1. (ENDOCRINE SYSTEM)
ครูนุชนารถ เมืองกรุง

2. ป 2391 ARNOLD A. BERTHOLD

3. หมายถึง สารเคมีที่ทําหนาที่ควบคุมการทํางาน
ของระบบตางๆ ในรางกาย เชนการทํางานของระบบสืบพันธุ
ระบบขับถาย ตลอดจนกระบวนการเมแทบอลิซึมของรางกาย
ฮอรโมนสวนใหญเปนสารประเภทโปรตีน
และสเตรอยด ที่ผลิตจากเนื้อเยื่อหรือตอมไรทอ
(endocrine tissue หรือ endocrine gland)

4. ตอมไรทอ (endocrine gland) ตอมที่หลั่งสารและไปมีผลตอ
เซลลเปาหมายโดยผาน extracellular fluid เชนกระแสเลือด
ตอมมีทอ(exocrine gland) ตอมที่หลั่งสารและไปมีผลตอเซลล
เปาหมายโดยผานทอ

5. หนาที่ของฮอรโมนแบงออกไดเปน 3 กลุมใหญ
1. ควบคุมการเจริญเติบโต (growth)
2. ควบคุมและรักษาสภาพแวดลอมภายในรางกายใหเปนปกติ
3. ควบคุมการทํางานของรางกายอยางอัตโนมัติ
5

6. Chemical messengerหรือmolecular messenger แบงเปน 5 ชนิดดังนี้
1. Paracrine (local regulator) 2. Neurotransmitter 3. Neurohormone
4. Hormone 5. Pheromone
6

7. ฮอรโมนแบงตามโครงสรางทางเคมีไดเปน 4 ชนิด คือ
1. ฮอรโมนเปปไทดหรือโปรตีน (Polypeptide hormone)
เปนสารประกอบประเภทโปรตีนหรือโพลีเปปไตดขนาดเล็ก ละลายน้ําได
ระดับฮอรโมนเปลี่ยนแปลงเร็ว ออกฤทธิ์ที่เยื่อหุมเซลลของอวัยวะเปาหมาย
ไดแก ฮอรโมนจากไฮโพทาลามัส ตอมใตสมอง ตับออน และตอมพาราไทรอยด
7

8. ฮอรโมนแบงตามโครงสรางทางเคมีไดเปน 4 ชนิด คือ
2. ฮอรโมนสเตียรอยด (Steroid hormone)
เปนฮอรโมนที่ไมละลายในน้ํา และไมถูกเก็บไวในตอมที่สราง เมื่อสรางขึ้นแลวจะ
สงไปยังอวัยวะเปาหมายในทันที ระดับฮอรโมนคอนขางคงที่
ไดแกตอมหมวกไต ( adrenal gland) รังไข (ovary) และอัณฑะ (testis)
8

9. ฮอรโมนแบงตามโครงสรางทางเคมีไดเปน 4 ชนิด คือ
3. ฮอรโมนเอมีน (Amine hormone)
เปนฮอรโมนที่ไดจากกรดอะมิโนเชื่อมกันแลวตัดหมูคารบอกซิลออก จะไดเอมีน
ฮอรโมนกลุมนี้ละลายน้ําได มีระดับฮอรโมนไมแนนอน สูง ๆ ต่ํา
ไดแก ฮอรโมน ไทรอกซิน (thyroxin) และแคทีโคลามิน (catecholamine)
9

10. ฮอรโมนแบงตามโครงสรางทางเคมีไดเปน 4 ชนิด คือ
4.ฮอรโมนกรดไขมัน (Fatty acid hormone)
เปนสารประกอบของกรดไขมัน มีผลทําใหกลามเนื้อและหลอดเลือดหดตัว
ไดแก prostaglandin พบใน semen และสรางจากตอมเนื้อเยื่อ
10

11. กลไกการออกฤทธิ์ของchemical messenger และฮอรโมน
-ออกฤทธิ์ไดโดยการจับกับตัวรับสัญญาณ(receptor)
สารเคมีตัวเดียวกันสามารถมีผลตอ
เซลลชนิดตางๆ ไดตางกันโดยขึ้นกับ
1.ตัวรับตางกัน (a กับb&c)
2.ตัวถายทอดสัญญาณในเซลล
ตางกัน (bกับc)
11

12. การออกฤทธิ์ของฮอรโมน แบงตามโครงสรางไดเปน 2 แบบ
1.พวกที่มีตัวรับอยูที่ผนังเซลล(cell membrane receptor)ไดแกฮอรโมนที่มีขนาดใหญ
ผานเขาเซลลไมได ไมละลายในไขมัน เชน ฮอรโมนโปรตีน
12

13. 2.พวกที่มีตัวรับอยูภายในเซลล ไดแกฮอรโมนที่มีขนาดเล็กและละลายในไขมันได
เชน ฮอรโมนสเตียรอยด, ฮอรโมนไทรอยด, Vitamin D3,
-ตัวรับอาจอยูในไซโตพลาสม
หรือนิวเคลียส
-ตัวรับเมื่อจับกับฮอรโมน
(hormone-receptor complex)
จะทําหนาที่เปน transcription factor
13

14. ฮอรโมนจากตอมไรทอที่สําคัญของรางกาย

ตอมไรทอมีการเปลี่ยนแปลงมาจากเนื้อเยื่อทั้ง 3 ชั้น คือ
1. พวกที่เปลี่ยนแปลงมาจากเนื้อเยื่อชั้นกลาง
* สรางสารพวกสเตอรอยด
- ตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex)
- รังไข (ovary)
- อัณฑะ (testis)
2. พวกที่เปลี่ยนแปลงมาจากเนื้อเยื่อชั้นนอก และเนื้อเยื่อชั้นใน
* สรางสารพวกเปปไทด โปรตน ี
- ตอมไทรอยด(thyroid gland)
- ตอมใตสมอง(hypophysis หรือ pituitary)
- ตอมหมวกไตสวนใน(adrenal medulla)

15. ความสําคญของตอมไรทอตอรางกาย
ั
1. พวกที่รางกายขาดไมได(essential endocrine gland)
- ตอมไทรอยด (thyroid gland)
- ตอมพาราไทรอยด(parathyriod gland)
- ตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex)
- ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส
2. พวกที่รางกายขาดได(non-essential endocrine gland)
- ตอมใตสมองสวนหนา (pituitary)
- ตอมไพเนียล(pineal gland)
- ตอมหมวกไตสวนใน (adrenal medulla)
- รังไข (ovary)
- อัณฑะ(testis) 15

18. 1. ตอมไพเนียล
2. ตอมใตสมอง
3. ตอมไทรอยด
4. ตอมพาราไทรอยด
5. ตับออน
6. ตอมหมวกไต
7. อวัยวะเพศ
8. รก
9. ตอมไทมัส
10. กระเพาะอาหารและลําไสเล็ก

19. 1. ตอมไพเนียล (pineal gland)
 ตอมไพเนียล ของสัตวเลือดเย็น สัตวสะเทินน้ําสะเทินบก และสัตวเลื้อยคลาน
บางชนิดไมสรางฮอรโมน แตเปนกลุมของเซลลรับแสง
 ในสัตวเลือดอุนจําพวกสัตวเลี้ยงลูกดวยนม การทํางานของตอมนี้สัมพันธกับแสง
สวางและการรับภาพ
 ในคน ตอมไพเนียลอยูระหวางเซรีบรัมซีกซายและซีกขวา ทําหนาที่สรางฮอรโมน
เมลาโทนิน มีหนาที่ยับยั้งการเจริญเติบโตของอวัยวะสืบพันธุไมใหเติบโตเร็วเกินไป

20. 2. ตอมใตสมอง(hypophysis หรือ pituitary)
 อยูติดตอกับสวนลางของสมองสวนไฮโพทาลามัส
 แบงได 3 สวน คือ ตอมใตสมองสวนหนา สวนกลาง และสวนหลัง
 มีขนาดประมาณ 1 – 1.5 ซม.

21. 1. ตอมใตสมองสวนหนา(Anterior pituitary)
2. ตอมใตสมองสวนกลาง (intermidiate )
3. ตอมใตสมองสวนหลัง (Posterior pituitary)
21

22. ตอมใตสมองสวนหนา(anterior pituitary gland or adenohypophysis)
-ควบคุมการหลั่งฮอรโมนโดยไฮโปทาลามัส โดยหลั่ง releasing/inhibiting
ผานทางเสนเลือด portal vessel
22

23. สรางฮอรโมนประสาท
ปลอยที่ตอมใตสมองสวนหลัง
ปลายแอกซอนมาสิ้นสุดและหลั่งฮอรโมนประสาทออกสูกระแสเลือด

24. ( anterior pituitary gland or adenohypophysis )
1. โกรทฮอรโมน (GH)
2. โกนาโดโทรฟน (Gn) ประกอบดวย FSH และ LH
3. โพรแลกทิน
4. อะดรีโนคอรติโคโทรฟน (ACTH)
5. ไทรอยดสติมิวเลติงฮอรโมน (TSH)
6. เอนดอรฟน

25. 1. ฮอรโมนโกรท (Growth hormone,GH)
- ฮอรโมนโกรท (Growth hormone,GH) เปนสารพวกโปรตีน
ควบคุมการเจริญเติบโต ของรางกาย
นอยไป มากไป
เด็ก dwarfism giantism
ผูใหญ acromegaly simmon’s disease
25

26. GIANTISM
 เนื่องจากในวัยเด็กมีการสราง GH มากเกินไปจะมีผลกระตุนการเจริญเติบโตมากกวา
ปกติ เรียกวา สภาวะยักษ (giantism)
26

27. 13 years old
21 years old
Entering his car,
18 years old front seat had
to be removed
18 years old 27
High School
Graduation
http://www.altonweb.com/history/wadlow/

28. DWARFISM
 เนื่องจากในวัยเด็กมีการขาดฮอรโมน
GH นอยทําใหเกิดอาการรางกายมี
ขนาดเล็ก แคระแกร็น เนื่องจากการ
เจริญเติบโตของกระดูกถูกยับยัง
้
ระบบสืบพันธไมเจริญ
28

29. ACROMEGALY
 เนื่องจากในวัยผูใหญมีฮอรโมน GH มากเกินไปจะมีผลตอการกระตุนการ
เจริญของกระดูกในดานกวาง เนื่องจากกระดูกทางดานยาวบิดไปแลว ยาวอีก
ไมได และยับยั้งเนือเยื่อเกี่ยวพันดวย ทําใหกระดูกที่คางขยายขนาดกวางขึ้น
้
ฟนหางใบหนาเปนรูปสี่เหลี่ยมคางหมู นิ้วมือ นิ้วเทามีขนาดใหญขึ้น ผิวหนัง
หนาและหยาบ
29

30. SIMMON’S DISEASE
 เนื่องจากในผูใหญที่มีฮอรโมนโกรธนอย
มักไมแสดงลักษณะอาการใหเห็นแตพบวา
น้ําตาลในเลือดต่ําจึงทนตอความเครียด
ทางอารมณไดนอยกวาคนปกติ และมักจะ
เปนลมหนามืดงาย อาจเปนโรคผอมแหง
30

31. 2. ฮอรโมนโกนาโดโทรฟน
(gonadotrophin หรือ gonadotrophic hormone,Gn )
1. ฟอลลเคล สติมิวเลติงฮอรโมน (follicle stimulating hormone ; FSH)
ิ ิ
2. ลูทิไนซิงฮอรโมน (Lutinizing hormone ;LH)
31

32. ในเพศชาย
- FSH กระตุนการเจริญเติบโตของหลอดสรางอสุจิ (siminiferous tubule)
ในอัณฑะและกระตุนการสรางอสุจิ (Spermatogenesis)
- LH กระตุนใหกลุมอินเตอรสติเชียลเซลลของอัณฑะใหสรางและหลั่ง
ฮอรโมน เทสโทสเทอโรน (Testosterone) ซึ่งเปนฮอรโมนเพศชาย ดังนั้นในเพศ
ชายจึงเรียกอีกชื่อหนึ่งวา ฮอรโมนกระตุนอินเตอรสติเชียล ( interstitial cell
stimulating hormone หรือ ICSH)

33. - ฮอรโมน LH กระตุนกลุมเซลล
อินเตอรสติเชียลใหหลั่ง
- ฮอรโมนเทสโทสเตอโรน (testosterone)
33

34. ในเพศหญิง
- FSH จะกระตุนการเจริญเติบโตฟอลลิเคิลของรังไข (Ovarian follicle)
และออกฤทธิ์รวมกับฮอรโมน LH ใหสรางและหลั่งฮอรโมนอีสโทรเจน (estrogen )
- LH กระตุนใหไขสุกและการตกไข และหลังการตกไขแลวจะชวยกระตุน
ใหเซลลที่เหลือในฟอลลิเคิลใหกลายเปนคอรปสลูเทียม (corpus luteum) เพื่อสราง
ฮอรโมนโพรเจสเทอโรน ( progesterone)ซึ่งมีผลตอการเปลี่ยนแปลงของเยื่อบุมดลูก
เพื่อรองรับการฝงตัวของเอ็มบริโอ
34

35. 3. ฮอรโมนโพรแลกติน (prolactin) หรือ (lactogenic hormone)
• เปนฮอรโมนประเภทโปรตีน กระตุน
การเจริญของทอของการผลิตน้ํานม
กระตุนการสรางและผลิตน้ํานม
• ในขณะตั้งครรภและตอนคลอดจะมี
โพรแลกตินสูง
• โพรแลกตินในเพศชายไมทราบ
หนาที่แนชัด แตมีผูรายงานวา
โพรแลกตินจะทําหนาที่รวมกับ
ฮอรโมนเพศชายในการกระตุน
อวัยวะที่เกี่ยวของกับการสืบพันธุ
เชน ตอมลูกหมาก ทอนําอสุจิ
และตอมสรางน้ําเลี้ยงอสุจิ
35

36. 4. ฮอรโมนอะดรีโนคอรติโคโทรฟน
(adrenocorticotrophin hormone) หรือ ACTH
ทําหนาที่กระตุนอะดรีนัลคอรเทก ของตอมหมวกไตใหสรางฮอรโมนตามปกติ
36

37. ACTH
 กระตุนการเติบโตและการสรางฮอรโมนของตอมหมวกไตสวนนอก
 กระตนการปลดปลอยกรดไขมันออกจากเนื้อเยื่อ
 กระตุนการหลั่งอินซูลินจากตับออน
 กระตุนการหลั่ง GH จากตอมใตสมองสวนหนา
 ACTH ยังมีลักษณะบางอยางเหมือนฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนกลาง(MSH)
จึงกระตุนเมลานินภายในสัตวเลือดเย็น เชน กบ ทําใหมสีเขมขึ้น
ี
37

38. 5. ฮอรโมนกระตุนไทรอยด
(thyroid stimulating hormone)
หรือ TSH ทําหนาที่กระตุนตอมไทรอยดใหหลั่งฮอรโมนตาม ปกติ ฮอรโมนจากตอม
ใตสมองสวนหนาจะควบคุมโดยฮอรโมน ประสาทที่สรางมาจากไฮโพทาลามัส
38

39. 6. เอนเดอรฟน (Endorphin)
• ออกฤทธิ์คลายมอรฟน
• สรางจากตอมใตสมองสวนหนา หรือเนื้อเยื่ออื่นๆ
• ทําหนาที่ระงับความเจ็บปวด
• ชวยใหคิดในทางสรางสรรค
• ชวยเพิ่มความตื่นตัว มีชีวิตชีวาและความสุข
• จะหลั่งออกมาเมื่อเรามีอารมณแจมใส
39

40. ตอมใตสมองสวนกลาง ทําหนาที่ผลิตฮอรโมน ดังนี้
- ฮอรโมนเมลาโนไซต (Melanocyte
stimulating hormone) หรือ MSH
ทําหนาที่ทําใหรงควัตถุภายในเซลล
ผิวหนังกระจายไปทั่ว เซลล
40

41. ตอมใตสมองสวนหลัง(Posterior pituitary gland or neurohypophysis)
-ฮอรโมนที่หลั่งจากตอมใต
สมองสวนหลังสรางมา
จากเซลลประสาทของ
ไฮโปทาลามัส
-โดยเซลลประสาทจะยื่น
สวน axon เขามาในตอม
ใตสมองสวนหลัง
41

42.  ตอมใตสมองสวนหลังหรือ
นิวโรไฮโพไฟซีส ไมได Axons to
สรางฮอรโมนเอง แต primary
capillaries
ฮอรโมนถูกสรางมาจาก
นิวโรซีครีทอรีเซลลของ
ไฮโพทาลามัสโดยกลุม Portal Primary
เซลลเหลานี้จะมีแอกซอน venules capillaries
Pituitary stalk
มาสิ้นสุดอยูภายในตอมใต
สมองสวนหลัง และเขาสู
กระแสเลือด Secondary
Posterior pituitary
capillaries
Anterior pituitary
42

43. 1.วาโซเพรสซิน (Vasopressin) หรือ ฮอรโมนแอนติไดยูเรติก
- ADH มีหนาที่ดูดน้ํากลับของหลอดไต และกระตุนใหหลอด เลือดบีบตัว ถาขาดฮอรโมนนี้จะเกิด
การเบาจืดทําใหปสสาวะ บอย
43

44. ADH
 มีผลใหมีการดูดน้ํากลับที่ทอหนวยไต
 ฮอรโมนนี้จะมีการหลั่งออกมาเมื่อ กระหายน้ํา และขาดน้ํา ความเครียดสูง
ความดันเลือดสูง
 ยาที่มีผลตอการกระตุนประสาทสวนกลาง ฝน เฮโรอีนจะมีผลในการกระตุน
การหลั่งฮอรโมนดวย
 ถามี ADH นอยมากๆจะทําใหเกิดโรคเบาจืด(diabetes insipidus) มีปสสาวะ
ออกมามากถึงวันละ 20 ลิตรตอวัน
 สภาพตึงเครียดและสารนิโคตินทําใหมีการหลั่ง ADH เพิ่มขึ้น ทําใหปสสาวะ
นอยลง แตแอลกอฮอลยับยั้งการหลั่ง ADH ทําใหปสสาวะมากขึ้น
44

45. 2. ออกซีโทซิน (Oxytocin)
ทําหนาที่กระตุนกลามเนื้อเรียบและ อวัยวะภายใน กระตุนกลามเนื้อรอบ ๆ ตอมน้ํานม
ใหขับน้ํานม ฮอรโมนนี้จะหลั่งออกมามากตอนคลอด เพื่อชวยใหกลามเนื้อ มดลูกบีบ
ตัวขณะคลอด
45

47. 3. ตอมไทรอยด (THYROID GLAND)
 จัดเปนตอมไรทอขนาดใหญที่สุด
 อยูติดกับบริเวณกลองเสียง
 มีลักษณะเปน 2 พู
 มีเนื้อเยื่อของพาราไทรอยดติดอยูขางละ 2 ตอม

48. • นําตอมไทรอยดของแกะมาทําใหแหง
แลวบดละเอียดใหคนปกติกินปรากฏวา
ทําใหอัตราเมแทบอลิซึมของรางกายสูงขึ้น
• ผลจากการคนพบสามารถรักษาคนไขที่
ไมสามารถผลิตฮอรโมนจากตอมไทรอยดไดสําเร็จ

49. • ป 2439 โบมานน พบวา เซลลในตอมไทรอยด
มีปริมาณไอโอดีนสูงกวาเซลลอื่นถึง 100 เทา
• คนอยูใกลทะเลมีไอโอดีนในตอมไทรอยด
เขมขนกวาคนที่อยูหางไกลทะเล

50. o ป 2448 มารีน พบวา คนที่อยูริมฝงทะเลเปนโรคคอพอก
นอยกวาคนที่อยูหางทะเล
o ทดลองไมใหไอโอดีนแกสัตวพบวาสัตวเปนโรคคอพอก
เมื่อใหอาหารที่มีไอโอดีนสัตวเหลานั้นก็หายจากโรค


51. - ฮอรโมนที่สรางจากตอมไทรอยดเปนกรดอะมิโนที่มีไอโอดีนอยูดวย

คือ กรดอะมิโน ไทโรซีน ฮอรโมนมี 2 ชนิด คือ
ไทรไอโอโดไทโรนีน (Triiodothyronine , T3 ) ซึ่งมีไอโอดีน 3 อะตอม
และไทรอกซิน (Thyroxin , T4 ) ซึ่งมีไอโอดีน 4 อะตอม
ฮอรโมนที่หลั่งออกมาสวนใหญ (90 % ) เปนไทรอกซิน (T4)
แต T3 ที่มีปริมาณนอยกวา มีความเขมขนมากกวา ฮอรโมนนี้จะถูกเก็บไวในตอม
และจะหลั่งออกมาเมื่อถูกกระตุนจากตอมใตสมองสวนหนา ฮอรโมนทั้ง 2 ชนิด
ใหผลอยางเดียวกันตอเซลลเปาหมาย

52. • เปนฮอรโมนจากตอมไทรอยด
• สรางจากกลุมเซลลไทรอยดฟอลลิเคิล
• ทําหนาที่ควบคุมเมทาบอลิซึมของรางกาย
• ขาดฮอรโมนนี้ในเด็กทําใหเกิดโรคที่เรียกวา เครทินิซึม (Cretinism)
• ขาดฮอรโมนนี้ในวัยผูใหญเกิดโรคที่เรียกวา มิกซีดีมา (Myxedema)

54. พัฒนาการของสมองและสติปญญานอยลงพัฒนาทําใหปญญาออน
แขน ขาสั้น หนาและมือบวม ผิวหยาบแหง ผมบาง ไมเจริญเติบโต
รูปรางเตี้ยแคระ

55. - จะสงผลใหอัตราเมแทบอลิซึมลดนอยลง
- ทําใหออนเพลีย เหนื่อยงาย เซื่องซึม
- เคลื่อนไหวชา กลามเนื้อออนแรง
- รางกายออนแอ ติดเชื้อไดงาย
- หัวใจเตนชา
- ทนหนาวไมได
- มีคอเลสเทอรอลสูงผิวหนังบวมน้ํา หนาบวม
- อวน ทําใหน้ําหนักเพิ่ม
- ผมและผิวแหง
- สมองจะทํางานชาลง ปฏิกิริยาโตตอบชาหรือ
ถึงขั้นความจําเสื่อม
- ประจําเดือนผิดปกติ

56. ผูปวยเปนโรคคอพอกชนิดธรรมดา (ก) และโรคคอพอกชนิดเปนพิษ (ข)

57. 57

58. • เกิดจากการขาดธาตุไอโอดีนเนื่องจากตอมไทรอยด
• ไมสามารถสรางไทรอกซินได
• ตอมใตสมองสวนหนาหลั่ง TSH มากระตุน
ตอมไทรอยดมากเกินไปและตอมนี้ไมสามารถ
สรางไทรอกซินออกไปยับยั้งการหลั่ง TSH ได
ทําใหตอมไทรอยดขยายขนาดผิดปกติ

59.  เกิดจากตอมไทรอยดถูกกระตุนใหสรางฮอรโมนมากเกินไป
 ผูปวยคอหอยไมโตมากนักบางคนตาโปน
 ตอมไทรอยดถูกกระตุนใหทํางานหนักตลอดเวลา
 รักษาโดยการกินยาที่ยับยั้งการสรางฮอรโมน หรือผาตัด
หรือกินสารไอโอดีนซึ่งเปนกัมมันตรังสี เพื่อทําลายเนื้อเยื่อ
บางสวนของตอม

61. • สรางจากตอมไทรอยด
• สรางจากกลุมเซลลที่มีตนกําเนิดตางจากไทรอยดฟอลลิเคิล
เรียกเซลลเหลานี้วาเซลลซี (C-cell) หรือเซลลพาราฟอลลิคิวลาร

62. หนาที่ : ลดระดับแคลเซียมในเลือดใหต่ําลงถาในเลือดมีระดับแคลเซียมสูง
กวาปกติ ทําไดโดย
- เพิ่มการสะสมแคลเซียมที่กระดูก
- ลดการดูดแคลเซียมกลับจากทอหนวยไต ( ขับแคลเซียมทิ้งทางน้ําปสสาวะ )
- ลดการดูดซึมแคลเซียมที่ลําไสเล็ก ( เพื่อไมใหแคลเซียมถูกดูดเขาสูกระแสเลือด )
http://www.pibul.ac.th/vicha
kan/sciweb/Biology42042/H
ormone/Hormone/html/Web
site-endocrine-
system/thyroid.htm

63. http://www.pibul.ac.th/vichakan/sciweb/Biology42042/Hormone/

64. 4. ตอมพาราไทรอยด (PARATHYROID GLAND)
ฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยด
- พาราทอรโมน (parathormone,PTH)
ทําหนาที่
- รักษาสมดุลของแคลเซียมในรางกายใหคงที่
- กระตุนใหมีการเพิ่มระดับแคลเซียมและฟอสฟอรัส ถาหากระดับแคลเซียมในเลือดต่ํา
- ทําใหมีการดูดซึมแคลเซียมที่ลําไสและทอหนวยไตมากขึ้น
- มีการกระตุนใหมีการสลายแคลเซียมออกจากกระดูกมาก
 ดังนั้นถาหากมีฮอรโมนนี้มากเกินไปจะมีผลทําใหเกิดการสะสมของแคลเซียมที่ไต
ที่หลอดเลือด มีการดึงเอาแคลเซียมจากกระดูกและฟนออกมา ทําใหเกิดอาการ
กระดูกเปราะบางและหักงาย ทําใหเปนโรคกระดูกพรุน ฟนหักและผุงาย

65. ก. การควบคุมโดยแคลซิโทนิน ข. ควบคุมโดยพาราทอรโมน

66. 66

67. 67

68. 5. ตับออน (pancreas)
68
http://www.pibul.ac.th/vichakan/sciweb/Biology42042/Hormone/Hormone/html/Website-endocrine-system/Pancreas.htm

70. การศึกษาเกี่ยวกับตับออน
• ป พ.ศ. 2411 พอล แลงเกอรฮานส สังเกตพบกลุมเซลล
กระจายอยูเปนหยอมๆมีหลอดเลือดมาหลอเลี้ยง ตอมาเรียก
กลุมเซลลนวา ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส (Islets of Langerhans)
ี้
• ป พ.ศ.2432 โยฮันน วอน เมอริง พบวาเมื่อตัดตับออนของสุนัข
จะมีผลตอการยอยอาหารประเภทไขมัน
• ป พ.ศ. 2455 พบวากลุมเซลลไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส ผลิต
สารบางอยางมาทางกระแสเลือดและใหชื่อวา อินซูลน (insulin)
ิ
• ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส สรางฮอรโมนที่สําคัญ 2 ชนิด คือ
อินซูลิน และกลูคากอน

72. • เปนฮอรโมนจากกลุมเบตาเซลล (B-cell)
ที่บริเวณสวนกลางของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส
• ทําหนาที่ลดระดับน้ําตาลในเลือดใหเปนปกติ
• ถากลุมเซลลที่สรางอินซูลินถูกทําลาย ระดับน้ําตาล
ในเลือดสูงกวาปกติทําใหเปนโรคเบาหวาน

73. • เปนฮอรโมนที่สรางจากแอลฟาเซลล (∞ - cell)
ซึ่งเปนเซลลประเภทหนึ่งของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส
• กลูคากอนทําหนาที่ตรงขามกับอินซูลิน คือ กระตุน
การสลายตัวของไกลโคเจน
• การเปลี่ยนแปลงระดับน้ําตาลจะเปนสัญญาณยับยั้งและ
กระตุนการหลั่งอินซูลินและกลูคากอน

75. โรคเบาหวาน (diabetes mellitus)
diabetes เปนภาษากรีก มีความหมายวา “ผานโดยตลอด” สวน
คําวา mellitus มีความหมายวา “หวานเหมือนน้ําผึ้ง”
• เกิดจากความผิดปกติในการสรางฮอรโมน
ของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส
• พบน้ําตาลในปสสาวะ
• น้ําตาลในเลือดสูงรางกายกําจัดออกทางปสสาวะ
• โรคเบาหวานมี 2 แบบ
แบบที่ 1 เกิดจากตับออนไมสามารถสรางอินซูลินได
แบบที่ 2 เกิดจากตับออนสรางอินซูลินไดปกติ
แตตวรับอินซูลินผิดปกติอินซูลินทํางานไมได
ั

76. อาการที่สําคัญ
- ปสสาวะบอยและมาก เนื่องจากมีน้ําตาลในเลือดมาก ทอหนวยไตไมสามารถดูดกลับคืนสู
รางกายไดหมด
- กระหายน้ํามากและบอยผิดปกติ
- เมื่อเปนแผลจะหายอยาก มีอาการคันบริเวณอวัยวะสืบพันธุและผิวหนัง
- น้ําหนักตัวลด ออนเพลีย เซื่องซึม เมื่อยลา
- เลือดและปสสาวะมีฤทธิ์เปนกรดมากกวาปกติ เนื่องจากมีสารคีโตน
( ketone body ) จากการสลายไขมันและถาเปนโรคเบาหวานนาน ๆ อาจจะทําให ตาบอด
และไตจะคอย ๆ หมดสภาพในการทํางาน
76

77. 6. ฮอรโมนจากตอมหมวกไต (adrenal gland)
ตั้งอยูเหนือไตทั้ง 2 ขาง แบงออกเปน 2
บริเวณคือบริเวณสวนนอกเรียกวา adrenal cortex และ
สวนในเรียกวา adrenal medulla
77

78. ฮอรโมนจากตอมหมวกไต
ตอมหมวกไต (adrenal gland) ประกอบดวยเนื้อเยื่อ 2 ชนิดคือ
1. อะดรีนัลคอรเทกซ (adrenal cortex) เปนเนื้อเยื่อชั้นนอก
2. อะดรีนัลเมดุลลา (adrenal medulla) เปนเนื้อเยื่อชั้นใน
อะดรีนัลคอรเทกซ
ผลิตฮอรโมนไดมาก สามารถแบงออกเปน 2 กลุมใหญ คือ
78

79. อะดรีนัลคอรเทกซ (adrenal cortex)
1. ฮอรโมนกลูโคคอรติคอยด (Glucocorticoid hormone)
 ทําหนาที่ควบคุมเมตาโบลิซึมของคารโบไฮเดรต
 ฮอรโมนที่สําคัญคือ ฮอรโมนคอรติซอล (cortisol)
มีหนาที่
 เพิ่มปริมาณกลูโคสในเลือดใหสูงขึ้น โดยการกระตุนเซลลตับใหเปลี่ยน
กรดอะมิโนและกรดไขมันเปนคารโบไฮเดรตและเก็บสะสมในรูปของไกลโคเจน
จากนั้นจึงกระตุนตับใหเปลี่ยนไกลโคเจนเปนกลูโคสสงเขากระแสเลือด

 ถามีฮอรโมนกลูโคคอรติคอยด มากเกินไป จะทําใหเปนโรคคูชชิง
(Cushing’ s syndome)
79

80. โรคคูชชิง (CUSHING’ S SYNDOME)
 กลามเนื้อออนแรงเนื่องจากมีการสลายโปรตีนและไขมันตามบริเวณแขนขา
 อวนมีไขมันสะสมแกนกลางลําตัว ใบหนากลมคลายดวงจันทร หนาทองแตก
ลาย บริเวณตนคอมีหนอกยื่นออกมา

81. 2. ฮอรโมนมิเนราโลคอทิคอยด (mineralocorticoid) ทําหนาที่
ควบคุมสมดุลของน้ําและเกลือแรในรางกาย เชน แอลโดสเตอโรน (aldosterone)
ทําหนาที่
• ควบคุมการดูดกลับของโซเดียมไอออน (Na+) และน้ําที่ทอหนวยไต
เขาสูหลอดเลือด
• ขับโพแทสเซียมออกจากทอหนวยไตใหสมดุลกับความตองการของรางกาย
• ควบคุมสมดุลความเขมขนของฟอสเฟตในรางกายอีกดวย
• การขาดแอลโดสสเตอรโรนจะมีผลใหรางกายสูญเสียน้ําและโซเดียมไปพรอมกับ
น้ําปสสาวะและสงผลใหปริมาณเลือดลดลงจนอาจทําใหผูปวยตายเพราะความดัน
เลือดต่ําได
81

82. 3. ฮอรโมนเพศ (ADRENAL SEX HORMONE )
ในภาวะปกติฮอรโมนที่สรางจากอะดรีนัลคอรเทกซมีเพียงเล็กนอยเมื่อ
เทียบกับฮอรโมนเพศจากอวัยวะเพศ สวนใหญจะเปนฮอรโมนเพศชายมี
ฮอรโมนเพศหญิงนอยมาก ฮอรโมนเพศที่สราง เชน แอนโดรเจน (ฮอรโมนเพศ
ชาย) และแอสโทรเจน (ฮอรโมนเพศหญิง)

83.  ถาตอมหมวกไตดานนอก ถูกทําลายจะไมสามารถสรางฮอรโมน
ทําใหเปน โรคแอดดิสัน ( Addison’s disease )
อาการ ผูที่เปนโรคนี้รางกายจะซูบผอม ผิวหนังตกกระ รางกายไม
สามารถรักษาสมดุลของแรธาตุได ซึ่งจะทําใหผูปวยเสียชีวิตได

84. อะดรีนัลเมดุลลา (ADRENAL MEDULLA)
อะดรีนัลเมดุลลา ผลิตฮอรโมนดังนี้
1. อะดรีนาลิน (adrenalin)
ทําใหน้ําตาลในเลือดเพิ่มขึ้น และ กระตุนการเตนของหัวใจ
ทําใหเมแทบอลิซึมเพิ่มขึ้นมาก ซึ่งเปนฮอรโมนที่หลั่งออกมาเมื่อ
รางกายอยูในสภาวะฉุกเฉิน ดังนั้นจึง เรียกอีกชื่อ หนึ่งวา
fligth or fight hormone
2. นอรอะดรีนาลิน (noradrenalin)
ทําหนาที่หลั่งจากเสนประสาทซิมพาเทติก ทําใหความดันเลือดสูงทํา
ใหหลอดเลือดที่ไปเลี้ยงอวัยวะตางๆ บีบตัว
84

85. 7. ฮอรโมนจากอวัยวะเพศ
เพศชาย
- แหลงที่ทําหนาทีสรางฮอรโมนในอัณฑะ (testis) คืออินเตอรสติเชียลเซลล (Interstitial cell)
่
- อยูระหวางหลอดสรางอสุจิในเพศชาย
- เมื่อเริ่มวัยหนุมอินเตอรสติเชียลเซลลจะถูกกระตุนจากฮอรโมน LH หรือ ICSH จากตอมใต
สมองสวนหนาใหสรางฮอรโมนเพศชายทีเรียกวา แอนโดเจน (Androgen) ประกอบดวย
่
ฮอรโมนหลายชนิดที่สําคัญที่สุด คือ เทสโทสเทอโรน (Testosterone)
- เทสโทสเทอโรนมีหนาที่ควบคุมการเจริญเติบโตของอวัยวะสืบพันธุเพศชาย
- และควบคุมลักษณะขั้นที่สองของเพศชาย (Male secondary characteristic)
- คือ เสียงแตก นมขึ้นพาน ลูกกระเดือกแหลม มีหนวดเครา มีขนขึ้นบริเวณหนาแขง รักแร และ
อวัยวะสืบพันธุ กระดูกหัวไหลกวางและกลามเนื้อตามแขนขาเติบโตแข็งแรงมากกวาเพศหญิง
-
85

86. 1. ฮอรโมนจากอวัยวะสืบพันธุในเพศชาย
- แหลงที่ทําหนาที่สรางฮอรโมนในอัณฑะ (testis) คืออินเตอรสติเชียล
เซลล (Interstitial cell)
- อยูระหวางหลอดสรางอสุจิในเพศชาย
- เมื่อเริ่มวัยหนุมอินเตอรสติเชียลเซลลจะถูกกระตุนจากฮอรโมน LH หรือ
ICSH จากตอมใตสมองสวนหนาใหสรางฮอรโมนเพศชายที่เรียกวา แอนโดเจน
(Androgen) ประกอบดวยฮอรโมนหลายชนิดที่สําคัญที่สุด คือ เทสโทสเทอโรน
(Testosterone)
- เทสโทสเทอโรนมีหนาที่ควบคุมการเจริญเติบโตของอวัยวะสืบพันธุเพศชาย
และควบคุมลักษณะขั้นที่สองของเพศชาย (Male secondary
characteristic) ลักษณะดังกลาวที่สําคัญ คือ เสียงแตก นมขึ้นพาน ลูกกระเดือก
แหลม มีหนวดเครา มีขนขึ้นบริเวณหนาแขง รักแร และอวัยวะสืบพันธุ กระดูกหัวไหล
กวางและกลามเนื้อตามแขนขาเติบโตแข็งแรงมากกวาเพศหญิง

90. o ผลิตเซลลไข
o สรางฮอรโมนเพศ
o มีแหลงสรางฮอรโมน 2 แหง คือ ฟอลลเคล และ คอรปลลเทียม
ิ ิ ู

91. 91

93.  ในระยะกอนการตกไข เซลลฟอลลิเคิลที่ลอมรอบไข
จะสรางฮอรโมนอีสโทรเจน
 อีสโทรเจน ทําใหเกิดลักษณะของหญิง
 ควบคุมการเปลี่ยนแปลงที่รังไขและเยื่อบุมดลูก
 อีสโทรเจนกระตุนใหหลั่ง LH มาทําใหโอโอไซตระยะที่ 2
หลุดออกจากฟอลลิเคิล เรียกวาการตกไข
 หลังการตกไขฟอลลิเคิลมีการเปลี่ยนแปลงเปนคอรปสลูเทียม

94.  สรางฮอรโมนโพรเจสเทอโรน ทํางานรวมกับอีสโทรเจน
 กระตุนการเจริญของเยื่อบุชั้นในของผนังมดลูก
 กระตุนตอมน้ํานมใหเติบโต แตไมกระตุนการสรางน้ํานม
 เซลลไขไมไดรับการผสมจากอสุจิ คอรปสลูเทียมจะเปลี่ยนแปลง
และหยุดสรางโพรเจสเทอโรน ทําใหเยื่อบุผนังมดลูกสลายตัว
ถูกขับออกมาเปนประจําเดือน

95. การเปลี่ยนแปลงของฮอรโมน ฟอลลิเคิล
และผนังมดลูกในชวงตางๆ ของรอบประจําเดือน

96. 96

97. สรุปจากแผนภาพ
•จุดที่ระดับฮอรโมน FSHคอยๆเพิ่มขึ้นฟอลลิเคิลจะถูกกระตุนใหเจริญจนถึงจุดที่
ระดับ FSH สูงสุดฟอลลิเคิล
จะเจริญเต็มที่พรอมที่จะใหเกิดการตกไข
•ขณะที่ฟอลลิเคิลเจริญฟอลลิเคิลจะสรางฮอรโมน อีสโทรเจนเพิ่มขึ้นเมื่อฟอลลิเคิล
เจริญเต็มที่ระดับอีสโทรเจนจะสูงสุด
•เมื่อฟอลลิเคิลเจริญเต็มที่ฮอรโมน LH จะมีระดับสูงสุดเพื่อกระตุนใหฟอลลิเคิล
ปลอยไขออกมาและหลังจากตกไขแลว
ระดับฮอรโมน LHจะลดต่ําสุด

98. สรุปจากแผนภาพ
•เนื้อเยื่อของฟอลลิเคิลหลังจากปลอยไขออกไปแลวจะยุบรวมตัวเปนคอรปสลูเทียม
ที่มีสีเหลืองแลวทําหนาที่สรางฮอรโมน โพรเจสเทอโรน
เพื่อกระตุนให เยื่อบุชั้นในของผนังมดลูกเจริญหนาขึ้นเพื่อรอรับการฝงตัวของ
เอ็มบริโอ
•ถาไมมีการฝงตัวของเอ็มบริโอคอรปสลูเทียม จะสลายไป ระดับฮอรโมนอีสโทร
เจน และ โพรเจสเทอโรน จะลดลงต่ําสุด
เมื่อไมมีการสรางโพรเจสเทอโรน จากคอรปสลูเทียมเยื่อบุชั้นในของผนังมดลูก จะ
เริ่มสลายตัวหลุดลอกออกมาเปน ประจําเดือน

99. 8. ฮอรโมนจากรก (PLACENTA)
 เซลลของรกจะหลั่งฮอรโมนฮิวแมน คอริโอนิก
โกนาโดโทรฟน (HCG) หลังจากเอ็มบริโอฝงตัว
ที่ผนังมดลูก
 HCG กระตุนคอรปสลูเทียมในรังไขใหเจริญตอไป

และสรางฮอรโมนโพรเจสเทอโรนเพิ่มขึ้น

100. 9. ตอมไทมัส (THYMUS GLAND)
• มีลักษณะเปนพู มีตําแหนงอยูระหวางกระดูกอก
กับหลอดเลือดใหญของหัวใจ
• มีหนาที่สรางเซลลเม็ดเลือดขาวลิมโฟไซตชนิด ที
หรือเซลล ที
• การแบงเซลลและพัฒนาการของลิมโฟไซตชนิด ที
อาศัยฮอรโมนไทโมซิน (thymosin) ที่สรางจากเซลล
บางสวนของตอมไทมัส
• ไทโมซิน เปนฮอรโมนที่เกี่ยวของกับการสรางภูมคุมกันของรางกาย
ิ

102. 10. กระเพาะอาหารและลําไสเล็ก
แกสตริน (Gastrin)
• สรางจากกระเพาะอาหาร
• กระตุนการหลั่งเอนไซมและกรดไฮโดรคลอริก
ซีครีทิน (Secretin)
• สรางจากดูโอดีนัมของลําไสเล็ก
• กระตุนตับออนใหหลั่งเอนไซมและ
โซเดียมไฮโดรเจนคารบอเนต
• กระตุนการบีบตัวของทอน้ําดี

103.  รางกายตองมีระบบควบคุมการหลั่งฮอรโมนของตอมไรทอ
เพื่อปองกันการหลั่งฮอรโมนโดยไมจํากัด
 ระบบควบคุมอาจเปนปริมาณของฮอรโมนเอง หรือระดับ
สารเคมีอื่นๆ ในเลือด
 ระบบควบคุมแบบยอนกลับมี 2 ลักษณะ คือ
1. การควบคุมแบบยับยั้งยอนกลับ (negative feedback)
2. การควบคุมแบบกระตุนยอนกลับ (positive feedback)


106. 106

107. 107

108. ฟโรโมน หมายถึง สารเคมีที่ผลิตจากตอมมีทอ
ของสัตวที่สรางออกมาแลวไมมีผลตอรางกายของสัตวเอง
แตสามารถไปมีผลตอสัตวตวอื่นที่เปนชนิดเดียวกัน
ั
ทําใหเกิดการเปลี่ยนแปลงทางสรีระและพฤติกรรมได

109. ฟโรโมนมี 3 ทางคือ
1. ทางกลิ่น (Olfaction) : พบในแมลงหลายชนิด สวนมากก็เพื่อการดึงดูดเพศตรงขามใหมาหา
หรือไมก็เปนการบอก.... ใหรูวาอยูที่ไหน หรือเปนสัญญาณอันตรายเตือนใหรู เชน ฟโรโมนของตัว
ชะมดมีกลิ่นแรงมากเราสกัดเอามาทําเปนหัวน้ําหอม
2. การกิน (Ingestion) : เชน ผึ้งนางพญาจะสรางสารจากตอมบริเวณระยางคปาก เรียกวา Queen
substance สําหรับ.... เอาไวลอผึ้งงาน เมื่อผึ้งงานกินเขาไปจะไปยับยังรังไขของผึ้งงานไมใหมีการ
้
เจริญเติบโตและสรางรังไขจึงไมมีโอกาส.... สืบพันธุเหมือนนางพญา
3. การดูดซึม (Absorption) : พบเฉพาะในสัตวไมมีกระดูกสันหลังเทานั้น เชน แมงมุมบางชนิดและ
แมลงสาบ ....ตัวเมียจะปลอยฟโรโมนทิ้งเอาไวจนกระทั่งตัวผูมาสัมผัส ก็จะซึมเขาไปกระตุนใหเกิด
ความตองการทางเพศ... ติดตามหาตัวเมียจนพบและทําการผสมพันธุ แตในตั๊กแตนตัวผูจะปลอย
ฟโรโมนทิ้งเอาไวหลังจากผสมพันธุ ....เมื่อตัวออนมาสัมผัสฟโรโมนนั้นก็จะดูดซึมเขาไปกระตุนให
เติบโตเปนตัวเต็มวัยและสืบพันธุได
109

112. สามารถจําแนกฟโรโมนตามพฤติกรรมไดดังนี้
1. สารดึงดูดเพศตรงขาม (sex pheromone) พบในผีเสื้อไหมตัวเมีย ปลอย
ออกมาดึงดูดผีเสื้อไหมตัวผู
2. สารเตือนภัย (alarm pheromone) เชนมดตาย จะมีฟโรโมนออกมาจากซาก
มดตัวนั้น ทําใหมีการขนซากมดตัวนั้นไปทิ้งนอกรัง
3. สารนําทาง (trail pheromone) ไดแก กรดบางชนิดที่มดงานปลอยออกมา
ตามทางเดิน ทําใหมดตัวอื่นสามารถเดินไปยังอาหารไดถูกตอง
4 สารจากนางพญา (queen substance) เชนสารที่นางพญาใหผึ้งงานกิน
ทําใหผึ้งงานเปนหมัน
5. สารทําใหรวมกลุม (aggregation pheromone) เชน นางพญาปลวกปลอย
ออกมาทําใหปลวกงานมารวมกลุมกัน
6. สารแสดงอาณาเขต (territory pheromone) เชน สุนัขปสสาวะรดสิ่งตาง ๆ
ที่มันเดินผาน
112

113. 113