Een handleiding voor meer natuur in je gemeente en buurt

1. Natuur in jouw
gemeente
Handen uit de mouwen voor groene tuinen,
straten en buurten.

2. colofoN
Deze publicatie is een uitgave van Tandem. Tandem is het steunpunt voor lokale
besturen en verenigingen, gevormd door negen Vlaamse milieu- en natuurvereni-
gingen: Bond Beter leefmilieu, centrum Voor Natuur- en milieueducatie, Dialoog,
Ecolife, Natuurpunt, Velt - Vereniging voor Ecologisch leven en Tuinieren, Vereni-
ging voor Bos in Vlaanderen, VIBE - Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch bouwen en
wonen - en WWf. Tandem fietst met de steun van de Vlaamse gemeenschap.
Deze brochure wil ideeën aanreiken aan gemeenten en lokale (milieu)verenigingen
om samen werk te maken van biodiversiteit. We moedigen de overname van de tek-
sten aan in partijprogramma’s en bestuursakkoorden.
Verantwoordelijke uitgever
Danny Jacobs, Tweekerkenstraat 47, 1000 Brussel
Eindredactie
Steven Vanholme (Natuurpunt) en Katleen Verhaert (VElT)
Vormgeving
www.faiten.be
Druk
Druk In De Weer, Gent,
Solventvrij gedrukt met vegetale inkten op kringlooppapier
Secretariaat Tandem
Tweekerkenstraat 47
1000 Brussel
tel. 02 282 19 40
info@tandemweb.be
www.tandemweb.be

3. INlEIDING 2
1. NaTuur IN DE TuIN 4
1.1 Durf TuINIErEN zoNDEr 6
1.2 VlINDErS IN DE TuIN 7
1.3 BEHaaGacTIES 8
1.4 INHEEmSE plaNTENBEurzEN 9
1.5 opEN TuINDaGEN EN TuINENfIETSTocHTEN 10
1.6 NaTuurVrIENDElIJKE TuINVIJVErS 12
1.7 afKoppElING EN WaTErDoorlaaTBarE VErHarDING 13
2. NaTuur IN DE WIJK 14
2.1 DE HaNDEN IN ElKaar Voor GroENE WIJKEN 16
2.2 GEVElTuINTJES EN DaKGroEN 17
2.3 zoNDEr IS GEzoNDEr 18
2.4 BIoDIVErSITEIT IN JouW STraaT: paDDEN EN zWaluWEN 19
3. BEDrEIGDE SoorTEN IN mIJN GEmEENTE 20
3.1 BIoDIVErSITEITScHarTErS 22
3.2 INSEcTENVrIENDElIJK BErmBEHEEr 23
3.3 TraGE WEGEN alS VErBINDINGSWEG Voor BIoDIVErSITEIT 24
3.4 BIoDIVErSITEIT IN JouW GEmEENTE: VoGElS 25
3.5 acTIES Voor DE KErKuIl 27
3.6 aDopTEEr EEN SoorT 28
3.7 omGaaN mET ‘BEDrEIGENDE NaTuur’ 29
4. TElacTIES 30
4.1 VoGElS VoErEN EN BEloErEN 32
4.2 aNDErE laaGDrEmpElIGE TElproJEcTEN: VlINDErS, paDDEN, NaTuurKalENDEr 33
4.3 mETEN IS WETEN: BIoDIVErSITEIT IN DE ‘mIlIEuBaromETEr’ 35
5. DENK GloBaal, HaNDEl loKaal 36
5.1 fSc-HouT 38
5.2 mSc-VIS 39
5.3 EcoloGIScHE VoETafDruK 40
6. curSuSaaNBoD 42
6.1 curSuSSEN Voor mIlIEuraaDSlEDEN EN aNDErE GEïNTErESSEErDE INWoNErS 44
6.2 curSuSSEN Voor GroENarBEIDErS 46
plaNNEN EN mIDDElEN 47
aNDErE INTErESSaNTE lINKS 48

4. INlEIDING
Biodiversiteit is de afkorting van ‘biologische diversiteit’ en staat voor de verscheidenheid
aan levensvormen, genen en ecosystemen. Het gaat om de natuur in al haar verscheiden-
heid: vogels, insecten, algen, kruiden, vissen, paddenstoelen, slangen, vlinders…
Die verscheidenheid aan ecosystemen, soorten en genetisch materiaal is belangrijk, ook
voor ons. Want het is door die enorme verscheidenheid dat de natuur ons in de meest uit-
eenlopende omstandigheden zuiver water, zuivere lucht en grondstoffen kan leveren.
maar het gaat niet goed met de Vlaamse biodiversiteit. Vele dieren en planten verdwijnen of
hebben het moeilijk. Vooral ‘specialisten’, dat zijn dieren en planten die hoge eisen stellen
aan hun omgeving, doen het zeer slecht. akkervogels zijn gedecimeerd, de vlinders gaan
zienderogen achteruit… We moeten dat verlies een halt toeroepen. Want naarmate de na-
tuur ‘erodeert’ is die steeds minder in staat schokken op te vangen. En dat net nu er – met
de klimaatveranderingen – heel wat evoluties aan de gang zijn. Enkel als we met zo veel
mogelijk mensen onze schouders eronder plaatsen, kunnen we het verlies aan biodiversiteit
tegengaan.
op de Wereldconferentie in Johannesburg (2002) beloofden de wereldleiders om het hal-
lucinante tempo van de achteruitgang van de biodiversiteit aanzienlijk terug te schroeven
tegen 2010. De Europese leiders legden de eigen lat – terecht – nog wat hoger. Europa wil
het biodiversiteitsverlies op eigen grondgebied stoppen tegen 2010. Dat is de zogenaamde
‘countdown2010’-doelstelling.
om het biodiversiteitsverlies te stoppen mogen we niet alleen rekenen op de uitbouw van
natuurgebieden en bossen. Natuurlijk is investeren in meer natuurgebied essentieel. maar
daar mag het niet bij blijven. Elk van ons kan in zijn directe woon- en werkomgeving ruimte
creëren voor natuur: van pesticidenvrije tuinen tot insectvriendelijke bermen, van gevel-
tuintjes tot gierzwaluwkasten.
In de voorbije jaren hebben de natuurverenigingen niet alleen natuurgebieden aangelegd,
maar hebben ze ook heel wat projecten en ideeën gelanceerd om meer mensen warm te
maken voor natuur in de buurt. Van pesticidenvrije tuinen tot beheer van natuurgebieden.
Van paddenoverzet tot inrichting van vleermuisbunkers. In deze brochure bundelen we een
aantal laagdrempelige projecten en intiatieven met betrekking tot natuur in de tuin, soort-
bescherming en communicatie.
2

5. De brochure is in eerste instantie bedoeld
voor lokale overheden. In de aanloop naar
de lokale verkiezingen van 2006 vroeg de
milieubeweging dat gemeenten samen met
hun inwoners werk zouden maken van groe-
ne tuinen en straten. In deze brochure vin-
den de gemeenten heel wat inspiratie en
tips om daar concreet werk van te maken. op
www.natuurpunt.be/lokalebiodiversiteit
wordt opgevolgd hoe de gemeenten daar-
mee aan de slag gaan. De checklist die daar
staat kan ook gebruikt worden door mili-
euraden om het huidige beleid te evalueren
en om suggesties te doen voor nieuwe ini-
tiatieven. Gemeenten kunnen hun engage-
menten ook op papier zetten, bij voorkeur
via de plechtige ondertekening van een
biodiversiteitscharter (zie puntje 3.1 van
deze brochure)
Deze brochure richt zich daarnaast ook tot de duizenden socio-culturele verenigingen die in
de Vlaamse gemeenten actief zijn. ze zijn een ideaal kanaal om een grote groep mensen te
sensibiliseren en ideeën aan te bieden. De meeste Vlamingen zijn bij één of meerdere vereni-
gingen aangesloten en nemen de informatie die ze van die verenigingen krijgen ook bijzon-
der serieus. We roepen alle verenigingen op om een steentje bij te dragen aan het behoud
van de biodiversiteit, en in hun publicaties aandacht te besteden aan één of meerdere van
de hierna volgende projecten en campagnes.
Succes!
3

6. 1
4
© Evelyne fiers – Velt

7. NaTuur IN DE TuIN
5

8. NaTuur IN DE TuIN
1.1 Durf TuINIErEN zoNDEr
Wist je dat alle privé-tuinen bij elkaar vele malen groter zijn dan alle (Vlaamse) na-
tuurgebieden samen? Door in te spelen op natuurlijke processen en door pesticiden
achterwege te laten, geef je kansen aan de natuur in je tuin.
Via de campagne ‘Durf tuinieren zonder’ wil Velt mensen stap voor stap begeleiden
naar hun eigen eco-paradijs.
Stap 1: zonder is gezonder - geen gebruik van pesticiden of kunstmeststoffen.
Het creëren van een natuurlijk evenwicht en het aantrekken van ‘natuurlijke vijanden’
in je tuin zijn de beste remedies tegen plagen en andere ziekten.
Stap 2: Natuurrijke tuin: Natuur en biodiversiteit in eigen tuin.
planten met enkelvoudige bloemen zorgen voor stuifmeel en nectar voor insecten. Ste-
kelige struiken zoals rozen, zuurbes en meidoorn bieden dan weer een prima uitvals-
basis voor vogels.
Stap 3: Ecologische tuin: Gebruik duurzame materialen, zoals fSc-gelabeld hout.
Elke stap wordt beloond met een Velt-tuinbordje, van 1 tot 3-sterren. Die kan je op
een duidelijk zichtbare plaats aanbrengen. Wie een natuurvriendelijke tuin heeft mag
daar best fier op zijn. En natuurlijk kunnen die ook een sensibiliserend effect hebben.
Via de bordjes kunnen we voorbijgangers aanzetten om ook werk te maken van een
ecologisch beheer van hun tuin.
Interleuven en Stad Turnhout orga-
niseerden een gifvrije maand/dag:
een actieve oproep aan de inwoners
om alle pesticiden uit de tuin te we-
ren. Wie pesticiden inlevert op het
containerpark krijgt een leuke at-
tentie/aankoopbon/...
➽ mEEr INfo
www.durftuinierenzonder.be
www.velt.be
© Velt
6

9. 1.2 VlINDErS IN DE TuIN
om nog meer mensen te overtuigen om hun tuin natuur-
vriendelijk in te richten, kunnen we wijzen op het be-
lang daarvan voor herkenbare en aaibare soorten. Vlin-
ders bijvoorbeeld.
Iedereen kan vaststellen dat het niet goed gaat met
onze vlinders. De redenen daarvoor zijn divers, maar
wat zeker is, is dat we ook in eigen tuin iets kunnen
doen om het die zomerse fladderaars iets gemakkelij-
ker te maken. En wie wil dat niet? Vlinders zijn de beste
ambassadeurs van de natuurvriendelijke tuin.
Wat kan jij doen om vlinders een kans te geven?
© pieter abts
1. Gebruik geen pesticiden: Sproeistoffen zijn niet alleen nefast voor het onkruid of
ongedierte in kwestie, maar doden ook heel wat ander leven. Via de getroffen insec-
ten kan je trouwens ook de vogels in je tuin vergiftigen. Doe het daarom zonder. Beter
voor jezelf, én voor het leven om je heen.
2. zorg voor afwisseling: Gladgeschoren gazons met een coniferenrij ernaast zijn niet
vlindervriendelijk. Vlinders houden van afwisseling. zowel in de structuur van de tuin
als in de hoogte van het gras. laat daarom hier en daar een stuk ongemaaid, zodat
vlinders er kunnen verpoppen of overwinteren. opdat je tuin niet zou verruigen, laat je
volgend jaar dan weer een ander plekje staan. met takkenhopen, hagen en houtkan-
ten (liefst van inheems plantgoed) zorg je voor variatie en lekker warme hoekjes.
3. meer nectar in de tuin: Niet alle bloemen bevatten nectar voor vlinders. Sommige
bloeiende planten trekken duidelijk meer vlinders aan dan andere. Houd daar rekening
mee bij het aanplanten van je tuin. En overweeg eens of je geen inheemse bloemen kan
zetten in plaats van exoten. Informatie over nectarrijke bloemen vind je in de brochure
Vlinder mee! of op www.vlindermee.be onder Tuintips.
4. Voedsel voor rupsen: Inheemse planten worden vaak als onkruid beschouwd. Noch-
tans vormen klavertjes, grassen en zelfs brandnetels het belangrijkste voedsel van
veel vlinderrupsen. De meeste vlinders gebruiken maar één of enkele waardplanten.
Wie die nauwgezet uittrekt, verwijdert dus ook het voedsel van de rupsen. De waard-
planten van een hele reeks vlinders vind je op www.vlindermee.be onder Soorten.
➽ mEEr INfo
www.vlindermee.be
7

10. NaTuur IN DE TuIN
1.3 BEHaaGacTIES
om de stelselmatige verdwijning van hagen en houtkan-
ten uit ons landschap een halt toe te roepen, wordt in
veel regio’s jaarlijks een ‘behaagactie’ georganiseerd.
Inwoners krijgen de kans om tegen een verminderde
prijs geschikt plantgoed te bestellen, en krijgen ook
nog heel nuttige informatie over de aangeboden soor-
ten en over het belang van hagen. meestal slaan de ge-
meenten (en intercommunales) en de natuurvereniging
hiervoor de handen in elkaar. De gemeente voert pro-
motie, vervult een loketfunctie en geeft bestellingen
door aan de vereniging. De vereniging mobiliseert haar
vrijwilligers om de bestellingen af te handelen.
Doordat het plantgoed gezamenlijk wordt besteld, en
de pakketten door vrijwilligers worden samengesteld,
kunnen de bomen en struiken aan een voordelige prijs
worden aangeboden.
© Edgard Verhasselt, Natuurpunt
Tips:
➽ Kies soorten die geschikt zijn voor de bodem in jouw regio of jouw tuin. Sommige
soorten, zoals Gelderse roos, gedijen enkel op een vochtige of zelfs natte bodem.
andere soorten groeien dan weer beter op armere, drogere gronden.
➽ Kies voor gemengde hagen: Stap af van een eentonige beukenhaag of haagbeuken-
haag die vaak aangetast worden door ziekten. Houd je meer van een strakke haag, geen
nood: gemengde hagen kunnen ook, net zoals beukenhaag, strak geschoren worden.
➽ Kies voor inheemse en streekeigen soorten. Die zijn robuuster: ze hebben minder
ziektes en leven langer. Bovendien vormen inheemse en streekeigen soorten een be-
langrijke schakel in onze ecosystemen. Vlinders en bijen vinden er nectar, vogels eten
de bessen en maken er hun nest in. Door inheemse en streekeigen soorten aan te plan-
ten, wordt jouw tuin een voedsel- en nestelplaats voor heel wat diersoorten.
VoorBEElD: Behaag onze kempen: Sinds 1994 wordt in de Kempen een interge-
meentelijke sensibiliseringsactie en bomen- en struikenverkoop georganiseerd
onder de naam ‘Behaag onze Kempen’. Initiatiefnemers zijn 22 Kempische ge-
meentebesturen, de intercommunale IoK en de vrijwilligers van de natuurver-
enigingen JNm, Natuurpunt en Velt.
➽ mEEr INfo EN praKTIJKVoorBEElDEN
www.tandemweb.be > projectendatabank > behaagactie
8

11. 1.4 INHEEmSE plaNTENBEurzEN
De vrees voor onkruid zit er bij velen diep in. Een overblijfsel uit ons eeuwenlange
boerenverleden? Waar onkruid groeit, groeit geen koren. En dus moeten we dat on-
kruid met alle mogelijke middelen te lijf. of is het onze wil om alles te beheersen en te
controleren?
Wat dan ook, het zijn net de wilde hoekjes en het ‘onkruid’ die het voor talloze in-
heemse dieren interessant maken.
Geen betere manier om mensen warm te maken voor een natuurvriendelijke tuin dan
een wilde plantenbeurs. op zo’n beurs kunnen mensen kennis maken met de geuren en
kleuren van inheems groen: van Sint-Janskruid tot steenbreekvarens, van gele plomp
tot zwarte toorts. En natuurlijk kan je de planten daar ook kopen. ze komen uit de tui-
nen van natuurliefhebbers, of zijn speciaal voor de verkoop gekweekt in tuincentra.
zo’n plantenverkoop rendeert bovendien twee keer.
Ten eerste brengt een plantenbeurs geld op, dat kan geïnvesteerd worden in een mi-
lieu- of natuurproject. maar daarnaast zorgt het ook voor meer natuur in de tuinen.
Wilde planten in de tuin trekken dieren aan. Hoe meer wilde planten, hoe meer kleine
beestjes, en die zorgen op hun beurt voor andere bezoekers als vogels, amfibieën…
Steeds meer natuurverenigingen organiseren zo’n plantenverkoop. Natuurlijk kan ook
de gemeente op de kar springen. Want bloemen zeggen meer dan woorden.
© Natuurpunt oostkamp
9

12. NaTuur IN DE TuIN
1.5 opEN TuINDaGEN EN
TuINENfIETSTocHTEN
Wie wel een natuurvriendelijke tuin wil, maar niet weet hoe eraan te beginnen, of wie
het gevoel heeft dat de eigen tuin toch veel te klein is, moet zeker eens zijn of haar
licht opsteken bij wie meer ervaring heeft.
open tuindagen zijn daarvoor een ideale gelegenheid. Dan kan je zonder schroom bij
anderen rondneuzen, en naar hartelust vragen stellen. ontdek hoe verfrissend een
wandeling door een ecologische en gezonde tuin kan zijn!
Velt organiseert jaarlijks (begin juni) het Velt Ecotuinweekend. Verschillende Velt-vrij-
willigers stellen hun tuinen open en vertellen hun verhaal. zo kom je zowel in siertuinen
als in moestuinen, zowel in kleine stadstuintjes als in grote landschapstuinen, zowel
bij kippenliefhebbers als bij schapenhoeders, zowel in bostuinen als in zandtuinen...
Daarnaast wordt ook nog aandacht besteed aan andere ecologische verwezenlijkingen
in huis, tuin en keuken.
andere natuurverenigingen organiseren één of meerdere keren per jaar een tuinen-
fietstocht. ze fietsen langs mooie en markante natuurlijke tuinen. Wedden dat je na
zo’n fietstocht meteen in je eigen tuin begint te werken?
De gemeente kan actief meewerken aan de promotie van een opentuinweekend of
tuinenfietstocht. Door mee reclame te maken, of door zelf domeinen open te stellen
tijdens het evenement. De combinatie met andere acties – bijvoorbeeld in het kader
van pesticidenreductie – werkt alleen maar versterkend.
Stad Turnhout organiseerde i.s.m. de Velt-afdeling een fietstocht langs eco-
tuinen en langs ecologisch onderhouden parken en bermen. Die kadert in de
pesticidenreductie-campagne van de stad.
Er werden ook infoborden geplaats aan verschillende parken en plantsoenen.
➽ mEEr INfo
www.velt.be
10

13. © Velt

14. NaTuur IN DE TuIN
1.6 NaTuurVrIENDElIJKE TuINVIJVErS
Heel wat tuinvijvers, zelfs in stedelijk gebied, vormen
een bron van leven. En net die plekjes zouden wel eens
broodnodig kunnen worden, willen we kikkers, padden
en salamanders een handje (of plasje) helpen. Veedrink-
poelen worden één voor één gedempt en poelen aan de
rand van akkers doen het slecht door de instroom van
meststoffen of pesticiden.
Tips. © Hugo Willocx
➽ Kiezen of delen. Vissen of amfibieën.
➽ Graaf je vijver op een zonnig plekje. Koudbloedige ‘amfies’ houden van warmer
water.
➽ lang leve zachtglooiende oevers! makkelijk om in en uit het water te kruipen.
➽ Graaf maar lekker diep (> 1,5 m). zo kan de poel nooit tot de bodem bevriezen. maar
zorg ook voor ondiepe hoekjes die snel opwarmen.
➽ onderwaterplanten zorgen voor zuurstof, beschutting en afzetplekjes voor eitjes.
➽ Bij een mooie vijver hoort een mooie oeverbegroeiing. oeverplanten in het ondiepe
water bieden dikkopjes en larfjes dekking tegen roofkevers en libellenlarven.
➽ Geen pesticiden in je tuin. amfibieën hebben daar echt een hekel aan en sproeistof-
fen kunnen via het regenwater in je tuinvijvertje spoelen. Een kleine concentratie is
zeker voor dikkopjes en larfjes maar zelfs soms voor volwassen beestjes dodelijk.
De gemeente kan actief helpen bij de verspreiding van die tips. zeker bij mensen die
een vergunning aanvragen voor de aanleg van een vijver
In merelbeke komen de zeldzame vuur- en kamsalamander nog op verschillende
plaatsen voor. maar de geschikte biotopen verdwenen in een hels tempo. om
het tij te keren werkten Natuurpunt en de gemeente een ambitieus poelenplan
uit. met de steun van de gemeente, aNB, Vlm, de provincie en talrijke parti-
culieren worden nieuwe poelen aangelegd en bestaande verbeterd. De eerste
resultaten zijn veelbelovend. En verschillende gemeenten hebben ondertussen
het merelbeekse voorbeeld gevolgd: Wellen, Temse, Wervik…
➽ mEEr INfo
www.natuurpunt.be/tuinvijvers & www.natuurpunt.be/hyla
12

15. 1.7 afKoppElING EN WaTErDoorlaaT-
BarE VErHarDING
Water afkomstig van daken en verhardingen wordt nog al te vaak aangesloten op de
gemengde riolering. Deze manier van afvoeren zorgt onder andere voor wateroverlast
in benedenstroomse gebieden en voor een daling van de grondwatertafel (en dus voor
een algemene verdroging van de natuur). En dat terwijl deze problemen meestal op re-
delijk eenvoudige wijze kunnen verholpen worden door het hemelwater af te koppelen.
Het afkoppelen van hemelwater kan door het water afkomstig van daken niet langer in
de riolering te lozen, maar door het aan te sluiten op een hemelwaterinstallatie voor
gebruik in huishoudelijke toepassingen (tuin, toilet, vaatwas, douche,…). Deze toe-
passing is relatief goed gekend dankzij de wettelijke verplichtingen en de bestaande
subsidies.
als het gebruik van hemelwater niet mogelijk of niet wenselijk is, of als er meer he-
melwater valt dan je kan opslaan, kan je het ter plekke laten insijpelen in de bodem.
als het hemelwater bovendien niet ondergronds naar een infiltratievoorziening wordt
gevoerd, maar naar een zone in de tuin wordt geleid (infiltratiekom), wordt een voch-
tige zone en dus een nieuw biotoop gecreëerd. Dat biedt heel wat creatieve mogelijk-
heden, en is goed voor de natuur.
ook bij de (her)aanleg van verhardingen moet infiltratie een aandachtspunt zijn. Is
verharding echt onvermijdbaar? Kies waar mogelijk voor verhardingen met begroeiing
(bv. grasbetontegels).
landelijke gemeenten, maar ook steden kunnen hun inwoners stimuleren om in de ei-
gen tuin meer ruimte te bieden aan hemelwater. Dat kan door correcte informatiever-
spreiding, door gericht te sensibiliseren naar inwoners van straten die heraangelegd
worden (hiervoor is begeleiding van Tandem mogelijk) en door het geven van subsidies.
Bovendien kan de gemeente zelf het goede voorbeeld geven door de gemeentelijke
gebouwen af te koppelen of een voorbeeldproject uit te werken.
De stad aalst biedt aan haar inwoners ondersteuning rond afkoppeling bij de
aanleg van een gescheiden rioleringsstelsel.
➽ mEEr INfo
www.tandemweb.be > Kofferfiche ‘Water infiltreren? zeker proberen!’
13

16. 2
14
© Velt

17. NaTuur IN DE WIJK
15

18. NaTuur IN DE WIJK
2.1 DE HaNDEN IN ElKaar
Voor GroENE WIJKEN
Groen komt bij ruimtelijke planning meestal in laatste instantie aan bod, soms enkel
als een pure aankleding van de infrastructuur. Dat moet anders. Een degelijk groenbe-
heer begint met een doordachte visie. Groen moet opgevat worden als een volwaardig
onderdeel van de stedelijke ruimte. Geen ‘schaamgroen’ om woongebieden van elkaar
te scheiden, om de aandacht van lelijke gebouwen of industriezones af te leiden, om
restgebiedjes op te vullen, maar wel groen dat verbindt en dat de kwaliteit van de
stad verbetert.
De gemeente kan in stedenbouwkundige voorschriften, verordeningen en vergunnin-
gen voorwaarden opnemen die meer groen garanderen op haar grondgebied. De ge-
meente kan bijvoorbeeld opleggen dat minstens x % van de oppervlakte van een ver-
kaveling dient te worden voorbehouden voor groene infrastructuur.
De gemeente kan (moet) de aanleg van groenvoorzieningen ook aangrijpen om bewo-
ners te betrekken bij de ontwikkeling van hun wijk. Groenvoorzieningen en groenele-
menten zijn al meer dan eens een katalysator gebleken om mensen bijeen te brengen.
In 2001 nam de Stad Gent, samen met de werkgroep Groene vallei groen, deel
aan een wedstrijd uitgeschreven door het aardgasnatuurfonds. Het idee om
op de Gentse binnenwateren groene eilanden te creëren, was één van de zes
Vlaamse projecten die door het fonds bekroond werd. Drijvende vegetatie-ei-
landen bieden plaats aan typische oeverplanten. ze trekken insecten aan en
watervogels zoeken er voedsel en nestgelegenheid. Vissen vinden in het on-
derwatergedeelte een paaiplaats en zetten er hun eieren af. zo brengen de
eilanden een stukje natuur midden in de stad.
Tandem heeft een modelverordening opgemaakt in de reeks ‘Beter adviseren’ waarin
voorbeelden van stedenbouwkundige voorschriften zijn terug te vinden. Tandem kan
ook ondersteuning geven aan gemeenten die samen met buurtcomités een vernieu-
wend project willen opzetten.
➽ mEEr INfo
www.tandemweb.be > projectendatabank
www.tandemweb.be > Info voor milieuraden
16

19. 2.2 GEVElTuINTJES, GroENE
zoNNEWErINGEN EN DaKGroEN
ook private initiatieven kunnen het straatbeeld vergroenen. Gevelgroen, ook wel ge-
veltuintjes genoemd, zijn daar het voorbeeld bij uitstek van. Gevelplanten brengen
niet alleen kleur in de straat, ze kunnen ook een ideale schuilplaats vormen voor vo-
gels en insecten die er soms zelfs voedsel vinden.
Het is algemeen geweten dat groen rustgevend en stressverlagend werkt. Het mono-
tone grijs van beton wordt aangenaam onderbroken. ook voor onze fysieke gezondheid
is een gevelgroenactie het vermelden waard: wetenschappelijk onderzoek toonde aan
dat gevelgroen als ‘stofval’ werkt. Hoe meer bladoppervlakte, hoe meer fijn stof en
andere zwevende partikels worden weggevangen.
Gevelplanten vormen bovendien belangrijke groene stapstenen met bijhorende ecolo-
gische en educatieve waarde.
ook onze daken kunnen groener. In Scandinavische landen vormen groendaken al ja-
ren een uistekende buffer tegen koude. maar evengoed vermindert een groendak ge-
luidsoverlast en hittevorming. In onze dichtbebouwde regio bieden groendaken extra
ruimte voor bijen, kevers, vlinders, vogels...
zeker in steden waar groen vaak ver te zoeken is, kan de gemeente het aanplanten
van groen tegen de woning of op het dak aanmoedigen door correcte informatiever-
spreiding, door een gemakkelijke vergunningsprocedure (voor geveltuintjes) en door
het geven van subsidies.
Een gemeente kan ook pro-actief zones aanduiden, buurtwerkingen stimuleren om
voor gevelgroen te kiezen of samenaankopen van gepast plantgoed organiseren. En
natuurlijk kan de gemeente zelf het goede voorbeeld geven door de eigen gebouwen
van groen te voorzien.
In Edegem worden tijdens de jaarlijkse be-
haagactie ook gevelplanten aangeboden.
Bovendien wordt er tijdens dezelfde periode
ook een voortuinwedstrijd gehouden. Een
van de categoriën is de geveltuin. Daarnaast
wordt ook nadruk gelegd op het ecologisch
onderhoud.
➽ mEEr INfo
www.tandemweb.be > Koffer fiche Gevelgroen
© Edgard Verhasselt, Natuurpunt
17

20. NaTuur IN DE WIJK
2.3 zoNDEr IS GEzoNDEr
mensen gebruiken sinds jaar en dag pesticiden om onkruid of plagen te lijf te gaan. Die
producten werken (vaak) goed, maar je spuit veel meer dood dan alleen het onkruid of
de plaag zelf. En als het regent, spoelen bestrijdingsmiddelen met het regenwater mee
de riolen in. of ze komen in het oppervlaktewater, in de bodem en zo in het grondwater
terecht. omdat pesticiden en de afbraakproducten ervan schadelijk kunnen zijn, ho-
ren ze niet thuis in ons milieu. ze zorgen er bijvoorbeeld voor dat bij de productie van
drinkwater steeds meer specifieke zuiveringstechnieken moeten worden toegepast.
Dat kost handenvol geld. Het is dus beter om de vervuiling te voorkomen.
Het is perfect mogelijk om met een beperkt arsenaal of zelfs zonder bestrijdingsmid-
delen een mooie tuin aan te leggen en te onderhouden. Jammer genoeg zijn de huis-,
tuin- en keukentips niet algemeen bekend. Daarom lanceerde de overheid in samen-
werking met verschillende verenigingen de campagne ‘zonder is gezonder’
Daarom weren de Vlaamse gemeenten pesticiden uit het openbaar groen, en dit al sinds
2004. En je merkt dat het werkt. De natuur vaart er wel bij. madeliefjes, klaprozen en
andere kruiden kleuren de bermen. In de parken vind je graspaden en is er meer onder-
begroeiing onder de bomen. onkruidbranders, borstel- en veegmachines verschijnen
steeds vaker in het straatbeeld. Gelukkig wordt ook bij de heraanleg van straten en
pleinen steeds meer rekening gehouden met pesticidenvrij beheer. In afgeronde hoe-
ken kunnen borstelmachines overal aan, in rechte hoeken ligt dat een pak moeilijker.
ook een aangepaste verharding is belangrijk. Bij nieuwe beplantingen of groenzones
kiezen steeds meer gemeenten voor inheemse planten, biologische bloembollen of
meerjarigen. Het is ook belangrijk om rekening te houden met het beheer op langere
termijn. als de bovenlaag dichtgroeit, heb je een andere onderlaag nodig. Doe je dit
niet, dan wordt dat arbeidsintensief en heb je meer kans op ongewenste kruiden.
Jij kan eveneens een steentje bijdragen. Samen kunnen we het gebruik van bestrij-
dingsmiddelen aanzienlijk doen dalen. zonder is gezonder, zowel voor het leefmilieu
als voor onszelf. zie maar op www.zonderisgezonder.be
Voorbeeldgemeente: De stad Tongeren heeft beslist om vanaf mei 2008 geen
pesticiden meer te gebruiken. Daarnaast werd er een brochure gemaakt die bij
elke inwoner in de brievenbus viel. Deze brochure bevatte een overzicht van
alternatieve bestrijdingsmethodes.
➽ mEEr INfo
www.zonderisgezonder.be en www.velt.be
18

21. 2.4 BIoDIVErSITEIT IN JouW STraaT:
paDDEN EN zWaluWEN
als de omstandigheden het toelaten kan er op straat- en wijkniveau ook gewerkt wor-
den aan de bescherming van zeldzame soorten.
paddenoverzet is daarvan een mooi voorbeeld. In de periode van februari tot april
verplaatsen grote aantallen amfibieën (padden, maar ook kikkers en salamanders)
zich van hun overwinteringsplaats naar hun paaiplaatsen. Dit fenomeen noemen we de
paddentrek of amfibieëntrek.
Tijdens de paddentrek hebben amfibieën een onweerstaanbare drang om hun voort-
plantingsplaatsen te bereiken. Vaak moeten ze een weg oversteken die tussen hun
overwinterings- en voortplantingsplaatsen werd aangelegd, en dit vormt een groot
probleem. Tijdens de paddentrek ligt zo’n weg ’s avonds bezaaid met lijkjes van dode
amfibieën. omwonenden, toevallige passanten en natuurvrienden steken steeds vaker
de handen uit de mouwen om de overstekende amfibieën te redden en hen de weg over
te helpen.
ook de hulp van gemeenten is welgekomen: om in de wegberm een sleuf te trekken
of om plastic-schermen te plaatsen. of om de nodige signalisatie te voorzien. Steeds
goed voor mooie artikels in de regionale pers.
ook straten met huis- of gierzwaluwen zijn een gedroomd actieterrein voor een ‘bio-
diversiteit in jouw straat’ project. zwaluwen zijn koloniebroeders, en waar er enkele
zitten, is er misschien ruimte voor meer.
Natuurpunt heeft over verschillende soor-
tenbeschermingsprojecten kennis in huis en
kan bij dergelijke initiatieven ondersteuning
geven via technische informatie, brochures,
antwoorden op vragen, ….
➽ mEEr INfo
www.natuurpunt.be/lokalebiodiversiteit
© raymond de Smet
19

22. 3
20
© Hugo Willocx

23. BEDrEIGDE SoorTEN
IN mIJN GEmEENTE
21

24. BEDrEIGDE DIErSoorTEN IN mIJN GEmEENTE
3.1 BIoDIVErSITEITScHarTErS
EN acTIEplaNNEN
In het kader van het project ‘Natuur in de
buurt’ wil Natuurpunt zoveel mogelijk gemeen-
ten overtuigen om een charter ‘Natuur in de
buurt - countdown 2010’ te tekenen. De on-
dertekenende gemeenten engageren zich on-
der andere om binnen de gemeente meer aan-
dacht te besteden aan biodiversiteit en in het
bijzonder aan gebieds- en soortgerichte maat-
regelen. zo kan er gewerkt worden aan soort-
beschermingsacties rond de ‘rode lijst-soorten’
of het steunen in de aankoop of beheer van
© Guido Boon
natuurgebieden. ze beloven ook om daarvoor
samen te werken met de natuurvereniging, en om de nodige mensen en middelen vrij te
maken voor de goede opvolging van het aangegane engagement.
Er is een basisversie van het charter. maar de tekst wordt natuurlijk nog waardevoller
als de gemeente en de lokale natuurbeweging de tekst aanpassen aan de lokale situ-
atie en de lokale noden. ze kunnen zich daarbij baseren op de 100 actiepunten van de
Natuurpunt- biodiversiteitsbevraging. Het is de bedoeling dat de gemeente stappen
vooruit zet met betrekking tot die rubrieken waar ze ondermaats scoren.
De ondertekening gebeurt bij voorkeur op een feestelijk moment, waarop ook de
pers wordt uitgenodigd. Vervolgens is het aan het lokale bestuur om in overleg met
de plaatselijke Natuurpunt-afdeling een concreet actieplan voor te stellen met bij-
komende maatregelen voor het behoud en de versterking van de biodiversiteit in de
gemeente.
Vorig jaar gaf Natuurpunt oost-Brabant de voorzet in samenwerking met provin-
cie Vlaams-Brabant. op 22 april 2007 lanceerden zij het charter voor biodiversi-
teit tijdens een grote happening in het Koebos (lubbeek). ondertussen groeit
de lijst met ondertekenaars van maand tot maand.
➽ mEEr INfo
www.natuurpunt.be/lokalebiodiversiteit
www.countdown2010.be
22

25. 3.2 INSEcTENVrIENDElIJK BErmBEHEEr
In woon- en landbouwgebieden is er vaak geen ‘onge-
bruikte’ plaats meer om wilde planten spontaan te la-
ten groeien en de bijhorende dieren te laten overleven.
Bermen vormen voor hen dan de laatste uitwijkplaats.
Bermen van wegen, spoorwegen en kanalen kunnen ook
een belangrijke rol vervullen als verbindingsgebied tus-
sen groengebieden.
Het is daarom zeer belangrijk om bij het beheer van die
bermen rekening te houden met de noden van zeldzame
fauna en flora. Sinds het ‘Bermbesluit’ is de kwaliteit
van de bermen er sterk op vooruit gegaan: er mag niet
meer gemaaid worden voor 15 juni, en ook pesticiden
zijn verboden.
© Edgard Verhasselt, Natuurpunt
In het bermbeheerplan kan de gemeente bijkomende maatregelen voorstellen om de
natuur in en rond de bermen meer kansen te geven. Naarmate een grasberm soort- en
bloemrijker wordt, neemt de betekenis voor de fauna toe. Bloeiende planten trekken
duizenden insecten aan, die op zoek zijn naar geschikte voedselbronnen als nectar en
pollen. Een rijk insectenleven trekt dan weer andere dieren aan zoals spinnen, vogels,
zoogdieren en amfibieën.
Dat alles is trouwens niet alleen goed voor de natuur. Goed beheerde wegbermen heb-
ben een grote variatie in vorm, kleur en structuur waardoor ze de omgeving opfleuren.
zo wakkeren ze het algemene natuurbewustzijn, de natuurbeleving en het draagvlak
voor natuur aan.
De gemeente mortsel gaf samen met de lokale milieuraad en met de lokale na-
tuurpunt-afdeling een kleurrijke folder uit over ‘beestig mooie bermen’ in de
gemeente. met laagdrempelige informatie over enkele mooie bermsoorten.
➽ mEEr INfo
- www.natuurpunt.be/lokalebiodiversiteit > Technische fiches biodiversiteit in jouw
gemeente > ecologisch bermbeheer.
- de brochure ‘Dag, vlinders in de berm – vlindervriendelijke inrichting en beheer van
bermen, taluds en restgronden, downloadbaar via www.lne.be/publicaties
23

26. BEDrEIGDE DIErSoorTEN IN mIJN GEmEENTE
3.3 TraGE WEGEN alS VErBINDINGSWEG
Voor BIoDIVErSITEIT
ondanks de recorddichtheid van het Vlaamse wegennetwerk zijn onverharde ‘trage
wegen’ er schaars geworden. Door verharding met asfalt, beton of steenslag, door
bebouwing en privatisering en door schaalvergroting van de landbouw zijn vele trage
wegen uit onze landschappen verdwenen. Hiermee gingen ook de daarmee geassoci-
eerde natuur- en landschapswaarden, de regionale identiteit en de recreatieve bele-
vingswaarde van het landschap voor een groot deel verloren.
Steeds meer gemeenten maken nu werk van een trage-wegenbeleid. Dat is niet alleen
een goede zaak voor fietsers en wandelaars. Dit kan ook gepaard gaan met het be-
houd en de ontwikkeling van kleine landschapselementen: heggen, bomenrijen, ruig-
tes. En daar vaart de natuur natuurlijk wel bij.
Trage wegen kunnen op verschillende manieren belangrijk zijn voor de natuur.
➽ als permanente leefplaats: dit is voornamelijk zo voor plantensoorten en afhanke-
lijk van de breedte van de berm ook kleinere diersoorten)
➽ als schuil- en rustplaats voor dieren (bv. egel, wezel)
➽ als ecologische verbinding om zich doorheen het landbouwlandschap te kunnen ver-
plaatsen van het ene leefgebied naar het andere.
Halle heeft de voorbije jaren heel wat voetwegen in ere hersteld. op veel plaatsen
werd dat herstel gekoppeld aan de doelstellingen van het ‘plan boommarter’: dat
plan wil bestaande bossen en natuurgebieden ten zuiden van Halle ve binden en
waar mogelijk ook uitbreiden. op die manier wil de gemeente geleidelijk tot een aan-
eengesloten groengebied komen, doorkruist met trage wegen. Dat zal een grote
landschappelijke en recreatieve meerwaarde geven aan de regio.
➽ mEEr INfo
www.tragewegen.be
© VzW Trage Wegen
24

27. 3.4 BIoDIVErSITEIT IN JouW GEmEENTE
In 2003 lanceerde Natuurpunt het project ‘Biodiversiteit in jouw gemeente’. op basis
van de jarenlange ervaringen met lokale soortbescherming werden een 15-tal model-
projecten geselecteerd en gepromoot: het gaat om acties voor vleermuizen, zwaluwen,
steenuilen, amfibieën… Die soorten hadden het de voorbije decennia niet gemak-
kelijk. op sommige plaatsen zijn ze helemaal verdwenen. maar door relatief kleine en
gemakkelijke ingrepen krijgen we ze er opnieuw bovenop. Het aanbieden van nestgele-
genheid is daar een voorbeeld van. Via folders, een kleurrijke infomap en een website
proberen we gemeenten en lokale groepen aan te moedigen een of meerdere soortbe-
schermingsprojecten op te zetten.
De oproep viel niet in dovemansoren. In Keerbergen startten Natuurpunt en de gemeen-
te een zwaluwencampagne, in merelbeke werd een volledig poelenplan uitgeschreven,
en steeds meer gemeenten promoten de aanplanting van streekeigen groen.
lokale acties rond biodiversiteit zijn meer dan een druppel op een hete plaat. Niet al-
leen voor de aandachtssoort zelf, maar ook voor andere dieren en planten. zo vormen
amfibieënpoelen een ideaal leefgebied voor tientallen en wellicht honderden soorten.
En wie zwaluwen en vleermuizen wil beschermen, moet ook werk maken van pestici-
denreductie. op die manier krijgen ook honderden minder aaibare soorten weer wat
ademruimte.
Bovendien blijkt het een goede formule om steeds meer partners bij natuurbehoud te
betrekken. Elk van hen kan in de eigen gebouwen en op de eigen gronden heel wat
doen voor bedreigde soorten: nestkasten, veedrinkpoelen, inheemse hagen…
Wil jij ook in jouw buurt mogelijkheden creëren voor zwaluwen, vleermuizen en andere
bedreigde soorten? In de technische soortbeschermingsfiches van Natuurpunt vind je
heel wat praktische tips om daar ook in jouw gemeente werk te maken van de bescher-
ming van deze vogels.
In Wevelgem bestaat sinds 2001 een gemeentelijk subsidiesysteem voor zwa-
luwnesten. Wie zwaluwen op bezoek krijgt en de beestjes laat broeden, krijgt
een financieel steuntje. De lokale Natuurpuntafdeling inventariseert daarvoor
jaarlijks de nesten. De aantallen huis- en boerenzwaluwen blijven gelukkig sta-
biel en de Wevelgemnaars kijken elk jaar uit naar de terugkomst van ‘hun’ zwa-
luwen.
➽ mEEr INfo
www.natuurpunt.be/lokalebiodiversiteit
25

28. © Hugo Willocx

29. 3.5 acTIES Voor DE KErKuIl
De kerkuil (Tyto alba) is van oorsprong een rotsbewoner, maar hij heeft zich wonder-
wel aangepast aan de menselijke omgeving. al eeuwen vinden kerkuilen een onderdak
in kerken, kastelen, schuren... In de onmiddellijke omgeving van deze nestplaat-
sen vond hij voldoende prooien in het gevarieerde kleinschalige boerenlandschap met
knotwilgenrijen, houtwallen, ruige graslanden en akkerranden. Tegenwoordig gaat
het niet zo goed meer met de kerkuil. Hij staat momenteel in verschillende landen op
de ‘rode lijst’ van bedreigde diersoorten. De oorzaken zijn gekend:
➽ verlies en waardevermindering van de biotopen
➽ verlies aan geschikte rustige broedplaatsen
➽ hogere onnatuurlijke sterfte door menselijke invloeden, waaronder het moordend
verkeer.
Tot en met de zomer van 1986 zag het er ook voor de Vlaamse kerkuilen niet al te best
uit. maar gerichte actie keerde het tij. Vrijwilligers sloegen de handen in elkaar en von-
den elkaar in de ‘Kerkuilwerkgroep’. Samen hingen ze honderden speciale nestkasten
in kerken, schuren, molens, opslagplaatsen… De Kerkuilwerkgroep besteedde ook
veel aandacht en zorg aan het voedselaanbod, vooral in de onmiddellijke omgeving van
broedplaatsen.
En met succes! Vanaf 1987 kunnen we werkelijk spreken van een explosieve comeback.
opeenvolgende zachte winters en het volgehouden beschermingsacties hebben de po-
pulatie teruggebracht op het niveau van voor de strenge winter van ’62-’63, met meer
dan 1000 broedparen in Vlaanderen.
➽ mEEr INfo
www.kerkuilwerkgroep.be.
Een 20-tal jaar geleden startte michel De
Keersmaecker, lid van Natuurpunt merch-
tem en van de Kerkuilwerkgroep, met het
plaatsen van kerkuilkasten in merchtem
en omgeving. Eind jaren 1980 zat er in de
omgeving maar 1 koppeltje kerkuilen meer.
Dankzij een goede samenwerking tussen
de lokale Natuurpuntafdeling en de ge-
meente merchtem is het aantal enorm toe-
genomen. In de streek zitten nu een 25-
tal koppeltjes.
© Hugo Willocx
27

30. BEDrEIGDE DIErSoorTEN IN mIJN GEmEENTE
3.6 aDopTEEr EEN SoorT
om de zeldzame en bedreigde soorten nieuwe kansen te geven nam het provinciebe-
stuur van limburg in samenwerking met de limburgse regionale landschappen en met
Europese steun, het initiatief om te starten met het project ‘limburgse soorten’.
Eén van de doelstellingen van het project limburgse soorten is dat gemeentebesturen
een zeldzame of bedreigde limburgse soort ‘adopteren’. zo adopteerde peer de knof-
lookpad, Borgloon de gulden sleutelbloem en Kortessem de eikelmuis.
In de komende jaren zal elk van de limburgse gemeenten actief aan de slag gaan om
‘hun’ soorten een duw in de rug te geven. Een projectbureau heeft voor iedere ge-
meente kant-en-klare actieplannen geschreven, met concrete ingrepen die onmiddellijk
op het terrein kunnen genomen worden. ook monitoring maakt deel uit van het project.
We willen immers weten of op het einde van de rit de doelstellingen bereikt zijn, of de
soorten er op vooruitgegaan zijn, of de soort de mensen nauwer aan het hart ligt.’
Natuurpunt zuidoost-limburg en de gemeente Bilzen werken al jaren samen voor
het behoud van de biodiversiteit. Vorig jaar adopteerde de gemeente het dwerg-
blauwtje, het kleinste dagvlindertje van het land. Samen met Natuurpunt, aNB,
JNm en de NV Scheepvaart zijn er acties ondernomen op en rond de bermen van
het albertkanaal, zodat het dwergblauwtje daar weer meer ruimte krijgt.
Wat in limburg kan, kan ook elders. Gemeenten kunnen in overleg met de lokale na-
tuurvereniging een bedreigde soort adopteren. Bij voorkeur een soort die kenmerkend
is voor de regio. rond die soort kan een gerichte communicatie gevoerd worden, zodat
het draagvlak voor natuur groeit en zelfs minder voor de hand liggende maatregelen
als grote infrastructuurwerken een kans krijgen.
De bruine vuurvlinder is terug van weggeweest! Deze in Vlaanderen uitgestorven
gewaande soort wordt nu opnieuw waargenomen in een aantal graslanden in Be-
gijnendijk en omgeving. in het natuurgebied papendel wordt er een aangepast
beheer gevoerd om deze zeldzame fladderaar een nieuwe kans te geven. Natuur-
punt en de gemeente openden er ook een vuurvlinder-wandelpad en in de zomer
van 2008 werd er zelfs een heuse bruine vuurvlinder-happening gehouden. Na-
tuurpunt Begijnendijk en de gemeente zijn terecht trots op ‘hun’ vlinder.
➽ mEEr INfo
www.limburg.be/limburgsesoorten
www.natuurpunt.be/lokalebiodiversiteit
28

31. 3.7 omGaaN mET
‘BEDrEIGENDE NaTuur’
Vos en steenmarter zijn na een lange periode van vrijwel
volledige afwezigheid in Vlaanderen aan een opmerke-
lijke terugkeer bezig. Beide dieren zijn ‘generalisten’
die zich voeden met allerlei prooisoorten, en vlot over-
schakelen naar andere prooien bij een veranderend
aanbod. De structuur van Vlaanderen, met zijn versnip-
perde bebouwing doorheen het buitengebied maakt
dat we regelmatig met deze dieren in contact komen.
Het is dus ook een kwestie van leren samenleven, en
zowel mens als dier zijn plaats gunnen in ons dichtbe-
volkte landje.
© Hugo Willocx
Schieten heeft weinig zin. Wanneer een vos wordt gedood, wordt zijn territorium snel
weer ingenomen door een andere vos. Wil men dus in één regio de vossen weg, moeten
ook deze in de naburige regio bestreden worden. Dit is een uitroeiingsscenario en
zulke strategieën mogen hopelijk tot een barbaars verleden gerekend worden. Het is
alleszins niet het gevoerde beleid van de overheid en ook niet de meest zinvolle bena-
dering van het probleem.
aanpassen is daarom de boodschap. Bijvoorbeeld door kippenrennen vosveilig te ma-
ken. zorg voor een afrastering van minimum 2 m hoog met een maaswijdte van maximaal
3 à 4 cm. zorg ervoor dat de bovenste 40 cm van de draad naar buiten is omgeplooid
onder een hoek van ca. 120 graden. De draad kan best ook 50 cm diep ingegraven wor-
den. Een andere oplossing is om de kippen ’s nachts in een gesloten hok op te sluiten.
Vos (en steenmarter) zijn hoofdzakelijk nachtdieren.
De steenmarter behoort tot de marterachtigen. Hij heeft ongeveer het formaat van
een slanke huiskat (40-50 cm) met een staart van 25 cm lang. Steenmarters kiezen
soms zolders uit om hun kroost groot te brengen, of gewoon als favoriete schuilplaats.
Hierbij kan er geluidsoverlast ontstaan. De dieren zijn in hoofdzaak nachtactief, en
maken soms lawaai wanneer de bewoners willen slapen. ook kan er geurhinder ont-
staan. De oplossing is eenvoudig. maak veel lawaai op de plaatsen waar je de steen-
marters hoort, bij voorkeur rond valavond. als je zeker bent dat ze zijn verdwenen, kun
je de opening waarlangs ze naar binnen komen afsluiten.
Gemeenten spelen hierbij een belangrijke rol. zij staan in de frontlinie als mensen met
klachten komen. als zij het hoofd koel houden en inwoners helpen om gepaste maatre-
gelen te nemen, is de oplossing een heel stuk dichterbij.
➽ mEEr INfo
www.zoogdierenwerkgroep.be
29

32. 4
30
© Edgard Verhasselt, Natuurpunt

33. TElacTIES
31

34. TElEacTIES
4.1 VoGElS VoErEN EN BEloErEN
Vogels hebben een lichaamstemperatuur van zo’n 40 graden. Tijdens de winter kost het
hen veel energie om hun lichaamstemperatuur op peil te houden. In periodes van kou,
ijsvorming of sneeuwval wordt een groot deel van het klassieke voedsel onbereikbaar.
Bovendien zijn de winterdagen kort, zodat er weinig tijd is om voedsel bijeen te zoe-
ken. De huidige landbouwmethodes laten ook weinig kruimels over voor de vogels. De
kruimels op een voederplank zijn dan ook ‘broodnodig’.
Voederen is niet alleen nuttig voor de ‘geluksvogels’ in jouw tuin. Voederen heeft
ook een belangrijke educatieve waarde. Vogels die onze voederplank bezoeken, ver-
rijken onze kijk op het buitengebeuren. We raken erdoor begeesterd, leren ze op naam
brengen, observeren hun gedragingen… op die manier kan het voederen een hefboom
worden naar een ruimer natuur- en milieubesef, én -bescherming.
met de jaarlijkse telcampagne ‘Vogels Voeren en Beloeren’ wil Natuurpunt mensen aan-
moedigen om de vogels in hun tuin aandachtiger te bekijken. Door het voederen komen
de vogels dicht genoeg om de soorten te herkennen en te tellen.
Jonge vogels hebben nood aan eiwitrijk voedsel om gezond groot te worden: insecten,
spinnen, slakjes, wormen… Die dieren zijn op hun beurt afhankelijk van allerlei in-
heemse bloemen en planten. Daarom zijn streekeigen en bloeiende planten zo belang-
rijk in de tuin.
En natuurlijk hopen we dat we die mensen ook warm kunnen maken om hun tuin vogel-
vriendelijker – en dus natuurvriendelijker – in te richten. We moeten onze tuin best zo
inrichten dat de vogels die we er ’s winters voederen, er ’s zomers voldoende natuurlijk
voedsel vinden.
Enkele tips voor een vogelvriendelijke tuin:
➽ gebruik geen pesticiden
➽ laat enkele wilde hoekjes, waar afgevallen bladeren blijven liggen
➽ voorzie struiken, en bessenplanten
Daarnaast levert de jaarlijkse actie ook interessante gegevens op. Via de telling kun-
nen we de talrijkheid en verspreiding van tuinvogelsoorten opvolgen. We verzamelen
maandelijkse tellingen van 1 oktober tot 31 maart en in het eerste weekend van fe-
bruari is er elk jaar een nationaal telweekend. Elk najaar publiceren we de telresulta-
ten in een rapportje. Veel kijkplezier!
➽ mEEr INfo
www.natuurpunt.be/tuinvogels
www.natuurpunt.be/tuin
32

35. 4.2 aNDErE laaGDrEmpElIGE TElproJEcTEN:
VlINDErS, paDDEN,NaTuurKalENDEr
Vlinders tellen is niet zomaar leuk. Het levert ook cijfers
op. En die zijn belangrijk, want doordat vlinders snel re-
ageren op veranderingen, vormen ze een soort van baro-
Vlinder mee!
op 4 en 5 augustus 2007
meter voor de toestand van de natuur. In ons sterk ver-
anderde landschap zijn verschillende soorten veel minder
talrijk dan vroeger, zoals de kleine vos of de citroenvlin-
der. Warmteminnende soorten zoals de atalanta of de ko-
librievlinder lijken er dan weer meer te zijn.
cijfers over het aantal vlinders worden pas écht inte-
ressant wanneer ze kunnen vergeleken worden tussen
verschillende jaren. En hoe meer tellers, hoe betrouw-
baarder de gegevens worden. Tel de vlinders
in je tuin !
Gemeenten kunnen hun inwoners oproepen om mee te Van vroeg in de lente tot laat in de herfst zorgen vlinders voor
tellen. Door het tuinvlindertelweekend aan te kondigen plezierige en kleurrijke ontmoetingen in je tuin.
Maar ken je deze sympathieke bezoekers ook bij naam?
De tuinvlindertelling van Natuurpunt is een gelegenheid om de
op hun website of in het infoblad, of door de brochure soorten die rond je bloemen vlinderen beter te leren kennen.
Je zal versteld staan van hun verscheidenheid!
te verspreiden bij acties rond ecologische tuinen.
www.vlindermee.be Met de steun van
Kijk een kikker: met de telactie ‘Kijk een kikker’ die
om de twee jaar gehouden wordt (in de even jaren)
wil Natuurpunt in kaart brengen waar er ecologische
tuinvijvers liggen, en in welke tuinen er padden,
kikkers of salamanders gesignaleerd worden.
om amfibieënpopulaties te behouden en te verster-
ken is de aanleg en het onderhoud van poelen van
cruciaal belang. De beste plaats voor de aanleg van
een nieuwe poel is een kleinschalig en gevarieerd
landschap met veel kleine landschapselementen in
de onmiddellijke omgeving. Een poel kan ook best
Doe mee
op 17&18 mei 2008 een onregelmatige vorm hebben, met verschillende
dieptes. Iedereen kan mee de amfibieën in en om
Met de energieke steun van
Laat ons weten of er kikkers, padden
of salamanders in jouw tuinvijver zitten
Zeer vroeg in het voorjaar voelen de Wij willen graag weten wat er zoal in
zijn tuinvijver leren herkennen én tellen. Gemeenten
kunnen de actie aankondigen en mensen informeren
amfibieën de lente kriebelen. Ze trekken jouw tuinvijver springt en zwemt.
dan naar hun geboorteplek om daar te Met deze folder leer je enkele amfibieën
zorgen voor het nageslacht. Voor je het herkennen en krijg je tips voor je vijver.
weet ligt je tuinvijver vol kikkerdril en
paddensnoeren.
Veel plezier en alvast bedankt!
over de ecologische inrichting van een tuinvijver.
www.natuurpunt.be/tuinvijvers
33

36. TElEacTIES
Natuurkalender: Het lijkt er steeds meer op dat de klimaatverandering de seizoenen
grondig dooreen zal schudden. In de voorbije jaren hebben we daar al verschillende
voorproefjes van gehad. lentetaferelen van oktober tot begin januari, regen in plaats
van sneeuw... Dat heeft natuurlijk ook een impact op de natuur. meikevers in oktober,
trekkende padden in januari.
De Vlaamse Natuurkalender wil die veranderingen opvolgen. En jij kan daarbij helpen. op
www.natuur-kalender.be kan je ingeven waar en wanneer je dit jaar de eerste bloei-
ende forsythia gezien hebt. of wanneer de eerste blaadjes van de eik openrolden en
de eerste citroenvlinder rondfladderde. Dat zijn gemakkelijk herkenbare soorten. Je
moet dus geen natuurspecialist zijn om mee te doen. ook wie maar één soort herkent
mag meedoen.
alle waarnemingen worden dadelijk op een kaart gezet. op die manier kan je jouw waar-
nemingen met die van andere Vlamingen vergelijken. Wie jaar na jaar meedoet kan ook
nagaan of er een evolutie zit in de eigen waarnemingen.
www.natuur-kalender.be
© Edgard Verhasselt, Natuurpunt
34

37. 4.3 mETEN IS WETEN
De milieubarometer is een instrument om te communiceren over de milieutoestand in
de gemeente. De milieubarometer bestaat enerzijds uit twee calculatoren om de mili-
eutoestand te berekenen en anderzijds uit communicatiemiddelen om op een aantrek-
kelijke manier de bekomen resultaten te communiceren naar de bevolking. De eerste
calculator is gericht op de interne milieuzorg van de gemeentelijke gebouwen en maakt
gebruik van het concept ‘Ecologische Voetafdruk’. De tweede calculator verhoogt het
inzicht in de algemene milieutoestand in de gemeente en is gebaseerd op verschillende
milieu-indicatoren. De combinatie van de resultaten van beide calculatoren resulteert
in een globale milieubarometerscore van de gemeente. met deze instrumenten kan een
stad of gemeente zelfstandig aan de slag. Trajectbegeleiding door WWf of Ecolife is
mogelijk.
De milieubarometer maakt knelpunten in de milieutoestand van de stad of gemeente
zichtbaar en creëert een draagvlak bij de bevolking om deze knelpunten aan te pakken.
In de milieubarometer zitten er evenwel maar enkele indicatoren die betrekking heb-
ben op biodiversiteit. Daarom lanceerde Natuurpunt een aparte website, waarop ge-
meenten hun ‘prestaties’ op biodiversiteitsgebied kunnen aftoetsen. De vragenlijst
met 100 punten is niet alleen bedoeld als meetinstrument, maar ook en vooral als
discussie-instrument. De lijst kan bijvoorbeeld om de twee jaar besproken worden in
de milieuraad.
Daarnaast kunnen gemeenten die op zoek zijn naar biodiversiteitscijfers, kunnen ook
op de kar springen van de op de vorige pagina’s vermelde telacties of soortbescher-
mingsacties. Gemeenten kunnen cijfergegevens krijgen van acties waar zij op één of
andere manier hun ondersteuning aan verleend hebben.
➽ Gegevens over de vogels en vlinders in de tuinen van de inwoners die meededen aan
‘Vogels voeren en beloeren’ en ‘Vlinder mee’
➽ Gemeentelijke gegevens van amfibieëninventarisaties (o.a. bij overzetacties)
➽ Gegevens van de monitoring van lokale soortbeschermingsprojecten.
ook andere elementen kunnen in het cijferoverzicht een plaatsje krijgen:
➽ aantal Velt 1-2-3-tuinen
➽ aantal ja’s op de biodiversiteitsbevraging van Natuurpunt
➽ mEEr INfo
www.ecolife.be/milieubarometer.
www.natuurpunt.be/lokalebiodiversiteit
Voor de telacties: zie hierboven.
35

38. 5
36
© Edgard Verhasselt, Natuurpunt

39. DENK GloBaal,
HaNDEl loKaal
In vorige hoofdstukken gaven we verschillende pistes aan om biodiversi-
teit lokaal te bevorderen, maar we kunnen door onze gedragspatronen
hiér ook een grote invloed hebben op biodiversiteit elders in de wereld.
37

40. DENK GloBaal, HaNDEl loKaal
5.1 fSc-HouT
Het gaat niet goed met de bossen. Deze belangrijke ecosystemen, met hun immense
rijkdom aan leven, staan wereldwijd onder druk. Belangrijkste oorzaken zijn bosomvor-
ming voor landbouw (palmolieplantages, soja, veeteelt), bosbranden, klimaatveran-
dering, illegale houtkap en niet duurzame bosexploitatie.
Nochtans hoeft houtwinning niet noodzakelijk schadelijk voor het milieu te zijn. onze
toevlucht nemen tot andere materialen is dan ook nergens voor nodig. Hout is immers
een hernieuwbare grondstof die milieuvriendelijker is dan de meeste alternatieven.
Wél moet houtwinning op een verantwoorde en duurzame manier gebeuren. Daarom
ontstond het concept boscertificering. Boscertificering is een van de instrumenten
die duurzaam bosbeheer kunnen evalueren en ondersteunen, onder meer via bewust-
making van de consument. Wereldwijd bestaan er tientallen van dergelijke certifica-
ten. Het meest bekende initiatief is het fSc-label, wat staat voor ‘forest Stewardship
council’. Het is een internationale, onafhankelijke, niet-gouvernementele non-pro-
fitorganisatie die in 1993 werd opgericht door boseigenaars, de houtsector, sociale
bewegingen en milieuorganisaties zoals WWf. De forest Stewardship council streeft
naar verantwoord bosbeheer wereldwijd.
Ieder van ons koopt en gebruikt houtproducten. als lokale consument kunnen wij er
dus bewust voor kiezen die producten te kopen waarvan we weten dat ze de schade
aan het milieu elders in de wereld (en dus ook de biodiversiteit) zoveel mogelijk beper-
ken. fSc-gelabeld hout geeft deze garantie.
Gemeenten kunnen fSc-criteria opnemen in hun eigen bestekteksten, subsidies voor-
zien voor fSc-producten, en sensibilisatie-acties opzetten voor burgers en verenigin-
gen. Trajectbegeleiding door WWf en fair Timber is mogelijk. (zie kofferfiche in projec-
tendatabank op www.tandemweb.be)
➽ mEEr INfo
www.fsc.be
www.wwf.be klik dossiers/bossen/fSc
www.tandemweb.be klik ‘projectendatabank’
38

41. 5.2 mSc-VIS
De oceanen kennen een even grote biodiversiteit als de tropische regenwouden, maar
deze rijdkom aan soorten zou op één generatie tijd kunnen verdwijnen.
Van oudsher wordt vis beschouwd als een onuitputbare voedselbron. maar sommige vis-
soorten zijn bijna volledig verdwenen, en andere nemen drastisch in aantal af.
Veel vissers zijn zich bewust van de noodzaak om de vispopulaties en het zeemilieu te
beschermen. maar de lokroep van de winst, het afval dat de grote commerciële vis-
sersvloten in zee achterlaten, nieuwe vistechnieken... hebben wereldwijd een enorme
inpact op de visserij.
ook in deze kwestie kunnen wij als lokale consument een verschil maken door te kiezen
voor vis die op duurzame wijze is gevangen of gekweekt.
Daarvoor is, naar analogie met fSc, een kwaliteitslabel voor vis gelanceerd dat duur-
zame visvangst garandeert: het mSc-label. De marine Stewardship council (mSc) is een
onafhankelijke non-gouvernementele organisatie. zij werkt met vissers, kleinhande-
laars en andere actoren op de markt, en identificeert, certificeert en promoot ver-
antwoorde visserijpraktijken. Daarmee bedoelen we een visserij die oog heeft voor het
milieu, sociaal gunstig is en economisch rendabel.
Daarnaast heeft WWf in samenwerking met Stichting De Noordzee een VISwijzer voor de
Belgische markt gepubliceerd waarin de verschillende vissoorten op de markt worden
onderverdeeld in een groene, oranje en rode categorie. Bovendien wordt hierin be-
knopt de kern van het probleem weergegeven.
Gemeenten en verenigingen kunnen in hun keukens enkel vis gebruiken uit de groene
categorie van de viswijzer en/of met mSc-label, en hierover sensibiliseren naar burgers
en leden.
➽ mEEr INfo
www.wwf.be klik dossiers/oceanen en kusten
rechtstreekse link viswijzer: www.wwf.be/_media/viswijzer_854049.pdf
www.msc.org
39

42. DENK GloBaal, HaNDEl loKaal
5.3 EcoloGIScHE VoETafDruK
Naast houtgebruik en visconsumptie hebben vele andere aspecten van onze levensstijl
indirect een impact op de biodiversiteit van onze planeet. Door onze impact op het
milieu zo klein mogelijk te maken kunnen we de fauna en flora waarvan we uiteindelijk
afhankelijk zijn, wat meer ademruimte geven.
Een interessante manier om deze impact die onze levensstijl op het milieu heeft te kun-
nen inschatten is de ‘ecologische voetafdruk’.
De ’ecologische voetafdruk‘ is een model om het milieugebruik van individuen zicht-
baar te maken. uitgangspunt is dat we beschikken over één planeet en weten hoeveel
bewoners er zijn. op basis daarvan kan berekend worden hoeveel ‘ruimte’ elke wereld-
bewoner toekomt: het eerlijke aandeel aarde, de oppervlakte die elke wereldburger
in principe kan gebruiken om aan zijn/haar behoeftes te voldoen. op basis van het
aantal bewoners van de planeet en de hoeveelheid biologisch productieve oppervlakte
is er 2.1 ha vruchtbare aarde beschikbaar per persoon. Dit eerlijke aandeel aarde dient
niet alleen om te voldoen aan onze voedingsbehoefte, maar het bevat ook de opper-
vlakte om te wonen, om energie op te wekken en ons afval kwijt te kunnen. ook de
oppervlakte voor het behoud van andere soorten (bijvoorbeeld via natuurgebieden)
is inbegrepen in dit cijfer. De ecologische voetafdruk van een persoon kan je dus af-
wegen ten opzichte van het eerlijke aandeel aarde. zo blijkt de gemiddelde Belg, met
een voetafdruk van 5,1 ha, ruim boven dit eerlijke aandeel aarde te zitten. Dankzij
de ecologische voetafdruk calculator kan je berekenen hoe groot de impact van jouw
levenswijze (woning, voeding, vervoer etc) is op het milieu. zie: wwf-footprint.be/nl
Gemeenten en verenigingen kunnen bij WWf en Ecolife terecht voor ondersteuning bij
het opzetten van een sensibiliseringscampagne rond ecologische voetafdruk (mét ge-
personaliseerde online calculator) of bij het berekenen van de ecologische voetafdruk
van hun gebouwen.
➽ mEEr INfo
www.tandemweb.be klik projectendatabank en zoek op ‘ecologische voetafdruk’
www.wwf.be klik dossiers/duurzaamheid
40

43. © Edgard Verhasselt, Natuurpunt

44. 6
42
© Edgard Verhasselt, Natuurpunt

45. curSuSaaNBoD
43

46. curSuSaaNBoD
6.1 curSuSSEN EN SprEKErS Voor
mIlIEuraaDSlEDEN EN aNDErE
GEïNTErESSEErDE INWoNErS
Je kan in jouw gemeente of in jouw vereniging ook een spreekbeurt organiseren over
biodiversiteit. Je kan daarvoor terecht bij Tandem, of bij 1 van de 9 Tandempartners.
Hieronder een greep uit het aanbod. Voor het volledige aanbod kan je terecht op
www.tandemweb.be > sprekersaanbod
cursussen van VElT
➽ Siertuin zonder gif – omgaan met ongewenste gasten
al eeuwenlang bestrijdt de mens ongewenste planten en dieren. Dit is vandaag uit-
gegroeid tot een gigantische scheikundige industrie die de natuur in al zijn vormen
bedreigt. In de ecologische benadering geldt: beter voorkomen dan genezen. Enkele
uitgangspunten en vooral wat kennis over de werking van de natuur helpen ons al een
heel eind op weg. Deze voordracht geeft vooral info over en tips voor het gifvrij hou-
den van de siertuin.
➽ minimoestuin
Deze voordracht is rijkelijk geïllustreerd met fotomateriaal en geeft een antwoord op
volgende vragen: Wanneer - en waarom - kan groenteteelt in potten en bakken inte-
ressant zijn? Waarin kan zoal gekweekt worden? Wat met de potgrond? Welke groen-
ten - soorten en rassen - kunnen succesvol in een pot geteeld worden?...
➽ Siertuin ten huize van (6 lessen)
In een ecologische siertuin begeleid je natuurlijke processen, zonder die naar de men-
selijke hand te dwingen. Het resultaat is een tuin waar je zelf meer van geniet en
waarmee je een positieve bijdrage levert aan natuur en milieu. Deze lessenreeks van 6
halve dagen of avonden wordt afgesloten met een tuinbezoek.
➽ Basiscursus ecologische moestuin
Wie ecologisch tuiniert, gaat een samen-
werking aan met de natuur. Die heeft
heel wat middelen in huis om voor mooie
en lekkere planten te zorgen. problemen
voorkomen, daar gaat het om.
© Evelyne fiers - Velt
44

47. ➽ Tuin zonder groenresten
Groenresten kunnen we voorkomen. Daartoe kiezen we voor de geschikte groenvorm en
de geschikte planten. zo wordt de bodem beter bedekt waardoor je minder onkruid hebt.
Bomen en struiken krijgen voldoende ruimte waardoor er minder snoeiwerk is. creatieve
en praktische oplossingen voor het verwerken van je groenresten komen aan bod.
➽ De juiste plant op de juiste plaats
Tijdens deze cursus tonen we het belang aan van het microklimaat in de tuin. ook
andere factoren om rekening mee te houden bij het kiezen van planten in de tuin,
komen aan bod. Deze workshop gaat bij voorkeur bij iemand thuis door. Doorheen de
voordracht wordt duidelijk gemaakt dat wie met de natuur meewerkt, zonder veel werk
een gezonde tuin bekomt die jarenlang mooi blijft.
➽ Bloembollen, de aankondiging van de langverwachte lente
Bloembollen zijn er in alle maten en soorten: voor onder de bomen en struiken, om in
het gras te planten en in de bloemenborder. met welke andere planten kunnen ze sa-
mengroeien en wat als ze uitgebloeid en afgestorven zijn?
cursussen van Natuurpunt Educatie
Natuurpunt Educatie geeft vormingen over insecten, vogels, zoogdieren… De cursus-
sen besteden ook aandacht aan hoe elk van ons maatregelen kan nemen om bedreigde
soorten iets meer ruimte te geven. Elke les kan aangevuld worden met 1 of meer prak-
tische sessies.
cursussen van VIBE
➽ Groendaken
Dakbegroeiing bestaat al sinds mensenheugenis en is sinds enkele decennia opnieuw
aan een opmars bezig. Waarom kiest men er voor? Wat zijn de voordelen en hoe begint
men eraan?
➽ Water infiltreren? zeker proberen!
Het opnieuw laten insijpelen van regenwater in de bodem is nuttig om een aantal pro-
blemen zoals wateroverlast te voorkomen. Dikwijls is er slechts een kleine inspanning
nodig om regenwater af te koppelen van de riool en te laten infiltreren in je tuin. Deze
cursus vertelt je hoe je aan de slag kan.
➽ mEEr INfo
www.tandemweb.be > cursussen en sprekers.
www.verlicht.be (vormingsdatabank rond milieu en natuur)
www.velt.be
www.natuurpunt.be/educatie
www.vibe.be
45

48. curSuSaaNBoD
6.2 curSuSSEN Voor GroENarBEIDErS
Verschillende milieuverenigingen bieden op aanvraag (en tegen betaling) ook cursus-
sen op maat van groenarbeiders (en ander gemeentepersoneel).
zo kan je bij Natuurpunt Educatie terecht voor een gespecialiseerde cursus over de
noden van fauna en flora in de bermen. Bij VElT voor cursussen over pesticidenreductie
in groenzones en verhardingen.
Het meest uitgebreide aanbod vind je bij Inverde vzw. Deze gespecialiseerde vormings-
instelling biedt tientallen opleidingen aan over het beheer van bos-, groen- en na-
tuurgebieden, maar ook over waterbeheer, visserij, de open ruimte en aanverwante
thema’s. Een greep uit het aanbod:
➽ Technische cursussen: Beplantingen, duurzaam onkruidbeheer op verhardingen, ga-
zons en graslanden - aanleg en onderhoud, maken van houten constructies, veilig en
milieuvriendelijk omgaan met tal van machines.
➽ Theoretische cursussen: Beheer van waterrijke gebieden, bosbouw vandaag, dun-
ningen aanduiden, harmonisch park- en groenbeheer, inheemse bomen en struiken,
omgaan met grazers & begrazingsbeheer, plantensoorten – basiscursus, wetgeving
waaronder kappen en planten van bomen, natuurdecreet, bodecreet enz.
➽ mEEr INfo
www.inverde.be
De stad Gent liet al haar groenarbeiders de cursus Harmonisch park- en Groen-
beheer volgen. op die manier pakken arbeiders biodiversiteitsacties mee in hun
dagdagelijkse groenonderhoud.
46

49. plaNNEN EN mIDDElEN
zeven vuistregels voor een goed en efficiënt gemeentelijk biodiversiteitsbeleid
1. roep betrokkenen en deskundigen samen om de nodige adviezen en kennis in te
zamelen voor de bijsturing van lopende en de ontwikkeling van bijkomende initiatie-
ven. Dat kan bijvoorbeeld in het kader van een (open) milieuraad.
2. Voer een positieve communicatie, en bundel daarvoor de krachten met actoren uit
het middenveld.
3. Stem het beleid en de maatregelen m.b.t. biodiversiteit af op duidelijke en meet-
bare doelen m.b.t. leefgebieden en soorten, volgens vast te leggen prioriteiten en
een concreet stappenplan.
4. Geef voorrang aan de meest bedreigde en kwetsbare leefgebieden, dier- en plan-
tensoorten en kwetsbare ecosystemen waarbij een bovenregionale en (inter)natio-
nale verantwoordelijkheid in het spel is. Hierbij worden de Vlaamse ‘rode lijsten’ en
de Europese Habitat- en Vogelrichtlijn als leidraad gebruikt.
5. Voorzie voor de diverse voorgestelde acties voldoende middelen, onder andere uit
de nieuwe samenwerkingsovereenkomst 2008 – 2013. De gemeente kan dit inscha-
kelen om lokale soortbeschermingsacties uit te voeren: aankoop van bedreigde ge-
bieden, poelen graven, projecten rond wegbermen…
6. Versterk de samenwerking tussen verschillende doelgroepen, waaronder de natuur-
beweging en andere ruimtegebruikers. ondersteun de initiatieven ter versterking
van de biodiversiteit uitgaande van burgers verenigd in organisaties van het mid-
denveld. Bekijk ook de modeladviezen van Tandem.
47

50. WaT KaN TaNDEm DoEN?
De Vlaamse overheid wil lokale samenwerking rond duurzaam lokaal milieubeleid stimu-
leren en doet hiervoor beroep op de kennis en knowhow van de milieubeweging. Door
een samenwerkingsovereenkomst tussen de Vlaamse overheid en Bond Beter leefmilieu
– koepel van Vlaamse milieu- en natuurverenigingen – werd de oprichting van Tandem
mogelijk gemaakt. BBl en acht gewestelijke milieu- en natuurverenigingen verbinden
zich ertoe om met Tandem een ondersteunende en stimulerende werking uit te bouwen
ten dienste van lokale besturen en verenigingen.
➽ Tandem biedt gemeenten, steden en provincies een aanbod van eenvoudig toe te
passen acties en projecten van verenigingen, om zo een duurzaam lokaal milieubeleid
te stimuleren.
➽ Tandem helpt milieu- en andere verenigingen om op lokaal niveau een volwaardige
samenwerking rond duurzaam lokaal milieubeleid uit te bouwen en ondersteunt zo de
capaciteitsopbouw van verenigingen.
➽ Tandem biedt specifieke vorming voor lokale milieuraadsleden.
als je de kriebels voelt om met één van de projecten uit deze brochure aan de slag te
gaan, kijk dan zeker eens op www.tandemweb.be. Een aantal van de projecten die we
hier opsommen zitten ook in de Tandemkoffer: met bijhorende affiches, folders, voor-
beeldbrieven, persteksten, enz.
Tandem biedt in de reeks Beter adviseren ook verschillende modeladviezen (en model-
verordeningen) aan waarin verschillende items uit deze brochure uitgewerkt worden.
(www.tandemweb.be klik Info voor milieuraden)
als gemeente, vereniging of milieuraad kan je bovendien rechtstreeks bij verschillende
verenigingen uit het Tandemnetwerk terecht voor informatie, tips en hulp in verband
met biodiversiteit.
48

51. INTErESSaNTE lINKS EN coNTacTEN
www.tandemweb.be
www.natuurpunt.be/lokalebiodiversiteit en www.natuurpunt.be/tuin
www.velt.be
www.123ecotuin.be
www.zonderisgezonder.be
www.vibe.be

52. tandem fietst
Tweekerkenstraat 47 met de steun van
1000 Brussel de Vlaamse Gemeenschap
tel. 02 282 19 40
info@tandemweb.be
www.tandemweb.be