Grade 9 (Alternative) Araling Panlipunan III - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education

Compilation by Ben: r_borres@yahoo.com

COMPILATION
OF LEARNING MODULES

GRADE 9
(Alternative)

ARALING PANLIPUNAN

Effective and Alternative
Secondary Education
(EASE)
First Year

Compilation by Ben: r_borres@yahoo.com
CONTENTS
Modyul 01 ‐ Hegrapiya ng Daigdig
Modyul 02 ‐ Mga Unang Tao
Modyul 03 ‐ Ang Mga Unang Kabihasnan
Modyul 04 ‐ Ang Pagsibol ng Sibilisasyong Griyego
Modyul 05 ‐ Republika at Imperyong Romano
Modyul 06 ‐ Sinaunang Aprika
Modyul 07 ‐ Kabihasnang Klasikal sa Amerika at Pacifico
Modyul 08 ‐ Ang Simbahang katoliko Isang Makapangyarihang In
Modyul 09 ‐ Sistemang Piyudal OK
Modyul 10 ‐Bourgeoisie, Merkantelismo at Monarkiyang
Nasyona
Modyul 11 ‐ Ang Renaissance _Muling Pagsilang_
Modyul 12 ‐ Ang Repormasyon
Modyul 13 ‐ Rebolusyong Siyentipiko at Industriyal
Modyul 14 ‐ Panahon ng Eksploras at pagpalawak ng Teritoryo
Modyul 15 ‐ Ang Rebolusyong Pampulitika sa Pransiya at Ameri
Modyul 16 ‐ Ang Pag‐unlad ng Nasyonalismo
Modyul 17 ‐ Labanan ng mga Bansa sa Daigdig
Modyul 18 ‐ Mga Ideolohiyang Laganap
Modyul 19 ‐ Cold War
Modyul 20 ‐ Neo‐Kolonyalismo
Modyul 21 ‐ Ang Paligsahan sa Armas
Modyul 22 ‐ Populasyo
Modyul 23 ‐ Pag‐unlad ng Teknolohiya
Modyul 24 ‐ Karapatang Pantao

1
ARALING PANLIPUNAN III
(Effective Alternative Secondary Education)
MODYUL 1
HEOGRAPIYA NG DAIGDIG
BUREAU OF SECONDARY EDUCATION
Department of Education
DepEd Complex, Meralco Avenue
Pasig City

2
MODYUL 1
HEOGRAPIYA NG DAIGDIG
Mag-aaral, alam mo ba kung kailan at paano nabuo ang daigdig? Bawat bagay
ay may simula. Maging ang daigdig ay may pinagmulan Ang pisikal na
kaanyuan nito ay hinubog ng maraming kadahilanan sa iba't ibang panahon.
Upang tugunan ang mga katanungang hinggil sa heograpiya ng daigdig, saglit
tayong maglalakbay sa nakaraan at aalamin natin ang mga teorya tungkol sa
pinagmulan ng ating daigdig. Sisiyasatin din natin ang maraming pisikal na katangian at
kamangha-manghang bagay tungkol sa heograpiya ng daigdig upang lalo natin itong
mapahalagahan.
May tatlong araling inihanda para sa iyo sa modyul na ito:
Aralin 1: Mga Teorya Tungkol sa Pinagmulan ng Daigdig
Aralin 2: Pisikal na Katangian ng Daigdig Bilang Panahanan ng Tao
Aralin 3: Kahalagahan ng Heograpiya sa Kasaysayan
Pagkatapos ng modyul na ito ay inaasahang malilinang sa iyo ang mga
sumusunod na kasanayan:
1. Masusuri ang mga teoryang siyentipiko at teoryang panrelihiyon tungkol sa
pinagmulan ng daigdig;
2. Masusuri at mapahahalagahan ang katangiang pisikal ng daigdig bilang
tirahan ng tao;
3. Maipaliliwanag ang kahalagahan ng heograpiya sa kasaysayan; at
4. Masusuri ang kaugnayan ng heograpiya sa mga pandaigdigang penomena.
Bago ang lahat, sagutin mo muna ang inihandang panimulang pagsusulit.

3
PANIMULANG PAGSUSULIT:
Panuto. Suriin ang mga pangungusap at bilugan ang titik ng tamang kasagutan.
1. Ayon sa teoryang ito, nagsimula ang daigdig sa pamamagitan ng pagbuo ng mga
masa ng hydrogen gas at atomic dust.
A. Teoryang Planetisimal C. Teoryang Kolisyon
B. Teoryang Kondensasyon D. Teoryang Disrupsyong Solar
2. Sa teorya ni Georges Louis Lederc Buffon, nagmula ang sistemang solar sa
banggaan ng isang malaking kometa at ng araw.
A. Teoryang Panrelihiyon C. Teoryang Dynamic Encounter
B. Teoryang Kolisyon D. Teoryang Big Bang
3. Ang teoryang tungkol sa isang malaking bituin na bumangga sa araw.
A. Teoryang Disrupsyong Solar C. Teoryang Kondensasyon
B. Teoryang Planetisimal D. Teoryang Dynamic Encounter
4. Ang teoryang nagpapanukala na ginawa ang daigdig ng isang kinikilalang Diyos:
A. Teoryang Big Bang C. Teoryang Dynamic Encounter
B. Teoryang Kolisyon D. Teoryang Panrelihiyon
5. Teoryang dalawang malalaking bituin na nagbanggaan sa sansinukob:
A. Teoryang Dynamic Encounter C. Teoryang Planetisimal
B. Teoryang Kolisyon D. Teoryang Disrupsyong Solar
6. Ang mga guhit sa globo na patimog at pahilaga mula sa isang polo patungo sa isa
pang polo:
A. Latitud C. Ekwador
B. Longhitud D. Meridian

4
7. Alin sa mga sumusunod ang pinakamalaking karagatan?
A. Atlantic C. Pacific
B. Indian D. Mediterranean
8. Pinakamalaking kontinente sa mundo kung saan naroon din ang pinakamalaking
populasyon sa daigdig:
A. Aprica C. Asya
B. Amerika D. Europe
9. Alin sa mga sumusunod ang nagdudulot ng matinding init at pagkatuyo ng lupa?
A. Pagkasira ng ekolohiya C. Pagkabutas ng Ozone Layer
B. El Niño D. Global Warming
10. Ang nangungunang dahilan ng pagkasira ng Ozone Layer.
A. Polusyon at paggamit ng kemikal C. Greenhouse effect
B. Global Warming D. El Niño
11. Ang kontinente ng ______ ay may hugis ng dahon at baluktot na puno:
A. Asya C. Australia at Oceania
B. Aprika D. Antarctica
12. Ang guhit sa globo na makikita sa kalagitnaan at pahalang sa pagitan ng timog at
hilaga:
A. Ekwador C. Longhitud
B. Parallel D. Meridian
13. Ang taas ng lupa mula sa dagat ay tinatawag na:
A. Burol C. Relief
B. Elebasyon D. Talampas
14. Ang kalupaan, katubigan, klima, at panahon ay bumubuo ng _______ ng daigdig.

5
A. Kabihasnan C. Heograpiya
B. Kabuhayan D. Kasaysayan
15. Alin sa mga teorya sa ibaba ang nagpapaliwanag ng pagsulpot ng mga kontinente?
A. Teoryang Continental Drift C. Big Bang
B. Teoryang Nebular D. Panrelihiyon
16. Alin sa mga sumusunod ang hindi mahalagang layunin ng pag-aaral ng heograpiya
ng daigdig?
A. Ang daigdig ay tahanan ng tao.
B. Humuhubog ito ng kabihasnan ng isang bansa.
C. Nakatutulong ito sa pagkakaunawaan ng mga tao.
D. Estratehiya ito ng mga bansa upang manalo sa digmaan.
17. Ang pagkakaroon ng iba't ibang gawaing pang-ekonomiya sa daigdig ay dulot ng:
A. klima at panahon.
B. porma at elebasyon ng lupa.
C. lawak at anyo ng katubigan.
D. lahat ng A, B, at C.
18. Ang heograpiya at kasaysayan ay:
A. hindi magkatulad.
B. may ugnayan sa isa’t isa.
C. magkatulad.
D. walang kaugnayan sa isa’t isa.
19. Alin sa mga pangungusap ang hindi kasama sa mga patunay na ang heograpiya
ay may mahalagang bahagi sa kasaysayan?
A. Hindi nasakop ng anumang bansa ang Thailand dahil sa relihiyon nito.
B. Natalo si Napoleon Bonaparte sa Rusya dahil sa matinding lamig noong
panahon ng kanyang pagsalakay doon.

6
C. Ang mga taga-Alaska ay may makapal na pananamit at nakatira sa
bahay na yelo o igloo.
D. Ayon kay Rizal, napagkamalang tamad ang mga Pilipino dahil sa init ng
klima sa Pilipinas.
20. Katungkulan ng tao sa daigdig na pangalagaan ang kalikasan upang:
A. magamit ang mga yamang-mineral sa mga digmaan.
B. huwag magalit ang Diyos sa tao.
C. magamit ang mga yamang-likas nang maayos para sa pagpapatuloy ng
buhay ng mga taong naninirahan dito.
D. mahikayat ang mga taga-ibang planeta na manahanan dito.

7
ARALIN 1
MGA TEORYA TUNGKOL SA PINAGMULAN NG DAIGDIG
Paano nagsimula ang daigdig? Ano ang paliwanag ng mga siyentista tungkol
dito?
Maraming haka-haka at paniniwala tungkol sa pinagmulan ng daigdig. Upang
maipaliwanag ang mga ito, nagbigay ang mga siyentista ng iba't ibang panukala gamit
ang mga datos na bunga ng pananaliksik. Tinawag na teorya ang mga panukalang ito.
Kahit iba-iba ang mga panukala, halos magkakatulad ang mga teorya ng mga
siyentista tungkol sa pinagmulan ng daigdig. Bagamat iba't iba ang naging pokus ng
bawat panukala o teorya, sa pangkalahatan, mapapangkat itosa tatlong uri lamang: gas
at ulap na nabuo, banggaan ng mga bituin, at pagsabog.
Pagkatapos ng aralin, inaasahang malilinang ang mga sumusunod mong
karunungan:
1. Mailalahad ang mga teoryang pinagmulan ng daigdig;
2. Masusuri ang mga teoryang siyentipiko at panrelihiyon tungkol sa pinagmulan ng
daigdig; at
3. Makapagbibigay ng sariling kuru-kuro kung alin ang teoryang paniniwalaan.
Gawain 1: Pag-isipan Mo!
Bago ka magsimula, pag-isipan mo ang mga sumusunod na katanungan.
Masagot mo kaya? Pagkatapos ay basahin mo ang teksto ng aralin at unawain mo ang
mga kataga at salitang iyong pinag-isipan.
Nasa loob ng mga kahon ang magulong ayos ng mga titik. Ayusin mo ito upang
mabuo ang isang salita na tinutukoy sa bawat bilang. May kaugnayan sa kasaysayan
ng ating planeta ang mga salitang ito:

8
1. Namumuong gas at alikabok
2. Teorya ng pagbabanggaan ng dalawang
malalaking bituin
3. NIlikha Niya ang lahat ng bagay
May buhay man o wala, ayon sa Bibliya
4. Natatanging planetang pinananahanan
o tinitirhan ng tao
5. Nagpanukala ng teoryang Continental Drift
Mga Teorya Tungkol sa Pinagmulan ng Daigdig
Upang bigyan ng katugunan ang mga tanong kung paano nagsimula at nahubog
ang daigdig, iba't ibang teorya ang ipinanukala ng mga siyentista. Alin kaya sa mga
sumusunod na teorya ang higit na kapani-paniwala? Tunghayan natin ang iba't ibang
teorya ukol sa pinagmulan ng daigdig at ang iba't ibang pananaw na binibigyang-diin sa
mga ito. Ang mga panukala ng mga bumuo ng mga teoryang tatalakayin ay bunga ng
pananaliksik at malalim na pag-aaral at ginamitan ng maraming ebidensya.
a l e
n u b
l o c
i s i
n o i
o i k
n P o
g n
g i D
d
g i a
e r n
g
e W e

9
Teoryang Nebular
Ipinanukala ang teoryang ito ni Pierre Simon Laplace, siyentistang Pranses at
isang astronomer. Naniniwala siya sa katatagan ng sistemang solar at sa pinagmulan
nito. Ayon kay Laplace, nagmula sa nebula ang sistemang solar, kasama na ang
daigdig. Mga namumuong gas at alikabok ang nebula na nakikita sa kalangitan sa
pamamagitan ng mga radyasyong ultraviolet na nagmumula sa isang mainit na bituin.
Teoryang Dust-Cloud
Halos katulad din ito ng teoryang nebular. Ang pagkakaiba lamang, alikabok ng
mga meteorite ang nabuo sa halip na gas. Sinusugan ng ibang mga siyentistang
ebolusyonista ang mga naunang teorya tungkol sa gas o alikabok. Ayon sa kanila, nang
matuklap ang mga balat ng nabuong gas o alikabok mula sa mga meteorite sa
pamamagitan ng kondensasyon, lumamig at tumigas ang masa at naging mga planeta
sa kalawakan. Kabilang dito ang ating daigdig.
Teoryang Dynamic Encounter
Ipinanukala ang teoryang ito ni Georges Louis Leclerc Buffon, isang
naturalistang siyentistang Pranses. Ayon sa kanya, nagmula ang sistemang solar sa
banggaan ng isang malaking kometa at ng araw. Ang mga sangkap na nawala sa araw
ay nabuo at naging mga planeta. Katulad din ng mga teoryang nebular at dust-cloud
ang patutunguhan nito.

10
Teoryang Disrupsyong Solar
Tungkol naman sa isang malaking bituin na bumangga sa araw ang teoryang ito.
Ayon sa teorya, nagtalsikan sa kalawakan ang mga tipak na nagmula sa malaking bituin
na bumangga sa araw. Dahil sa lakas ng banggaan, naging malayo ang inabot ng mga
tumalsik na tipak mula sa malaking bituin. Subalit nagpatuloy pa rin ito sa pag-inog sa
araw dahil sa puwersang centrifugal. Ang mabilis at matagal na pag-inog ng mga ito sa
araw ang naging dahilan ng patuloy na pag-init at pagkakabuo ng bawat tipak.
Teoryang Planetisimal
Ayon sa teoryang ito, nagsama-sama at nagdikit-dikit ang mga kumpol-kumpol at
maliliit na mga planetoid at naging mga planeta kasama na ang daigdig. Nagmula ang
mga planetoid sa mga natatanggal na mga tipak ng mga bagay-bagay sa sansinukob
tulad ng mga bituin at kometa. Dahil sa mabilis na paggalaw ng mga bagay-bagay na
ito, natutuklap ang mga ibabaw na bahagi ng mga nabanggit na mga bituin at kometa.
Mabilis ding nagpaikut-ikot ang mga natutuklap na bahagi sa kalawakan sanhi ng
puwersang centrifugal at naging mga planeta pagkatapos ng maraming panahon.
Teoryang Kolisyon
May pagkakahawig ang teoryang ito sa disrupsyong solar at dynamic encounter.
Ang pagkakaiba lamang nito, dalawang malalaking bituin ang nagbanggaan sa
kalawakan sa halip na araw at bituin.
Ayon sa teoryang ito, may naganap na banggaan ng dalawang malalaking bituin
sa sansinukob. Napakalakas ng banggaan kaya't maraming tipak ang tumalsik mula sa
mga ito. Ang mga naturang tipak ang nagpaikut-ikot sa sansinukob at dumaan din sa
prosesong pinagdaanan ng mga planeta ayon sa mga naunang teorya.

11
Teoryang Big Bang
Sinasabi ng teoryang ito na nanatiling tahimik sa loob ng bilyun-bilyong panahon
ang sansinukob. Subalit noong 10 hanggang 15 bilyong taon na ang nakaraan may
malakas na pagsabog na yumanig sa kabuuan nito galing sa maliit na molekyul. Ang
mga tipak mula sa pagsabog ay patuloy na binubuong muli nang paulit-ulit sa
pamamagitan ng elementong Hydrogen na siyang kailangan sa pagsasaayos ng mga
nasirang bagay. Ayon sa isinusog na steady state theory, walang katapusan ang paulit-
ulit na pagbubuo hanggang sa nabuo ang planeta sa kalawakan.
Teoryang Continental Drift
Ipinanukala ni Alfred Wegner noong 1912, ang teoryang ito ay nagsasabi na ang
mga masa ng lupa sa nabuong planetang daigdig ay nagkaroon ng paggalaw,
naghiwalay, at napaanod sa iba't ibang bahagi ng daigdig. Sanhi ito ng mga malalakas
na paglindol at pag-uga ng mga bato sa kailaliman ng kalupaan at karagatan ng
daigdig.
Teoryang Panrelihiyon
Lahat halos ng paniniwala o relihiyon ay nagpapanukala na nilalang ang daigdig
ng isang kinikilalang Diyos. Batay sa mga sinaunang relihiyon ng mga taga-
Mesopotamia, India, at maging sa Pilipinas, may higit na makapangyarihang puwersa
na naglalang sa sansinukob. Sa mga Kristiyano, nakasaad sa aklat ng Genesis sa
Bibliya ang kasaysayan ng paglalang ng Diyos sa sandaigdigan at sa mga tao sa buong
kalupaan.

12
Gawain 2: Pagpapalalim ng Kaalaman
Matatandaan mo kaya ang mga halimbawa ng mga teorya tungkol sa pinagmulan
ng daigdig? Pagtapat-tapatin ang teorya at panukala ng bawat isa sa pamamagitan ng
paglalagay ng titik ng tamang sagot sa patlang sa Hanay A.
Hanay A Hanay B
___1. Dynamic Encounter A. Dahil sa pagkakauga ng mga bagay sa ilalim ng
kalupaan nagkaroon ng paghihiwalay ang malalaking
masa ng lupa sa ibabaw ng daigdig.
___2. Kondensasyon B. Ayon sa teoryang ito, ang alikabok ng mga
meteorites ay nabuo at nagging mga planetang
pinagmulan ng daigdig.
___3. Big Bang C. Ang sistemang solar, kasama ang daigdig ay
bahagi ng isang nebula o namumuong gas at
alikabok sa kalawakan.
___4. Planetisimal D. Nagsasabi na ang sistemang solar ay nagsimula
sa banggaan ng isang malaking kometa at ng araw.
___5. Panrelihiyon E. Nagsimula ang daigdig sa pamamagitan ng
paglamig at pagbuo ng mga masa ng gas at
alikabok.
___6. Disrupsyong Solar F. Isang malaking bituin ang bumangga sa araw at
nagkatipak-tipak.
___7. Kolisyon G. Nagsama-sama at nagdikit-dikit ang mga kumpul-
kumpol na mga planetoid na naging mga planeta
kasama na ang daigdig.
___8. Dust Cloud H. May dalawang malalaking bituin ang
nagkabanggaan sa kalawakan at nagkapira-piraso na
siyang pinagmulan ng mga planeta.

13
___9. Nebular I. May isang nakakagimbal na pagsabog buhat sa
isang maliit na molekyul. Bawat tipak ay muling
nabuo sa pamamagitan ng hydrogen. Walang
katapusan ang paulit-ulit na pagbubuo hanggang
sa nagkaroon ng mga planeta sa sansinukob.
___10. Continental Drift J. Ginawa ang daigdig ng isang kinikilalang Diyos.
Tandaan Mo!
Iba’t iba ang mga teorya tungkol sa pinagmulan ng daigdig: ang
teoryang nebular, dust cloud, dynamic encounter, kondensasyon,
disrupsyong solar, planetisimal, kolisyong big bang, at continental drift.
Nasasaad sa teoryang panrelihiyon kung paano nilikha ng Diyos ang daigdig at mga
tao rito.
Bawat teorya ay nagsasaad ng panukala ng mga bumuo nito at ginagamitan ng
maraming ebidensya mula sa pagsasaliksik.
Gawain 3: Paglalapat
Alin sa nga teorya tungkol sa pinagmulan ng daigdig ang higit na kapani-
paniwala para sa iyo? Bakit? Ipaliwanag mo ang iyong kuro-kuro sa
pamamagitan ng tatlong talata at magbigay ka ng mga dahilan kung bakit mo napili ang
teoryang iyon.

14
ARALIN 2
PISIKAL NA KATANGIAN NG DAIGDIG BILANG PANAHANAN NG TAO
Mahalagang pagtuunan ng pansin sa ating pag-aaral ng kasaysayan ng daigdig
ang pisikal na katangian nito sapagkat nakaaapekto ito nang malaki sa kilos at gawain
ng tao.
Pagkatapos ng aralin inaasahang malilinang ang mga sumusunod mong
kasanayan:
1. Matatalakay ang grid ng daigdig;
2. Mailalarawan ang mga anyong lupa at tubig at ang pagkakaugnay ng mga ito;
3. Masusuri ang mga kontinente ng daigdig at pinagmulan ng mga ito; at
4. Mapahahalagahan ang impluwensya ng katangiang pisikal ng daigdig sa
paghubog ng ating katauhan.
Pag-aralan mo ang globo ng daigdig sa ibaba. Makapagbibigay ka kaya ng
mga pisikal na katangian ng daigdig? Subukan mo sa pamamagitan ng pagsagot sa
mga tanong na ito:
1. Ano ang hugis ng daigdig? Sang-ayon ka ba dito? Bakit?
2. Anu-ano ang mga kalupaang bumubuo sa daigdig?
3. Anu-ano naman ang mga katubigan at karagatang bumubuo dito?
4. Ano ang iba pang katangian ng daigdig na matutukoy mo?

15
Pisikal na Katangian ng Daigdig Bilang Panahanan ng Tao
Binubuo ang pisikal na katangian ng daigdig ng kalawakan, kalupaan, klima,
katubigan, buhay-halaman, buhay-hayop, at mga mineral. Nakaiimpluwensiya ang
bawat katangian sa isa't isa. Ang sistema ng halaman o behetastasyon, halimbawa, ay
nakasalalay sa nagbabagong klima na dulot naman ng nagbabagong temperatura at
presipitasyon. Ang mga hayop ay nabubuhay sa pamamagitan ng pagkain ng halaman
o sa pagkain ng ibang hayop at lamang-dagat at lupa. Gayundin, ang mga halaman ay
may benepisyong nakukuha buhat sa mga tao.
llan lamang ang mga nabanggit sa mga pisikal na katangian ng nagbabagong
daigdig. Upang maunawaan mo ang mga iyon, tatalakayin natin ang kaanyuan at galaw
ng daigdig.

16
Grid ng Daigdig
Kung napansin mo ang globo sa simula ng aralin, mapapansin mo na oblate
spheroid ang hugis ng daigdig na nagiging patag sa mga polo. Upang masukat ang
kinaroroonan ng isang lugar, naglagay ang tao ng mga kathang-isip na guhit sa mundo.
Nagsisimula ito sa magkabilang dulo ng mga polo na may tawag na Timog Polo sa
bandang itaas at Hilagang Polo sa bandang ibaba. Ang guhit na makikita sa kalagitnaan
at pahalang sa pagitan ng hilaga at timog ay tinatawag na ekwador. Ang maliliit na mga
bilog na naka-parallel sa ekwador at ng polo. Tinatawag itong parallel ng latitud dahil sa
kanilang relasyon sa ekwador.
Meridian
Ito ang mga guhit patimog at pahilaga at nagsisimula sa isang polo patungo sa
isang polo. Sa wikang Latin, tanghali ang kahulugan ng meridian, kaya lahat ng pook na
bumabaybay sa kahabaan ng isang guhit meridian ay sabay-sabay na nakakaranas ng
katanghalian. Ibig sabihin nito, nakatutok sa kanila ang sikat ng araw. Dito rin kinuha
ang salitang ante meridian na pinaikli sa A.M. na ang ibig sabihin ay "bago sumapit ang
tanghali." Ang post meridian naman o P.M. ay nangangahulugang "pagkalipas ng
tanghali."
Parallel
Ito ang guhit na kaagapay o parallel sa kapwa nito guhit at walang paraan para
sila magsalubong. May apat na mahalagang parallel ang naiguhit sa umiinog na daigdig
sa pamamagitan ng sinag ng araw. Ito ang Arctic Circle, Tropic of Cancer, Tropic of
Capricorn, at ang Antarctic Circle.

17
Latitud
Ito ang tawag sa pagitan ng dalawang guhit ng parallel. Bawat pagitan ay may
sukat na 10° o 15°. Ito rin ang pagitan ng layo ng isang punto sa hilaga o timog ng
ekwador.
Longhitud
Ito ang tawag sa sukat o pagitan ng isang guhit sa silangang Prime Meridian at
sinusukat ng digri. Sa pagbibigay ng lokasyon ng isang pook sa daigdig, nakasanayan
nang sabihin muna ang latitude, susundan ng longhitud at daragdagan ng direksyon
(kung timog, hilaga, silangan, o kanluran).
Pag-inog ng Daigdig at Batayang Oras
Patuloy ang daigdig sa pag-inog sa kanyang axis habang umiikot ito sa araw.
Taliwas ito sa paniniwala noong sinaunang panahon na hindi gumagalaw. Nakagagawa
ito ng kumpletong pag-inog sa kanyang aksis sa loob ng 24 oras. Ang bilis ng paggalaw
ng mga puntos sa ekwador habang umiinog ito ay 1,609 kilometro bawat oras.
Nababawasan ang bilis na ito habang papalapit sa magkabilang polo.
Inaabot naman ng 365 1/2 araw, sa bilis na 107,016 kilometro bawat oras, ang
pag-ikot ng daigdig sa araw. Hindi natin nararamdaman ang mga nasabing pag-ikot
dahil matatag at napakalaki nito kung ihahambing sa tao at mga bagay.
Tulad ng nabanggit, umaabot ng 24 na oras ang isang pag-inog ng daigdig sa
kanyang axis. Kung magsisimula ang pagtatala ng pag-inog na ito sa hatinggabi ay
aabot ito hanggang sa susunod na hatinggabi. Kaya gumagalaw ang daigdig ng 15
minuto bawat oras o isang galaw bawat apat na minuto. Unti-unting pumapailanlang sa

18
pakiramdam natin ang araw sa ganitong pagkilos patungo sa kanluran dahil umiinog
ang daigdig patungo sa silangan.
Mga Anyong Lupa at Tubig
Bumubuo lamang ang kalupaan ng 29.2 bahagdan ng kabuuang daigdig at
nahahati-hati ito sa apat na malalaking rehiyon: EurAsya-Aprica - tripleng kontinente ng
Europa, Asya, at Aprica; Amerika - dobleng kontinente ng Timog at Silangang Amerika;
Antarctica; at Australia kasama ang Oceania.
Ang mga nabanggit na apat na rehiyon ay bumubuo ng 93 porsyento ng 53.28
milyong milya kwadrado ng kalupaan. Bunga ng distribusyon ng mga nabanggit na
masa ng lupa, nahiwa-hiwalay nila ang katubigan sa tatlong pangunahing rehiyong
katubigan: Pacific Ocean; Atlantic Ocean at maliit na karagatang Arctic; at Indian
Ocean. Para sa mga oceanographer o mga siyentista na nag-aaral tungkol sa
karagatan ng daigdig, tatio lamang ang matatawag na karagatan: ang Atlantic, Pacific,
at ang Indian. Ang Pacific ang pinakamalawak at sumasakop sa halos ikatlong bahagi
(1/3) ng daigdig.
Mga Masa ng Lupa
May iba't ibang pagkakabuo at kaanyuan ang ibabaw na bahagi ng lupa. Batay
sa laki, sukat, o kalagayan ang pagkakabuo ng mga ito. Batay naman sa hugis ang
kaanyuan ng lupa. Una nating talakayin ang tungkol sa pagkakabuo ng mga masa ng
lupa.

19
Pisikal na Anyo ng Lupa
May malaking kinalaman sa likas na kayamanan at pamumuhay ng mga tao ang
pisikal na anyo ng lupa. Kabilang dito ang mga bundok, burol, kapatagan, lambak,
talampas, bulkan, baybayin, at disyerto.
a. Bundok- Matataas na pook ang bundok ba binubuo ng bato at lupa. Maaaring
napakataas nito tulad ng Bundok Everest sa Himalayas, ang pinakamataas na bundok
sa mundo. May taas itong 8,848 metro mula sa lebel ng dagat.
b. Burol- Malaking umbok ng lupa ang burol o gulod. Higit itong maliit kaysa
bundok. Karaniwan, bahagi rin ng mga bundok ang burol at nasa mababang bahagi
nito.
c. Kapatagan- Isang malawak at mababang masa ng lupa ang kapatagan.
Angkop na angkop ito sa pagsasaka at pangangalakal.
Kalupaan
Upang pag-aralan at pangkat-pangkatin ang paggamit ng mga heograpo,
gumagamit ng sistema ng klasipikasyon na tinatawag na slope. Ito ang digri ng
pagkakaiba ng ibabaw ng lupa mula sa kaligiran at nag-iiba-iba mula 0 hangang 90
digri. Maaari itong sukatin sa angular na digri, porsyento, o sa isa hanggang 310 metre.
Apat na Tipo ng Kalupaan
Relief at elebasyon ang iba pang mahahalagang pagpapakahulugan na
ginagamit ng mga heograpo. Relief ang sukat sa pagitan ng pinakamataas at
pinakamababang lawak ng lugar, samantalang ang elebasyon ang taas mula sa lebel
ng dagat.

20
Ang Mga Kontinente sa Daigdig
Sa pakahulugan ng mga siyentipiko, mayroon lamang apat na kontinente. Subalit
dahil sa nakasanayan na ng tao, may itinuturing ang daigdig na pitong kontinente.
Mapupuna na nag-iiba-iba ang sukat ng kalupaan dahil sa paiba-iba rin ang paraan ng
pagsukat ng kani-kaniyang nasasakupan. Ang pagkakaiba, halimbawa, ay kung kasali
ba ang mga panloob na katubigan at mga baybayin o hindi.
SUKATKONTINENTE
Milya Kwadrado Kilometro Kwadrado
1. Asya 17 120 000 44 390 000
2. Europe 4 054 050 10 500 000
3. Africa 11 710 500 30 330 000
4. North America 9 266 400 24 000 000
5. South America 6 872 580 17 800 000
6.Antarctic 5 470 000 14 160 000
7. Australia at Oceania 2 972 970 7 700 000
Kabuuan 57 466 500 148 829 000
ANG PINAGMULAN NG MGA KONTINENTE
Ayon sa teoryang continental drift, nang may 200 milyong taon na ang nakaraan,
ang mga kalupaan sa daigdig ay magkakadugtong at bumubuo ng isang dambuhalang
kontinente sa gitna ng dagat Panthalassa. Kung tawagin ang kontinenteng ito ay
Pangaea. Pagkaraan ng 100 milyong taon, dahil sa tinatawag na continental drift nahati
ang Pangaea sa dalawang malalaking sub-kontinente, sa hilagang hemispero. Ang
ikalawa ay tinawag na Gandwana Land, na napaanod naman sa timog hemispero at
nahati sa mga kontinente ng Timog Amerika at Aprika.

21
Nang lumaon, dahil sa patuloy na pag-kakaanod at pagkakahiwalay ng mga
kontinente, pito (7) ang nabuong kontinente na siya ngayong tinitirhan ng iba't ibang lahi
at nasyon sa daigdig. Ito ay ang mga sumusunod:
Asya- Pinakamalaking kontinente sa daigdig ang Asya. Halos sakop nito ang
ikatlong bahagi ng tuyong kalupaan ng mundo. Sa bandang hilaga nito ang Karagatan
ng Arctic at inihihiwalay ito ng Reef Sea sa kontinente ng Aprica. Ang pinakamalaking
Karagatan ng Pacific ang yumayakap sa kalakhan nito.
Europa- Higit na maliit at hindi regular ang korte ng Europa kaysa Asya.
Matatagpuan din ito sa Hilagang Hemispero. Mayroon itong tatlong pangunahing
peninsula sa silangan: ang Iberian Peninsula (binubuo ng Espanya at Portugal), Italya,
at ang Balkan Peninsula.
Aprica- Pangalawang pinakamalaking kontinente sa daigdig ang Aprica.
Nakalatag ito nang halos pantay ang distribusyon ng lupain sa magkabilang bahagi ng
ekwador.
Hilagang Amerika- Malawak ang Hilagang Amerika mula silangan patungong
kanluran. Mahaba rin ito mula hilaga hanggang timog dahil sa mga pulo ng Arctic.
Binubuo ito ng malalaking bloke ng lupain na may sukat na 6,437 kilometre mula
silangan patungong kanluran kung magmumula sa Cape Race, Newfoundland
hanggang Cape Prince of Wales sa Alaska.
Timog Amerika- Tulad ng Aprica, nakalatag din ang Timog Amerika sa ekwador.
May sukat itong 7,725 km. mula hilaga hanggang timog. Mula silangan naman
hanggang kanluran, ito ay may sukat na 5,150 km.
Australia at Oceania- Binubuo ito ng mga lupain ng Australia, New Zealand, at
mga pulo sa mga karagatan sa silangan. Nahahati ito sa Micronesia, Polynesia, at
Melanesia. Ang Australia ay itinuturing ding isang bansang kontinente.

22
Antarctica- Tila isang madahon subalit baluktot na puno ang korte ng Antartica.
Hindi nakasentro ang Timog Polo. Mayroon din itong hugis baywang na may sukat na
1,609 km. sa Palmer Peninsula na nasa 63°S at sa dalawang Dagat ng Ross at
Weddell.

23
ASYA EUROPA APRIKA HILAGANG
AMERIKA
TIMOG
AMERIKA
AUSTRALIA
AT
OCEANIA
ANTARCTICA
1.
2.
3.
4.
5.
B. Iayos mo ang magugulong titik sa loob ng kahon upang makabuo ng sagot sa mga
katanungan sa kanan.

24
1. Super kontinente na nasa gitna ng dagat
Panthalassa noong unang panahon 200 milyong taon
na ang nakararaan.
Sagot: __________
2. Isa sa dalawang naging sub-kontinente dahil sa
pagkakahiwalay ng super kontinente sanhi ng
continental drift.
Sagot: __________
3. Isang bansang kontinente.
Sagot: __________
4. Sakop ng karagatang ito ang halos 1/3 na bahagi
ng daigdig.
Sagot: __________
Tandaan Mo!
Bilang tirahan ng tao, ang pisikal na katangian ng daigdig o
heograpiya ay binibigyang-diin sa pag-aaral ng kasaysayan.
Ang galaw at pag-inog ng daigdig ang nagbigay-daan sa pagtatakda ng
oras, araw, buwan, at mga taon.
Upang magkaroon ng gabay sa paglalakbay sa daigdig at sa paglalarawan nito,
gumawa ang mga pantas ng likhang-isip na paghahati nito na tinawag na grid.
Ang panahanan ng mga tao sa daigdig ay nahahati sa pitong kontinente na
pinaghihiwalay ng mga dagat at karagatan: Asya, Europa, Aprika, Hilagang Amerika,
Timog Amerika, Australia at Oceania, at Antarktika.
a g e
P
e a n
a i a
L s r
u a
r i A
a t s
u a l
P i f
c
c a i

25
Saang bahagi ng daigdig nakatira tayong mga Pilipino? llarawan ang Pilipinas,
ang kontinenteng kinabibilangan nito, ang mga katangiang pisikal nito, at ang mga
nakapaligid ditong kalupaan, mga bansa, at mga karagatan at dagat.
ARALIN 3
KAHALAGAHAN NG HEOGRAPIYA SA KASAYSAYAN
"Mahalagang malaman ang tungkol sa pisikal na aspeto ng daigdig dahil tahanan
ito ng tao," wika ng isang manunulat. Sumasang-ayon ka ba? Totoong mahalaga ang
kaalaman sa heograpiya ng daigdig sapagkat makatutulong ito upang lubos nating
maunawaan ang mga pangyayari sa kasaysayan. Tulad ng ibang disiplina ng Agham
Panlipunan (antropolohiya, sosyolohiya, agham pampulitika, sikolohiya, ekonomiks, at
linggwistika) ang heograpiya ay lubos na nakakaapekto sa mga tao at pangyayaring
nagaganap sa kasaysayan. llan lamang ang sumusunod na mga paliwanag sa
maraming kaugnayan at kahalagahan ng heograpiya sa kasaysayan ng daigdig.
Maaaring marami ka pang matutuklasan mula sa iba't ibang babasahin. Sa
ngayon, tutulungan ka ng araling ito upang tukuyin ang kahalagahan ng heograpiya sa
pag-aaral ng kasaysayan.
kasanayan:
1. Maibibigay ang impluwensiya ng heograpiya sa kasaysayan at pagbabago ng
kabihasnan;
2. Matatalakay ang kaugnayan ng heograpiya sa mga pandaigdigang
penomena; at

26
3. Masusuri ang epekto ng porma ng lupa at epekto ng klima sa kapaligiran at sa
kabuhayan.
Pansinin mo ang larawan ng ating daigdig. Napakaganda, hindi ba? Bakit
mahalagang pangalagaan ng tao ang daigdig? Makapagbibigay ka ba ng ilang
katangian ng heograpiya ng daigdig? Subukan mong magbigay ng tatlong katangian.
1. ________________________________________________________________
________________________________________________________________
2. ________________________________________________________________
________________________________________________________________
3. ________________________________________________________________
________________________________________________________________

27
Ang Heograpiya at Pag-Unlad ng Kabihasnan ng Daigdig
Kung mapapagmasdan mo ang kagandahan ng daigdig mula sa kalawakan,
marahil ay maiisip mo na may malaking impluwensiya ang pisikal na kaanyuan ng
daigdig sa paghubog ng kabihasnan ng mga taong nakatira dito. Tama ka. Ang
heograpiya ay hindi lamang tungkol sa pag-aaral ng pisikal na katangian ng daigdig.
Sinasaklaw din sa pag-aaral ng heograpiya ang pag-unawa at pagbibigay-paliwanag
kung paanong ang kapaligiran ay nakatutulong sa paghubog ng kabihasnan at sa mga
paraan ng pamumuhay ng mga tao sa isang lugar.
Ang mga nakaraang pangyayari at mga pagbabago sa daigdig o kasaysayan ay
naipaliliwanag din sa pamamagitan ng pag-unawa sa pisikal na katangian ng mga
bansa sa daigdig. Isang halimbawa ang mga Phoenician. Habang namumuhay ang
sinaunang tao sa pagtatanim, naging magagaling namang mandaragat ang mga
Phoenician dahil ang lokasyon ng kanilang lugar ay nakaharap sa Dagat
Mediterranean. Gayundin, dahil sa mga ruta at daan sa pagitan ng mga karagatan at
mga kontinente, ang mga makapangyarihang bansa ay nakapagpalawak ng kanilang
teritoryo.
Heograpiya, Kultura at Kabuhayan
May malaking impluwensiya sa kultura ng tao ang kanilang kinalalagyan sa
ibabaw ng daigdig. Halimbawa, dapat magsuot ang mga Eskimo sa Alaska ng
makakapal na damit at tumira sa igloo upang malabanan nila ang lamig sa bahaging ito
ng daigdig. Kailangan namang magsuot ng makakapal na putong sa ulo ang mga Indian
sa mainit na lugar sa Kapatagan ng Deccan at mga tao sa Arabia upang malabanan
ang init dahil sa mainit na klima sa kanilang lugar. Ang mga istilo ng mga bahay sa pook
na nagyeyelo kung taglamig ay kakaiba sa mga tahanan ng mga tao sa tropikal na mga
bansa. Pangingisda ang ikinabubuhay ng maraming nakatira sa mga peninsula o hindi
kaya ay paglalayag o pakikipagkalakalan sa ibayong dagat. Higit na maunlad ang

28
kabuhayan ng mga bansang sagana sa likas na yaman kaysa mga bansang salat dito.
May kinalaman din ang heograpiya sa paniniwala o relihiyon ng mga tao.
Heograpiya at Kalagayang Pulitikal ng mga Bansa
Naging mahalaga ang heograpiya sa pagtatatag at pagbagsak ng mga bansa.
Naging makapangyarihan ang Carthage noong sinaunang panahon dahil nasa teritoryo
nito ang Dagat Mediterranean. Subalit nang mapasakamay ng mga Romano ang
nabanggit na dagat, bumagsak ang Carthage, nawalan ito ng halaga sa daigdig at
naging matatag naman ang Imperyong Roma. Mahalaga ang Dagat Mediterranean
sapagkat ito ang nag-uugnay sa mga bansa sa Europa, Asya, at Aprica.
Ang mga bansang nakatuklas ng ibang lupain sa ibang kontinente, gaya ng
Espanya at Portugal noong ika-14 na siglo, ay nakaungos sa ibang bansa dahil sa
kaalaman sa heograpiya at naging mga mananakop at maunlad na bansa. May mga
bansa ring naging maunlad dahil pinag-aralan nila ang paggamit ng mga yamang-likas
ng kanilang teritoryo o kaya'y tumuklas at gumamit ng mga yamang-likas ng ibang
lupain upang manguna sa kalakalan at mga gawaing pampulitika sa buong daigdig,
kagaya ng Inglatera at Amerika.
Kaugnayan ng Heograpiya sa mga Pandaigdigang Penomena
Malaki ang kaugnayan ng heograpiya sa mga pandaigdigang penomena tulad ng
El Niño, global warming, greenhouse effect, bagyo, sandstorm, tornado, lindol, tsunami,
La Niña at iba pa. May iba't ibang epekto ang pagkakaiba-iba ng klima, elebasyon,
porma ng kalupaan, katubigan, behetasyon o sistema ng halaman, uri ng lupa, at
mineral, tulad ng mga sumusunod:
1. Ang porma o elebasyon ng lupa ay nakakaimpluwensiya sa klima. Naaapektuhan ng
elebasyon ang temperatura at patak ng ulan, ang epektong tinatawag na rain-

29
shadow sa mga bulubundukin, ang pababang pag-agos ng malamig na hangin sa
gabi, mga ihip ng hangin sa lambak at kabundukan, ang lakas at direksyon ng
hangin, at iba pa.
2. Naaapektuhan din ng porma at elebasyon ng lupa ang mga katubigan. Ang
presipitasyon, distribusyon ng katubigan, pagkawala ng tubig sa mababang lugar,
distribusyon ng karagatan, ilog at mga lawa ay nakasalalay sa taas o baba at anyo
ng lupa.
3. May epekto rin ang porma ng lupa sa behetasyon o sistema ng halaman. Dahil sa
epekto nito sa lupa at klima, iba-iba ang uri ng mga halamang tumutubo sa bawat
lugar.
4. Kaiba ang lupa na nabubuo sa malapit na bundok sa mga kapatagan kaysa doon sa
malapit sa dagat. Dahil dito, iba rin ang sistema ng pagtatanim, at mga gawaing
pang-ekonomiya sa bawat lugar. Ang mga lupang sagana sa mineral ay
nakapagbibigay ng ginto, pilak, tanso, at iba pang uri ng mineral na magagamit at
nagpapaunlad sa mga pamayanan. Ang mga bulubunduking may minahan ng mga
ginto at mineral ay matatag na sandigan ng maunlad na ekonomiya. Dahil dito,
maraming mga lupaing mayaman sa mineral ang nasakop noong panahon ng
kolonyalismo at pagpapalawak ng teritoryo.
5. Sa isang banda, ang klima rin ay may malaking epekto sa pag-iiba-iba ng
temperatura, pagkatuyo o pagkabasa ng lupa, at sa pagkabuo at pagkasira nito.
Reponsable ang klima sa sukat ng ulan at dami ng tubig na nasa kalupaan. Dahil sa
klima, iba-iba ang uri ng lupa sa maiinit at malalamig na lugar. Iba-ibang halaman
ang tumutubo sa iba’t ibang lugar batay sa lamig o init ng panahon. Dahil dyan, iba’t
iba rin ang uri ng mga kalakal na ipinagbibili ng mga bansa sa pandaigdigang
pamilihan.

30
llan lamang ang mga nabanggit na halimbawa sa mga nagiging kaugnayan ng
bawat salik ng heograpiya sa isa't isa at sa mga pandaigdigang penomena. Sa
kasalukuyan, nararanasan natin ang tindi ng init o global warming. Sinasabing matindi
ang init na nararanasan sa kasalukuyan kaysa naranasan ng mga tao 50 taon na ang
nakaraan. May maibibigay ka bang iba pang halimbawa?
Pangangalaga sa Daigdig Bilang Panahanan ng Tao
Ang daigdig ang tanging planeta sa sistemang solar na may atmospera na
nakapagsusustina ng buhay. Ito ay may sapat na gas o hanging oxygen upang
makahinga at makapanahan ang mga tao at hayop na nagbibigay naman ng carbon
dioxide para sa ikabubuhay ng mga halaman. Marami nang ginawang pagsubok ang
mga bansa tulad ng Estados Unidos at Unyong Sobyet upang alamin kung mayroon
pang ibang planetang matitirhan ng tao. Subalit wala pa ring makitang posibilidad ang
mga siyentista na mayroon ngang ganitong planeta. Dahil dito, nararapat na mahalin at
pangalagaan ng tao ang planetang ito na isang tanging panahanan ng mga tao at mga
bagay na may buhay sa mundo.
Sa kasalukuyan, maraming ebidensya na ang daigdig ay nanganganib. Ang
pagkabutas ng ozone /ayer sa atmospera ng daigdig ay may babalang panganib ng
matinding pag-init sa mundo o global warming sa panahong hinaharap. Ang sanhi nito
ay patuloy na pagtaas ng antas ng polusyon sa hangin, sa kalawakan, at sa ating
kalapit na kapaligiran.
Hindi lamang sa usok ng polusyon sa mga pabrika sanhi ng teknolohiya ang mga
nagpapadali ng pagkasira ng kapaligiran. Maging ang mga dumaraming bundok ng mga
basura ay nagdudulot din ng panganib. Ang walang habas na pamumutol ng kahoy sa
mga kagubatan ay nakapagdudulot ng matitinding baha at pagkaubos ng mga likas na
yaman sa mga bulubundukin at kagubatan.

31
Sa dahilang ang heograpiya ay kaugnay ng sistema ng pag-ikot ng buhay sa
sandaigdigan, kinakailangan ang masusing pag-aaral kung paano maililigtas ang
kalikasan sa pagkasira upang magpatuloy ang ikot ng buhay at ng kasaysayan.
Sa kasalukuyan, maraming suliraning pangkapaligiran ang hinaharap
ng daigdig dahil sa kapabayaan ng mga tao rito. Sa iyong palagay, ano ang
mga pinakamabigat na suliranin buhat sa sumusunod na tsart? Ipaliwanag kung bakit
mo napili ang mga iyon.Sa kasalukuyan ba ay nadarama mo ang epekto nito sa tao at
sa kapaligiran?
Tsart ng mga Suliraning Pangkapaligiran at Epekto sa Tao
(Pinagkunan: Michael Todaro, Economic Development, Seventh Edition, 2000)
Problemang
Pangkapaligiran
Epekto sa Kalusugan Epekto sa Kabuhayan
1. Polusyon sa tubig Pagkamatay ng 2 milyong
tao taun-taon dahil sa mga
sakit na dulot ng karumihan
at kakulangan ng tubig.
Pagkasira ng mga
palaisdaan at pagkasira ng
mga biyayang-dagat;
kakulangan ng tubig-
inumin.
2. Polusyon sa hangin 400 hanggang 700 milyong
tao ang nagkakasakit o
namamatay dahil sa mga
sakit na dulot ng polusyon
sa hangin.
Maging ang tubig-ulan ay
nagiging acid rain na
maaaring makamatay sa
tao, hayop, at halaman.
3. Problema ng basura Dumaraming sakit at
pagkalat nito sa iba’t ibang
kapuluan.
Nagdudulot ng polusyon sa
hangin at tubig na may
panganib sa buhay.

32
4. Pagkasira ng lupa Dahil sa madalas na
paggamit ng kemikal na
pataba, lalong nasisira ang
kondisyon ng lupa at
nagdudulot ng panganib sa
kalusugan ng tao.
Paggamit ng mga kemikal
na nakalalason at
nagdudulot ng panganib sa
buhay ng tao.
5. Pagkasira ng
kabundukan
Matitinding baha na may
kaakibat na pagkamatay ng
mga tao at dislokasyon sa
tirahan.
Pagkabawas ng
mapagkukunang-yaman
kaya’t maliit ang
produksyon at kita ng
bansa.
6. Pagkasira ng biodiversity Sa pagkasira ng natural na
prosesong ugnayan ng tao,
hayop, at halaman, nasisira
rin ang resistensya sa sakit
ng mga tao at hayop.
Unti-unting pagkawala ng
mga species ng halaman at
hayop sa kalupaan,
katubigan, at kalawakan.
7. Pagbabago ng
atmospera
Pagdami ng mga hindi
maipaliwanag na mga
bagong sakit, mga
kalamidad sa kalikasan, at
mga kaso ng kanser.
Pagkasira ng temperature
at panganib na dulot ng
mga kalamidad at sakit.
Tandaan Mo!
Mahalaga ang pag-aaral ng heograpiya sa pag-aaral ng kasaysayan
sapagkat may kinalaman ito sa paghubog ng kabihasnan at ng iba’t
ibang aspeto ng kultura, pamahalaan, relihiyon, sining, ekonomiya, at
maging ang hinaharap ng mga tao at bansa sa daigdig.
Nakasalalay sa pangangalaga ng kalikasan at ng heograpiya ang kaligtasan ng
sangkatauhan.

33
Ang daigdig, ayon sa pagsasaliksik ng mga siyentista, ang tanging
planetang may atmospera at maaaring panahanan ng tao: samakatuwid, nararapat
lamang na pangalagaan ng tao ang daigdig at iwasan ang mga gawaing nakasisira rito.
Magbigay ka ng mga paraang sa palagay mo ay dapat gawin ng mga bansa sa buong
daigdig upang mapangalagaan ito.
MGA DAPAT TANDAAN SA MODYUL NA ITO
Ngayong natapos mo na ang mga aralin sa modyul na ito, ano ang
mahahalagang kaalaman na dapat mong tandaan?
Iba’t iba ang mga teorya tungkol sa pinagmulan ng daigdig: ang teoryang
nebular, dust cloud, dynamic encounter, kondensasyon, disrupsyong solar,
planetisimal, kolisyon at big bang, at continental drift. Nasasaad naman sa
teoryang panrelihiyon kung paano nilikha ng Diyos ang mundo.
Binubuo ang pisikal na katangian ng daigdig ng kalupaan, klima, katubigan,
buhay-halaman, buhay-hayop, at mineral. Nakaiimpluwensya ang bawat
katangian sa isa’t isa. Ang kakulangan o pagkasira ng isa ay lubos na
nakaaapekto sa iba.
Ayon sa mga siyentista, mayroon lamang apat na malalaki at magkakarugtong
na kontinente ang daigdig. Subalit dahil sa continental drift, binubuo ang daigdig
nagyon ng pitong kontinente: Asya, Europa, Aprica, Hilagang Amerika, Timog
Amerika, Antarctica, at Australia at Oceania.
Mahalagang mapangalagaan ng tao ang kapaligiran ng daigdig na kanilang
pinananahanan sapagkat ang pagkasira nito ay makapagdudulot ng panganib sa
buhay.
Ang kasaysayan at heograpiya ay magkaugnay. Nakasalalay sa pangangalaga
ng kalikasan at heograpiya ang kaligtasan ng sangkatauhan.

34
PANGWAKAS NA PAGSUSULIT:
Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot.
1. Sa teoryang kondensasyon, nabuo ang daigdig sa pamamagitan ng
A. paglalang ng Diyos dito.
B. malaking pagsabog ng dalawang bituin.
C. pagkabuo ng masa ng hydrogen gas at alikabok o atomic dust.
D. pagkakabanggaan ng mga kometa.
2. Ayon sa teoryang dynamic encounter nagmula ang sistemang solar sa
banggaan ng
A. isang malaking asteroid at kometa.
B. isang malaking kometa at araw.
C. dalawang bituin.
D. maliliit na planetoid.
3. Sa teoryang disrupsyong solar, isang malaking bituin ang bumangga sa
A. planetoid C. kometa
B. araw D. nebula
4. Sa teoryang panrelihiyon, ang daigdig ay nabuo sa pamamagitan ng
A. pagkakaanod ng mga lupain.
B. pagsabog ng maliliit na molekyul.
C. pagbangga ng bituin sa araw.
D. paglalang ng diyos.
5. Sa teoryang kolisyon, ang mundo ay nanggaling sa mga tipak ng
nagbanggaang
A. dalawang malaiaking bituin.
B. kometa at araw.
C. mga kumpol ng planetoid.
D. asteroid at kometa.

35
6. Ito ang gumuguhit sa globo patimog at pahilaga mula sa isang polo hanggang sa isa
pang polo.
A. Parallel C. Latitud
B. Longhitud D. Meridian
7. Ang guhit ng globo na makikita sa kalagitnaan at pahalang sa pagitan ng hilaga at
timog.
A. Meridian C. Ekwador
B. Parallel D. Longhitud
8. Ang mga bumubuo sa heograpiya ng daigdig.
A. Kalupaan C. Klima at Panahon
B. Katubigan D. Lahat ng nasa itaas
9. Ang taas ng lupa mula sa lebel ng dagat.
A. Elebasyon C. Relief
B. Meridian D. Ekwador
10. Pinakamalaking karagatan sa daigdig at may lawak na halos 1/3 ng daigdig.
A. Indian C. Mediterranean ,
B. Atlantic D. Pacific
11. Isang madahon subalit baluktot na puno ang hugis ng kontinenteng ito na kabilang
sa pitong kontinente ng daigdig.
A. Australia at Oceania C. Asya
B. Aprica D. Antarctica
12. Ang halos kalahati ng populasyon sa daigdig ay nasa pinakamalaking kontinenteng
ito sa daigdig.
A. Aprica C. Asya .
B. Europa D. Hilagang Amerika

36
13. Alin sa mga pangungusap ang hindi sumusuporta sa paglalahad na ang
kasaysayan at heograpiya ay magkaugnay?
A. Ang kasaysayan ng Pilipinas bilang bansang madaling masakop ng mga
kanluranin ay may kinalaman sa kawalan nito ng natural na tanggulan.
B. Hindi nasakop ang Thailand ng mga kanluranin dahil nasa pusod ito ng Timog
Silangang Asya.
C. Natalo si Napoleon Bonaparte sa Rusya dahil sa lamig ng panahon.
D, Ang mga pinuno ang nagtatakda ng pag-unlad ng mga bansa.
14. Alin sa sumusunod ang nakaapekto nang malaki sa pagkakaroon ng iba't ibang uri
ng kabuhayan ng mga kultura at kabihasanan sa daigdig?
A. Klima C. Anyo at lawak ng katubigan
B. Porma ng lupa D. Lahat ng nasa itaas
15. Naging mahalaga ang heograpiya sa pagtatatag at pagbagsak ng mga bansa dahil
nagkaroon ito ng malaking impluwensya sa:
A. kabuhayan C. panlipunan
B. putitika D. pangkabuhayan
16. Mahalagang malaman ang mga ______ aspeto ng daigdig dahil tahanan ito ng tao
at nakaaapekto sa pagpapatuloy ng ating buhay.
A. pisikal C. kultura
B. putitika D. panlipunan
17. Ang pagkakaroon ng iba't ibang kontinente sa daigdig ay ipinaliliwanag ng teoryang
___________.
A. Planetisimal C. Nebular
B. Continental drift D. Big bang
18. Nagdudulot ito ng matinding init at pagkatuyo ng lupa.
A. pagkabutas ng ozone layer C. El Niño

37
B. pagkasira ng kagubatan D. Panahon ng Yelo
19. Ang nangungunang suliraning pangkapaligiran na nagiging sanhi ng pagkabutas ng
ozone layer.
A. La Niña C. Satellite sa Kalawakan
B. Polusyon D. Basura
20. Alin sa mga sumusunod na pangungusap ang dapat sundin?
A. Dapat linangin ang kalikasan upang magamit sa digmaan.
B. Dapat pangalagaan ang kalikasan at pisikal na yaman ng daigdig upang
magpatuloy nang maayos ang buhay ng tao.
C. Ipaubaya na lamang sa Diyos ang pagliligtas sa sangkatauhan.
D. Hindi mahalaga sa pag-aaral ng heograpiya ang pagpapahalaga sa kalikasan.
GABAY SA PAGWAWASTO:
PANIMULANG PAGSUSULIT
1. B
2. C
3. A
4. D
5. B
6. C
7. C
8. C
9. C
10. A
11. D
12. A
13. B
14. C
15. A
16. D
17. D
18. B
19. A
20. C
ARALIN 1: MGA TEORYA TUNGKOL SA PINAGMULAN NG DAIGDIG
Gawain 1: Pag-isipan Mo
1. Nebula
2. Kolisyon
3. Panginoon
4. Daigdig
5. Wegener

38
1. D
2. E
3. L
4. H
5. M
6. G
7. I
8. B
9. C
10.A
Ang angkop na kasagutan ay nakasalalay sa iyong paliwanag. Ipatsek sa gurong
tagapamahala ang iyong sanaysay.
ARALIN 2: PISIKAL NA KATANGIAN NG DAIGDIG
Gawain 1: Pag-isipan Mo
Kahit alin sa mga sumusunod ay tama:
1. Bilog ang daigdig sapagkat napatunayan ng mga manlalakbay noong unang
panahon na maaaring marating ang silangan sa pakanlurang ruta. Samakatuwid,
magkadugtong ang mga kalupaan at karagatan sa daigdig. Ang araw ay
sumisikat at sumisilang sa silangan at lumulubog sa kanluran bilang katibayan ng
pag-ikot ng mundo sa kanyang aksis habang umiikot sa araw.
2. Pitong kontinente at iba't bang bansa at kapuluan ang bumubuo ng mga
kalupaan ng daigdig.
3. Pinakamahalaga ang mga karagatan ng Pacific, Atlantic, at Antarctica. Ang
mga dagat Tsina, Mediterranean, at Dagat na Pula ay may mahalagang bahagi
sa kasaysayan; ang mga ilog Euphrates, Nile, at iba pa ay may bahagi rin sa
nakaraan at kasalukuyan.

39
4. May magandang atmospera ang daigdig na binubuo ng hangin at klimang
tamang- tama upang mabuhay ang bawat nilalang maging tao, hayop, o mga
halaman.
Mga Bansa sa Asya:
1. Silangang Asya (Pilipinas, Japan, Tsina, Tibet, Mongolia, Burma, Laos,
Cambodia, Vietnam, Korea, Burma, Myanmar, Indonesia, Malaysia)
2. Timog Asya (India, Nepal, Sri Lanka, Bangladesh, Pakistan)
3. Gitnang Asya (Saudi Arabia, Yemen, Oman, Iran, Iraq, Afghanistan)
Mga bansa sa Europa:
Inglatera, Espanya, Portugal, Ireland, Denmark, Norway,Sweden, Switzerland, Rusya,
Poland, Germany, Hungary, Romania, Ukraine, Bulgaria, etc.
Mga bansa sa Hilagang Amerika:
Canada at Estados Unidos
Mga bansa sa Timog Amerika:
Mehiko, Guatemala, Cuba, Honduras, El Salvador,
Nicaragua, Brazil, Ecuador, Bolivia, Argentina, Paraguay, Uruguay
Mga bansa sa Aprika:
Morocco, Algeria, Libya, Egypt, Sudan, Mali, Nigeria, Ethiopa,
Kenya, Congo, Angola, Zambia, Sierra Leone, Botswana, Mozambigue, Timog Aprika
Ang Pilipinas ay nasa Timog Silangang Asya. Binubuo ito ng 7,100 na pulo at
tinatawag na isang arkipelago. Mayaman ang Pilipinas sa mga mineral, yamang-dagat

40
at yamang-lupa, bulubundukin, lambak, at kapatagan. May 15 rehiyon sa Pilipinas.
Napaliligiran ito ng Karagatang Pacifico sa silangan, Dagat Tsina sa kanluran at hilaga,
at Dagat Celebes sa timog. Ang mga bansang nakapaligid ay Japan at Taiwan sa
timog, Vietnam sa silangang bahagi, at Indonesia sa hilaga.
ARALIN 3: KAHALAGAHAN NG HEOGRAPIYA SA KASAYSAYAN
Halimbawa ng katangiang pisikal ng daigdig:
1. May oxygen at iba pang uri ng gas o hangin na angkop upang mabuhay ang
tao, hayop, at halaman.
2. May malalawak na kalupaan at behetasyon na nagbibigay ng magandang
tirahan at ikabubuhay ng tao.
3. May mga katubigan at karagatang sagana rin sa likas na mapagkukunang-
yaman at pagkain.
Lahat ng suliraning nasa talahanayan ay mabigat at kailangang iwasan o gawan
ng paraan upang hindi manganib ang buhay ng mga tao, halaman, at hayop sa
hinaharap.
Mga halimbawa ng paraan upang mapangalagaan ang pisikal na kapaligiran ng daigdig:
1. Pangangalaga sa kalikasan. ,
2. Proteksyon sa mga hayop lalung-lalo na sa mga endangered species.
3. Pag-iwas sa digmaan lalung-lalo na sa digmaang nukleyar.
4. Pagkakaroon ng mga pandaigdigang kasunduan sa mga bansa hinggil sa
pagliligtas at pangangalaga sa kalikasan gaya ng UNCED at iba pa.
5. Sa sariling bansa, ang pagkakaroon ng mga batas at ordinansa sa proteksyon
ng kalikasan.

1
MODYUL 2
MGA UNANG TAO SA DAIGDIG
Pasig City

2
MODULE 2
MGA UNANG TAO SA DAIGDIG
Nakarinig ka na ba ng mga kuwento tungkol sa pinagmulan ng tao? Sino ang
ating mga ninuno? Paano nagsimula at dumami ang iba’t ibang lahi sa daigdig? Ang mga
katanungang iyan ay hinahanapan natin ng katugunan mula sa iba’t ibang kuwento.
Maraming haka-haka ang inihain ng iba’t ibang siyentista at pilosopo upang suriin at
patunayan ang pinagmulan ng tao. Bawat isa ay may kaakibat na pananaw at paliwang.
Tinawag na teorya ang mga haka-haka o hulang ito.
Sa modyul na ito ay iyong aalamin ang mga teorya kung paano nagsimula ang mga
unang tao sa daigdig kung paano umunlad ang kanilang kultura.
May dalawang araling inihanda para sa iyo.
Aralin 1 – Mga Teorya Tungkol sa Pinagmulan ng Tao
Aralin 2 – Mga Yugto ng Pag-unlad ng Kultura ng mga Unang Tao
Pagkatapos ng modyul na ito ay inaasahang malilinang sa iyo ang mga sumusunod
na kasanayan.
1. Masusuri ang mga teoryang siyentipiko at pahayag sa Bibliya tungkol sa
pinagmulan ng tao.
2. Masusuri ang katangian ng bawat yugto ng pag-unlad ng kultura sa panahong
paleonlitiko; at
3. Maipaliliwanag ang kaganapan sa rebolusyong neolitiko na naging batayan ng
mga naunang kabihasnan.

3
PANIMULANG PAGSUSULIT
Panuto: Suriin ang bawat pangungusap at bilugan ang titik ng tamang kasagutan.
1. Panahong hindi nasusulat sa kasaysayan.
A. Mesolitiko
B. Neolitiko
C. Prehistoriko
D. Paleolitiko
2. Taong nakapag-isip at nakapangangatwiran.
A. Homo Sapien
B. Homo Erectus
C. Homo Habilis
D. Taong Peking
3. Nag-isip at nagsimula ng pagpapangalan sa mga halaman at hayop ayon sa specie
o uri.
A. Linnaeus Jean
B. Baptiste Lamarck
C. Charles Darwin
D. Conte de George Buffon
4. Taong nakatatayo ng tuwid.
A. Homo Habilis
B. Homo Erectus
C. Homo Sapien
D. Taong Neanderthal
5. Hominid, malaking bakulaw
A. Hominid
B. Australopithecus
C. Homo
D. Habilis Ramapithecus

4
6. Tawag sa taong sanay o bihasa.
A. Homo Sapien
B. Homo Habilis
C. Homo Erectus
D. Ramapithecus
7. Siya ang nagtaguyod ng teoryang maka-relihiyon.
A. Linnaeus
B. Lamarck
C. Buffon
D. Creationist
8. Alin sa mga teorya tungkol sa pinagmulan ng tao ang higit na pinaniniwalaan ng
mga siyentipiko?
A. Ebolusyon ayon sa atheistic materialism
B. Ebolusyon ayon sa Bibliya
C. Ebolusyon ayon sa alamat
D. Ebolusyon ayon sa paniniwala
9. Nagpanukala ng teoryang “natural selection”
A. Linnaeus
B. Darwin
C. Buffon
D. Lamarck
10.Pinanirahan ng mga hominid
A. Aprika
B. Europe
C. South America
D. North America

5
ARALIN 1
MGA TEORYA TUNGKOL SA PINAGMULAN NG TAO
Maraming haka-haka ang nabuo upang ipaliwanag ang pinagmulan ng tao. Bawat
isa ay may kani-kaniyang paliwanag. Ang iba ay makaagham, ang iba ay batay sa
paniniwala, at ang iba naman ay batay sa Bibliya.
Nauuri sa tatlo ang mga teorya at paniniwala tungkol sa pinagmulan ng tao. Ang
ebolusyon na tinatawag ding atheistic materialism, ay ebolusyong theistic at ang espesyal
na paglalang. Isa-isahin at susuriin sa araling ito ang mga nabanggit na teorya at
paniniwala.
Pagkatapos ng aralin, inaasahang malilinang ang mga sumusunod mong kaalaman:
1. Maipaliliwanag ang mga teorya tungkol sa pinagmulan ng tao;
2. Matutukoy ang mga katawagan at katangian ng mga unang tao at ang kanilang
distribusyon sa daigdig;
3. Mapaliliwanag kung paano umunlad ang kultura ng mga unang tao; at
4. Mailalarawan ang pangunahing lahi ng tao.
Bago ka magsimula isipin mo kung saan ka nagmula. Para sa iyo, ano ang
pinaniniwalaan mong pinagmulan ng tao sa daigdig?
___________________________________________________________________
________________________________________________________________________

6
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________ .
Nasagot mo ba ang katanungan? Suriin mo ngayon ang kaugnayan ng iyong sagot
sa mga paksa ng aralin.
Teoryang Atheistic Materialism
Nagsimula kay Carolous Linnaeus noong 1760 ang konseptong maaaring may nag-
iisang pinagmulan ang mga buhay na organismo sa daigdig. Naisip niya ito habang
pinangangalanan at pinapapangkat niya ang mga organismong pinag-aaralan niya.
Sinusugan ito ni Comte de Georges Buffon na nagsabing ang pagkakaiba-iba ng mga
organismo ay ang pagkakaiba-iba rin ng kapaligirang kanilang pinananahanan
Inilimbag ni Jean Baptiste Lamarck ang unang teorya ng ebolusyon noong 1809.
subalit kulang ang kanyang mga makaagham na pagpapaliwanag hanggang sa
nagpalabas ng isa pang teorya sina Charles Darwin at A.R. Wallace noong 1858. Pinag-
ibayo ni Darwin ang pagpapaliwanag sa kanyang aklat na Origin of Species noong 1859.
Charles Darwin

7
Ebolusyong Theistic
Isang susog ang ebolusyong theistic tungkol sa pinagmulan ng tao at di gaanong
salungat sa teoryang ipinanukala ni Darwin at mga kasama. Naniniwala ang mga
nagpanukala nito na nagmula rin ang tao sa nag-iisang selula na sa pagdaan ng panahon,
ay naging komplikadong organismo dahil sa paraang mutasyon. Ang hindi maipaliwanag ni
Darwin ay ang pinagmulan ng nag-iisang selula, kung paano nagkaroon nito at paano ito
nabuo na siyang pinagtuunan ng pag-aral sa teoryang ito. Sa teoryang ito, may Diyos na
naglalang ng selulang pinanggalingan ng tao. Isang teoryang nanggaling din sa mga
ebolusyonistang theistic ang teorya ng espesyal na paglalang o Creation.
Naniniwala ang nakararaming relihiyon sa daigdig na nilalang ng Diyos ang tao.
Isang halimbawa ang paniniwala ng mga Kristiyano. Ayon sa Bibliya, unang nilalang ng
Diyos si Adan at binigyan ng kapangyarihang mamuno sa lahat ng mga bagay, halaman at
hayop. Subalit nang makita ng Diyos na malungkot si Adan, pinatulog siya at saka kinuha
ang isa niyang tadyang. Mula rito, hinugis ang babae at pinangalanang Eba. Silang dalawa
ang naging unang mga magulang na pinanggalingan ng lahat ng lahi.
Adan at Eba

8
Pagsusuri sa Dalawang Teorya ng Ebolusyon
Alalahanin natin na nananatiling teorya ang teorya hangga’t hindi pa napatutunayan.
Isa itong panukala ng mga siyentista na maaaring inimbento o may lohika na pagsusuri sa
isang natural na penomena. Subalit hindi kaya nagkakamali ang mga siyentista? May mga
ideya noong unang panahon na sinasabi ring susuportahan ng agham subalit mali pala.
Ilan sa mga ito ang sumusunod.
• Patag ang daigdig.
• Ang pagpapadugo sa isang taong may lagnat ay makapagpapababa sa lagnat nito.
• Ang daigdig ang sentro ng sansinukob.
• Nabuo ang mga daga mula sa basura.
Kaya maaari rin na hindi makatotohanan ang isang teorya. Maraming katanungan
ang mga siyentistang Creationist. Ilan sa mga katanungang ito ang sumusunod.
• Anong kemikal ang pinagmulan ng organismo?
• Anong proseso ang pinagdaanan ng pagbabago sa anyo at katangian ng mga ito?
• Ano ang paraan ng reproduksyon at paano dumami ang mga nilalang sa ibabaw ng
lupa?
Sumasalungat ang ebolusyon sa mga natural na batas ng kalikasan tulad ng:
• Reproduksyon ng kamukha o katulad. Nanganganak ang aso; ang ibon ay ibon din;
ang unggoy ay nanganganak ng unggoy rin. Kaya hindi maaaring nagmula ang tao
sa unggoy.
• Ikalawang batas ang thermodynamics na nagsasabing ang sansinukob ay parang
relong de-susi na pahina nang pahina habang tumatagal.
Halimbawa:
• Ang bago ay naluluma o nasisira.
• Ang mga may buhay na organismo ay tumatanda at nawawala.
• Ang maayos ay nagiging hindi maayos pagtagal ng panahon. Tinatawag din
itong batas ng entropy.

9
• Ang komplikadong disenyo ng selula tulad halimbawa ng Deoxyribonucleic
Acid (DNA) ang nagdidikta ng magiging hitsura ng isang buong organismo.
Ang mga Unang Tao at Ang Kanilang Distribusyon sa Daigdig
Ayon sa mga antropologo na naniniwala sa ebolusyon, nabuhay ang mga ninuno ng
tao sa pagitan ng dalawang milyon hanggang 20,000 Bago ipanganak si Kristo (BC).
Subalit ang mga unang labí ng pinagmulan ng mga ninuno ng tao ay tinatayang 14 milyong
taon na ang itinagal sa daigdig. Tinatawag itong Proconsul at ang mga labí nito ay
matatagpuan sa deposito ng Miocene.
Isa pang higit na malapit na ninuno ng tao ang Australopithecine. Unang
natagpuan ang mga labí ng Australopithecine sa Timog Aprika at nahahati sa tatlong
pangkat: Ang Australopithecus na maaaring nabuhay sa pamamagitan ng pagkain ng mga
halaman at karne; ang Paranthropus na higit na primitibo sa Australopithecus at nabuhay
sa halaman lamang; at ang isang pangkat ng Paranthropus na tinawag na Zinjanthropus
kung saan natagpuan ang mga labí nito ng mag-asawang Leakey sa Olduvai Gorge sa
Tanzania, Aprika. Pinaniniwalaan na marunong nang gumamit ng kasangkapan ang
Zinjanthropus batay sa natagpuan sa tabi ng labí nito.
Ang iba pang pinagsimulan ng ating mga ninuno ay mahahati sa iba’t ibang pangkat.
Ang Homo Erectus ay taong nakatayo o taong naglalakad nang tuwid at maaaring
nabuhay sa Silangan at Timog Silangang Asya, Europa at Aprika. Higit na malaki ito kaysa
Australopithecine at malaki rin ang utak nito kaysa una. May apat na uri ng Homo Erectus:
Taong Java o Pithecanthropus Erectus ang natagpuan ni Eugene Dubois, isang
siyentistang Olandes, noong 1891 sa pulo ng Trinil sa Java, Indonesia. Ipinalalagay na
may 500 000 hanggang 750 000 taon ang itinagal nito sa daigdig. Ito ang kauna-unahang
labí ng Homo Erectus na natuklasan ng tao. Isa pang Homo Erectus na nadiskubre sa
Zambia noong 1921, ang Taong Zambia, na kauri rin ng Taong Java. Taong Peking.
Tinatawag na Sinanthropus Erectus Pekinensis ang itinawag sa labí na natagpuan sa
Peking, Tsina sa yungib ng Chowkou tien noong 1927. Hinihinalang natutuhan ng Taong

10
Peking ang mga gamit ng apoy. At ang pagkain ng berry sapagkat natagpuan din sa
naging tahanan nila ang mga buto nito.
Homo Sapiens ang tawag sa hinihinuhang taong nag-iisip. Pinaka-advance marahil
ang Homo Sapiens sa lahat ng unang tao dahil higit na malaki ang utak nito. Mga
halimbawa nito ang Taong Neanderthal at Taong Cro-Magnon. Ang mga labí ng Taong
Neanderthal ay nadiskubre sa mga lambak ng Ilog Neander sa Alemanya noong 1856.
Maaaring nabuhay sila sa pagitan ng 70,000 BC hanggang 50 000 BC. Pandak ito, malaki
ang pangangatawan, malalaki ang tila mabigat na panga, makapal ang noo at malaki ang
ilong. Ang Taong Cro-Magnon naman ay hinihinalang maaaring nabuhay noong 40,000
BC pagakaraang mawala ang mga Taong Neanderthal. Nakita ang mga labí nito sa
Pransya na lubhang napakalamig noon kaysa kasalukuyan. Nagyeyelo noon sa Polong
Hilaga at nagpatuloy sa timog Europa. Palatandaang malamig ang panahon na
kinaroroonan ng Taong Cro-Magnon dahil napaliligiran ito ng mga labí ng mga hayop at
halamang nabuhay sa malalamig na lugar noon nang matagpuan ang labí nito.
Upang mas maunawaan mo ang pinagdaanang lahi ng mga sinaunang tao, pag-
aralan mo ang sususnod na matrix ng antas ng tao. Mga katangian at mga katibayang
natuklasan.
Antas ng Tao Mga Katangian Mga Labíng Natuklasan na Nagsilbing
Katibayan
1. Hominid Nabuhay noong 14,000,000-
13,000,000 BC
Naglalakad nang tuwid
Mas maliit ang utak kaysa
modernong tao
Malaki ang pagkakahawig sa
katangiang pisikal ng
modernong tao
May taas na apat na
talampakan
Ang sukat ng utak ay kalahati
Batang Taung – unang labíng
Australopithecus Aprikanus na
natuklasan. Natagpuan ni Raymond A.
Dart sa Taung, Timog Aprika noong
1974
Kromdraai (dating Parathropus
robustus) – unang a. robustus na
natuklasan. Natagpuan sa Kromdraai,
Timog Aprika ni Robert Broom noong
1938
OH 5 o Zinj- unang Australopithecus na

11
ng utak ng modernong tao
May limang uri batay sa laki
ng panga, bagang at utak:
a. Anamensis - nabuhay sa
Aprika may apat na
milyong taon na ang
nakararaan
b. Afarensis - nabuhay may
3.7 milyong taon na ang
nakararaan; kasinlaki ng
utak ng chimpanzee ang
utak nito
c. Aprikanus - mas malaki
ang bungo, higit na malaki
ang utak kaysa Afarensis
d. Boisei at Robustus- mas
malaki ang bagang at
panga; kasinliit ng
Aprikanus ang utak;
nawala sa pagitan ng 1.5-
isang milyong taon na ang
nakararaan.
natagpuan sa Silangang Aprika.
Natuklasan ni Mary O. Leaky sa Olduvai
Gorge, Tanzania noong 1959.
Lucy-pinakakumpletong kalansay ng
Australopithecus na natuklasan.
Natagpuan ni Donald Johanson sa
Hadar, Ethiopia noong 1974.
Bakas ng paa sa Laetoli-natagpuan sa
Laetoli, Tanzania noong 1978 malapit sa
lawa ng Eyasi. Pinatunayan ng mga
bakas na ito na nakatatayo nang tuwid
ang mga Australopithecus.
Anamensi-pinakamatandang labí ng
Australopithecus na nabuhay.
Natuklasan ito sa Kanapoi, Kenya ni
Peter Nzube Mutiwa noong 1994.
2. Homo
Habilis
Itinuturing ng mga
antropologo na
pinakamatandang uri ng tao
Nabuhay sa Aprika may 2
milyong taon na ang
nakararaan
Hango sa salitang Latin na
homo na nangangahulugang
Taong Olduvai - unang nahukay na labí
ng Homo habilis. Natagpuan ang
bungo sa Olduvai Gorge, Tanganyika
nina Jonathon Leaky at asawa nito
noong 1960. Nagpatunay ito na
nabuhay ang sinaunang tao mahigit
tatlong milyong taon na ang
nakararaan

12
tao at habilis na ang ibig
sabihin ay sanay o bihasa.
Mas malaki ang utak at mas
maliit ang bagang kaysa
Australopithecus
Sukat ng utak-kalahati ng
utak ng modernong tao.
Pinaniniwalaang gumawa ng
unang kagamitan na gawa
sa bato bilang panghiwa,
pangkayod at pantadtad.
Pinaniniwalaang kumain ng
karne, prutas, insekto at mga
halaman
Nakalalakad nang tuwid
ER-1470 - pinakamatandang bungo ng
Homo habilis na nahukay noong 1972.
natuklasan ito sa Lawa ng Turkana ni
Richard F. Leaky.
3. Homo
Erectus
]
Taong nakatatayo nang
tuwid
Tinatayang may taas na
limang talampakan, makapal
ang bungo, maliit ang ulo at
malaki ang panga
Mas maliit ang bagang at
mukha at hindi gaanong
nakausli ang mukha tulad ng
Homo habilis
Sukat ng utak-halos kasinlaki
ng sa modernong tao
Unang natotong gumamit ng
apoy at damit mula sa balat
ng hayop.
Taong Java (dating Pithecathropus
Erectus) - kaunaunahang labí ng Homo
Erectus na natuklasan. Natuklasan ni
Eugene Dubois, isang Olandes, sa
buhanginan sa gitnang Java, Indonesia
noong 1891. maliit ang mga taong ito
ngunit nakatatayo at nakalalakad ng
tuwid.gumamit ng mga tinapyas na
bato bilang sandata at kagamitan.
Taong Tabon - natagpuan sa mga
yungib sa Tabon, Quezon sa Palawan
ni Robert Fox noong 1962. Sinasabing
kauna-unahang tao sa Pilipinas.
Taong Peking - Pinakamalaking
kalansay ng Homo Erectus na

13
Nakagawa ng palakol mula
sa bato.
natuklasan. Natagpuan ni Davidson
Black ang mga buto sa isang kweba sa
Choukoutien noong 1919-1937 sa
Peking, China. Ayon sa pagsusuri,
natutong gumawa ng apoy ang taong
ito minsang tumama ang kidlat sa
isang puno.
East Turkana Homo Erectus - labí ng
Homo erna tinatayang nabuhay sa
Aprika mga 1 800 000 taon na ang
nakalilipas. Natuklasan ni Richard F.
Leaky sa Lawa ng Turkana noong
1975.
Batang Nariokotome - labí ng isang
batang lalaki. Ito ang pangunahing
nahukay na kalansay ng Homo
Erectus. Natuklasan ni Kamoya Kimeo
sa lawa ng Turkana, Kenya noong
1984.
4. Homo
Sapiens
Taong nakapag-iisip at
nakapangangatwiran
Higit na malaki ang utak sa
lahat ng unang tao at hindi
nalalayo sa laki ng utak ng
modernong tao.
Nabuhay may 300 000-400
000 taon na ang nakararaan
Unang prehistorikong tao na
nanirahan sa Europe
Labí ng Kabwe (dating Taong
Rhodesian) - natagpuan sa Kabwe,
Zambia ni Arthur S. Woodward noong
1921.
Bungo ng Dali - natagpuan sa
lalawigan ng Shanxi sa China ni Wu
Xinzhi noong 1978.
Taong Neanderthal - unang nahukay
na labí ng kinikilalang prehistorikong
tao. Natagpuan ito ni Johann Fuhlrott
sa isang kweba ng Neander, Germany

14
noong 11856. mababa at matipono,
pahilig ang noo nito at usli ang panga,
malaki ang ilongat walang baba.
Mabangis ang anyo nito ngunit
matalino. Nakatira sa mga kweba at
nagsusuot ng balat ng hayop. Kaiba sa
mga sinaunang tao. Inililibing nila ang
kanilang mga patay. Ipinalalagay na
naglaho dahil sa matinding lamig
noong Panahon ng Pagyeyelo. Noong
1908, natuklasan nina Ameedi at Jean
Bouysonnie ang pinakakumpletong
kalansay ng Taong Neanderthal sa La-
Chapelleaux-Saints sa France.
Kalansay ng Skhul - labí ng unang
modernong tao na tinatayang nabuhay
mga 100,000 taon na ang nakaraan.
Natuklasan nina Theodore McCown at
Hallam L. Movius sa Mt. Carmel, Israel
noong 1931-1932.
Kalansay ng Qafzeh – labí ng unang
Homo sapiens na tinatayang nabuhay
100 000 taon na ang nakalilipas.
Nahukay nina Rene Neuville at
Bernard Vandermeersch sa kweba ng
Qafzeh malapit sa Dagat ng Galilee sa
Israel mula 1933-1935.
Taong Cro-Magnon - tinatayang
nabuhay noong 40 000 BC Nakita ang
labí nito sa isang kweba sa France ni
Louis Lartet noong 1868. Tinatayang

15
nagmula sa Asya o Aprika ang Taong
Cro-Magnon. Ipinapalagay na higit na
may kakayahang mabuhay dahil higit
itong matalino at nakagagawa ng
maayos na armas. Nag-iwan ang mga
ito ng maraming guhit sa mga yungib.
Subukan mo kung iyong matatandaan ang mga teorya na pinagmulan ng tao at ang
kanilang Distribusyon sa Daigdig.
Pagtapat-tapatin ang mga katawagan at paliwanag sa pamamagitan ng paglalagay
ng guhit sa magkatugmang bilang at titik sa Hanay A at Hanay B.
Hanay A Hanay B
_____ 1. Homo Sapien A. Taong naglalakad ng tuwid.
_____ 2. Carolus Linnalus B. Taong nag-iisip.
_____ 3. Charles Darwin K. Tinawag na Pithecanthropus Erectus.
_____ 4. Taong Zambia D. Nakita ang mga labí nito sa France.
_____ 5. Conte de George Buffon E. Nilalang ng Diyos ang tao, ayon sa
_____ 6. Homo Erectus teoryang ito.
_____ 7. Teorya ng Paglalang G. Proseso ng pagpili ng pook na titirhan.
_____ 8. Taon Neanderthal H. Konseptong maaaring may nag-iisang
_____ 9. Taong Cro-Magnon pinagmulan ang mga buhay na
_____ 10. Taong Java organismo.
I. Nagkakaiba-iba ang nilalang dahil iba-iba
ang kanilang kapaligiran.
L. Nadiskubre ang mga labí nito sa
Germany.
M. Kauri ng Taong Java.

16
Tandaan Mo!
Maraming teorya ang nagpapaliwanag tungkol sa pinagmulan ng
tao. Ilan dito ang teoryang atheistic materialism, ebolusyong
theistic, espesyal na paglalang, at ebolusyon ng mga species.
Amg modernong tao ay hinihinuhang nanggalings sa iba’t ibang lahi sa iba’t ibang
panahon. Ang mga ito ay mga Proconsul, Australopithecus, Hominid, Homo Habilis,
Homo Erectus, at Homo Sapiens. Ang mga labí ng iba’t ibang antas ng tao ay
natagpuan sa iba’t ibang panig ng mundo kayat may iba’t ibang katawagan gaya ng
Taong Java, Taong Zambia, Taong Peking, Taong Neanderthal at Taong Cro-
Magnon.
Gawain 3 Paglalapat
Batay sa napag-aralan mo tungkol sa ebolusyon gumawa ng family tree
na tumutukoy sa iyong sariling pinagmulan.

17
ARALIN 2
MGA YUGTO NG PAG-UNLAD NG KULTURA NG MGA SINAUNANG TAO
Nakakuha ang mga antropolohista ng mga impormasyon tungkol sa pamumuhay
ng mga unang tao sa pamamagitan ng kanilang mga labí tulad ng bungo, buto, at mga
kasangkapang nahukay sa iba’t ibang panig ng mundo. Buhat sa mga iyan nalaman ang
kanilang mga gawain at pamamaraan ng pamumuhay sa siyang bumubuo ng kanilang
kultura. Sa paglipas ng panahon, natutuhan ng mga unang tao na paghusayin ang kanilang
mga kagamitan upang lalong maging epektibo ang mga ito sa araw-araw na
pakikipagsapalaran. Dahil diyan, umunlad din ang kanilang kabihasnan at kultura
hanggang sa malinang ang kasalukuyang kabihasnan sa iba’t ibang kapuluan ng daigdig.
kasanayan:
1. Masusuri kung anong panahon nabuhay ang mga sinaunang tao sa daigdig;
2. Maibibigay ang mga yugto ng panahon ng mga unang tao ayon sa mga kagamitan;
at
3. Mailalarawan ang mga pangunahing lahi ng tao sa daigdig.
Gawain I Pag-isipan Mo!
Maaari mo bang i-drowing kung saang lahi nabibilang ang Pilipino? Ano ang
anyo at katangian ng ating mga ninuno?

18
Panahon ng Bato
Sa mahabang panahong nagdaan, nakalinang ng sibilisasyon ang mga sinaunang
tao. Sila ay namuhay bilang grupo ng sampu hanggang 30 katao. Pawang pangangaso at
pangingisda ang kanilang ikinabubuhay at karamihan ay mga yungib ang kanilang silungan
o panahanan.
Panahong Paleolitiko. Tinatayang nagtagal ang Panahong Paleolitiko mula noong
500,000 BC hanggang 8,000 BC Sa panahong ito nabuhay ang mga Proconsul,
Australophitecus, Homo Habilis, Homo Erectus tulad ng Taong Java, Taong Peking, at
Homo Sapiens tulad ng Taong Neanderthal at Taong Cro-Magnon.

19
Sa panahong ito, nakatira ang unang tao sa yungib upang pangalagaan ang sarili sa
malamig na panahon. Katatapos pa lamang ng panahon ng pagyeyelo at maaring
kasalukuyan pang nagyeyelo sa ibang bahagi ng daigdig) at walang permanenteng tirahan
ang mga tao sa panahong ito. Pagala-gala sila sa paghahanap ng pagkain. Namimitas sila
ng mga bungangkahoy, nanghuhuli ng mga hayop sa lupa at mga isda sa tubig sa
pamamagitan ng mga kamay lamang. Kung minsan naman, gumagamit sila ng batong
panghampas o pambato at sanga ng kahoy upang maging madali ang panhuli. Sa
panahong din ito natuklasan ang gamit ng apoy. Maaring sa hindi sinasadyang
pagkakataon, tinamaan ng kidlat ang isang puno. Nasunog ito at nagbigay ng init sa
paligid. Maganda ang epekto ng init sa panahon ng taglamig.
Panahong Mesolitiko. “Gitna” ang ibig sabihin ng salitang meso sa Griyego. Kayat
ito ang Gitnang Panahon ng Bato. Dito nagsama-sama ang mga gawain sa panahong
paleolitiko habang unti-unting pumapasok ang tao sa Panahon ng Neolitiko.

20
Tinatayang nagsimula noong 10,000 BC hanggang 7,000 BC ang Panahong
Mesolitiko. Ipinanukala ni Sir John Marshall, isang antropolohista, ang teorya ng
“paghamon at pagtugon” upang matugunan ang mabilis na pagbabagong naganap sa
kapaligiran (hamon) ng mga tao na natugunan nila sa pamamagitan ng pagbabago ng mga
kaugalian at mga gawaing kilos (tugon). Nakahandang tumanggap ang ibang pangkat ng
pagbabago samantalang namuhay sa kasukalan ang ibang nanatili sa lumang kaalaman.
Tumagal lamang ng 3000 taon sa Mesopotemia at kaunting panahon lamang sa
Europa ang Panahon ng Mesolitiko. Pinakamalubhang suliranin ng tao sa panahong ito
ang panustos na pagkain. Pinakasolusyon dito ang pagiging prodyuser ng tao kaysa
umasa sa likas na yaman. Subalit sa nagbabagong klima, mahirap na hamon ito.
Rebolusyong Neolitiko. Nahubog ang Panahong Neolitiko sa pamamagitan ng
pag-aalaga ng hayop na kinakain at ng pagtuklas sa pagtatanim. Ang pagtatanim o
pagsasaka ang pinakamahalagang kontribusyon ng panahong ito. Natuklasan marahil ng
tao ang pagtatanim nang minsan, sa paghahanap ng tao ng bungangkahoy na noon ay
paunti na nang paunti, nakakita siya ng isang uri ng bunga na may maraming buto.
Nagsimula rin sa panahong ito ang pagpapalayok. Natutunan ng taong gumawa ng
mga bagay na yari sa putik tulad ng laryo (bricks) na pinatitigas sa init ng araw gaya ng sa
India, o kaya ay pinatitigas sa pugon, gaya ng sa Mesopotamia. Ginagamit ang laryo sa
paggawa ng bahay.
Sa Panahong Neolitiko, malaki ang naging pagbabago sa kasangkapan ng tao.
Pinakinis ang dating magagaspang na bato at ginawang iba’t ibang hugis at laki ayon sa
kanilang gamit: pamutol ng kahoy, gamit sa pagsasaka, panghiwa, pang-ahit, pamutol ng
buhok, pamatay ng hayop, armas, at marami pang iba.
Lalo pang pinag-ibayo sa panahong ito ang pag-aalaga ng hayop na nasimulan
noong Panahong Mesolitiko. Sa kalaunan, ginamit na nila itong sasakyan o tagahila ng
behikulo katulad ng paragos at karwahe. Kabayo, baka at aso ang mga hayop na
ginagamit para rito.
Nabago rin ang mga tirahan sa panahong ito. Bagamat nagsimula ang pagkakaroon
ng permanenteng tirahan noong Panahong Mesolitiko, higit pa itong nalinang noong
Panahong Neolitiko. Dahil ito sa pag-unlad ng pagsasaka, at pag-imbento ng asarol at iba
pang gamit sa bukid. Kailangang tumira ang tao sa isang lugar habang hinihintay niyang

21
tumubo at maani ang kanyang pananim. Habang wala pa ang tag-ani, gumagawa naman
siya ng mga palayok at iba pang gamit na yari sa putik. Natuto siyang maghabi ng banig,
basket at tela dahil mahirap umasa sa mga balat ng hayop upang gawing damit.
Noong una, para lamang sa pansariling konsumo at sa mga kaanak ang
produksyon. Hindi nagtagal, nakapag-iimbak ng maraming bagay ang tao sa sariling gamit.
Dito nagsimula ang pagpapalitan ng produkto o ang sistemang barter. Dinadala ang
sobrang produkto sa lugar ng palitan. Kung may kailangan ang tao, pumupunta lamang
siya rito upang makipagpalit ng produkto. Nagsimula rito ang konsepto ng palengke. Hindi
nagtagal, naging mahirap na ang pakikipagpalitan ng produkto kaya umisip ng paraan ang
tao upang maging maayos ang sistema ng palitan. Dito naimbento ang sistema ng palitan
gaya ng sa Mesopotamia kung saan buto ng cacao ang unang ginamit na papalit produkto.
Panahon ng Metal. Ginto ang kauna-unahang natuklasang uri ng metal. Nakukuha
lamang ito sa gilid ng ilog Tigris at sinasala dahil nakahalo sa buhangin. Subalit hindi
nagkaroon ng panahon ng ginto dahil hindi naman kapakipakinabang ito sa tao. Malambot
ang ginto at hindi maaaring gawing kasangkapan o armas. Tanso (copper) ang sumunod
na natuklasan ng tao. Matigas ito kaysa ginto at nahuhulma ito sa iba’t ibang hugis na nais
ng tao.
Panahon ng Tanso. Naging mabilis ang pag-unlad ng tao dahil sa tanso. Subalit
patuloy pa rin ang paggamit sa kagamitang yari sa bato. Nagsimulang gamitin ang tanso
noong 4000 BC sa mga lugar sa Asia at 2000BC sa Europe at 1500 BC naman sa Egypt.
Tinawag na Panahon ng Tanso ang mga nabanggit na taon. Nalinang nang mabuti ang
paggawa at pagpapanday ng mga kagamitang yari sa tanso.
Panahon ng Bronse. Naging malawakan na noon ang paggamit ng bronse nang
matukalasan ang panibagong paraan ng pagpapatigas dito. Natutuhan ng tao na paghaluin
ang tanso at lata (tin) upang makagawa ng higit na matigas na bagay. Tinawag ang
kombinasyong ito na bronse o pulang tanso. Iba’t ibang kagamitan at armas ang nagagawa
mula sa tanso tulad ng espada, palakol, kutsilyo, punyal, martilyo, pana, at sibat.
Lumaganap ang paggamit ng bronse noong 2000 BC Sa panahong ito natutong
makipagkalakalan ang mga tao sa mga karatig-pook. Ang pag-unlad ng palengke at
kalakalan ang nagbigay daan sa pag-usbong ng mga bayan at lungsod. Nagkaroon din ng
mga ekspertong artisano na may kani-kanilang kaalaman. Nagtayo ng kani-kaniyang

22
samahan ang mga ito batay sa produkto na kanilang ginagawa tulad ng mga gumagawa ng
sandalyas. Ang mga samahang ito ang nagsilbing tagasuri sa kalidad ng mga produktong
nalilikha ng bawat kasapi.
Panahon ng Bakal. Natuklasan ang bakal ng mga Hittite, isang pangkat ng Indo-
Europeo na nakatira sa Gitnang Silangan noong 1500 BC. Natutuhan nilang magtunaw at
magpanday ng bakal. Noong hindi pa sila gaanong marunong magmina ng bakal, lubhang
mahalaga para sa kanila ito ng limang beses kaysa ginto at walong ulit kaysa pilak.
Matagal nilang pinanatiling lihim ang pagtutunaw at pagpapanday ng bakal. Dahil dito,
umunlad ang kabihasnan ng mga Hittite at madalas silang manalo sa mga digmaan.
Subalit sa katagalan, natuklasan din ang kanilang lihim at lumaganap na ang paggamit ng
bakal sa iba pang kaharian. Ito marahil ang dahilan kung bakit humina ang kaharian ng
Hittite.
Mga Pangunahing Lahi ng Tao
Tignan naman natin ang mga pagbabago sa pagkakaroon ng iba’t ibang lahi ng tao.
Nagkaroon ang daigdig ng tatlong pangunahing lahi ng tao – ang Mongoloid o Dilaw,
ang Negroid o Itim, at ang Caucasoid o Puti. Bagamat di na inuuri ang mga tao ngayon
ayon sa kulay, makakatulong sa pag-aaral ng pinagmulan ng tao ang ganitong
klasipikasyon.
Mga Mongoloid. Mayroon ding sangang lahi ang lahing Mongoloid o dilaw na
kayumanggi: mala-kape o mala-tanso at mga mamulamulang kulay ng balat. Hugis almond
o singkit ang mga talukap ng mga mata ng mga lahing Mongoloid. Halos bilog ang hugis ng
kanilang ulo, maitim at tuwid ang kanilang buhok at hindi gaanong mabalahibo ang
kanilang balat. Manipis ang mga labí nila at hindi matangos ang ilong. Laganap ang lahing
Mongoloid sa Asya tulad ng mga Pilipino, Tsino, Hapones, Koreano, Vietnamese, Thai,
Tibetan, taga-Myanmar, Mongol, Malaysian, Indonesian, Singaporean, taga-Hong Kong at
karatig-pook. Ang mga Amerikanong Indian na nabibilang sa lahing Mongoloid ay nasa

23
kapatagang sentral ng Estados Unidos, mga Eskimo ng Hilagang Amerikanong Arktiko at
mga Indian sa Central at Timog Amerika ay nabibilang din sa lahing ito.
Mga Negroid. Maiitim ang kulay ng balat ng mga Negroid at kulut-kulot ang kanilang
buhok. Matataas at malalaki ang kanilang pangangatawan. Matatagpuan ang mga purong
Negroid sa kanlurang Sudan at Guinea. Pahaba ang hugis ng kanilang ulo, malalapad ang
kanilang ilong at makakapal ang mga labí. Maitim hanggang matingkad na kulay kape ang
kanilang balat. Sa Silangang Sudan naman matatagpuan ang mga Nilote, mga Bantu na
binubuo ng mga Masai, Kikuyu, Zulu, Swahili at Swazi. Hindi gaanong maitim ang mga
nabanggit. Manipis ang kanilang mga labí at ilong. Kulay tsokolate naman at hindi maitim
ang balat ng mga Negroid at Papuan sa New Guinea at ilang pulo ng Indonesia at
Melanesia sa mga pulo ng Pacific.
Mga Caucasoid. Mapuputing tao ang mga Caucasoid. Napapangkat sila sa Nordic,
Silangang Baltic, Alpine at Mediterranean. Matatangkad sila, pahaba ang hugis ng kanilang
ulo, maputi o blonde ang buhok at bughaw o berde ang kulay ng mga mata. Pandak ang
mga Alpine, malalaki ang katawan at malalapad ang ulo. Ang mga Mediterranean naman
ay hindi gaanong mapuputi, may kaitiman ang kulay ng balat at mata, maitim din at
mahabang kulot ang kanilang buhok. Kasama rito ang mga lahi na naninirahan sa rehiyon
ng Dagat Mediterranean kasama na ang mga Arabo. Matatagpuan ang iba sa hilaga at
gitnang India. Mga ninuno ng Hammites subalit nalahian ng Negroid ang mga nakatira sa
Egypt, Ethiopia, Somalia at sa kanlurang Sahara. Matatagpuan din sa Europa ang
karamihan sa mga lahing Caucasoid. Naninirahan ang mga Nordic sa Scandinavia,
Ingglatera at Alemanya. Ang mga Baltic naman ay paninirahan sa silangang Europa tulad
ng mga Alpine na Kinabibilangan ng mga Slav. Kasama rin sa lahing Caucasoid ang mga
Polynesian na nasa Islang Pasifico at New Zealand at ang mga Ainu ng Japan at Veddah
ng timog India.

24
Subukin mong alalahanin ang iyong binasang aralin.
A. Isulat sa patlang ang mga pangunahing lahi ng iba’t ibang bansa
______ 1. Arabya
______ 2. Tsina
______ 3. New Guinea
______ 4. Singapore
______ 5. Pilipinas
B. Isulat sa patlang ang yugto ng panahon ng mga unang tao sa Daigdig ayon sa
kagamitan
______ 1. Pangangaso at pangingisda
______ 2. Ginto ang kauna-unahang natuklasan
______ 3. Nalinang mabuti ang paggawa at pagpapanday
______ 4. Paghaluin ang tanso at lata
______ 5. Dito naimbento ang sistema ng palitan sa Mesopotamia kung saan buto
ng Cacao ang unang gamit na produkto.
Tandaan Mo!
Mai-uugat ang yugto ng pag-unlad ng mga unang tao mula sa
Panahon ng Bato (Paleolitiko, Mesolitiko, Neolitiko), (Panahon ng
Tanso, Panahon ng Bronse, at Panahon ng Bakal). Bawat yugto ay may
kani-kaniyang katangian at pagkakakilanlan na naghatid sa tao sa kabihasnan
patungo sa modernong kapanahunan.

25
Ang pangunahing lahi ng tao sa daigdig ay ang Mongoloid o Dilaw na nahahati sa
kayumanggi, mala-kape at mapulang balat, ang Caucasoid na kulay puti at ang
Negroid na Maitim.
Hindi naging madali sa mga sinaunang tao ang mabuhay ng maayos. Ang
masukal na kagubatan at ang papalit-palit na panahon ang isang malaking
hamon sa kanilang tinugon. Nakuha nilang umangkop sa likas na kapaligiran.
Sa pagdaan ng panahon, ang kanilang karanasan ang nagtulak sa kanila
upang mag-isip ng mga paraang tutugon sa kanilang pangangailangan mula sa
pagiging pagala-gala, natutuhan nilang tumigil at manirahan sa isang
permanenteng lugar.
Unti-unting napaunlad ng tao ang kanilang pamumuhay kasabay ng pagbabago
ng kaanyuang pisikal ang pag-unlad ng kakayahang mental.
Ang dalawang teorya tungkol sa pinagmulan ng tao ay ang teorya ng
ebolusyon (maka-agham) at teorya ng espesyal na paglalang (maka
relihiyon). Alin sa iyong opinyon ang iyong paniniwalaan? Sumulat ng
dalawang talatang magpapaliwanag ng iyong dahilan.
___________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

26
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Mga Dapat tandaan sa Modyul na ito
Ang dalawang pangunahing teorya tungkol sa pinagmulan ng tao ay ang teorya ng
ebolusyon (na tinatawag ding ebolusyong atheistic, ebolusyong materialismo, o
ebolusyong theistic) at ang teorya ng paglalang o panrelihiyon.
Naniniwala ang mga ebolusyonistang atheistic na nagmula ang isang tao sa isang
simpleng selula na dumaan sa prosesong mutasyon bago naging tao. Ang mga
ebolusyonistang theistic naman ay naniniwala na ang simpleng selulang tinutukoy
ng mga ebolusyonistang atheistic ay ginawa ng Diyos.
Mga ninuno ng tao ang Procunsol, Australopithecine, Homo Habilis, Homo Erectus
at Homo Sapien.
Ang yugto ng pag-unlad ng mga unang tao ay nagsimula sa Daigdig sa Panahon ng
Paleolitiko, at dumaloy sa Panahong Mesolitiko, Neolitiko, at Panahon ng Bato,
Metal, Tanso, Bronse at Bakal ayon sa mga kagamitan ng tao.
May tatlong pangunahing lahi ng tao ayon sa iba’t ibang teorya – Mongoloid o Dilaw,
Negroid o Itim at ang Caucasoid o Puti.

27
Binabati kita at natapos mo ang modyul na ito. Ngayon ay maari mo nang subukin
kung natutuhan mo ang mahahalagang konseptong tinalakay dito. Handa ka na ba sa
panghulng pagsususlit?
PANGHULING PAGSUSULIT
Panuto: Suriin at ibigay ang tamang kasagutan. Bilugan ang titik.
1. Matagal na proseso ng pagbabago.
a. Ebolusyon
b. Teorya
c. Creationist
d. Genesis
2. Sang-ayon sa kanya, nagkakaiba-iba ang nilalang na tao dahil iba-iba ang
kapaligiran. Umaangkop sa kanyang kapaligiran ang tao.
a. Darwin
b. Lamarck
c. Linnaeus
d. Buffon
3. Sang-ayon sa kanya, sumailalim ang hayop sa malaking pagbabago sa kapaligiran,
namamana ito ng mga anak.
a. Darwin
b. Lamarck
c. Buffon
d. Linnaeus
4. Nagsimula sa kanya ang konsepto na may isang pinagmulan ang mga organismo.
a. Linnaeus
b. Darwin
c. Lamarck
d. Buffon

28
5. Alin sa mga batas ng kalikasan ang higit na hindi naaayon ang teorya ng
ebolusyon?
a. Teorya ng DNA
b. Batas ng Entropy
c. Batas ng Thermodynamics
d. Reproduksyon ng katulad ng modernong tao
6. Sa mga Homo Erectus, alin ang katulad ng modernong tao?
a. Taong Java
b. Taong Peking
c. Taong Neanderthal
d. Taong Cro-Magnon
7. Tinawag na rebolusyon ang huling bahagi ng Panahong Neolitiko dahil sa
pagkakaimbento ng
a. apoy
b. busog at pana
c. hasaan
d. pagtatanim
8. Alin sa mga panahon ng pagsulong ang higit na nakatulong sa pag-unlad na
kabihasnan?
a. Panahon ng Metal
b. Panahon ng Bato
c. Panahon ng Bakal
d. Panahon ng Tanso
9. Isa sa mga labíng natagpuan sa Alemanya na tumutugma sa Homo Erectus
a. Taong Neanderthal
b. Taong Tabon
c. Taong Heidelberg
d. Zinjanthyus
10.ng American Indian ay nabibilang sa lahing
a. Mongoloid
b. Negroid
c. Caucasoid
d. Alpine

29
GABAY SA PAGWAWASTO
Pangunahing Pagsusulit
1. B
2. A
3. A
4. C
5. D
6. C
7. D
8. A
9. A
10.A
Gawain 2
1. B
2. H
3. G
4. M
5. I

30
6. A
7. E
8. L
9. D
10.K
Panghuling Pagsusulit
1. A
2. D
3. B
4. A
5. A
6. D
7. A
8. D
9. A
10.C
Aralin 2
Gawain 2
A 1.C
2.M
3. N
4. M
5. M
B. 1.Panahon ng Paleolitiko

31
2. Panahon ng Metal
3. Panahon ng Tanso
4. Panahon ng Bronse
5. Panahon ng Neolitiko

1
MODYUL 3
Ang Mga Unang Kabihasnan
Pasig City

2
MODYUL 3
ANG MGA UNANG KABIHASNAN
Sa naunang modyul, natuklasan mo kung paanong ang heograpiyang pisikal ay
naging bahagi ng paglinang ng tao ng sinaunang kabihasnan. Sa sinaunang panahon
din natuklasan ng tao ang gamit ng apoy, paggamit ng bato at metal, pagtatanim,
pangangaso, pagbasa, at pagsulat.
Sa modyul na ito, pagtutuunan mo ng pag-aaral kung paano nabuo ang mga
unang pamilya, pamayanan, bayan, lungsod, kaharian o imperyo, at relihiyon. Ito ang
mga bumubuo ng mga unang kabihasnan.
May apat na araling inihanda para sa iyo sa modyul na ito:
Aralin 1: Mga Unang Kabihasnan sa Mesopotamia
Aralin 2: Kabihasnan sa Sinaunang Ehipto
Aralin 3: Kabihasnan sa Sinaunang India
Aralin 4: Kabihasnan sa Sinaunang Tsina
Pagkatapos mong mapag-aralan ang modyul na ito, inaasahang malilinang sa
iyo ang mga sumusunod na kasanayan:
1. Matatalakay ang heograpiyang pisikal sa pagyabong ng mga unang kabihasnan;
2. Maipaliliwanag ang pagsulong ng mga unang kabihasnan sa Asya (Sumer,
Mesopotamia, India, Tsina, at Aprica); at
3. Mapahahalagahan ang kontribusyon sa daigdig ng mga unang kabihasnan.
Handa ka na ba? Subukan mong sagutin ang mga sumusunod na tanong.
Huwag kang mangamba sa pagsagot. May mga tulong sa pag-aaral na inihanda para
sa iyo.

3
PANIMULANG PAGSUSULIT:
I. Panuto: Suriin at ibigay ang tamang kasagutan. Bilugan ang titik.
1. Mahalaga ito sa buhay ng sinaunang tao:
A. ilog
B. damit
C. bag
D. sapatos
2. Ang lunday ng sibilisasyon na hugis arko o kalahating buwan:
A. Tsina
B. Fertile Crescent
C. Ilog Nile
D. India
3. Ang dala ng baha na nagsisilbing pataba sa mga tanim:
A. dumi ng hayop
B. lupa
C. banlik
D. puno
4. Ang sistema ng panulat ng mga Sumerian:
A. Hammurabi
B. Calligraphy
C. Minos
D. Cuneiform
5. Ang nagtataglay ng 232 batas at parusa sa mga lumalabag:
A. Kodigo ni Kalantiaw
B. Kodigo ni Hammurabi
C. Kasunduan sa Paris
D. Kasunduan sa Malolos
6. Ang pinakamahalagang ambag ng mga Assyrian sa kabihasnan ng daigdig:
A. Aklatan
B. Pomalan
C. Pamahalaan
D. Tao
7. Ang pagpapangkat-pangkat ng tao sa lipunang Asya:
A. Caste B. Barter

4
C. Veda D. Luwad
8. Ang uri ng pagsulat ng mga Tsino na ginagamitan ng mga pictogram:
A. Cuneiform
B. Hammurabi
C. Argon
D. Calligraphy
9. Ang ibinibigay na eksamin sa mga naglilingkod sa pamahalaan:
A. Calligraphy
B. Hiroglipiko
C. Cuneiform
D. Civil Service
10. Ang libingan ng hari sa Ehipto:
A. Hanging Garden
B. Dome
C. Memorial Park
D. Pyramide (Pyramid)
11. Ang mabagsik ngunit mahusay na hari ng Babylonia:
A. Hammurabi
B. Buddha
C. Minos
D. Phoenician
12. Ang nagpatayo ng unang aklatan na may tabletang luwad:
A. Tsina
B. Ashurbanipal
C. Nebuchadnezzar
D. Khufu
13. Ang nagpagawa sa Hanging Garden of Babylon:
A. Ashurbanipal
B. Charaka
C. Nebuchadnezzar
D. Buddha
14. Karamihan sa mga sinaunang sibilisasyon ay isinilang sa mga:
A. Lambak-ilog
B. Kabundukan
C. Tabing-dagat
D. Tabing-ilog
15. Alin sa mga ito ang hindi kabilang sa pangkat?

5
A. Ehipto-Nile
B. India-Indus
C. Tsina-Yangtze-Huang Ho
D. Ganges-Aztec Indies
16. Ang pagtakas ng mga Hebreo sa Ehipto ay tinaguriang:
A. Exodus
B. Hegira
C. Paglikas
D. Pagtakas
17. Susi ng kasaysayan ng Ehipto ang bato ng Rosetta. Sa Mesopotamia naman ay
ang:
A. Behistan Rock
B. Book of History
C. Nihonji
D. Old Testament
18. Nakatuklas ang mga Hittite ng bakal dahil sa paghahanap ng matigas na metal
upang gawing ______.
A. armor
B. araro
C. kagamitan
D. kasangkapan
19. Ang pinakamahalagang ambag ng mga Phoenician sa kabihasnan ay ang:
A. alpabeto
B. marex
C. kalakal
D. kasangkapan
20. Ang grupo ng taong pinaniniwalaang unang nanirahan sa India at nagtatag ng
Mohenjo-Daro at Harappa:
A. Dravidian
B. Aryan
C. Shiite
D. Hittite

6
ARALIN 1
MGA UNANG KABIHASNAN SA MESOPOTAMIA
Maglalakbay tayo sa nakaraan tatahakin natin ang landas ng mga sinaunang
tao sa tinatawag na Fertile Crescent at Mesopotamia tulad ng mga Sumerian,
Babylonian, Hittite, Hebreo, Phoenician, Assyrian, at Chaldean. Mamamangha ka sa
mga piramide na itinayo ng mga paraon sa Ehipto. Matutuklasan mo ang unang
kabihasnan ng Mohenjo-Daro at Harappa sa India. Matututuhan mo ang paraan ng mga
sinaunang Tsino sa Tsina at matutuklasan mo ang mga lihim ng iba pang sibilisasyong
itinatag sa Aprica.
Pagkatapos ng aralin, inaasahang malilinang mo ang mga sumusunod na
kasanayan:
1. Maipaliliwanag ang kahalagahan ng heograpiya sa kasaysayan;
2. Maiuugnay ang heograpiyang pisikal sa paglinang ng mga unang kabihasnan;
3. Matatalakay ang pagsulong ng kabihasnang Mesopotamia mula sa mga unang
sentro ng kabihasnan; at
4. Masusuri ang kontribusyon ng mga unang kabihasnan sa kultura ng daigdig.
A. Kapag narinig mo ang salitang Mesopotamia, ano ang pumapasok sa
iyong isipan?
B. Bilang isang mag-aaral, ano ang iyong natatandaan tungkol sa mga unang
kabihasnan? Subukan mong isulat sa mga patlang ang mga naiisip mo.

7
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
Mga Unang Kabihasnan sa Mesopotamia
May walong kabihasnan na unang nagtayo ng panahanan sa Mesopotamia. Ang
mga ito ay Sumeria, Babylonia, Hittite, Assyria, Hebreo, Phoenicia, Persia, at Chaldea.
Pawang may pamana sa kabihasnan ang bawat isa sa mga pangkat na ito.
Sa talahanayang sumusunod ay ipinakikita ang buod ng mga ambag sa
kabihasnan at ang mga sanhi ng pag-unlad at pagbagsak ng mga Sumerian,
Babylonian, Hittite, Assyrian, at Chaldean. Pag-aralan mo ang bawat isa.
KABIHASNANG SUMERIAN
Mga Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak
Mga Imbensyon:
1. Cuneiform – unang nabuong
sistema ng panulat. Isa itong uri ng
pictograph na naglalarawan ng mga
bagay na ginagamitan ng may 600
pananda sa pagbubuo ng mga
salita o ideya
2. Gulong – sa pagkakatuklas
nito, nagawa nila ang unang
karwahe
3. Cacao – ginamit bilang
unang pamalit ng kalakal
4. Algebra – sa prinsipyong ito
ng matematika, ginamit ang sistema
ng pagbilang na nakabatay sa 60,
paghahati o fraction, gayundin ang
square root
5. Kalendaryong lunar na may
12 buwan
6. Dome, vault, rampa, at
ziggurat – mga disenyong pang-
arkitektura at pang-inhinyera na
Pag-unlad:
Malaki ang naitulong ng maraming
imbensyon sa pagtatag at pag-
unlad ng kabihasnang Sumer. Ang
mga imbensyong ito ay nagpaunlad
sa pagsasaka, kalakalan, at iba
pang mga industriya na nagpaunlad
din sa lipunang Sumerian sa
pangkalahatan.
Naitatag ang mga lungsod-estado
na lubos na nakatulong sa pagtatag
ng pamahalaan at pagpapalakas sa
mga Sumerian bilang isang
pangkat.
Nakatulong nang malaki ang
edukasyon sa pagiging bihasa ng
mga mamamayan sa halos lahat ng
aspeto ng pamumuhay, mula
kalakalan hanggang astrolohiya.
Pagbagsak:
Panguanahing dahilan ng paghina
ng mga Sumerian ay ang madalas

8
ginamit sa mga palasyo at templo
sa Sumer
7. Luwad – ginamit sa paggawa
ng laryo na nagsilbing talaan ng
mga Sumerian
8. Prinsipyo ng calculator
Iba pang mga ambag sa
kabihasnan:
1. Mga Sumerian din ang
unang gumamit ng sistema ng
panukat ng timbang at haba.
2. Unang nagtatag ng
organisadong puwersa sa
pagtatayo ng mga dike.
3. Mga Sumerian din ang
nakatuklas sa agham ng pag-
oopera.
4. Unang gumamit ng hayop sa
pag-aararo ng mga bukid.
na labanan at kawalan ng
pagkakaisa ng mga lungsod-
estado nito. Madalas na
pinagtatalunan ang patubig at
hangganan ng mga lupain.
KABIHASNANG BABYLONIAN
Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak
Kodigo ni Hammurabi –
binubuo ng 282 batas na
nagsisilbing pamantayan ng
kabihasnang Babylonian.
Sakop ng Kodigong ito ang mga
itinuturing na paglabag sa
karapatan ng mga mamamayan
at mga ari-arian nito; usapin sa
kalakal, lupa, butaw, serbisyong
propesyunal; at pamilya.
Nakatala rin ditto ang mga
parusang dapat na ipataw sa
mga nagkasala tulad ng
kamatayan, mutilasyon, at iba
pa na itinuturing na malupit sa
kasalukuyang panahon.
Naglalarawan ang mga batas
na ito ng isang organisadong
lipunan.
Pag-unlad:
Maayos ang pagpapalakad ng
pamahalaan, lalo na sa
panahon ni Hammurabi.
Nagdulot ng katiwasayan sa
lipunan ang pakikipagtulungan
ng mga mababang opisyal ng
pamahalaan, sundalo, at huwes
sa hari.
Nagpatatag sa lipunan at
pamahalaan ang Kodigo ni
Hammurabi. Nakatulong ito sa
pag-unlad ng halos lahat ng
aspeto ng buhay ng mga
Babylonian.
Pagbagsak:
Paglusob ng mga Kassite,
isang tribong Indo-Europeo.
Sinundan ito ng mga Hittite na
may higit na mahusay na armas
na gawa sa bakal.

9
KABIHASNANG HITTITE
Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pag-Unlad at Pagbagsak
Pagkakatuklas ng bakal.
Nanatiling lihim sa loob ng 200
taon ang kaalaman ng mga Hittite
sa paggawa ng mga sandata mula
sa bakal. Natuklasan lamang ito
ng ibang pangkat sa rehiyon nang
masakop at tuluyang bumagsak
ang mga Hittite noong 1200 B.C.
Pagkilala at paggalang sa iba’t
ibang wika
Pagkakaroon ng titulo ng lupa at
mga talaan nito
Pag-imbentaryo ng mga lupain at
pananim na naging batayan ng
pagbubuwis ng ari-ariang kaugnay
sa lupa
Pagtatayo ng mga istruktura na
ginagamit bilang sandigan at
tanggulan
Paglililok ng mga diyos, diyosa, at
mga halimaw na may pakpak
Pag-unlad:
Pangunahing dahilan ng kanilang
pag-unlad bilang isang pangkat ay
ang pagkakatuklas nila ng bakal.
Superior na mga sandata ang
kanilang nagawa mula sa bakal na
naging dahilan ng mabilis nilang
pananakop sa ibang mga lupain.
Nakatulong nang malaki sa
kanilang pag-unlad ang kanilang
sistema ng pagbabatas. Hindi ito
kasing-lupit ng mga batas ni
Hammurabi subalit naging maayos
ang pagpapatakbo ng imperyo na
nagbigay-daan sa pag-unlad ng
kalakalan nito.
Pagbagsak:
Maraming pribilehiyo ang mga
kamag-anak ng hari na kadalasang
naaabuso.
Pakikipag-alyansa ng mga Hittite
sa mga Egyptian na naging dahilan
ng paghihimagsik ng mga kaalyado
nito sa silangan at kanlurang
bahagi ng imperyo. Salik din dito
ang paglawak ng kapangyarihan
ng mga Griyego na nagbunsod sa
pagdating ng mga tribo mula sa
palibot ng Dagat Aegean sa
hilagang bahagi ng Imperyong
Hittite. Isa sa mga tribong ito, ang
mga Mitas ng Phyrrgia, ay lumusob
at sinunog ang Hattusas noong
1200 B.C.
Nanatiling nakatayo ang ilang mga
lungsod-estado ng mga Hittite
nang 500 taon. Naitatag ang
Carchemish bilang kabisera sa
silangan. Ngunit nasakop ito noong
717 B.C. ni Sargon II ng Assyria.
Ito ang naging hudyat ng

10
pagwawakas ng pamahalaang
Hittite sa Mesopotamia.
KABIHASNANG ASSYRIAN
Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pagbagsak
Ang mga Assyrian ang kauna-
unahang pangkat na nakabuo ng
epektibong sistema ng pamumuno
sa imperyo. Kinopya ng ibang
pangkat sa Malapit na Silangan ang
pamamalakad ng Imperyong
Assyrian.
Kauna-unahang aklatan na may
200,000 tabletang luwad na itinayo
ni Ashurbanipal.
Ang patuloy na pag-aalsa ng mga
lungsod tulad ng Media at
Babylonia na nasakop ng Assyria
ay nakapagbawas nang malaki sa
yaman ng Assyria at nagpahina sa
hukbo nito.
Nagkaisa ang mga Chaldeans,
Medes, at Persiano noong 612 B.C.
upang pagtulungang salakayin ang
Assyria.
KABIHASNANG CHALDEAN
Ambag sa Kabihasnan Sanhi ng Pag-unlad at Pagbagsak
Ang Hanging Gardens of Babylon
ang isa sa pinakanakakahangang
tanawin sa sinaunang panahon.
Ang mga Chaldeans ang luminang
ng konsepto ng zodiac at
horoscope.
Pag-unlad:
Ang pamumuno ni Haring
Nebuchadnezzar ang nagdala sa
mga Chaldean sa rurok ng
tagumpay. Pumili siya ng
matatalinong kabataan mula sa
mga sinakop na lupain upang
maging katulong niya sa
pamumuno.
Pagbagsak:
Tanging si Nebuchadnezzar II
lamang ang naging malakas na hari
ng mga Chaldean. Sa kanyang
pagkamatay, mahihinang hari na
ang namuno sa Chaldean. Sa
karangyaan, kasaganaan, at
kasayahan lamang sila nakatuon.
Hindi nila napatatag ang
ekonomiya, pulitika, at sandatahan.
Nang lumusob ang mga Persiano
noong 529 B.C. mabilis na nagapi
ang mga Chaldean na naging
simula ng pagbagsak ng imperyo
nito.

11
Katangiang Pisikal ng mga Unang Kabihasnan
Sa mga nabasa mo tungkol sa mga sinaunang kabihasnan, mapapansin mong
halos sabay-sabay na umunlad ang mga sibilisasyong iyon sa kapatagan ng mga Ilog
Tigris-Euphrates, Indus, Yangtze, at Nile. Ang mga ilog ang nagsilbing daanan ng mga
kalakal at mga tao noong sinaunang panahon.
Ang Fertile Crescent at ang Kambal na Ilog
Fertile Crescent, isang pambihirang pangalan ng pook. Saan nagmula ang
pangalang ito at sadyang kakaiba kaysa mga pangalan ng pook na nakasanayan na
nating marinig? Kung papansinin natin ang mapa, mapupuna ang makitid na istrip na
hugis-arko. Nagsisimula ito sa Isthmus ng Suez, tuloy-tuloy pahilaga at bumabaybay sa
dulong silangan ng Dagat Mediterranean habang bumubuo ito ng hugis-arko patungo
sa mataas na bahagi ng mga lupain sa Asya Minor at Armenia. Unti-unti itong
kumukurba patimog-silangan habang bumabagtas sa mga Ilog Tigris at Euphrates
hanggang sa Golpo ng Persia. Ang matabang mga ilog-lambak na ito na hugis
kalahating buwan ang tinawag na Fertile Crescent.
Kakaiba ang galaw ng kasaysayan sa Fertile Crescent. Habang pinanirahan ng
mga tao ang ibang lupain mula pa sa kanilang ninuno na nanatili roon kahit na sakupin
ng ibang grupo ng tao, pinanahanan ang Fertile Crescent ng mga tribong huling
nanakop nito. Habang malakas ang pamahalaan ng mga taong pansamantalang
nakatira roon, nakasisiguro ang mga mamamayan na mananatili sila Fertile Crescent.
Subalit kapag nanghina na sila, mayroon namang tribong sasalakay hanggang
mapaalis o gawing alipin ang mga dating nakatira roon.
Pinagyaman at nilinang ang lupain ng Fertile Crescent ng ilang malalaking ilog,
kasama na rito ang Tigris at Euphrates na tinaguriang Kambal na Ilog.
Nagsimulang dumaloy ang mga ilog Tigris-Euphrates mula sa mga kagubatan ng
Armenia. Ang Ilog Tigris na nasa silangang bahagi ay umaagos nang 1771 km.
patungong Golpo ng Persia samantalang ang Euphrates na nasa kanlurang bahagi ay

Grade 9 (Alternative) Araling Panlipunan III - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education

Grade 9 (Alternative) Araling Panlipunan III - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (8)

Similar to Grade 9 (Alternative) Araling Panlipunan III - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education

Similar to Grade 9 (Alternative) Araling Panlipunan III - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

Grade 9 (Alternative) Araling Panlipunan III - Learning Module for Effective and Alternative Secondary Education