portfolio tot februari 2012

1. Portfolio Oliver Claes
Master of Arts in Conservation
Conservatie en Restauratie: Atelier Papier

2. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
• Inhoud
De opleiding tot master in de conservatie en restauratie, studio papier, heb
ik gelopen in de Artesis Hogeschool te Antwerpen. Gedurende een 3-jarige
bacheloropleiding werd me de verschillende facetten van de omgang en de
zorg voor cultureel erfgoed bijgebracht:
• Historische technieken en technologieën, Materiaalkennis en analyse, Ethische
overweging en besluitvorming, (preventieve) conservatie/restauratiebehandelingen
en Kunsthistorische Analyse
Tijdens een vervolledigende masteropleiding werd vooral aandacht
gevestigd op: het zelfstandig werken, het autonoom leveren van
wetenschappelijk werk en communicatie binnen het erfgoedlandschap.
o Aan de hand van foto’s en beknopte uitleg zal ik hieronder een beeld
schetsen van mijn reeds verworven kennis en ervaring binnen de
conservatie- en restauratie van objecten op papier.

3. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
I. 2007 – 2008
Tijdens de eerste bachelor werd er veel aandacht besteed aan de juiste
conservatiemethoden van boeken en andere werken op papier. Ook werd ons
aangeleerd hoe we deze, met de juiste materialen, op maat kunnen vervaardigen.
(boekendoos, boekenschoen, boekensteun, bestaande uit
conservatiekarton, zuurvrije lijm en boekbinderslinnen)

4. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
Naast aandacht voor de juiste conservatiemethoden, werd er een inleiding
gegeven tot materiaalkennis, herkenning van de verschillende grafische
technieken, primaire conservatie en
restauratiebehandelingen, schadefenomenen, inventarisering en
conditierapportage.

5. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
II. 2008 – 2009
Tijdens mijn 2de bachelor heb ik in groepsverband meegewerkt aan de
behandeling van verschillende projecten. Beslissingen werden onderling tussen
de studenten en de docent gemaakt.
o Behandeling van een collectie 18de-eeuwse Hollandse maritieme prenten.
(Vervaardiging identificatiefiche en conditierapport, droge reiniging, sorteren op
basis van schadefenomenen, verschillende behandelingen, vlakken en zorgvuldig
conserveren.)

6. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
o Behandeling van het Art- Nouveau- gevelontwerp op papier, vervaardigd in
samenwerking tussen architect en kunstenaar: Paul Hankar en Albert Ciamberlani
(1. identificatie- en conditierapport, 2.vooronderzoek: kunsthistorisch
vooronderzoek, materiaaltechnisch en natuurwetenschappelijk onderzoek,
probleemstelling en synthese, behandelingsvoorstel, 3. behandelingsrapport:
droge reiniging, watertesten, verwijdering bijgevoegde onderdelen, vlakken, door
toevoegen van water, montage en bewaring.)

7. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
o Natuurwetenschappelijke onderzoeksmethoden: Testbank: De invloed van
solventen op gekleurde media en de sterkte van het papier.
gekleurde media: houtskool, pastel, kleurpotlood, aquarel gouache, olieverf,…

8. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
III. 2009 – 2010
o Conservatie -Restauratie van een verzameling prenten (81) uit de collectie van het
Tabularium, Katholieke Universiteit Leuven.
(identificatie- en schadefiche, sorteren op schadefenomeen, behandeling afstellen
op de problemen: schuring, vervorming en manipulatie, doel van de ingreep
duidelijk maken, behandelingen zelf, nieuwe montage en bewaaromstandigheden)

9. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
o Behandeling van een drogenaald: “Voor Daan”, door Frans Dille, 1946.
(20ste-eeuwse diepdruktechniek, sterk lompenpapier, 2de van 5 oplagen, probleem:
grote bruine watervlek, stoort de perceptie erg, doel van de ingreep: de storende
factor verzachten of verminderen, presentatie mogelijk maken, besluit
behandeling: droge reiniging, wassen, ontzuren met Ca(OH)², bleken met H²O²)

10. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
o Behandeling van een Architecturale pentekening van de Sint
Andrieskerk, Antwerpen.
(Ingelijst document, geen kunstwerk, probleemstelling:
lacunes, vervormingen, slechte montage en beschadigde lijst.,visueel en
mechanisch beschadigd, doel van de c/r ingreep bepalen: verdere schade
beperken, ontbrekende sterkte en delen aanvullen, vlakken, herbevestiging binnen
de lijst en restauratie van de lijst.)

11. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
o Behandeling van een maritiem schilderij op papier, Cammilieri, 1840.
(schilderij met water-oplosbare verf op papier, verlijmd op karton van slechte kwaliteit,
probleemstelling: vervorming, vervuiling, schimmel, beschadiging lijst, slechte montage., doel
van de c/r: als uniek kunstwerk behandelen, schimmel reduceren, werk verstevigen en
vlakker maken, karton en oorspronkelijke lijm verwijderen,retouches, lijst en oorspronkelijke
uitzicht herstellen,

12. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
o Stage aan het stadsarchief te Leuven, inventarisering van middeleeuwse
schepenregisters.
(Een kennismaking met de dagelijkse werking van het stadsarchief, de
digitaliseringsprocedure, de keuze voor een restauratie, de gebruikte
conservatiematerialen, analyse van de oude stadsregisters, een kijk op de verdere collectie)

13. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
IV. 2010 – 2011
Tijdens mijn 4de en laatste jaar als student conservatie-restauratie is werd, zoals
eerder verteld, veel aandacht besteed aan: zelfstandig werken, leveren van
autonoom vergaard wetenschappelijk werk en communicatie voeren binnen het
erfgoedlandschap.
Als masterstudent werden twee grote taken van mij verwacht:
de masterproef (praktijk) en een masterscriptie (wetenschappelijk werk)
In mijn masteropleiding heb ik me vooral verdiept in oude ingelijste werken op
papier. Deze facinatie voor oorspronkelijke en originele opbouw- en
inpaksystemen zal blijken aan de inhoud van mijn scriptie. Hier ga ik de
haalbaarheid van het behoud van de originele materialen staven aan de hand
van ethische moraal en natuurwetenschappelijk onderzoek .

14. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
o Behandeling van een stippelgravure: “Le Baiser à la dérobée”
Het is een 18de eeuwse ingekleurde gravure naar een werk van Fragonard, problemen: de
gebruikte materialen zijn van een slechte kwaliteit, er is een schimmel aanwezig dat het werk
visueel en materiaaltechnisch stoort, waardebepaling: het is een kopie naar fragonard, een
gravure is dupliceerbaar,conclusie: het werk heeft een grote documentaire en decoratieve
waarde, geen kunsthistorische of unieke waarde, behandeling: zichtbare schimmel
verwijderen, ontzuren om schimmelgroei te mijden, lijst herstellen en montage optimaliseren.
Vergroting x500

15. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
o Behandeling van een Pasteltekening van François Emile Verdier.
Deze 19de eeuwse pasteltekening was bij aanvang van de behandeling gescheiden van de
oorspronkelijke lijst. Het werk op papier werd gevat binnen een authentieke passepartout. Ik heb bij
dit werk geijverd om zo veel mogelijk originele onderdelen te behouden, om tevens te
verduidelijken dat het werk een product is uit een bep. periode. Scheuren, lacunes en vervormingen
herstellen was geen sinecure bij dit werk omdat pastel erg miniem hecht op papier. Het gebruik van
water, stoom, zuigkracht werd erg bedacht toegepast. Ter afwerking werd geprobeerd om het
oorspronkelijke uitzicht van het werk te reconstrueren.

16. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
o Preventieve behandelingen bij ingelijste kunstwerken op papier uit de collectie van
het stadsarchief van Diksmuide.
De collectie ingelijste kunstwerken op papier bestonden uit 5 gouaches van Ketty Gilsoul
Hoppe en een kleiner werkje van Adolphe Crespin. De werken hadden weinig grote
schadekenmerken. Het doel van de behandeling was het wegnemen van de mogelijke
schadefactoren, zoals: slechte conserveringsmaterialen (rugkartons), een onveilige
bevestiging van het glas, spleten en kieren die stof, ongedierte en vuil binnenlaten, onveilige
(1-punts) bevestigingswijze. Hierdoor wordt de levensduur van de werken verlengd.

17. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
o Masterscriptie:
“Een Historische Compositie: De conservatieproblematiek van 19de –eeuwse
ingelijste werken op papier.”
• Scriptiebegeleiders: Eddy Verhaeven en Sergio Servellon Sosa
• Promotor : Baudouin Desmaele
• Copromotor: Veronique Vandekerchove

18. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
• Opzet:
Een inlijsting heeft verschillende doelen: het beschermt, bewaard en presenteert een
ingesloten object. In tegenstelling tot de conservatie en restauratie van schilderijen en oude
foto’s is er binnen papierrestauratie slechts weinig onderzoek gevoerd naar de behandeling
van ingelijste grafische documenten. Naast een inlijsting bevatten deze ook een passe-
partout, een specifiek montagesysteem en een rugkarton met mogelijke (kunst-)historische
relevantie. In mijn onderzoek probeer ik me te beperken to de 1çde eeuwse Belgische
objecten.
Vandaag de dag worden er grote vragen gesteld bij de bewaar- en beschermkwaliteiten van
deze 19de eeuwse materialen. Daarom worden deze oude technieken en materialen vaak
vervangen voor moderne materialen en ophangsystemen. Toch is het onze rol als
conservator/ restaurator om respect te hebben voor het object in zijn geheel als reflectie van
een bepaalde tijd.

19. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
Dit betoog heb ik gevoerd door te verwijzen naar objecten die ik onderzocht uit de collectie
van het prentenkabinet van het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis te
Brussel. Aan de hand van fysiochemisch onderzoek (ontzuur en buffermethoden van oude
kartons) wordt er onderzocht in welke mate het mogelijk is de schadefenomenen te
neutraliseren, zonder afbreuk te doen aan de historische opbouw van het ingelijste werk.
Bij deze problematiek moet er steeds een beslissing genomen worden in welke mate de
historische opbouw belangrijk is voor het werk. In deze scriptie wordt er verwezen naar
hedendaagse ethische normen rond conservatie en restauratie.
Foto’s uit het prentenkabinet van het klm-mra

20. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
Foto’s pasteltekening F. Verdier
Foto’s uit het prentenkabinet van het klm-mra

21. Oliver Claes, Master Papierrestauratie
V. 2011 – 2012 (projecten na afstuderen)
o Conservatie en Restauratiebehandelingen van 20ste-eeuwse filmaffiches
Deze posters werden gevouwen bewaard. De risico’s van deze bewaring is dat een vouw
kan leiden tot een scheur. Ten 2de leid een geopende vouw tot afschuring van de
oppervlakte of mediaverlies. Door middel van verstevigingen met Japans papier werden de
vouwen en lacunes verstevigd. Vervolgens werden alle posters gevlakt. Door de posters op
grootte te sorteren, werd besloten twee conservatiemappen (op maat) te vervaardigen
voor een goede en langdurige bewaring.