1. 'klimaatbestendige stedenbouw: over het
stedelijk hitte-eiland effect en de lobbenstad'.
Erik P.C. ROMBAUT, Master in Biology.
Hoger Architectuurinstituut Sint-Lucas, Hoogstraat 51, B-9000
Gent / Paleizenstraat 65-67, B-1030 Brussel.
KaHo Sint-Lieven, Hospitaalstraat 23, B-9100 Sint-Niklaas.
+ 32 (0)3 7707147. erik.rombaut@scarlet.be
Lezing Brussel 16/01/2009

2. Probleemstelling.
 Wat is klimaatbestendige
stedenbouw ?
 Wat is het beste
stedenbouwkundige patroon
om de ecologische
voetafdruk van steden te
verminderen ?
 Wat is het beste
stedenbouwkundige patroon
om aantrekkelijke
condities te creëren voor
mensen en voor het herstel
van urbane biodiversiteit

3. Concentrische uitbreiding van steden heeft vele nadelen:
Gebrek aan ventilatie met koele en vochtige lucht (zomersmog).
Toenemende afstanden voor stedelingen naar het platteland.
De compacte stad: Athene (5.000.000 inw. ; Griekenland. )

4. Het stedelijk hitte-eiland effect (The urban heat island effect)
http://www.epa.gov/heatislands/resources/pd
f/HIRIbrochure.pdf

5. Stedelijk hitte-eiland effect in Karlsruhe (290.000 inw. ; Duitsland)
Uit HERMY et al., 2005

6. Brusselse warmte verstoort metingen KMI (Eos nr. 7/8 2007).
 De temperatuur in de stad ligt gemiddeld hoger dan op het
platteland. Dat beïnvloedt het meteorologisch onderzoek dat
vanuit stedelijke gebieden wordt gevoerd. Tijdens de voorbije
eeuw zijn de meeste steden sterk gegroeid, en daardoor is ook
de opwarming door het warmte-eiland effect — beton en asfalt in
steden houdt de warmte langer en sterker vast — toegenomen.
De Leuvense geograaf en meteoroloog Kwinten van Weverberg
onderzocht de meetgeschiedenis van het KMI in Ukkel bij
Brussel aan de hand van gegevens over de Brusselse
verstedelijking vroeger en nu. Naargelang de windrichting gaf zijn
voorspellingsmodel temperaturen die 0,41 tot 1,28 graden
Celsius hoger lagen dan in het virtuele (niet-stedelijke) Ukkel,
gebaseerd op de situatie omstreeks 1830. Het verschil werd
groter naarmate de avond vorderde, nam af tijdens de nacht en
verdween bijna volledig overdag.
Nieuwsbrief Eos, 21 juni 2007

7. Landgebruik in een gebied van 60 bij 60 km rondom Brussel in
1833 (links) en 2001 (rechts) bron: Kwinten Van Weverberg, 2005 .

8. Evolutie van het Brusselse
warmte-eiland gedurende 24
uren (van10 uur tot 9 uur). De
mozaïekfiguur toont aan de
hand van snapshots om het
uur, de evolutie van het
temperatuurverschil tussen de
huidige (2001) en vroegere
(1833) situatie in de regio
Brussel, voor een kalme
(heldere en windstille nacht)
situatie in de zomer (naar Van
Weverberg, 2005).

9. Brussel (1.000.000 inw.)
Jonge families met kinderen verlaten het centrum en zoeken de
groene stedelijke rand en het platteland op.
• (Verkeer)onleefbaarheid
• Gebrek aan avontuurlijk
openbaar groen
Uit De Corte, 2005

10. New-towns ; garden-cities (tuinsteden) ; broad-acres cities
zijn synoniemen als het gaat over gebrek aan densiteit: mensen
wonen er ver uit elkaar.
.

11. Stedelijke densiteit versus energie consumptie.
 Canadese, Australische en
Noord-Amerikaanse steden
zijn vaak uitgestrekte
tuinsteden met zeer lage
densiteiten.
 Europese en Aziatische
steden zijn Middeleeuws en
hebben vaak veel hogere
densiteiten.
 Er is een verbazende
(exponentiële) correlatie
tussen densiteit en energie
consumptie.

12. Dus beide modellen voor stadsuitbreiding, de tuinstad en de
concentrisch uitbreidende compacte stad, hebben talrijke
ecologische nadelen.
 Hoe kunnen stedelijkheid (urbane kenmerken)
en landelijkheid (rurale kenmerken) anders met
elkaar worden gecombineerd dan in tuinsteden?
 Hoe kan voldoende compactheid en densiteit
worden ontworpen, anders dan in de compacte,
concentrische stad?

13. De oplossing: Het Lobbenstad model.
Compact bebouwde
stadslobben
gescheiden door
Blauwgroene vingers
Uit Tjallingii, 1996

14. Het Lobbenstad model
 Het lobbenstadmodel is ontwikkeld in de eerste helft
van de 20ste eeuw.
 In verschillende mate is dit model gebruikt
ondermeer in Denemarken voor het ‘vingerplan’ in
Kopenhagen (1948), het algemeen uitbreidingsplan
van Amsterdam (AUP 1935) en in steden als
Hamburg, Köln (1927), Berlin (Duitsland) en
Stockholm (Zweden).
 Ook de planners van Shangai Dongtan (China) als
een eco-city, maken gebruik van het blauwgroene
vinger concept.

15. In lobbensteden dringen de blauwgroene vingers diep door tot bij
het centrum.
Amsterdam (750.000 inw.)
uit Gieling, 2006

16. Blauwgroene vingers temperen het stedelijk hitte-eiland effect in
Berlin (3.400.000 inw. ; Duitsland)
Infrarood opname van de warme
stadslobben en de koelere
blauwgroene vingers van Berlin.
(Cloos, 2006)

17.  Berekend voor de stad Valencia (Spanje):
 Temperatuur verminderen met 1°C: nood aan 10 ha groen
 2°C: 50 ha groen
 3°C: 200 ha groen

18. Tiergartenpark (Berlin), oppervlakte van 210 ha.
http://www.stadtentwicklung.berlin.de/umwelt/stadtgruen

19. Invloed van het Tiergartenpark (Berlin) op de temperatuur.
Uit De Blust, 2006.

20. Invloed van het Tiergartenpark (Berlin) op de relatieve
luchtvochtigheid.
Uit De Blust, 2006.

21. Invloedssfeer van het Tiergartenpark (Berlin) op het stadsklimaat.
Uit De Blust, 2006.

22. Dicht bebouwde, compacte stadslobben, gescheiden van elkaar
door blauwgroene vingers (Tübingen ; 85.000 inw. ; Duitsland)
In de stadslob Französisches Viertel
wonen 240 inw./ha en werden 50 à
60 arbeidsplaatsen/ha gecreëerd.

23. De steden Köln (1.000.000 inw. ; Duitsland) en Kopenhagen
(1.400.000 inw. ; Denemarken) pasten het lobbenstad concept toe.
Het ‘vingerplan’ van Kopenhagen

24. Biodiversity and Natura 2000 in urban areas A review of issues and experiences of nature in cities
across Europe. Kerstin Sundseth and Geert Raeymaekers; Ecosystems LTD sprl/bvba. November 2006

25. In de blauwgroene vingers kunnen heel wat stedelijke functies een
plaats krijgen: stads- en kinderboerderijen, kerkhoven, sportvelden,
fit-o-meter, historische fortificaties, parken, volkstuintjes etc.

26. In de blauwgroene vingers kan overtollig hemelwater worden
geïnfiltreerd, de biodiversiteit kan erg groot zijn net als de
recreatieve waarde.
(Culemborg ; 28.000 inw. ; Nederland)

27. Dicht bewoonde stadslobben kunnen worden verwarmd met
afvalwarmte van elektriciteitsproductie in decentrale kleinere
Warmte Kracht centrales (WKK) aangesloten op een
stadsverwarmingnet. Daardoor neemt het rendement van de
centrales aanzienlijk toe en daalt de CO2 uitstoot.
In Tübingen (D) wordt de stadslob verwarmd met afvalwarmte uit de lokale
WKK-centrale.

28. CONCLUSIE: Naar klimaatbestendige stedenbouw.
Lobbensteden kunnen de aangekondigde klimaatswijzigingen (van
temperatuur en neerslagverdeling) beter opvangen, want ze:
 Vertonen aaneengesloten blauwgroene vingers waarin
overtollig regenwater kan infiltreren, zodat afwaarts de
stad overstromingen worden vermeden. Ecologisch
groenbeheer kan er bovendien de urbane biodiversiteit
sterk vergroten.
 Milderen het stedelijk hitte-eiland effect, want
blauwgroene vingers zorgen voor ventilatie van de
centra.

29. CONCLUSIE: Naar klimaatbestendige stedenbouw.
Lobbensteden kunnen ernstiger klimaatswijzigingen helpen
voorkomen, want ze:
 Vertonen grote compactheid en densiteit in de
stadslobben en kunnen daardoor worden gedragen
door rendabele bovengrondse openbaar (light)railvervoer
assen.
 Hebben een aanzienlijk lagere CO2 uitstoot door kansen
op collectieve warmtelevering (WKK aangesloten op
stadsverwarmingsnet) en kansen op rendabel openbaar
vervoer in de stadslobben.