Manawakachan

1. มาณวกฉันท ๘
มาณวกฉันท (อานวา มา-นะ-วะ-กะ-ฉัน) เรามาพินิจภาษาคํานี้ดูนะครับวา
มาณวกฉันท มีความหมายวาอยางไร
มาณวกฉันท ไมมีความหมายในพจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน แตหากพินิจ
ภาษาดูใหดีแลวนะครับ จะพบวาคํานี้มาจากคําวา มาณพ แผลง พ เปน ว เปนคํามา
จากภาษาบาลีสันสกฤต หมายถึง ผูเปนชายหนุม, ผูเปนชายรุน
มาณวกฉันท ๘ จึงเปนชื่อฉันทอยางหนึ่ง ควรจะมีความหมายถึง “ฉันทที่มีลีลา
เหมือนผูเปนชายหนุมในลักษณะที่กระฉับกระเฉง” ซึ่งฉันทประเภทนี้ใชสําหรับบรรยาย
เรื่องที่รวดเร็ว เวลาอานไดรับรสรูสึกวาผาดโผน เกิดความรื่นเริงและตื่นเตน
คณะและพยางค
มาณวกฉันท ๑ บท ประกอบดวยคณะและพยางค ดังนี้
มี ๔ บาท วรรคหนามีจํานวน ๔ คํา/พยางค และวรรคหลังมีจํานวน ๔ คํา/
พยางค เชนเดียวกับวรรคหนา
๑ บาท นับจํานวนคําได ๘ คํา/พยางค ดังนั้น จึงเขียนเลข ๘ หลังชื่อ
มาณวกฉันท นี่เองครับ แตนักเรียนตองสังเกตที่ครุ-ลหุ ในแตละบาทจะปรากฏคําครุ-
คําลหุ ดังนี้
วรรคหนาเปนครุในคําที่ ๑ และ คําที่ ๔ เปนลหุในคําที่ ๒ และ คําที่ ๓
วรรคหลังเปนครุในคําที่ ๑ และ คําที่ ๔ เปนลหุในคําที่ ๒ และ คําที่ ๓
เชนเดียวกันกับวรรคหนา
มาณวกฉันท ๑ บทมีจํานวนทั้งสิ้น ๓๒ คํา/พยางค
สัมผัส
พบวา มาณวกฉันท มีสัมผัสนอก (ที่เปนสัมผัสภายในบท) จํานวน ๕ แหง ดังนี้
๑. คําสุดทายของวรรคหนาในบาทที่ ๑ สงสัมผัสกับคําที่ ๑ ของ
วรรคหลังในบาทเดียวกัน
๒. คําสุดทายของวรรคหลังในบาทที่ ๑ สงสัมผัสกับคําสุดทายของ
วรรคหนาในบาทที่ ๒
๓. คําสุดทายของวรรคหลังในบาทที่ ๒ สงสัมผัสกับคําสุดทายของ
วรรคหลังในบาทที่ ๓

2. ๔. คําสุดทายของวรรคหนาในบาทที่ ๓ สงสัมผัสกับคําที่ ๑ ของ
วรรคหลังในบาทเดียวกัน
๕. คําสุดทายของวรรคหลังในบาทที่ ๓ สงสัมผัสกับคําสุดทายของ
วรรคหนาในบาทที่ ๔
สัมผัสระหวางบท พบวา คําสุดทายของบท สงสัมผัสกับคําสุดทายของวรรค
หลังในบาทที่ ๒ ของบทตอไป
คําครุ ลหุ มาณวกฉันท ๑ บท มีคําครุทั้งหมด ๑๖ คํา/พยางค และมีคํา
ลหุทั้งหมด ๑๖ คํา/พยางค ใหนักเรียนสังเกตสัมผัสบังคับ (สัมผัสนอก) และบังคับครุ-
ลหุ มาณวกฉันท ๘ ตามผังภาพ
คําครุ สัญลักษณแทนดวย ั
คําลหุ สัญลักษณแทนดวย ุ ใหนักเรียนดูตัวอยางตามผังภาพ ครับ

3. ๏ ลวงลุประมาณ กาลอนุกรม
หนึ่ง ณ นิยม ทานทวิชงค
เมื่อจะประสิทธิ์ วิทยะยง
เชิญวรองค เอกกุมาร
๏ เธอจรตาม พราหมณไป
โดยเฉพาะใน หองรหุฐาน
จึ่งพฤฒิถาม ความพิสดาร
ขอ ธ ประทาน โทษะและไข
(จาก สามัคคีเภทคําฉันท ของ ชิต บุรทัต)
ที่มา/อางอิง
กระทรวงศึกษาธิการ. สํานักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน. หนังสือเรียน
สาระการเรียนรูพื้นฐาน วรรณคดีวิจักษ ชั้นมัธยมศึกษาปที่ ๖ กลุมสาระ
การเรียนรูภาษาไทย หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช
๒๕๔๔. กรุงเทพฯ : โรงพิมพคุรุสภาลาดพราว, ๒๕๔๘.
กําชัย ทองหลอ. หลักภาษาไทย. กรุงเทพฯ : รวมสาสน, ๒๕๔๐.
แจมจันทร สุวรรณรงค. ลักษณะคําประพันธไทย. สกลนคร : วิทยาลัยครูสกลนคร,
๒๕๓๑.
ราชบัณฑิตยสถาน. พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรุงเทพฯ :
นานมีบุคสพับลิเคชั่นส, ๒๕๔๖.
วิเชียร เกษประทุม. ลักษณะคําประพันธไทย. กรุงเทพฯ : พัฒนาศึกษา, ๒๕๔๖.
สิทธา พินิจภูวดล และประทีป วาทิกทินกร. รอยกรอง. กรุงเทพฯ : มหาวิทยาลัย
รามคําแหง, ๒๕๑๘.
โดย ครูปยะฤกษ บุญโกศล
โรงเรียนโพนทันเจริญวิทย เผยแพรเมื่อวันที่ ๒๘ ตุลาคม ๒๕๕๔