Turkish Quranic Workshop

1. 67 ZARİYAT [TOZUTANLAR] SURESİ
GİRİŞ:
Zariyat suresinin Mekke’de 67. sırada indiği kabul edilir. Sure, adını 1.
ayetindeki “ ‫ذراريات‬ّ‫ا‬‫رال‬ez-Zariyat [Tozutanlar] sözcüğünden almıştır.
Vaat edilenlerin doğruluğu ve kıyametin kesinlikle vuku bulacağını
vurgulayarak başlayan surede, ahıret konuları ve ahırete ait sahneler; öldükten sonra
dirilme, hesap, inkârcıların cezalandırılışı, muttakilerin büyük nimetlere kavuşması
gibi değişik konular ele alınmaktadır. Ayrıca afak ve enfüsteki harikalıklara dikkat
çekilerek göklerde, yeryüzünde, dağlarda, vadilerde ve insanın en güzel yaratılışla
yaratılmasında Allah'ın birliğini ve gücünü gösteren delillere işaret edilmektedir.
Tarihî kıssalara da yer verilen surede özellikle tutumları Resulullah’a benzeyen
İbrahim, Lut ve Musa peygamberler ile Resulullah’ın muhataplarına benzeyen Âd,
Semud ve Nuh kavimlerine de kısaca değinilmektedir. Bu kıssalar üzerinden verilen
mesajla Resulullah’a güven ve sebat aşılanmakta, insanlar ise inanmaya ve tevhide
davet edilmektedir.
1

2. MEAL:
RAHMAN RAHÎM ALLAH ADINA
1-6
O tozuttukça tozutanlar, arkasından ağırlığı taşıyanlar, sonra kolaylıkla
akanlar, sonra da bir emri paylaştıranlar kanıttır ki şüphesiz tehdit
olunduğunuz o şey, kesinlikle doğrudur. Şüphesiz yapılanların karşılıklarını
verilmesi de kesinlikle gerçekleşecektir.
7-9
Güzel yollara sahip bilginler kanıttır ki şüphesiz siz kesinlikle değişik
karar içindesiniz. Değişik karardan çevrilen kişi, çevrilir.
10-12
Mahvoldu bir sarhoşluk ve bilinçsizlik içindeki “Din Günü ne zaman?”
diyen o aşırı yalancılar!
13,14
O gün, ateşte/cehennemde akılları başlarına getirilir: “Tadın kendi
ateşte eriyişinizi! İşte bu, sizin kendisini acele istediğiniz şeydir!”
15-19
Şüphesiz Allah'ın koruması altına girmiş kişiler, Rablerinin kendilerine
verdiği şeyleri almış olarak bahçelerde ve pınarlardadırlar. Şüphesiz onlar,
bundan önce iyilik-güzellik üretenler idiler. Onlar geceleyin pek az uyurlardı.
Onlar, seherlerde bağışlanma dilerlerdi ve onların mallarında isteyen ve
isteyemeyen için bir hak vardı.
20-22
Ve hiç tereddütsüz, kesin inanacaklar için, yeryüzünde ve kendi
içinizde nice alâmetler/göstergeler. Ve sizin rızkınız/ sizin rızık vereniniz, sizin
vaat olunduğunuz şeyler göktedir. Hâlâ görmüyor musunuz?
23
Öyleyse gök ve yeryüzünün Rabbine kasem olsun ki size edilen o vaat,
kesinlikle, tıpkı sizin konuşmanız gibi gerçektir.
24
İbrâhîm'in saygınlaştırılmış misafirlerinin haberi sana geldi mi?
25
Hani onlar, İbrâhîm'in üzerine girmişlerdi de “Selâm!” demişlerdi.
İbrâhîm: “Selâm, alışılmadık, kimliği belli olmayan topluluk!” dedi.
26
İbrâhîm, sonra ehline gitti de altın ile geldi. 27
Sonra altını onlara
yaklaştırdı: “Nasiplenmez misiniz?” dedi.
28
Sonra onlardan çekindi. Onlar: “Korkma!” dediler ve o'nu çok bilgili bir
oğul ile müjdelediler.
29
Bunun üzerine karısı bağırarak öne geldi de elini yüzüne vurarak: “Bir
bahtsız, bir kısır!” dedi.
30
Misafirler: “Rabbin işte böyle buyurdu. Şüphesiz Rabbin, haksızlık ve
kargaşayı engellemek için konulmuş kanun, düstur ve ilkeler koyandır. En iyi
bilenin ta kendisidir” dediler.
31
Bunun üzerine İbrâhîm, “Sizin önemli işiniz nedir ey elçiler?” dedi.
32-34
Elçiler: “Şüphesiz biz, Rabbinin katından, aşırı gidenler için
işaretlenmiş, çamurdan pişirilmiş sert taşları üzerlerine yağdırmamız için
günahkâr bir topluma gönderildik” dediler.
35
Bunun üzerine Biz mü’minlerden orada bulunan kimseleri çıkardık.
36
Fakat Biz orada Müslümanlardan bir evden başkasını bulmadık. 37
Ve Biz
orada acı bir azaptan korkan kimseler için bir alâmet/gösterge bıraktık.
38,39
Mûsâ'da da alâmetler/göstergeler vardır. Bir zaman Biz, o'nu apaçık
bir delille Firavun'a gönderdik de Firavun, ordusu, tüm güç kaynakları ile
birlikte yüz çevirdi. Ve “Bu, bir sihirbazdır, hatta gizli güçlerce desteklenen/
deli birisidir” dedi.
2

3. 40
Sonra da Biz, onu ve ordularını yakalayıverdik de onları bol
suda/nehirde fırlatıp atıverdik. O ise ayıplanan/ kınayan biridir.
41,42
Âd'da da alâmetler/ göstergeler vardır. Bir zaman Biz onların üzerine,
uğradığı her şeyi bırakmayan, sadece onu kül gibi yapan, sonsuz bırakan bir
rüzgâr gönderdik.
43,44
Semûd'da da alâmetler/ göstergeler vardır. Bir zaman onlara: “Belirli
bir süreye kadar yararlanın!” denmişti. Sonra onlar Rablerinin emrinden
çıktılar da kendilerini, bakıp dururlarken yıldırım yakalayıverdi.
45
Artık onlar, kendilerini toparlayacak herhangi bir güce sahip olmadılar.
Yardım görenler de olmadılar.
46
Daha önce de Nûh toplumunu değişime/ yıkıma uğratmıştık. Şüphesiz
onlar, hak yoldan çıkanlar toplumu idiler.
47
Ve sema; Biz onu kudretle/ sağlamca bina ettik. Hiç şüphesiz Biz,
genişleticileriz.
48
Ve yeryüzü; onu Biz döşedik. İşte, ne güzel döşeyenleriz!
49
Ve Biz, siz iyice düşünürsünüz/ öğüt alırsınız diye her şeyden iki eş
oluşturduk.
50
Öyleyse Allah'a kaçın, Allah'a kaçın!!! Şüphesiz ki ben, sizin için O'ndan
apaçık bir uyarıcıyım.
51
Ve Allah ile beraber başka bir tanrı oluşturmayın. Şüphesiz ben, sizin için
O'ndan apaçık bir uyarıcıyım.
52
İşte böyle, onlardan öncekilere herhangi bir elçi gelince, onun hakkında
da kesinlikle onlar: “Bir sihirbazdır!” veya “Bir gizli güçlerce desteklenen/ deli
birisidir!” dediler.
53
Onlar, bunu birbirlerine yükümlülük olarak ulaştırdılar mı? Tersine
onlar, azgın bir toplumdur.
54,55
Artık sen onlardan yüz çevir. Artık sen kınanacak değilsin. Ve sen öğüt
ver/hatırlat. Çünkü şüphesiz öğüt/ hatırlatmak, mü’minlere yarar sağlar.
56,57
Ben, bilmediğiniz ve bildiğiniz, gelmiş geçmiş herkesi yalnızca, Bana
kulluk etsinler diye oluşturdum. Ben, onlardan herhangi bir rızık istemiyorum.
Ben, onların Bana yedirmelerini de istemiyorum.
58
Şüphesiz Allah, çok rızık verenin ta kendisidir, çok çetin kuvvetin
sahibidir.
59
Artık şüphesiz, şirk koşarak yanlış, kendi zararlarına iş yapan kimseler
için arkadaşlarının payı gibi bir pay vardır. Artık acele etmesinler.
60
Artık kendilerine vaat edilen günlerinden dolayı vay kâfirlerin; Allah'ın
ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden kişilere!
TAHLİL:
1-6
O tozuttukça tozutanlar, arkasından ağırlığı taşıyanlar, sonra kolaylıkla
akanlar, sonra da bir emri paylaştıranlar kanıttır ki şüphesiz tehdit
olunduğunuz o şey, kesinlikle doğrudur. Şüphesiz yapılanların karşılıklarını
verilmesi de kesinlikle gerçekleşecektir.
Sure kasem cümlesi ile başlamıştır. Altı ayetten oluşan pasajda ardı ardına
getirilen bir takım olgulara kasem edilmiş; böylece bu olgular referans gösterilmek
3

4. suretiyle vaat olunanların [yeniden yaradılış, dirilme, haşir ve hesap görme
tehdidinin] doğru olduğu kanıtlanmıştır. Buna göre, kesinlikle kıyamet kopacak,
herkes ettiğini bulacak ve amellerinin karşılığını alacaktır.
Pasajda arka arkaya gelen ifadelerin Allah’ın evrendeki ayetlerini mi yoksa
Kur’an ayetlerini mi nitelediği konusundaki kanaatimiz, her ikisinin de kast
olunmuş olabileceği yönündedir. Bu nedenle, söz konusu ifadelerin iki açıdan da
değerlendirilmesinin doğru olacağı görüşündeyiz:
1- Niteleyici İfadelerin Evrendeki Olaylarla İlişkisi:
Rabbimiz, suyun tabiattaki her zaman hayranlıkla izlenen döngüsüne dikkat
çekmektedir. Deniz, göl, akarsu ve en büyüğünden en küçüğüne kadar tüm su
birikintilerinden ısı nedeniyle kalkan buharlar, rüzgârlar vasıtasıyla sürüklenip
milyonlarca tonluk yük [yağmur bulutu] haline gelmekte, sonra da değişik yerlere
paylaştırılarak yeryüzüne indirtilmektedir. Yağmur olarak yeryüzüne inen bu suyla
da ölü toprak yeniden canlandırılmaktadır. Bu döngünün ölü tabiata sağladığı
“yeniden canlanma” olgusu, ölen insanların da yeniden dirilmelerinin mümkün
olduğunu gösteren en büyük kanıtlardandır.
48
Allah, rüzgârları gönderendir. Sonra rüzgârlar, bir bulutu savururlar. Sonra Allah, onu
gökyüzünde nasıl dilerse öyle yayar ve onu parça parça yapar. Sonra da sen, onun derinliklerinde
yağmur çıkar görürsün. İşte Allah, onu kullarından dilediği kimselere isabet ettirdiği vakit, onlar
müjdelenirler, mutlu olurlar.
49
Hâlbuki onlar, önceden; daha önce üzerlerine indirilmeden evvel kesinlikle ümit
kesenlerdirler.
50
Öyleyse Allah'ın rahmetinin eserlerine bir bak; yeryüzünü ölümünden sonra nasıl diriltiyor?
Şüphe yok ki O, kesinlikle ölüleri diriltir ve O, her şeye gücü yetendir.
(Rum/48- 50)
9
Ve Allah, rüzgârları gönderendir. Sonra onlar da bir bulutu harekete geçirip yukarılara
kaldırır. Derken Biz, o bulutu ölmüş bir beldeye sürüp göndermişizdir. Böylece yeryüzüne
ölümünden sonra onunla hayat veririz. İşte böyledir ölmüş çürümüş insanlara hayat vermek.
(Fatır/9)
canlılara dünyada çokça merhamet edendir, engin merhamet sahibidir.
164
Şüphesiz ki göklerin ve yerin oluşturuluşunda, gece ve gündüzün birbiri ardınca gelişinde,
insanlara yarayan şeylerle denizde akıp giden gemide,
Allah'ın semadan bir su indirip de onunla yeryüzünü ölümünden sonra diriltmesinde,
yeryüzünde her deprenen canlılardan yaymasında,
rüzgârları evirip çevirmesinde,
gök ile yeryüzü arasında emre hazır olan bulutta, şüphesiz akıllarını çalıştıran bir toplum için
elbette alâmetler/göstergeler vardır.
(Bakara/164)
57
Ve O, hatırlarsınız/ öğütlenirsiniz diye, rahmetinin önünde rüzgârları müjdeciler/ dağıtıcılar/
yayıcılar olmak üzere gönderir. O rüzgârlar, yağmur yüklü bulutları yüklenince, onu kurak bir
beldeye gönderir, sonra onunla suyu indiririz. Böylece onunla ürünün hepsinden çıkartırız. İşte Biz,
ölüleri de böyle çıkaracağız. 58
Ve güzel beldenin bitkisi, Rabbinin izniyle/ bilgisiyle çıkar; kötü
olandan ise yararsız bitkiden başka bir şey çıkmaz. İşte Biz, kendisine verilen nimetlerin karşılığını
ödeyen bir toplum için âyetleri böyle türlü türlü, tekrar tekrar açıklarız.
(A’raf/57)
2- Niteleyici İfadelerin Kur’an Ayetleriyle İlişkisi:
4

5. Pasajdaki niteleyici sözcüklerle Kur’an ayetlerinin kast edilmiş olması da
mümkündür. Buna göre, ayetteki “tozutanlar” ve onun arkasından gelen niteleyici
ifadelerden kasıt Kur’an ayetleridir. Çünkü Kur’an ayetleri, önüne ne gelirse hepsini
bertaraf etmekte, önünde hiçbir batıl fikir ve eylem barınamamakta, içerdiği
mesajlar gayet ağır sözlerden oluşmakta; elden ele, dilden dile, gönülden gönüle yağ
gibi akmakta, herkesin her işini görmekte ve problemlerini çözmektedir. Kur’an’ın
bir adı da “Ruh” olup ölü mesabesindeki kâfirlere ve tüm toplumlara hayat
vermektedir.
Rabbimiz, Kur’anı, bu surede de olduğu gibi, birçok kez sure başlarında
mecazî ifadeler ile tanıtmıştır:
1-7
Küme küme/necm necm gönderilip de önüne gelenleri devirdikçe deviren, toplumları
canlandırdıkça canlandıran, canlandırdıkça da hakkı bâtılı ayıran, özür veya uyarı olarak öğüt
bırakan Kur’ân âyetleri kanıttır ki kesinlikle tehdit olunduğunuz, korkutulduğunuz şey, kesinlikle
meydana gelecektir.
(Mürselat/1-7)
1-5
O saflar hâlinde dizilen/dizen, sonra da haykırıp sürükleyen, haykırıp sürükledikten sonra da
öğüt okuyan Kur’ân âyetleri kanıttır ki sizin İlâhınız kesinlikle Bir Tek'tir. O, göklerin, yerin ve
aralarındakilerin Rabbidir. Doğuların da Rabbidir.
(Saffat/1- 5)
1-5
Evrendeki çekim kuvveti, evrendeki itme kuvveti,
yıldızlar; galaksiler; güneş, ay ve bunların kendi eksenlerinde ve bağlı olduğu yıldız
çevresindeki yörüngelerde yüzmesi, bu sayede gece, gündüz ve diğer yaşam koşullarının, med-
cezirin, gece-gündüzün, mevsimlerin oluşması,
tüm canlı türlerinin ve bitkilerin yaşam koşullarının ayarlanması kanıttır ki
Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddedenler için sürekli sıkıntı, bunalım ve vicdan azabı
vesilesi olan,
mü’minlere hem kolay, hem de kolaylaştıran, onlara müjdeler veren, onların mutlu olmalarını
sağlayan,
elden ele, dilden dile, gönülden gönüle dolaşıp duran, hep öne geçen, önemseten ve kişisel ve
sosyal tüm işleri ayarlayan, her işe ait emirlerinin, yasaklarının olması; ilkeler koyan Kur’ân
âyetleri kanıttır ki,
26
şüphesiz bunda; “o gün, kişinin iki gücünün/mal ve çevresinin ne takdim ettiğine
bakıp/yaptıklarıyla yüz yüze gelip ve kâfir; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden kişinin,
‘Ah ne olaydı, ben bir toprak olsaydım’ demesinde”, saygıyla, sevgiyle bilgiyle ürperti duyacak
kimseler için bir ibret vardır.
(Naziat/1- 3, 26)
Kur’an’daki mucize, dağlarda, taşlarda, rüzgârlarda olan mucizelerden daha
yücedir. O öyle bir mucizedir ki, her an el altında ve göz önündedir. Her gün yeni
bir mucizesi tespit edilmektedir. Dolayısıyla da mucizeleri kıyamete kadar
tükenmeyecek bir kitaptır.
56,57
Ben, bilmediğiniz ve bildiğiniz, gelmiş geçmiş herkesi yalnızca, Bana kulluk etsinler diye
oluşturdum. Ben, onlardan herhangi bir rızık istemiyorum. Ben, onların Beni yedirmelerini de
istemiyorum.
58
Şüphesiz Allah, çok rızık verenin ta kendisidir, çok çetin kuvvetin sahibidir.
59
Artık şüphesiz, şirk koşarak yanlış, kendi zararlarına iş yapan kimseler için arkadaşlarının
payı gibi bir pay vardır. Artık acele etmesinler.
60
Artık kendilerine vaat edilen günlerinden dolayı vay kâfirlerin; Allah'ın ilâhlığını ve rabliğini
bilerek reddeden kişilere!
(Zariyat/56- 60)
5

6. 7-9
Güzel yollara sahip bilginler kanıttır ki şüphesiz siz kesinlikle değişik
karar içindesiniz. Değişik karardan çevrilen kişi, çevrilir.
Bu ayetlerde de yine kasem cümlesi kullanılmış ve “güzel yollar sahibi sema”,
müşriklerin tutarsızlığının kanıtı olarak gösterilmiştir. Gökyüzü, büyüklüğü ve
haşmetiyle onu yaratan Allah’ı gereği gibi takdir edemeyen müşriklerin
tutarsızlığını gösteren başlı başına bir kanıttır. Ancak “sema” sözcüğü hakikat
anlamından mecaz anlamına taşındığında da yine “gökyüzünü”nün müşriklerin
tutarsızlığına kanıt olduğu anlamına ulaşılabilir. Şöyle ki:
Daha evvel Büruç suresinde incelediğimiz gibi, Kur’an’da “sema” sözcüğü
mecaz olarak “Bilginler” anlamında da kullanılmıştır. Semâ sözcüğü, ‘yükseklik,
yücelik' anlamındaki ‫و‬ّ ‫سوم‬ّ ‫ال‬ - es-sümüvv sözcüğünün türevlerindendir. Her yüksek ve
yüce şeye es-semâ denilir. Gökyüzüne semâ denilmesinin sebebi, yeryüzünden
yukarıda olmasındandır. Her bir şeyin üstüne ve üstününe de semâ denilir. Meselâ
hesaba [matematiğe] da semâ denilir. Çünkü matematik üstün bir ilimdir. Herhangi
bir şeyin üst kısmına da semâ denir. Ayakkabının üstü de, evin tavanı da birer
semâ'dır. Hatta bulutlara ve yağmura da semâ denmiştir. Es-semâ 'nın fiili olan
semâ fiili, ‫حسسيب‬ - hasîp=ince hesap bilen, muhasebeci ve ‫شسريف‬ - şerîf=onurlu,
erdemli kimseler'in işleri için kullanılır. Bu demektir ki, iyi hesap [matematik] bilen
kimseler de semâ 'dır.
Bu, “bilginler” zümresinin Mekkeli müşriklerin tutarsız, karmaşık sözlerini,
kanaat ve iddialarını bin bir metotla en iyi anlayan ve bilen kimseler olduğu
anlamına gelmektedir.
Kıst ile kaim olan [objektif davranan; bilgisinin gereğiyle davranan, etki
altında olmayan] her bilgin Allah’a tanık olur:
18
Allah, doğadaki güçler/haberci âyetler ve hakkaniyeti ayakta tutan bilgi sahipleri, şüphesiz
Allah'tan başka ilâh diye bir şeyin olmadığına tanıklık etti. O, en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp
edilmesi mümkün olmayan/mutlak galip olandan, en iyi yasa koyandan başka ilâh diye bir şey
yoktur.
(Al-i Imran/18)
Müşriklerin tutarsız, çelişik sözleri ise: Peygamber için “mecnun”, “sihirbaz”,
“şair”; Kur’an için “düzmece”, “sihir”, “eskilerin masalları”; ahıret için de “öyle bir
gün gelmeyecek” demeleridir.
Ayrıca bir başka çelişkileri de kıyamete ve ahırete inanmayışlarını atalarının
dinine mal etmeleridir. Kendi akıllarına göre inkâr etmeyip “Biz atalarımızı bir din
üzere bulduk” şeklindeki mantıksız bir mazedetle işin içinden sıyrılmaya
çalışmışlardır. Hâlbuki akıllı adam başkalarının geçmişteki hatalarını sürdürmez,
onları sorgular.
Ayetin sonundaki “Ondan [değişik sözden] çevrilen kişi, çevrilir” ifadesi,
“Ondan kendi isteğiyle, çıkarı için dönenler, dünyayı tercih edenler çevrilir, akıllı
davranıp daha iyiyi, güzeli tercih edenler çevrilmez” demektir. Nitekim şu ayetler
bunu açıkça ifade etmektedir.
161-163
Artık siz ve taptıklarınız, kendiliğinden cehenneme saldıran kimseden başkasını, Allah'a
karşı ateşe atamazsınız; ortak koşmaya bulaştıramazsınız.
(Sâffât/161- 163)
5
Aslında o insan, önünü; kalan ömrünü din-iman tanımayıp kötülüğe batmakla geçirmek
istiyor: 6
Soruyor: “Kıyâmet günü ne zamanmış?”
(Kıyamet/5, 6)
6

7. 10-12
Mahvoldu bir sarhoşluk ve bilinçsizlik içindeki “Din Günü ne zaman?”
diyen o aşırı yalancılar!
Bu ayetlerde, tutarsız kanaat sahibi olan, hiçbir bilgi ve belgeye dayanmadan
inanç sahibi olan aşırı yalancılar kınanarak onlara sonlarının hiç de iyi olmayacağı
mesajı verilmektedir.
Ayette mealen “aşırı yalancılar” diye çevirdiğimiz ifadenin orijinali “‫راص‬ّ ‫خ‬
harras” sözcüğüdür. Bu sözcük, aşırı yalancı, bir şeyi iyice araştırmadan, hakikatine
ermeden inanç sahibi olan ve iş yapan” demektir.1
13,14
O gün, ateşte/cehennemde akılları başlarına getirilir: “Tadın kendi
ateşte eriyişinizi! İşte bu, sizin kendisini acele istediğiniz şeydir!”
Bu ayetlerde, bir önceki ayet grubunda “bilgi ve belgesiz, yanlış inanan ve
yaşayan zavallılar” olarak kınanan kimselerle ilgili bir mahşer sahnesi
canlandırılmaktadır. Bu ayetler aynı zamanda 12. ayette konu edilen o aşırı
yalancıların “din günü ne zaman?” şeklindeki sorularına da cevap mahiyetindedir:
“Tadın kendi fitnenizi! İşte bu, sizin kendisini acele istediğiniz şeydir!”
Ayetteki “kendi fitnenizi” ifadesinden anlaşıldığına göre, bu zavallılar masum
insanları hak yoldan çıkarmak için çaba harcamış, işkence yapmış, baskı
uygulamışlardır.
10
Şüphesiz ki inanan erkek ve kadınları ateşlerde işkence edip sonra da tevbe etmeyenler için
cehennem azabı vardır, yangın azabı da onlar içindir. 11
Kesinlikle inanan ve düzeltmeye yönelik işler
yapanlar için altından ırmaklar akan cennetler vardır. İşte bu, büyük kurtuluştur.
(Büruç/10)
Daha evvel birçok kez açıkladığımız gibi, “fitne” sözcüğü “ateşte yakmak”
demektir. İnkârcılar, mahşerde bizzat kendi yaptıklarının doğal sonucu ile
karşılaşmakta, dünyadayken insanlara ne yapmışlarsa kendilerine de ahirette aynı
şey yapılmaktadır.
15-19
Şüphesiz Allah'ın koruması altına girmiş kişiler, Rablerinin kendilerine
verdiği şeyleri almış olarak bahçelerde ve pınarlardadırlar. Şüphesiz onlar,
bundan önce iyilik-güzellik üretenler idiler. Onlar geceleyin pek az uyurlardı.
Onlar, seherlerde bağışlanma dilerlerdi ve onların mallarında isteyen ve
isteyemeyen için bir hak vardı.
Bilinçsiz davrananların kötü akıbete ulaşacakları beyan edildikten sonra, bu
ayetlerde de onların karşıtları olan muttakilerin durumu ve nitelikleri
sergilenmektedir
Muttakiler dünyada yaptıkları güzel amellere karşılık cennetlerde ve pınar
başlarında safa sürmektedirler.
Rabbimiz bu paragrafta dikkati “muttakilik” sıfatı üzerine çekmiş ve insanları
bu sıfatı kazanmaya özendirmiştir.
1
(Lisanü’l Arab, c.3 , s. 62, “hrs” mad.)
7

8. “Muttaki”, takvalı davranan, takva sahibi olan” demektir. Takvâ; iman etmek,
şirkten uzak durmak, Allah'ı unutmamak, Allah ve elçilerine boyun eğmek,
inkârcılarla mücâdele etmek, bollukta ve darlıkta mallardan bağışta bulunmak,
namaz kılmak, zekât vermek, verilmiş sözleri yerine getirmek, sıkıntılara
sabretmek, açgözlü olmamak, ana-babaya iyi davranmak, hiçbir zaman kendini
temize çıkarmaya çalışmamak, tövbe etmek, yanlışlarda ısrar etmemek,
yaptıklarının affını dilemek, öfkeye sahip olmamak, başkalarını bağışlamak, adaletli
olmak ve adaleti ayakta tutmaya gayret etmektir.
Bütün bu tariflere dayanarak takvâ'nın “iman ve onun yansıması” olduğu da
söylenebilir.
Yukarıdaki nitelikleri taşıyanlara da “Muttaki” denir. Çoğulu,
“Muttekûn/muttekîn” formlarıyla ifade edilir. Konu daha evvel A’râf suresinde
“Takva” başlığı altında ele alındığından, detayın oradan okunmasını öneriyoruz.
Konumuz olan paragrafta muttakiler şu nitelikleriyle tanıtılmaktadır:
* Onlar, bundan önce Muhsinler [iyilik güzellik üretenler] idiler.
* Onlar geceleyin pek az uyurlardı.
* Onlar, seherlerde bağışlanma dilerlerdi.
* Onların mallarında isteyen ve mahrum [isteyemeyen] için bir hak vardı.
Muttakiler, Meariç suresinde de “Musallîn [destekçiler]” olarak
nitelenmişlerdir:
22
Ancak “salâtçılar” [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olmayı; toplumu aydınlatmayı
ilkeleştirmişler] bunun dışındadır.
23
Salâtçılar ki salâtlarını [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olmalarını; toplumu
aydınlatmayı] sürdürenlerdir.
24,25
Ve salâtçılar, kendi mallarında, isteyen ve istemekten utanan yoksullar için belli bir hak
olan kimselerdir.
26
Ve salâtçılar, ceza gününü tasdik ederler.
27
Ve salâtçılar, Rablerinin azabından korkanlardır.
–28
Şüphesiz Rablerinin azabından güvende olunmaz.–
29-31
Ve salâtçılar, ırzlarını koruyanlardır. –Ancak eşleri ve sözleşmelerinin sahip oldukları
hariçtir. Çünkü onlara yaklaştıklarında kınanmazlar. Artık ötesini isteyenler; işte onlar sınırı
aşanların ta kendileridir.–
32
Ve salâtçılar, emanetlerine ve ahitlerine riâyet ederler.
33
Ve salâtçılar, şâhitliklerini yerine getirirler.
34
Ve salâtçılar, salâtları [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma
ilkeleri] üzerine korumacıdırlar.
35
İşte bu salâtçılar, cennetlerde ağırlanırlar.
(Meariç/22 35)
14
Kadınlara, oğullara, kantar kantar yığılmış altın ve gümüşe, salma güzel atlara, etinden ve
sütünden yararlanılan hayvanlara ve ekinlere duyulan tutkulu aşırı istek, insanlara süslü/çekici
kılındı. Bunlar, basit dünya hayatının kazanımıdır. Ve Allah, varılacak güzel yer Kendi katında
olandır.
15-17
De ki: “Size bundan daha hayırlı olanı bildireyim mi? Allah'ın koruması altına girmiş;
“Rabbimiz! Şüphesiz biz inandık, artık bizim suçlarımızı bağışla ve bizi Ateş'in azabından koru!”
diyen, sabreden; direnç gösteren, doğru olan, sürekli saygıda duran, Allah yolunda harcamada
bulunan ve seherlerde bağışlanma dileyen kişiler için Rablerinin katında, içinde temelli kalacakları,
8

9. altından ırmaklar akan cennetler, tertemiz eşler ve Allah'tan hoşnutluk vardır. Ve Allah, kulları en iyi
görendir.
(Al-i İmran/14- 17)
Kur’an’da gerek muttakiler ve gerekse bu kavramla anlamdaş olan “Ebrar” ile
ilgili ayetler (Nebe’/31- 37, Mutaffifin/18- 24), İnsan/5- 22, İnfitar/13, Bakara/177, Tur/17- 20,
Mürselat/41- 44, Ali Imran/133- 136, Zümer/73, İsra/26, 27, Rum/38, Hadid/7) insanları iyi kul
olmaya yöneltmektedir.
Konumuz olan pasajda geçen “… onların mallarında isteyen ve mahrum
[isteyemeyen] için bir hak vardı” cümlesindeki “isteyen” sözcüğü, “ihtiyacını
söyleyebilen” demektir. Bu da yoksul olup dilenen kimse anlamındadır.
“Mahrum” u da iki şekilde anlamak mümkündür:
1- Zorunlu olarak isteyemeyen; doğadaki insan dışı, bakıma muhtaç canlılar:
İnsan bu canlılar için de hak olduğunu bilmeli ve onların haklarını ödemelidir.
54
Yiyiniz ve hayvanlarınızı otlatınız. Şüphesiz akıl sahipleri için bunda nice
alâmetler/göstergeler vardır!
(Ta Ha/54)
2- İffetinden dolayı isteyemeyen, kimseye derdini açamayan, ihtiyaçlarını
gizleyen kimseler:
36
Büyükbaş hayvanları da; Biz, onları sizin için Allah'ın varlığının işaretlerinden yaptık. Sizin
için onlarda hayır vardır. O nedenle ön ayaklarının biri bağlı hâlde keserken/ saf hâlindelerken
üzerlerine Allah'ın adını anın. Sonra yanları yere yaslandığı vakit de onlardan yiyin, ihtiyacını
gizleyene ve isteyene de yedirin. Böylece Biz, onları kendinize verilen nimetlerin karşılığını
ödeyesiniz diye size boyun eğdirdik.
(Hacc/36)
272
Onları doğru yola getirmek senin boynuna borç değildir, ancak Allah dilediği kimseyi doğru
yola getirir. Ve hayırdan harcamada bulunduğunuz şeyler sırf kendiniz içindir. Ve siz yalnızca Allah
rızasını gözetmenin dışında harcamada bulunmazsınız. Ve hayırdan ne harcamada bulunursanız, o,
size tastamam ödenecektir. Ve siz, haksızlığa uğratılmayacaksınız.
273
Allah yolunda harcamanız, yeryüzünde gezip dolaşmaya güç yetiremeyen kendilerini Allah
yoluna adamış olan fakirler için olsun. Utangaçlıklarından, bilmeyenler, onları zengin sanırlar. –Sen
onları işaretlerinden tanırsın.– Yüzsüzlük ederek insanlardan istemezler. Ve siz, hayırdan neyi
harcarsanız, biliniz ki, şüphesiz Allah, onu çok iyi bilendir.
(Bakara/272, 273)
Müminler, iffetlerinden dolayı isteyemeyen, kimseye dertlerini açamayan,
ihtiyaçlarını gizleyen böylesi kimseleri de arayıp bulmalı ve onların da haklarını
vermelidir.
20-22
Ve hiç tereddütsüz, kesin inanacaklar için, yeryüzünde ve kendi
içinizde nice alâmetler/göstergeler. Ve sizin rızkınız/ sizin rızık vereniniz, sizin
vaat olunduğunuz şeyler göktedir. Hâlâ görmüyor musunuz?
Bu ayetlerde Rabbimiz, insanların körü körüne inanmamalarını, mutlaka
çevrelerindeki ayetleri de dikkate alarak bir kanaat sahibi olmalarını istemektedir.
Bilindiği üzere, Kur’an hem afak hem de enfüsteki binlerce ayete, kanıta dikkat
9

10. çekmektedir. Biz bunları Fussılet suresinde, imkânlar ölçüsünde saymaya
çalışmıştık.
Afaktaki [Dış Dünyadaki, Görünen Evrendeki] Ayetler:
Evrenin sürekli genişlemesi, yokluktan yaratılma, evrenin gaz aşaması, gök
cisimlerinin mükemmel yörüngeleri, güneşin akıp gitmesi, güneş ve ayın farkı,
ayın yörüngesi, gökyüzünün tabakaları, yeryüzünün tabakaları, gökyüzünün
korunmuşluğu, göğün geri çevirdikleri, gökyüzünün direksiz yükselişi, dünyanın
geoit şekli, dünyanın ve uzayın çapları, dünyanın dönüşü, döndükçe kutupların
basıklaşması, aşılayıcı rüzgârlar, yağmurdaki ölçü, suyun çevrimi, kazık şeklindeki
dağlar, petrolün oluşumu, solunum ve fotosentez, gökyüzüne yükselmenin
zorluğu, bitkilerdeki erkeklik ve dişilik...
Enfüsteki [İnsanın Biyolojik ve Psikolojik Yapısındaki] Ayetler:
Üreme sistemi, sindirim sistemi, dolaşım sistemi, sinir sistemi, bağışıklık
sistemi, duyular, eşler halinde yaratılma, meninin bir karışım olduğu, cinsiyetin
belirlenmesi, rahim duvarında asılı olma, ceninin bir çiğnemlik et parçası olma
durumu, kemiklerin oluşumu ve etle kaplanması, üç karanlıkta yaratılma…
Surenin başında kasemle dikkat çekilen “vaat edilenin kesinlikle doğru olduğu,
dinin kesinlikle gerçekleşeceği” hususuna tekrar değinilmektedir. Afak ve enfüsteki
tüm ayetler, kıyameti, yeniden dirilmeyi ispat etmektedir:
33
Ve ölü toprak, duyarsız topluma bir delildir. Biz ona hayat verdik ve ondan taneler çıkardık
da ondan yeyip duruyorlar.
(Ya Sin/33)
39
Şüphesiz senin yeryüzünü boynu bükük görüp de Bizim onun üzerine suyu indirdiğimiz
zaman, onun titreşmesi ve kabarması da O'nun alâmetlerinden/ göstergelerindendir. Şüphesiz ki
ona hayat veren, kesinlikle ölüleri de diriltir. Şüphesiz O, her şeye gücü yetendir.
(Fussılet/39)
Ayetteki “Ve sizin rızkınız/sizin rızk vereniniz, sizin vaat olunduğunuz şeyler
göktedir” ifadesiyle göklerden gelen buluta, yağmura dikkat çekilmiştir. Eğer sema
olmasaydı, yeryüzünde yenilecek, içilecek, teneffüs edilecek şeylerin hiç birisi
olmazdı. Dolayısıyla yaşam da olmazdı. Vaat edilen şey ile de cennet kastedilmiştir.
Ayetteki “‫رزقكم‬ rızkuküm [rızkınız]” sözcüğünü, İbn Muhaysın ve Mücahid
58. ayetteki gibi “ ‫زاقكم‬ّ ‫ر‬razzakuküm [rızık vereniniz] şeklinde okumuşlardır.2
23
Öyleyse gök ve yeryüzünün Rabbine kasem olsun ki size edilen o vaat,
kesinlikle, tıpkı sizin konuşmanız gibi gerçektir.
Afak ve enfüsteki ayetlere dikkat edilmesi gerektiği vurgulandıktan sonra,
Rabbimizin tüm evrene koyduğu plan ve programa, düzen ve intizama dikkat eden
herkesin kıyametin hak olduğunu anlayabileceği vurgulanmaktadır. Bu ayet, surenin
giriş ayetlerinin bir açılımıdır.
Ayette Allah’ın gök ve yeryüzünün tek rabbi olması gerçeğine dikkat
çekildiğine göre, “rabb” sözcüğünün ne anlama geldiğinin tam olarak
hatırlanılmasında yarar vardır. “Rabb”, “terbiye edip eğiten, yarattıklarını belirli bir
programa göre uygun olarak bir takım hedeflere götüren, tekâmülü [gelişmeyi]
programlayıp yöneten” demektir. Bu durumda, yer ve göklerdeki plan ve programı,
2
(Kurtubi; el-Camiu li Ahkami’l Kur’an)
10

11. evrenin işleyişini sağlayan sistemleri iyi gözlemleyen herkes mutlaka kıyametin
kopacağı gerçeğine ulaşır.
24
İbrâhîm'in saygınlaştırılmış misafirlerinin haberi sana geldi mi?
25
Hani onlar, İbrâhîm'in üzerine girmişlerdi de “Selâm!” demişlerdi.
İbrâhîm: “Selâm, alışılmadık, kimliği belli olmayan topluluk!” dedi.
26
İbrâhîm, sonra ehline gitti de altın ile geldi. 27
Sonra altını onlara
yaklaştırdı: “Nasiplenmez misiniz?” dedi.
28
Sonra onlardan çekindi. Onlar: “Korkma!” dediler ve o'nu çok bilgili bir
oğul ile müjdelediler.
29
Bunun üzerine karısı bağırarak öne geldi de elini yüzüne vurarak: “Bir
bahtsız, bir kısır!” dedi.
30
Misafirler: “Rabbin işte böyle buyurdu. Şüphesiz Rabbin, haksızlık ve
kargaşayı engellemek için konulmuş kanun, düstur ve ilkeler koyandır. En iyi
bilenin ta kendisidir” dediler.
31
Bunun üzerine İbrâhîm, “Sizin önemli işiniz nedir ey elçiler?” dedi.
32-34
Elçiler: “Şüphesiz biz, Rabbinin katından, aşırı gidenler için
işaretlenmiş, çamurdan pişirilmiş sert taşları üzerlerine yağdırmamız için
günahkâr bir topluma gönderildik” dediler.
35
Bunun üzerine Biz mü’minlerden orada bulunan kimseleri çıkardık.
36
Fakat Biz orada Müslümanlardan bir evden başkasını bulmadık. 37
Ve Biz
orada acı bir azaptan korkan kimseler için bir alâmet/gösterge bıraktık.
Bu ayet gurubunda, İbrahim’i ziyaret eden elçiler, elçilerin İbrahim’e çocuk
müjdelemeleri, İbrahim’in ailevi hayatı ve İbrahim’in akrabası Lut peygamberin
kavminin helaki nakledilmektedir.
Bu pasajın detayı daha evvel Hud ve Hıcr surelerinde yer almıştı. Bu nedenle
konuyu kısaca özetlemekle yetiniyoruz:
Ve ant olsun ki, İbrahim'e de elçilerimiz müjde ile geldiler; “Selâm!” dediler. O: “Selâm!”
dedi, sonra da saf hâle getirilmiş buzağıyı getirmeye gecikmedi.
(Hud/69)
Elde herhangi bir kanıt bulunmamasına rağmen klâsik kaynaklarda İbrahim’e
(as) gelen elçilerin “melek” olduğu ileri sürülmüştür. Bizim kanaatimize göre ise; bu
elçiler İbrahim peygamberin o güne kadar tanımadığı, varlıklarından haberdar
olmadığı, o yöredeki beşer elçilerdir [peygamberlerdir]. Sayılarının “bir”den fazla
olması bu konuda tereddüde mahal vermemelidir; çünkü Ya Sin suresinde de bir
kente art arda üç elçi gönderildiği bildirilmiştir.
Elçilerin getirdiği müjde hakkında:
* Lut kavminin helâkinin müjdesi,
* Kendilerinin Allah’ın elçileri olduklarının müjdesi,
* İbrahim peygamber için korkulacak bir şey olmadığının müjdesi gibi
yorumlar yapılmışsa da, Rabbimiz bu müjdeyi 71. ayette açıklamıştır: “Sonra ona
İshak'ı, İshak'ın arkasından da Yakub'u müjdeledik.”
İbrahim peygamberin misafirlerine sunduğu buzağı, Hûd/69. Ayette “haniyz”
sözcüğüyle, Zariyat/26’da ise “semiyn” sözcüğüyle nitelenmiştir. Gelenekçiler bu
iki nitelemeyi -sırasıyla- “kızartılmış” ve “semiz” olarak aktarmışlardır. Ne var ki,
koskoca buzağının kızartılamayacağını ve aynı buzağıyı niteleyen “kızartılmış”
ifadesi ile ancak canlı bir hayvan için kullanılan “semiz” ifadesi arasındaki çelişkiyi
hiç dikkate almayarak bariz bir hata içine düşmüşlerdir. Çünkü misafire tavuk hatta
11

12. kuzu kızartılıp ikram edilmesi makul olmakla beraber bir buzağının kızartılıp
bütünüyle ikram edilmesi akıllardan uzak bir durumdur. Ayrıca gelenekçilerin
nitelemelerine göre, konumuz olan ayetteki buzağı “kızartılmış” yani ölü bir
buzağıdır. Zariyat/26’da ise aynı buzağı “semiz” yani canlı bir buzağıdır. Bu
durumda iki ayet arasında bir çelişki söz konusu olmaktadır ki, bu asla mümkün
değildir.
Bize göre, bu olaydaki “buzağı” ile kastedilen anlamın teviline o buzağının
sıfatları olarak bildirilen “haniyz” ve “semiyn” sözcüklerinin gerçek anlamlarından
yola çıkarak ulaşmak gerekmektedir.
“‫ييذ‬‫ي‬‫الحني‬ Haniyz” sözcüğü “arıtılmış, içindeki fazlalıklar atılmış” demektir.
Sözcük ilk olarak “atı terletme” anlamında kullanılmış, daha sonra Araplar hem
“Güneş’in insanı terletmesi”ni hem de “etin sıcak taşlara sıkıştırılarak suyunun
giderilmesi, akışkanlığının kaybettirilmesi” işlemini bu sözcükle ifade etmişlerdir.3
Buna göre “‫يذ‬‫ي‬‫الحني‬ haniyz”, “bir nesnenin içindeki fazlalıkların, özellikle de
nesneyi bozacak şeylerin atılması” anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, ayetteki
“haniyz” sözcüğü, meful anlamıyla, “arıtılmış, içinde zararlı maddeler bulunmayan,
saf hâle getirilmiş” demek olmaktadır. Ancak klâsik eserlerde sözcüğün esas anlamı
dikkate alınmadığı gibi, “kurutulmuş” anlamına bile itibar edilmemiş, sözcük “ateşte
kızartılmış” anlamında kullanılmıştır.
Zariyat/26’da geçen “ ‫سيمين‬ّ‫م‬ ‫ال‬Semiyn” sözcüğü ise “zayıf”lığın karşıtı olup “güç
veren” anlamına gelmektedir. Güç kaynağı olması sebebiyle “yağ”a da “ ‫سمن‬semen”
denir.4
Buzağının sıfatları olarak verilen her iki sözcüğün yukarıda belirttiğimiz
anlamları birleştirildiğinde, buradaki buzağının “saf hâlde bulunan” ve “güç veren”
bir buzağı olduğu anlamına ulaşılmaktadır. Bundan dolayıdır ki, biz bu buzağının
A’raf suresindeki “aldatıcı sesi olan ceset buzağı” gibi “altın” olduğu kanaatini
taşımaktayız. Bu tevilimize göre, İbrahim peygamber müjdeci elçilere müjdelik
olarak “altın” vermek istemiş, elçiler ise görevleri karşılığında herhangi bir ücret
almamaları gerektiğinden bu altını kabul etmemişlerdir.
Verilen hediyeyi almamaları üzerine İbrahim peygamberin korkuya
kapılmasından, verilen hediyenin veya yapılan ikramın reddedilmesinin o günün
geleneğinde husumet ve düşmanlık belirtisi sayıldığı anlaşılmaktadır. İbrahim
peygamber gaybı bilmediği, kendileri açıklayıncaya kadar misafirlerin elçi olduğunu
anlamadığı için geleneğe göre düşmanca sayılan bu davranıştan dolayı korkuya
kapılmıştır.
İbrahim peygambere gelen elçilerin kimlikleri ve aslî görevleri, yani esas
olarak nereye ve ne için gittikleri belli olunca İbrahim peygamberin artık kendi adına
bir korkusu kalmamış, ancak bu kez de Lût kavminin helâk edileceğini
öğrendiğinden, helâk edilmemeleri için bu elçilerle mücadeleye girişmiştir:
31
Ve elçilerimiz İbrâhîm'e müjdeyi getirdiklerinde: “Biz bu kentin halkını yıkıma uğratacağız”
dediler. –Şüphesiz oranın halkı şirk koşarak yanlış; kendi zararlarına iş yapan kimseler idiler.–
32
İbrâhîm: “Şüphesiz orada Lût var!” dedi. Onlar: “Biz orada kimlerin bulunduğunu çok iyi
biliyoruz. Onu ve geride kalanlardan biri olan karısı dışındaki ailesini elbette kurtaracağız” dediler.
(Ankebut/31, 32)
3
(Lisanü’l-Arab, 2/624, 625; El-Müfredat, Hnz mad.)
4
(Lisanü’l-Arab, 4/692, 693; el-Müfredat/243)
12

13. Hûd/75’te açıkça belirtildiği gibi, İbrahim peygamber yumuşak huylu, yufka
yürekli birisidir. Bu sebepledir ki, helâk edileceklere acıdığı için elçilerle
mücadeleye girmiştir:
75
Şüphesiz İbrâhîm, çok yumuşak huylu, çok ah-vah eden/yufka yürekli/yönelen biriydi.
(Hûd/75)
Nitekim Lût’un kavmi büyük bir felaketle helak edilmiş, ancak Allah’ın vaat
ettikleri kurtarılmıştır. Bu olaylar daha önce Hud suresinde de dile getirilmiştir:
69
Ve andolsun ki İbrâhîm'e de elçilerimiz müjde ile geldiler, “Selâm!” dediler. O, “Selâm!”
dedi, sonra da altın vermeye gecikmedi.
70
Sonra da onların ona uzanmadığını görünce, onları yadırgadı ve içinde onlara karşı bir korku
uyandı. Onlar: “Korkma, şüphesiz biz Lût'un toplumuna gönderildik” dediler.
71
Ve İbrâhîm'in karısı ayaklanmıştı, gülüverdi.
Sonra o'na İshâk'ı, İshâk'ın arkasından da Ya‘kûb'u müjdeledik.
72
İbrâhîm'in karısı dedi ki: “Vay be! Ben mi doğuracağım! Ben kocası işe yaramaz bir
zavallıyım, bahtsız, mutsuz bir kadınım. Şu kocam da yaşlı bir adam! Şüphesiz bu, çok tuhaf bir şey!”
(Hud/69-76)
Lut’un (as) karısı hariç, Lut kavminden sadece Lut’un (as) ailesinin
kurtarıldığının bildirilmesi, Lut peygambere inananların azlığını göstermektedir. Bu
durum bir başka ayette şöyle açıklanmıştır:
35
Bunun üzerine Biz mü’minlerden orada bulunan kimseleri çıkardık. 36
Fakat Biz orada
Müslümanlardan bir evden başkasını bulmadık. 37
Ve Biz orada acı bir azaptan korkan kimseler için
bir alâmet/gösterge bıraktık.
(Zariyat/36)
Rabbimizin nezdinde herkes işlediği suçlardan ve haksız fiillerden dolayı,
sosyal statüsü dikkate alınmadan sorumlu tutulmaktadır. Yüce Allah hiç kimseyi
statüsünden dolayı sorumluluktan istisna edip cezadan muaf tutmamaktadır. Çünkü
sorumluluk statüye göre değil, işlenen fiillere göredir.
37. ayetteki “Ve Biz orada acı bir azaptan korkan kimseler için bir ayet
bıraktık” ifadesiyle, helak olup giden Lut kavminin kalıntılarının bugün dahi
görülebilir bir durumda olduğu mesajı verilmektedir.
Sözü edilen kavim tarihte “Sodomlular” olarak bilinmektedir. Hud/76’da “Ve
şüphesiz o [Lut kavminin bulunduğu şehir harabesi], kesinlikle bir yol üzerinde
durmaktadır” denilmektedir. Bu ifade, Sodom şehrinin kalıntılarının gözler önünde
durduğu, araştırma yapanlar için de hâlâ tazeliğini koruduğu anlamına gelmektedir.
Nitekim kalıntıların işaretlerini Hicaz [Arabistan] - Mısır - Suriye yolu üzerindeki
Ölü Deniz’in [Lut Gölü] güneydoğusunda görmek mümkündür. Kur’an’ın indiği
dönemde de Lut kavminin kalıntıları Araplarca çok iyi bilinmekteydi. Öyle ki, helak
edilen bu kavmin öyküsü destanlaşmış bir halde herkesin dilindeydi.
Bu konu daha evvel Hicr suresinde ele alındığından, Lût peygamber ve
kavmiyle ilgili detayın oradan okunmasını öneriyoruz.
38,39
Mûsâ'da da alâmetler/göstergeler vardır. Bir zaman Biz, o'nu apaçık
bir delille Firavun'a gönderdik de Firavun, ordusu, tüm güç kaynakları ile
birlikte yüz çevirdi. Ve “Bu, bir sihirbazdır, hatta gizli güçlerce desteklenen/
deli birisidir” dedi.
40
Sonra da Biz, onu ve ordularını yakalayıverdik de onları bol
suda/nehirde fırlatıp atıverdik. O ise ayıplanan/ kınayan biridir.
13

14. Bu Âyet grubunda, tarihsel gerçekliği dünyanın neredeyse tamamı tarafından
bilinen Mûsâ peygamber ve Firavun arasındaki mücadeleye kısaca değinilerek
gerek o günün Mekkelilerine, gerekse tüm zamanların insanlarına şöyle bir
hatırlatma yapılmaktadır,
Mûsâ peygamber açık kanıtlarla Firavuna gönderilmiş, ancak Firavun bu
kanıtlar eşliğinde gönderilen ilahî mesaja bütün gücüyle; yakınlarıyla, askerleriyle
karşı koymuştur. Mûsâ peygamberi "sihirbaz ve mecnun" olmakla itham etmiş,
halkının etkisine gireceği endişesiyle Mûsâ peygamber ve halkına yapmadığı
zulüm bırakmamıştır. Yaptığı bu düşmanlığa karşılık, sonunda ordusuyla birlikte,
patlatılan barajın selinin önünde sürüklenerek ökdürüldüler. Ölüm anında
yaptıklarına pişman olmuş, kendi kendini kınamış, ancak bu pişmanlık ve imanı
ona hiçbir fayda sağlamamıştır. Bu hatalı davranışı nedeniyle asırlardır bütün
dünyada kınanıp durmaktadır.
Firavun'un pişmanlık sahnesi Yûnus Sûresinde yer almaktadır. Duhân
Sûresinde ise, ona ve avenesine matem tutan, yazık oldu diyen, onları iyilikle anan
kimsenin olmadığı bildirilmektedir:
90-92
Ve İsrâîloğulları'nı bol sudan/nehirden geçirdik. Ama Firavun ve askerleri azgınlık ve
düşmanlıkla onları hemen izledi. Sonunda boğulma ona yetişince, “Gerçekten, İsrâîloğulları'nın
inandığı Tanrı'dan başka tanrı olmadığına ben de inandım, ben de teslim olanlardanım” dedi. –Şimdi
mi? Hâlbuki daha önce isyan etmiştin ve de bozgunculardan olmuştun. Artık Biz senden sonra
geleceklere ibret olasın diye, bugün seni zırhınla birlikte kurtaracağız.– Ve şüphesiz insanlardan
birçoğu kesinlikle Bizim âyetlerimize/ alâmetlerimize/ göstergelerimize karşı duyarsız/ilgisizdirler.
(Yûnus/ 90–92)
29
İşte, gök ve yeryüzü onların üzerine ağlamadı. Onlar, süre tanınanlar da olmadı.
(Duhân/ 29)
41,42
Âd'da da alâmetler/ göstergeler vardır. Bir zaman Biz onların üzerine,
uğradığı her şeyi bırakmayan, sadece onu kül gibi yapan, sonsuz bırakan bir
rüzgâr gönderdik.
43,44
Semûd'da da alâmetler/ göstergeler vardır. Bir zaman onlara: “Belirli
bir süreye kadar yararlanın!” denmişti. Sonra onlar Rablerinin emrinden
çıktılar da kendilerini, bakıp dururlarken yıldırım yakalayıverdi.
45
Artık onlar, kendilerini toparlayacak herhangi bir güce sahip olmadılar.
Yardım görenler de olmadılar.
46
Daha önce de Nûh toplumunu değişime/ yıkıma uğratmıştık. Şüphesiz
onlar, hak yoldan çıkanlar toplumu idiler.
Bu ayet gurubunda da Âd, Semud ve Nuh kavmi hatırlatılmıştır. Bu kısa
hatırlatmalarda bu iki toplum ve Nuh kavmi ile ilgili daha evvel verilmiş olan
detaylı bilgilerin hepsine telmihte bulunulmaktadır. Bilindiği gibi, daha evvelki
surelerde bu kavimler ile ilgili birçok detay verilmişti.
41, 42. ayetlerde “uğradığı her şeyi bırakmayan, sadece onu kül gibi kılan,
sonsuz bırakan bir rüzgâr” olarak tanıtılan helak edici tabiî afet hakkında başka
surelerde (Fussılet/13- 18, Ahkaf/21- 28, Hud/50- 68, Hakka/4- 8) ayrıntılı olarak yer
almıştır.
14

15. 43, 44. ayetlerde geçen Semud kavmi ile ilgili açıklamadaki “Belirli bir süreye
kadar yararlanın!” ifadesi, Hud/65’te “Yurdunuzda üç gün daha yararlanın”
şeklinde detaylandırılmış ve “belirli süre”nin “üç gün” olduğu bildirilmiştir.
47
Ve sema; Biz onu kudretle/ sağlamca bina ettik. Hiç şüphesiz Biz,
genişleticileriz.
Bu ayette semanın [uzayın] haşmetine dikkat çekilmektedir. Böyle muazzam
bir varlığı ve sistemi yaratanın, sonsuz güç ve irade sahibinden başkasının
olamayacağı ve uzay gibi bir varlığı yaratan gücün insanı yeniden yaratmaya da güç
yetireceği vurgulanmaktadır. Ayetteki “Hiç şüphesiz Biz, genişleticileriz”
ifadesinden, genişletme eyleminin devam ettiği anlaşılmaktadır.
29
İşte, gök ve yeryüzü onların üzerine ağlamadı. Onlar, süre tanınanlar da olmadı.
(Ya Sin/81)
27-33
Oluşturuluşça siz mi daha çetinsiniz yoksa gök mü? Göğü, Allah yaptı; boyunu yükseltti,
sonra da onu düzene koydu, gecesini kararttı ve ışığın parlaklığını çıkarttı. Ve ondan sonra, sizin ve
hayvanlarınız için bir yararlanma olmak üzere yeryüzünü döşedi/ yeryüzünden suyunu ve otlağını
çıkardı, dağları da demirledi/sağlam bir şekilde yerleştirdi.
(Naziat/27- 33)
64
Allah, sizin için yeryüzünü bir karargâh, göğü de bir bina yapan, size şekil veren, –ki
şekillerinizi ne de güzel vermiştir– ve sizi temiz şeylerden rızıklandırandır. İşte O, Rabbiniz Allah'tır.
–İşte, âlemlerin Rabbi olan Allah ne cömerttir!–
(Mü'min/64)
29
Göklerde ve yerde bulunan kimseler, O'ndan istekte bulunurlar. O, her an bir iştedir.
(Rahman/29)
Evrenin genişlemesi hakkında bilim ve teknik kitaplarında ayrıntılı bilgi
mevcuttur.
48
Ve yeryüzü; onu Biz döşedik. İşte, ne güzel döşeyenleriz!
Bu ayette yeryüzüne dikkat çekilerek onun üzerinde yaşayan tüm canlıların
ihtiyaçları ile uyumluluğu vurgulanmıştır. Bununla yeryüzündeki özelliklerin
sadece Allah tarafından yaratılabileceğine işaret edilmiştir.
Yeryüzünün bu özellikleri birçok ayette insanlığın dikkatine sunulmuştur:
21,22
Ey insanlar! Allah'ın koruması altına giresiniz diye, sizi ve sizden öncekileri oluşturan,
yeryüzünü sizin için bir döşek, göğü de bir bina yapan, gökten su indirip de onunla sizin için rızık
olarak ürünlerden çıkaran Rabbinize kulluk edin. Artık siz de, bile bile Allah'a ortaklar koşmayın.
(Bakara/22)
52
Mûsâ: “Onların bilgisi Rabbimin katında bir kitaptadır. Rabbim yanlış yapmaz ve
unutmaz/terk etmez. 53
O, yeryüzünü sizin için bir döşek yapan, oradan sizin için yollar açan ve gökten
bir su indirendir” 52
dedi. –İşte Biz, o su ile türlü türlü bitkilerden çiftler çıkardık. 54
Yiyiniz ve
hayvanlarınızı otlatınız. Şüphesiz akıl sahipleri için bunda nice alâmetler/göstergeler vardır! 55
Biz
sizi yeryüzünden oluşturduk, sizi ona döndüreceğiz ve sizi bir kere daha ondan çıkaracağız.– 56
Ve
andolsun ki Biz, Firavun'a alâmetlerimizi/göstergelerimizi; hepsini gösterdik de o yalanladı ve
dayattı.
(Ta Ha/52- 54)
15

16. 10
O Allah ki, yeryüzünü sizin için bir beşik yaptı. Orada kılavuzlandığınız doğru yolda
gidesiniz diye birtakım yollar da yaptı.
(Zuhruf/10)
Ve Nebe’/6, 7, Naziat/33, Secde/27, Ya Sin/33- 36, Neml/60, 61.
49
Ve Biz, siz iyice düşünürsünüz/ öğüt alırsınız diye her şeyden iki eş
oluşturduk.
Bu ayette de yeryüzündeki her varlığın çift [eşleme sistemine göre]
yaratıldığına dikkat çekilmiş, bunun da yine tek Allah tarafından tasarlanabileceği
vurgulanmıştır. Böylece insanların bunlardan öğüt, ibret almaları istenmiştir.
10
O Allah ki, yeryüzünü sizin için bir beşik yaptı. Orada kılavuzlandığınız doğru yolda
gidesiniz diye birtakım yollar da yaptı.
(Zuhruf/12- 14)
36
Yerin bitkilerinden, kendi nefislerinden ve daha bilemeyecekleri şeylerden çiftleri, onun
hepsini oluşturan her türlü noksanlıktan arınıktır.
(Ya Sin/36)
7
Ve Bizim âyetlerimiz kendilerine apaçık okunduğu zaman kâfirler; Allah'ın ilâhlığını ve
rabliğini bilerek reddeden şu kimseler, kendilerine gelen “hak” için: “Bu apaçık bir büyüdür”
dediler.
(Kaf/7)
Ayetteki “iyice düşünürsünüz/ öğüt alırsınız diye” şeklindeki ifadeden “...
böylelikle bu çiftleri yaratanın bir ve tek olduğunu bilesiniz” anlamı çıkmaktadır.
Zira o tektir, bir tektir, eşi ve benzeri yoktur.
1
De ki: “O Rabb, bir tek olan Allah'tır, 2
Samed olan Allah'tır, 3
doğurmamış ve
doğurulmamıştır. 4
Ve hiçbir şey O'na denk olmamıştır.”
(İhlâs suresi)
9
Yoksa O'nun astlarından birtakım yardımcı, yol gösterici, koruyucu yakınlar mı
kabulleniyorlar? İşte Allah, yardımcı, yol gösterici, koruyucu yakının ta kendisidir. Ve O, ölüleri
diriltir ve O, her şeye gücü yetendir. 11
İşte O, göklerin ve yerin yoktan yaratıcısıdır/parçalayıcısıdır.
O sizin için kendinizden eşler ve hayvanlardan çiftler yaratmıştır. O, sizi bu düzenin içerisinde
türetip üretiyor. O'nun benzeri hiçbir şey yoktur. Ve O, en iyi işitendir, en iyi görendir. 12
Göklerin ve
yeryüzünün kilitleri yalnızca O'nundur. O, dilediği kimse için rızkı genişletir ve ayarlar. Şüphesiz ki
O, her şeyi en iyi bilendir.
(Şura/9- 12)
Allah’ın dışındaki her varlığın aydınlık- karanlık, gizli-açık, erkek-dişi, sema-
arz, gece-gündüz, düzlük-dağlık, cinn-ins, hayır-şer, sabah-akşam, tatlı-acı, siyah-
beyaz, sağlık-hastalık, hareket-sükûn [hareketsizlik], sevap-günah gibi bir eşi
vardır.
Evrendeki tüm varlıkların çift olma özelliği dikkate alındığında, 49. ayet bize
şunu düşündürmektedir: Madem her şey çifttir, öyleyse “Dünya Hayatı”nın eşi
nedir? Bu sorunun cevabı, zorunlu olarak “Ahıret Hayatı” olmaktadır. Bu da
ahıretin kesin olacağının bir başka açıdan kanıtıdır.
50
Öyleyse Allah'a kaçın, Allah'a kaçın!!! Şüphesiz ki ben, sizin için O'ndan
apaçık bir uyarıcıyım.
16

17. 51
Ve Allah ile beraber başka bir tanrı oluşturmayın. Şüphesiz ben, sizin için
O'ndan apaçık bir uyarıcıyım.
Geçmiş ümmetlerin peygamberlerini yalanlayıp helak edilmeleri
hatırlatıldıktan ve sema, yeryüzü ve her şeyin çift yaratılışı ile ilgili ayetlerin
araştırılması gereğine değinildikten sonra, Rabbimiz “İntak” sanatı ile Kur’an’ı dile
getirtmiş ve tüm insanlara “Allah’ın varlığını birliğini kabul edin, O’nun dediklerine
inanın, elçisi aracılığı ile ilettiği mesajları uygulayın, O’na tevbe edin, O’ndan
bağışlanma isteyin, sadece O’na kulluk edin, sadece O’ndan yardım isteyin ve
sadece O’na tevekkül edin …” diye mesaj yollamıştır. Rabbimizin her şeyi çift
yarattığı bildirildikten sonra, “Öyleyse Allah’a kaçın!” denilerek de, bu konuda
araştırma yapanların varacağı son noktanın Allah olacağı bildirilmiştir.
“Allah’a kaçma” tabiriyle verilen mesaj, bazı ayetlerde de farklı bir üslupla
şöyle ifade edilmiştir:
112
Hayır, aksine kim iyileştiren-güzelleştiren biri olarak kendisini Allah için islâmlaştırırsa, işte
onun, Rabbi katında ödülü vardır. Onlara hiçbir korku da yoktur ve onlar üzülmezler de.
(Bakara/112)
131
Rabbi o'na, “Sağlamlaştıran [esenlik, mutluluk kazandıran] biri ol!” dediği zaman İbrâhîm,
“Ben âlemlerin Rabbi için sağlamlaştıran [esenlik, mutluluk kazandıran, insanların İslâm dinine
girmesini sağlayan] biri oldum” dedi.
(Bakara/131)
78,79
Sonra güneşi doğarken görünce de, “Bu benim rabbimdir, bu daha büyük!” dedi. Sonra o da
batınca, “Ey toplumum! Şüphesiz ben sizin ortak koştuğunuz şeylerden uzağım. Kesinlikle ben hanif;
bâtıl inançlardan dönmüş biri olarak yüzümü, gökleri ve yeri yoktan var edene/yok edecek olana
çevirdim ve ben ortak koşanlardan değilim” dedi.
(En’am/78, 79)
99,100
Ve İbrâhîm: ‘Kuşkusuz ben Rabbime gideceğim, O, bana yol gösterecek: Rabbim! Bana
sâlihlerden birini lütfet!’ demişti.
(Saffat/99, 100)
Yukarıda bu ayetlerde “İntak” sanatı yapıldığını dile getirmiştik. İntak,
edebiyatta “Söylemeye kabiliyeti olmayanı söyletmek; dile getirtmek” demektir.
Bize göre, Rabbimiz, surenin akışı içerisinde bir parantez açarak 50 ve 51. ayetlerde
“İntak” sanatı yapmış ve Kur’an’ı konuşturmuştur. “Öyleyse Allah’a kaçın.
Şüphesiz ki ben, sizin için O’ndan apaçık bir uyarıcıyım. Ve Allah ile beraber başka
bir tanrı kılmayın [oluşturmayın]. Şüphesiz ben sizin için O’ndan apaçık bir
uyarıcıyım” diyen, Kur’an’dır; yani Kur’an ayetleridir. Bilindiği gibi, Rabbimiz
Kur’an’da bu sanatı yüzlerce kez kullanmıştır. Buna dair detay daha evvel Meryem
suresinde verilmiştir.
52
İşte böyle, onlardan öncekilere herhangi bir elçi gelince, onun hakkında
da kesinlikle onlar: “Bir sihirbazdır!” veya “Bir gizli güçlerce desteklenen/ deli
birisidir!” dediler.
53
Onlar, bunu birbirlerine yükümlülük olarak ulaştırdılar mı? Tersine
onlar, azgın bir toplumdur.
54,55
Artık sen onlardan yüz çevir. Artık sen kınanacak değilsin. Ve sen öğüt
ver/hatırlat. Çünkü şüphesiz öğüt/ hatırlatmak, mü’minlere yarar sağlar.
17

18. Bu ayetlerde Resulullah hem motive edilmiş, hem de kendisine asli görevi bir
kez daha hatırlatılmıştır. Bu hatırlatmalar her ne kadar kalpleri mühürlü kimselere
fayda vermese de, gerek o günkü müminler gerekse sonraki kuşaklardaki müminler
bu hatırlatmalardan faydalanacak, iman ve amel konularında daha ileri seviyelere
ulaşacaklardır.
4
O, kendi imanları ile birlikte, imanca fazlalaşsınlar diye mü’minlerin kalplerine kalbi teskin
eden güven ve yatışma duygusu/moral indirendir. Göklerin ve yerin orduları da yalnızca Allah'ındır.
Ve Allah, en iyi bilendir, en iyi yasa koyandır.
(Feth/4)
124
Ve bir sûre indirildiği zaman, içlerinden bir kimse, “O indirilmiş sûre hanginizi iman
açısından güçlendirdi?” der. Fakat iman etmiş kimselere gelince, o inen sûre, onları iman açısından
ziyadeleştirmiştir; güçlendirmiştir ve onlar sürekli olarak müjdelenip duruyorlar.
(Tevbe/124)
2-4
Hiç şüphesiz mü’minler ancak, Allah anıldığı zaman yürekleri ürperen,
O'nun âyetleri kendilerine okunduğu zaman, iman açısından güç kazanan ve yalnızca
Rablerine sonucu havale eden,
salâtı ikame eden [mâlî yönden ve zihinsel açıdan destek olma; toplumu aydınlatma
kurumlarını oluşturan, ayakta tutan]
ve Bizim kendilerine rızık olarak verdiğimiz şeylerden Allah yolunda harcayan kimselerdir.
İşte bunlar, gerçekten inananların ta kendisidir. Onlara Rableri katında dereceler, bağışlama ve
saygın bir rızık vardır.
(Enfal/2- 4)
56,57
Ben, bilmediğiniz ve bildiğiniz, gelmiş geçmiş herkesi yalnızca, Bana
kulluk etsinler diye oluşturdum. Ben, onlardan herhangi bir rızık istemiyorum.
Ben, onların Bana yedirmelerini de istemiyorum.
58
Şüphesiz Allah, çok rızık verenin ta kendisidir, çok çetin kuvvetin
sahibidir.
Bu ayetlerde Rabbimiz kullarına kendi nezdindeki konumlarını bildirmektedir.
İns ve cinn [herkes] birer kul olarak yalnızca Allah’a boyun eğip itaat etmeleri için
yaratılmıştır. Bu nedenle, hadlerini aşarak ilahlık ve rablik taslamaya kalkmamalı,
kesinlikle Yaratan’dan başkasına kul olmamalıdırlar. Allah Rezzak’tır, Kuvvet
Sahibi’dir, Çok Sağlam’dır.
Pasajda aynı zamanda dolaylı olarak müşriklere de sadece kendilerini
yarattığına inandıkları Allah’a kulluk etmeleri gerektiği mesajı verilmektedir. Allah
bu müşriklerin nitelemelerinden de, takındıkları densizce tavırlardan da
münezzehtir. Bu müşrikler hadlerini de, konumlarını da iyi bilmelidirler.
31
Onlar, Allah'ın astlarından bilginlerini, rahiplerini ve Meryem oğlu Îsâ'yı kendilerine rabler
edindiler. Oysa onlar sadece bir tek olan ilâha kulluk etmekle emrolunmuşlardı. Allah'tan başka ilâh
diye bir şey yoktur. O, ortak koşanların ortak koştuğu şeylerden de arınıktır.
(Tevbe/31)
87
Yine andolsun ki, onlara kendilerini kimin oluşturduğunu sorsan, kesinlikle: “Allah” derler.
O hâlde nasıl çevriliyorlar!
(Zuhruf/87)
. 9
Ve hiç kuşkusuz eğer sen onlara: “Gökleri ve yeri kim oluşturdu?” diye sorsan, kesinlikle:
“Onları en üstün, en güçlü, en şerefli, mağlûp edilmesi mümkün olmayan/ mutlak galip olan, çok
iyi bilen oluşturdu” diyeceklerdir.
18

19. (Zuhruf/9)
Ve Lokman/25, Zümer/38, Lokman/32, A’raf/70.
“İbadet” sözcüğü zamanla ritüel yönleri de olan namaz, oruç, kurban, tesbih
gibi dinî faaliyetler için kullanılan bir kavram haline gelmiştir. Bu nedenledir ki,
birçokları “Ben, cinn ve insi [herkesi] yalnızca Bana ibadet/ kulluk etsinler diye
yarattım” ayetini eksik yorumlayarak “cinn ve insin [bilinen, bilinmeyen akıllı
varlıkların]” sadece namaz, oruç, tesbih gibi ameller için yaratılmış olduklarını
sanmışlardır. “İbadet” kavramı hakkındaki bu yanlış algının mutlaka tashih edilmesi
gerekmektedir. Bu nedenle, söz konusu kavram surenin sonunda “İbadet [Kulluk]”
başlığı altında ayrıca ele alınmıştır.
59
Artık şüphesiz, şirk koşarak yanlış, kendi zararlarına iş yapan kimseler
için arkadaşlarının payı gibi bir pay vardır. Artık acele etmesinler.
60
Artık kendilerine vaat edilen günlerinden dolayı vay kâfirlerin; Allah'ın
ilâhlığını ve rabliğini bilerek reddeden kişilere!
Zariyat Suresi, müşriklere azap tehdidi eşliğinde yapılan bu iki uyarı ayetiyle
sona ermektedir. Yapılan bunca açıklamaya, önlerine serilen bunca ayet ve ibrete
rağmen hala inat ediyorlarsa, nasıl geçmişteki yalanlayıcılar çeşitli cezalara maruz
bırakılmışlarsa, artık onları da böyle yıkıcı bir azap beklemektedir. Geçmiş
kıssalarda, tarihi belgelerde ve ören yerlerinde gözlemlediğimiz gibi, Rabbimiz bu
zihniyete sahip olanları cezalandırmıştır. Onları bu dünyada rezil rüsva etmiş,
ahırette de şiddetle cezalandıracaktır.
59. ayetteki “zulmeden kimseler” ifadesi, “şirk koşan kimseler” demektir.
Kur’an’daki “zulüm” sözcüğünün “şirk” anlamında olduğunu daha evvel birçok kez
dile getirmiştik. Zulmün “şirk” olduğuna dayanak olan Kur’an ayetlerinden bir
kısmını yine hatırlatıyoruz:
13
Ve hani bir zaman Lokmân oğluna öğüt vererek, “Yavrucuğum! Allah'a ortak koşma, hiç
şüphesiz ki Allah'a ortak koşmak, kesinlikle büyük bir yanlış davranıştır; kendi zararlarına iş
yapmaktır. 16
Ey oğulcuğum! Şüphesiz ortak koşmak; işlenen kötülük bir hardal tanesi ağırlığında olup
da bir kayanın içinde yahut göklerde ya da yerin içinde olsa, Allah onu getirecektir. Şüphesiz Allah,
en latif, hakkıyla haberdar olandır. 17
Yavrucuğum! Salâtı ikame et [mâlî yönden ve zihinsel açıdan
destek olma; toplumu aydınlatma kurumları oluştur-ayakta tut], iyiliği emret, kötülükten sakındır.
Sana isabet edene de sabret. Şüphesiz bunlar, işlerin kesin olanlarındandır. 18
Ve insanlara avurdunu
şişirme, suratını asma ve yeryüzünde böbürlenerek yürüme. Şüphesiz ki Allah, bütün övünen ve
kuruntu edenleri sevmez. 19
Ve yürüyüşünde mutedil ol, sesinden kıs. Şüphesiz seslerin en anlaşılmazı
kesinlikle eşeklerin sesidir” 13
demişti.
(Lokman/13-19)
82
Şu iman edenler ve imanlarına yanlış; kendi zararlarına olan iş giydirmeyenler/ ortak koşma
inancı karıştırmayanlar, işte onlar, güven kendilerinin olanlardır. Kılavuzlandıkları doğru yolu
bulanlar da onlardır.
(En’am/82)
Konumuz olan 60. ayetin müşriklere bir kınama olduğunu yukarıda da ifade
etmiştik. Rabbimiz bu dünyada onları kınadığı gibi, onlar da gerek Allah’ın uyarı
azabıyla karşılaştıklarında, gerekse her şeyin açığa çıktığı mahşer gününde kendi
kendilerini kınamak zorunda kalacaklardır. Kur’ân’daki birçok âyet (Enbiya/11- 16,
19

20. Enbiya/46, Enbiya/97, Ya Sin/52, Saffat/19, 20, Kalem/31) onların kendi kendilerini hangi
gerekçelerle kınayacaklarını haber vermektedir:
Allah doğrusunu en iyi bilendir.
20