijs is daarvoor cruciaal.
“Je denkt in het walhalla van het onderwijs te baar concept.”
Zijn overstap, drie jaar geleden, van de
komen, maar niets bleek minder waar. Je hebt
christelijke vakbond naar de wereld van het
daar de bekende fantastische topinstituten, iS HeT ooK oNweNSelijK?
hoger (beroeps)onderwijs heeft hem daarin
maar nog veel meer scholen die in de verste “Het is wel heel Nederlands, het past goed
gesterkt. Aangenaam verrast was hij door wat
verte niet voldoen aan onze instellingen. bij wie wij zijn. Artikel 23 is altijd een
hij aantrof. Een innovatieve en vooral dyna-
En dan praten wij in Nederland over ons buitengewoon gevoelig onderwerp, maar we
mische sector, met veel deskundige en
onderwijs in beelden van varkensstallen, moeten het wel dynamisch houden. Op het
betrokken mensen en gericht op de 21e eeuw.
schandelijk! We moeten ons af en toe diep moment dat artikel 23 door iemand ter
Een sector die zijn tekortkomingen heeft,
schamen over de wijze waarop wij onszelf discussie wordt gesteld, trek dat dan niet
maar zeker niet aan het infuus ligt. In zijn
diskwalificeren.” meteen in een taboesfeer. Je moet er met een
klassieke werkkamer in het kantoor van de open mind naar kijken. De samenleving van
HBO-raad, van waaruit hij uitkijkt over het vandaag is niet de samenleving van een eeuw
‘Generiek beleid Malieveld – demonstratieplek bij uitstek –, geleden. Toen hadden we geen 900.000
geeft hij zijn visie op actuele thema’s in het moslims en 1,7 miljoen mensen die een
voor hogescholen onderwijs. Zoals artikel 23 van de Grondwet, andere etniciteit hebben dan de Fries en
dat de vrijheid van onderwijs regelt en dat de Drent honderd jaar geleden.”
is uit de tijd’ van Terpstra in een nieuw jasje mag
worden gestoken. iS HeT NieT HeT puNT DaT HeT vooral De SaMeNleviNG
iN De raNDSTaD iS Die zo veraNDerT, eN NieT Die
Doekle Terpstra is zelf nooit te beroerd om af Hoe BelaNGrijK iS HeT BeSTaaN vaN HeT BijzoNDer DaarBuiTeN?
en toe de knuppel stevig in het hoenderhok te “Ik heb in de afgelopen jaren gedacht dat de
oNDerwijS?
gooien, maar hij ergert zich groen en geel aan “Ik vind dat een heel spannende vraag. Nederlandse identiteit er niet meer zo toe
de minachting en het cynisme die vaak in het Want de vrijheid van organisatie, de vrijheid deed in een globaliserende wereld, dat we
debat over de staat van het onderwijs de van onderwijs, de pluriformiteit, is een groot deel uitmaken van een Europese gemeen-
boventoon voeren. De man die ooit namens goed in de Nederlandse traditie. In de diversi- schap. Dat laatste geloof ik nog steeds, maar
het CNV op het Museumplein driehonderd- teit zit heel veel kracht opgesloten, zolang het ik raak er in toenemende mate van overtuigd
12

13. dat de nationale identiteit er toe doet. Dat is
van ongelooflijk grote betekenis om uiteinde-
lijk een gemeenschappelijk waardepatroon te
ontwikkelen. Dat geldt voor de mensen in de
grote steden, maar evenzeer voor de mensen
in Friesland en Drente.”
Die BeleveN HuN iDeNTiTeiT MiSScHieN aNDerS
DaN De MeNSeN iN De raNDSTaD?
“Ik kom uit een klein plattelandsdorpje in
Friesland. Als daar vroeger een zwarte burger
rondliep dan dacht je ‘dat is een verdwaald
iemand’. Nu zijn er in die dorpjes de
vluchtelingen die deel uitmaken van de
gemeenschap. In alle hoeken gaten van het
land word je geconfronteerd met een ander
Nederland. Dat vind ik heel fascinerend en
uitdagend, maar daar hoort wel iets bij van
een Nederlandse identiteit. We zijn bezig
om die voor een deel weer uit te vinden.”
‘We moeten het
platteland niet uit
het oog verliezen’
er zijN criTici Die zeGGeN DaT arTiKel 23 eeN
BeleMMeriNG iS voor iNTeGraTie.
“Ik ben geen adept van een of andere
stroming: voor of tegen artikel 23. De vraag
is, heeft artikel 23 ons nou in de vaart der
volkeren opgestoten en heeft het als het ware
de integratie bevorderd in die veranderende
samenleving, of heeft het er juist toe geleid
dat groepen daardoor meer van elkaar
gescheiden zijn? In het verleden heeft het
duidelijk bijgedragen aan de emancipatie van
groepen in onze samenleving. Maar gaat dat
nu ook op voor groepen mensen van een
andere achtergrond en cultuur? Als je het
hebt over een multiculturele samenleving
dan komt die tot stand door mensen met
elkaar in verbinding te brengen. Dat ze
HoGer BeroepSoNDerwijS
dingen van elkaar weten en elkaars tradities
in de jaren tachtig is er onder druk van de overheid een proces van schaalver-
kunnen begrijpen. Dat ze invoelvermogen
groting ingezet in het hoger beroepsonderwijs en is het aantal hogescholen door
creëren. Maar dat gebeurt te weinig.”
fusies teruggedrongen van 350 naar 45. Hun omvang loopt sterk uiteen van ruim
300 studenten van Hogeschool Helicon tot bijna 37.000 van fontys Hogescholen.
HaalT HeT oNDerwijS volDoeNDe TaleNT uiT De Groep
Het totale aantal studenten bedroeg vorig jaar 374.500, in 1995 waren dat er nog
vaN allocHToNeN?
270.500. op dit moment zijn de vrouwelijke studenten in de meerderheid (52,3%).
“Ik zie nu een massieve beweging op gang
Het aantal allochtone studenten van niet-westerse afkomst in het hbo groeide in
komen van allochtone jongeren die het hoger
twaalf jaar van 6,6% naar 13,4%.
onderwijs weten te vinden. Neem bijvoor-
beeld de Hogeschool Rotterdam, dat is in een
13

14. BeNoeMeN eN BouweN
Doekle Terpstra baarde begin vorig jaar opzien met zijn initiatief Benoemen
en Bouwen, bedoeld om het integratievraagstuk positief te benadrukken.
De afgelopen maanden was het stil rondom deze actie, maar Terpstra verzekert
dat hij buiten de schijnwerpers van de media regelmatig op pad is om Benoemen
en Bouwen inhoud te geven. zie ook www.benoemenenbouwen.nl
dat gebeurt. Maar het Actieplan Leerkracht
jaar tijd een zwarte hogeschool geworden,
van Plasterk helpt ons niet echt vooruit.
Inholland in Rotterdam ook. Ik vind dat
Het grote probleem voor ons was de invoe-
fantastisch! En wat mooi is, is dat
ring van de verplichte gemiddelde functiemix
studenten elkaar begeleiden en vasthouden,
over de hele sector heen.
de zogeheten studentencoaches. Dat is heel
Dat is volstrekt uit de tijd, dat past niet in de
perspectiefvol voor de langere termijn.
dynamiek van de hogescholen. In dat opzicht
Tegelijkertijd is het zo dat uit onderzoeken
ben ik kritisch op de vakbeweging, ook al
blijkt dat allochtone kinderen te lage adviezen
kom ik er zelf vandaan. Daar zit een soort idee
krijgen. Daar moeten we snel van af.”
dat het hoger onderwijs nog op een generieke
manier bestuurd kan worden. Met name de
Maar DaT GelDT TocH eveNzeer voor GroepeN
AOb heeft daar een handje van. Die spreekt in
auTocHToNe leerliNGeN?
termen van ‘een professioneel statuut voor
“Dat hoor ik ook in de provincie, als ik er een
docenten’. Dat zijn geen beelden meer die
hogeschool bezoek. Laatst zei een lid van een
passen bij ontwikkelingen van hogescholen.
college van bestuur: ‘Doekle, het is nog steeds
Een school is een levende gemeenschap.
niet vanzelfsprekend dat jonge mensen op
Je kunt niet zeggen, de school is óf van het
het platteland door hun ouders gestimuleerd
management, óf van de docent, óf van de
worden naar het hoger onderwijs te gaan.’
ouders. Maar van iedereen die er bij betrokken
Dat is toch verbazingwekkend, die fase
is, ook de maatschappelijk omgeving. En
hebben we toch achter de rug? Ik heb dat zelf
iedereen heeft zijn eigen rol. Ik geloof er hele-
ondervonden. Mijn ouders waren supertrots
maal niks van dat als je het onderwijs maar
dat ik het advies kreeg voor de mavo in
teruglegt bij de docent, daarmee het onder-
Bolsward. ‘Onze Doekle gaat studeren!’.
wijs gered is, dat is kortzichtig.”
Maar ik was op die school doodongelukkig, iS HeT NieT ooK eeN proBleeM DaT voorTGezeT
werd op geen enkele manier uitgedaagd, eN HoGer oNDerwijS oNvolDoeNDe op
Terpstra heeft het helemaal gehad met
ik had niks te doen. Ja, om kattenkwaad uit te elKaar aaNSluiTeN?
de kritiek, ook uit de Tweede Kamer,
halen, ik ben zelfs blijven zitten. Ik kreeg van “Het is inderdaad niet alleen een kwestie van
dat ‘het management niet deugt’. “Soms
huisuit geen bagage mee. Dus ik vraag daar kennisontwikkeling, maar ook van attitude.
lijkt het wel alsof je je moet schamen dat je
nu aandacht voor. Dat de focus meer op grote In het hbo gaat het vooral om: hoe combineer
manager in het onderwijs bent, trekken ze de
steden is gericht is begrijpelijk, daar spelen de je kennis en competenties met elkaar.
integriteit van bestuurders in twijfel.”
grote sociale vraagstukken, maar we moeten Mijn gevoel zegt me dat het voortgezet
Hij geeft toe dat sommige bestuurders in de
het platteland niet vergeten.” onderwijs daar volstrekt niet op aansluit,
sector dat beeld over zich afgeroepen hebben
ze kennen het woord competenties niet eens.
met buitensporig hoge beloningen.
Ik maak ze geen verwijten, maar er ligt daar
STroMeN STuDeNTeN volDoeNDe ToeGeruST HeT
“Daar hebben we inmiddels in belangrijke
een vraagstuk dat we ook bij de kop zouden
HBo BiNNeN?
mate mee afgerekend.” Het steekt de
moeten pakken.”
“Als HBO-raad hebben we er vanaf 2005 op
HBO-voorzitter dat zelfs zijn oud-collega’s
gehamerd dat het taal- en rekenonderwijs
bij de vakbond hem nu scharen onder de
verbeterd moet worden, aanvankelijk werden De HBo-raaD HeefT laNG GeaarzelD of ze MeT
grootverdieners. “Dan doen ze net of ik een
we weggehoond. We zien in toenemende HeT acTieplaN leerKracHT zou iNSTeMMeN.
auto met chauffeur heb, terwijl dat niet zo is,
mate een kennisprobleem bij nieuwe waaroM waS DaT?
dat weten ze best. Ik wil niet de bestuurder
studenten. En niet alleen in het hbo, ook op “Ik zie dat de 45 hogescholen in ons land
uithangen.”
de universiteiten. De pabo’s hebben in dat zich zeer divers ontwikkelen, onderling,
opzicht de maatschappelijke mokerslagen maar ook binnen de hogescholen zelf.
ontvangen, maar de kracht van de pabo’s is De ene hogeschool regionaliseert, de ander
dat zij dit onderwerp in belangrijke mate inter nationaliseert. Er zijn hogescholen die
hebben geagendeerd. En terecht, daar moeten zich heel beroepsgericht ontwikkelen en
we geen concessies aan doen.” andere die juist academiseren. Het is mooi dat
14

15. opeN MiND
Overbodigheden
in april vorig jaar ontving minister plasterk ons Boek der
overbodigheden. Deze prachtig uitgegeven, volumineuze
verzameling van allerlei regels en circulaires was de ludieke
illustratie van de bureaucratie waarmee schoolbesturen en
schoolleiders dagelijks te maken hebben. wat is de stand
op dit moment? Harm Klifman kijkt rond en doet verslag.
Tekst: Harm Klifman, Fotografie: Michel Groen
Minister Plasterk vond het geloof ik wel een mooi boek, dat Bij mijn rondje langs de schoolleiders kreeg ik ook te horen dat
grote en zware Boek der Overbodigheden dat hij op 1 april wie zich eenmaal op het niveau van Europa begeeft, niet weet
2008 ontving uit handen van Besturenraadvoorzitter wat ‘m dan te wachten staat. Een ordner is dan snel gevuld.
Marianne Luyer 1. Hij kon de actie ook wel waarderen - vast Waarom doen we elkaar dit aan, denk je dan. Die vraag intri-
omdat het terugdringen van allerlei administratieve lasten geert me wel, want wat is het waardoor bureaucratie zo’n
een van de doelstellingen is van dit kabinet. Hij noemde een hardnekkig verschijnsel is. Ik stel mezelf die vraag omdat ook
doelstelling van 25 % minder regels (nadat het vorige kabinet binnen onderwijsorganisaties zelf soms erg veel regels, voor-
de eerste 25% meest voor de hand liggende overbodige regels schriften, procedures, kengetallen, informatie-eenheden, data
al had opgeruimd). Terecht wees hij er in zijn reactie op dat enzovoorts gecreëerd worden zonder dat duidelijk is wat de
niet alleen de rijksoverheid kritisch moet zijn op de regels functie ervan is. Zoals iemand eens zei: als de raad van toezicht
en voorschriften die we elkaar aandoen. Ook gemeenten en vijf dingen wil weten van de bestuurder vraagt die er vijfen-
schoolbesturen zelf hebben op dit punt een alerte houding twintig aan zijn directeuren die op hun beurt weer een veel-
nodig. Het rijk doet wat het kan en heeft zelfs een heus voud vragen aan hun afdelingsleiders. En waarom eigenlijk?
mobiel Museum Voor Overbodig Beleid door het land toeren Welke bewegingen, welke drives zitten achter deze verlangens?
(zie www.mvob.nl). Is het onzekerheid? Doorgeschoten verantwoordelijkheids-
besef? Niet kunnen of durven kiezen? Gebrek aan lef?
Met dat van die gemeenten heeft minister Plasterk groot Overdadig beheer als camouflage voor tekort aan inhoud?
gelijk. Navraag bij schoolleiders leert me dat gemeenten Overmatige behoefte aan transparantie? Wie het weet mag
soms ongehoord veel verantwoording vooraf én achteraf het zeggen.
vragen voor subsidies ter hoogte van een bedrag waar je
niet anders dan om kunt glimlachen. Wie het zonder de 1 het gefilmd verslag van deze aanbieding is te vinden op YouTube,
gemeentelijke donatie kan stellen, is soms beter af. Boek der Overbodigheden
Overigens geldt dit weer niet voor de hele grote gemeenten 2 stand 16 januari 2009, 20.30 uur, 75,12% ja, 24,87% neen van
die erg veel eigen geld stoppen in allerlei projecten, hoewel 595 stemmen
ook hier een kritische blik geboden blijft.
Dat niet het rijk, maar gemeenten alom worden aange-
wezen als de grote boosdoener, wordt bevestigd in een poll
op de site van het genoemde Museum. Daar wordt de stel-
ling geponeerd: ‘Er zit bij gemeenten meer overbodig beleid
dan bij de rijksoverheid’. Maar liefst drie van de vier stem-
mers is het met deze stelling eens. 2
Meer bijdragen in de debatserie Open Mind zijn te vinden op www.besturenraad.nl
Wilt u reageren? Stuur dan een mail naar Harm Klifman, hklifman@besturenraad.nl
15

16. Overwegingen bij het Manifest Christelijk Onderwijs (1)
Christelijk onderwijs
Tekst: Taco Visser, Fotografie: iStockphoto
Het Manifest
aandachtig... Christelijk onderwijs was, is en blijft een vitale stroom in het Nederlandse onderwijsland-
schap. Het valt op door de oprechte aandacht voor de leerling - elke leerling wordt gezien in zijn of
haar eigen ontwikkeling en in relatie tot anderen en de omgeving. ‘Samen-leven gaat verder dan ik-leven’:
vanuit dit vertrekpunt wil christelijk onderwijs de nieuwsgierigheid van mensen voeden en hen de schoon-
heid en zinvolheid van het bestaan doen ervaren. Het is deze passie voor onderwijs die ons verbindt.
Een school die is geïnspireerd door het Evangelie laat voort durend een basso continuo doorklinken van
waarden als zorgzaamheid, rentmeesterschap, eerbied voor het leven en de schepping. Elkaar ontmoeten en
in beweging zijn - zo zijn en blijven we ondernemend in onze dienst aan de samenleving. Het maakt ons
creatief en inventief; het schenkt ons geloof in eigen kunnen. We vinden vernieuwen en verbeteren van
belang en doen dat samen - alleen dan lukt het. We nemen en dragen verantwoordelijkheid en zijn daar
altijd op aanspreekbaar.
Christelijk onderwijs heeft een eigen koers en is zelfstandig en onafhankelijk. Juist dit besef van zijn eigen
innerlijke opdracht maakt het mogelijk een zichtbare bijdrage te leveren aan een duurzame samenleving
voor allen... Betekenisvol aanwezig
(Het manifest is in april vorig jaar gepresenteerd door een groep leden van de Ledenraad van de Besturenraad
en is bedoeld als een handreiking aan eenieder die zich betrokken voelt bij het christelijk onderwijs.)
16

17. een vitale stroom
oprecHTe aaNDacHT voor De leerliNG oprecHTe aaNDacHT iN De praKTijK
Sommige scholen stellen ‘het kind centraal’. Dat is een goed De Driesprong is een school voor speciaal basisonderwijs
bedoelde dooddoener – welke school draait niet om kinde- in Amsterdam. Docenten en zorgbegeleidingsteam zijn er
ren? – en een misvatting van wat goed voor kinderen is. gezamenlijk op gericht de beste leerresultaten uit leerlin-
Als protonen cirkelend om een atoomkern draaien leraren gen te halen. Natuurlijk is er ook aandacht voor sociaal-
en schoolleiders om het kind en zijn wensen heen. Maakt maatschappelijke problemen.
dat de pedagogische rol niet te passief? Weten kinderen wat De Driesprong zoekt echter de balans tussen leren en zorg.
goed is voor henzelf? Vragen zij niet te veel om hun zin? “Je probeert er uit te halen wat er in zit, maar je hebt ook
Andere scholen gaan voor ‘bijzondere’ talenten van kinderen. aandacht voor het kind dat zichzelf mag zijn”, zegt locatie-
Leerlingen mogen uitblinken in cultuur, sport, techniek en directeur Sandra Kooks. “Hierbij houden we rekening met
intellectuele vaardigheden. Ook goed bedoeld. Toch is er bijvoorbeeld problemen in de thuissituatie.” Die aandacht
een schaduwkant. Hoe wordt een talentvol kind gewaardeerd, is zichtbaar in de dagelijkse praktijk. Sandra begroet bij-
om zichzelf of om het talent? Wat als je geen bijzonder talent voorbeeld alle leerlingen elke morgen persoonlijk om ze zo
hebt? Het is een christelijke notie dat mensen door God positieve aandacht te geven. “We verwachten dat ook van
gekend worden om wie ze zijn, niet om wat ze doen. ouders. We zeggen ‘Bel even hoe het met je kind gaat. Als
Zo komt er ruimte voor mindere ‘talenten’ van kinderen. het wat minder gaat, maar ook als het goed gaat’.” Zo ook
Het Manifest Christelijk Onderwijs spreekt daarom van de docenten. Volgens Sandra zijn het warme persoonlijk-
‘oprechte aandacht voor de leerling’. Elke leerling “wordt heden die door het gedrag van het kind heen kijken. “Je
gezien in zijn of haar eigen ontwikkeling” – dus ook eentje moet hier van kinderen houden die ook wel eens boos zijn
met extra zorg –, én in relatie tot anderen. Niet het kind staat of schelden. Je moet daar mee om kunnen gaan en er niet
centraal, maar de relatie tussen pedagoog en kind en die gelijk bovenop zitten. Wij kennen duidelijke grenzen, maar
tussen leerlingen onderling. Zo wordt opvoeden dynamischer. soms moet je begrip hebben voor frustraties.” De warme
Pedagogen met oprechte aandacht voor kinderen spannen sfeer op de school ontstaat juist door de aandacht voor
zich in om vanuit betrokkenheid leerlingen op hun eigen frustraties en eigenaardigheden. Vrij snel zet het team
spoor te zetten, al gaat dat soms tegen de zin van kinderen daarbij in op acceptatie van elkaar. Sandra citeert een col-
in. Pedagogen met oprechte aandacht zien ook talenten bij lega: “Niemand zit hier voor zweetvoeten”. Zo voelt geen
leerlingen waar die ze zelf soms niet zien. kind zich de uitzondering. Juist om de aandacht staat de
Ook relaties tussen leerlingen onderling worden actiever en school goed bekend. Sandra: “Bij het eerste oudergesprek
diverser. Waar oprechte aandacht is, leren kinderen met vinden ouders het niet leuk dat hun kind op het sbo zit.
elkaar omgaan en elkaar kennen als de mensen die ze zijn. Dan is het prachtig als ze rond de herfstvakantie zeggen
Zwart en wit, gelovig en seculier, man en vrouw, kwetsbaar dat ze het zo fijn vinden dat hun kind hier zit, dat ze zo’n
en talentvol, uniek en gewoon, hetzelfde en divers. ander kind hebben gekregen.”
17

18. Scholieren protesteren op het Amsterdamse Museumplein tegen de 'ophokuren', december 2007.
Rapport van Commissie Cornielje
‘Kwestie onderwijstijd is
nog niet opgelost’
ruim een jaar geleden was de onrust in het onderwijs en de politiek over de handhaving
van de 1040 urennorm zo toegenomen, dat staatssecretaris van Bijsterveldt zich
gedwongen zag een commissie in te stellen om de knoop te ontwarren. Kort voor de
kerstvakantie kwam de commissie cornielje met haar rapport.
Tekst: Emmanuel Naaijkens, Fotografie: Remko Scheepens
Alleen vanuit de onderwijsbonden klinkt onmiddellijk gemor: ze
Daags na het verschijnen van het rapport van de Commissie
voelen er niets voor om docenten een week van hun zomer vakantie te
Onderwijstijd (voorzitter oud VVD-kamerlid Clemens Cornielje),
laten opofferen, zoals de commissie voorstelt. Peter van der Laan,
zijn de meeste reacties in de media terughoudend, maar niet op voor-
centraal directeur van het Andreascollege en praktijkschool De Rijn in
hand afwijzend.
Katwijk, gelooft er niets van dat dat gaat gebeuren, want dat zou
De VO-Raad ziet positieve kanten, maar ook wat haken en ogen. De
werkelijk een fundamentele aanpassing in de arbeidsvoorwaarden
nieuwe voorzitter van het Laks Jelle Swaan, de scholierenbond die in
zijn. “En als de bonden daar niet mee akkoord gaan, dan valt het plan
2007 de kat de bel aanbond met acties tegen de ‘ophokuren’ als gevolg
van de Commissie Cornielje in duigen en zijn we weer terug bij af”,
van de strenge handhaving van de 1040 urennorm, bespeurt vooruit-
constateert Van der Laan. Hij was eind 2007 woordvoerder namens
gang. De coalitiepartners in de Tweede Kamer reageren ook overwe-
veertien christelijke scholen in het voortgezet onderwijs in de
gend positief. Staatssecretaris Van Bijsterveldt komt in februari met
Randstad, die zich verzetten tegen de in hun ogen onrealistische 1040
een beleidsreactie, maar zegt in een eerste reactie een goede indruk te
urennorm in de onderbouw. Ze schreven brieven naar Den Haag,
hebben van het rapport.
zochten contact met Kamerleden, maar aanvankelijk zonder effect.
18