1. JURNAL PENDIDIKAN SAINS & MATEMATIK MALAYSIA
VOL.2 NO.1 ISSN 2232-0393
MISKONSEPSI DALAM KALANGAN PELAJAR PADA TOPIK CAHAYA
DAN UPAYA MENGATASINYA
(STUDENTS’ MISCONCEPTION IN THE TOPIC OF LIGHT
AND SOLVING EFFORTS)
1
Maria Abdullah, 2Rian Vebrianto
Ministry of Education, Brunei Darussalam,
2
Faculty of Education, Universiti Kebangsaan Malaysia,
43600 Bangi, Selangor, Malaysia
1
Abstrak
Penggunaan strategi pengajaran berkait rapat dengan pencapaian pelajar dalam
sesuatu mata pelajaran. Kajian ini dijalankan keatas sebuah Sekolah Rendah di Brunei
dan seramai 20 orang pelajar terlibat dalam kajian ini. Pengkaji telah menggunakan
sampel jenis bertujuan. Seramai 10 orang pelajar perempuan dan 10 orang pelajar lelaki
terlibat dalam kajian ini. Kajian ini bertujuan untuk meninjau masalah miskonsepi
yang di hadapi oleh pelajar di mata pelajaran sains khususnya pada tajuk cahaya dan
upaya mengatasinya. Dalam kajian ini, guru terlibat dalam banyak aktiviti yang dibuat
untuk membantu pelajar untuk belajar secara inkuiri. Dimana guru menyediakan
pelajarnya dengan alatan yang tersedia dan strategi perubahan konsep seperti teknik
menyoal, yang memerlukan pelajar-pelajar untuk membina penerangan (tugasan) dan
menggalakkan mereka untuk berfikir secara mendalam. Dapatan kajian menunjukkan
terdapat perbezaan yang jelas terhadap pencapaian dan pemahaman pelajar sebelum
dengan sesudah kajian dijalankan.
Kata kunci Inkuiri, Miskonsepsi, Konsep Cahaya
Abstract
The use of teaching strategy is closely related to the students’ achievements in a course.
This study is being held in a Brunei elementary school in and for about 20 students
participated in. The writer has used intended tuype of sample. 10 female students and
10 male students were involved. This paper is written to observe a misconception
problem which is faced by students in science course especially to the topic og light
and solving efforts. Here, teachers were involved a lot in the activities to help students
by inquiry. Where, teachers provide their students with utensils, tools and concept
changing strategy like testing technique that requires students to organise assignments
and deep thinking. The result of this observation has show that there is a difference
before and after this study held about result and conceptual knowledge of students.
Keywords Inquiry, Misconception, Concept of Light
Pengenalan
Kementerian Pendidikan telah menunjukkan komitmen dalam kepentingan dan
pembangunan mata pelajaran sains di peringkat rendah atas di sekolah sejak 1982.
Ini terbukti bila Kementerian Pendidikan melalui Jabatan Perkembangan Kurikulum
telah memasukkan mata pelajaran Sains sebagai mata pelajaran wajib untuk peringkat
92

2. JURNAL PENDIDIKAN SAINS & MATEMATIK MALAYSIA
VOL.2 NO.1 ISSN 2232-0393
rendah atas sekolah rendah pada tahun 1982, pembangunan pemisahan isi pelajaran
sains rendah atas sekolah rendah yang diimplementasi pada tahun 1990 dan juga pada
tahun 2003 iaitu implementasi “Inkuiri Sains” di peringkat Sekolah Rendah.
Sukatan Pelajaran Baru bagi mata pelajaran Sains Sekolah Rendah di Brunei
telah mula diperkenalkan pada tahun 2003. Dan perubahan tersebut dibuat kerana
didapati proses pengajaran dan pembelajaran yang efektif dan berkesan adalah sangat
bergantung pada keberkesanan pengajaran yang disampaikan oleh guru di dalam bilik
darjah.
Sehubungan dengan itu guru telah dilengkapkan dengan pelbagai ilmu dan teknik
pengajaran yang bersesuaian dan terkini yang berupaya meningkatkan sikap dan
motivasi pelajar untuk mempelajari mata pelajaran Sains dan sekaligus meningkatkan
pencapaian akademik pelajar dalam mata pelajaran tersebut. Abdul Halim (2009)
menyatakan bahawa guru bukan saja mempunyai peranan yang dominan sebagai
penyampai pengetahuan di dalam pengajaran dan pembelajaran tetapi juga sebagai
pemudahcara dalam menyampaikan pengetahuan kepada pelajar. Justeru itu, di dalam
sukatan pelajaran Baru tersebut, proses pembelajaran bagi mata pelajaran Sains lebih
ditekankan dengan menggunakan Kaedah Inkuiri. Kaedah Inkuiri memerlukan seorang
guru memberi tumpuan kepada penguasaan isi kandungan sains, ciri-ciri pelajar sains
seperti sikap, bekerjasama, rasa ingin tahu, berfikiran terbuka, penerapan kemahiran
saintifik pelajar dan kemahiran proses sains dan kemahiran manipulatif, dan di samping
penguasaan pedagogi sains.
Bukti juga telah dilaporkan oleh Lindberg (2005) yang menyatakan bahawa
kaedah Inkuiri berkait rapat dengan pengajaran yang berkesan dan juga membolehkan
pelajar memahami proses saintifik dan pengetahuan perbendaharaan kata sains. Proses
pembelajaran kaedah Inkuiri lebih menitiberatkan kepada pembangunan komunikasi
melalui pertanyaan, conceptualising, kemahiran menyelesaikan masalah dan kemahiran
berfikir.
Namun begitu, didapati guru-guru Sains masih mengamalkan pengajaran
berpusatkan kepada guru dengan penglibatan pelajar yang sangat terbatas dan terhad.
Aktiviti-aktiviti pengajaran yang menggalakkan penglibatan pelajar-pelajar dalam
pembelajaran kurang digunakan dan diamalkan oleh guru dalam sesi-sesi pengajaran
mereka. Pelajar-pelajar dalam bilik darjah hanya mendengar yang pasif tanpa melakukan
apa-apa aktiviti pembelajaran. Suasana pembelajaran bilik darjah tidak menyediakan
ruang untuk pelajar-pelajar menguji, menganalisis, menghipotesis dan menstruktur
semula idea mereka dengan fakta sebenar.
Hasil Laporan Badan Petugas Sumber Manusia, Dasar dan Pelan HRD Negara
Brunei Darussalam (Laporan Tahun Kementerian Pendidikan, 2000 hingga 2008)
menyatakan bahawa pendidikan pada masa ini belum dapat memberikan kemahirankemahiran yang diperlukan bagi lepasan sekolah sebagai persediaan dalam dunia
pekerjaan, terutama sekali untuk menghadapai arus globalisasi dan ekonomi berasaskan
pengetahuan (K-ekonomi) di Abad ke 21 dan juga laporan itu menyatakan keputusan
Peperiksaan Penilaian Rendah Bawah (PSR) bagi mata pelajaran adalah menurun dan
amat mendukacita dan ini memberi kesan terhadap kadar enrolmen bagi mata pelajaran
Sains Tulen di peringkat menengah serta pencapaian yang kurang memuaskan dalam
mata pelajaran Sains di Peringkat menengah.
Ramai kajian di luar dan di dalam negara telah dijalankan berhubung miskonsepsi
dalam pengajaran dan pembelajaran (Meyer & Debra, 1993; Tema, 1989; Nor Liza,
2005). Kanak-kanak telah didapati membentuk konsepsi awal mengenai fenomena
biasa berdasarkan interaksi mereka dengan alam sekeliling. Mereka mempunyai idea
93

3. JURNAL PENDIDIKAN SAINS & MATEMATIK MALAYSIA
VOL.2 NO.1 ISSN 2232-0393
sendiri untuk menerangkan fenomena harian. Idea-idea itu telah diperolehi tanpa melalui
pembelajaran formal. Setengah daripada konsepsi awal itu didapati bercanggah dengan
penerangan yang diberikan oleh ahli (Nor Liza, 2005). Miskonsepsi ini harus dibendung
dengan pengukuhan konsepsi awal kanak-kanak agar ianya tidak bercanggahan dengan
teori dan fakta sains. Kajian tempatan telah menunjukkan kewujudan salah kosepsi
dalam beberapa topik di peringkat sekolah menengah, maktab dan universiti sukar
untuk diubah (Lee et al. 1992; Khalijah, Subahan & Khyasudeen, 1991).
Konsep cahaya dan ciri-cirinya bagi pelajar adalah fokus kajian di beberapa
buah Negara dengan anggaran umur pelajar-pelajar di antara sembilan ke dua puluh
tahun (Fetherstonhaugh and Treagust, 1992). Secara biasanya, kebanyakan kajiankajian menggunakan temuduga dan kaji selidik untuk mendapatkan maklumat pelajar,
membuat kesimpulan bahawa pelajar-pelajar tidak menggunakan konsep bersistematik
dan banyak konsep tidak dapat diterima pelajar secara saintifiknya walaupun pelajar
telah atau belum menerima konsep ini terlalu sukar ditukar dengan arahan biasa.
Selain dari itu, pelajar-pelajar mungkin memerlukan arahan dalam bidang Sains untuk
mencapai keputusan yang baik dalam Ujian mata pelajaran Sains.
Sehubungan dengan ini adalah didapati bahawa kaedah pengajaran Sains perlu
sesuaikan dengan keperluan pelajar dan untuk mereka lebih memahami fenomena dan
konsep abstrak yang telah mereka pelajari. Inilah adalah di antara satu sebab kenapa
pengkaji-pengkaji berfikir satu konsep tidak boleh di sampaikan secara berkesan dan
difahami oleh pelajar tanpa perubahan metodologi atau kaedah pembelajaran.
Tujuan Kajian
Pada amnya kajian ini bertujuan untuk meninjau masalah miskonsepi yang di hadapi
oleh pelajar dalam mata pelajaran Sains khususnya pada tajuk cahaya dan upaya
mengatasinya.
Metodologi
Kajian ini dijalankan di salah sebuah Sekolah Rendah di Brunei dan seramai 20 orang
pelajar terlibat dalam kajian ini. Penyelidik telah menggunakan sampel jenis bertujuan.
Seramai 10 orang pelajar perempuan dan 10 orang pelajar lelaki terlibat dalam kajian
ini. Sampel yang dipilih terdiri dari pelbagai tahap iaitu tahap rendah, sederhana dan
tinggi.
Instrumen Kajian
Instrumen kajian ini mengandungi tiga komponen terdiri dari Ujian Pra, aktiviti
intervensi dan ujian Pasca. Ujian Pra dan Ujian Pasca di bentuk mengenai topik cahaya.
Dan setelah itu pelajar-pelajar tersebut akan didedahkan dengan pelbagai aktiviti
berhubung dengan topik cahaya.
Intervensi
Kajian ini menggunakan pelbagai strategi terutama strategi inkuiri dengan melakukan
eksperimen, menggunakan fenomena alam yang melibatkan teori pembelajaran
kognitivisme piaget dan teori konstruktivisme vygostky untuk memudahkan pengkaji
membantu pelajar dengan membuat modul dan lembaran aktiviti untuk mengatasi
miskonsepsi yang terjadi pada pelajar melalui imej.
94

4. JURNAL PENDIDIKAN SAINS & MATEMATIK MALAYSIA
VOL.2 NO.1 ISSN 2232-0393
Dapatan Dan Perbincangan Kajian
Perbezaan pencapaian Ujian Pra dan Pasca
Berikut adalah keputusan Ujian pra dan pasca pelajar selepas menjalani intervesi
yang telah menggunakan kaedah inkuiri. Dalam dapatan ini disenaraikan perbezaan
keputusan ujian pra dan pasca untuk nilai min pada Jadual 1, di bawah ini.
Jadual 1 Perbezaan keputusan Ujian Pra dan Ujian Pasca
Ujian
N
Min
Pra
20
3.75
Pasca
20
7.15
Dari Jadual 1 di atas, didapati bahawa terdapat perbezaan min antara ujian Pra dan
ujian Pasca. Skor Min bagi Ujian Pra ialah 3.75 (N=20). Manakala Skor Min bagi
ujian Pasca ialah 7.15 (N=20). Adapun, terdapat perbezaan Min 3.4 di antara ujian
Pra dan ujian Pasca pelajar-pelajar dalam topik cahaya. Dengan ini ia menunjukkan
terdapat perbezaan yang signifikan antara ujian Pra dan Ujian Pasca bagi pelajar-pelajar
tersebut dan miskonsepsi pemahaman konsep yang tersebut sebelumnya (preconceived
notions) dan selepas diberikan intervensi. Hal ini dapat dikatakan bahawa terjadi kesan
yang positif jika dilihat dari nilai min pelajar sebelum dan selepas proses pengajaran
dan pembelajaran.
Untuk melihat secara spesifik terhadap pelajar berdasarkan hasil intervensi yang
diberikan dapat dilihat seperti pada Jadual 2 berkaitan dengan keputusan seluruh pelajar
tahun 5 dalam ujian pra dan pasca.
Jadual 2 Keputusan Ujian Pra dan Ujian Pasca Pelajar-pelajar tahun 5
Pelajar
Ujian Pra
Ujian Pasca
Perbezaan Score
A
5
8
3
B
0
5
5
C
4
8
4
D
5
9
4
E
6
10
4
F
2
6
4
G
0
5
5
H
1
6
5
I
3
6
3
J
2
5
3
K
6
7
1
95

5. JURNAL PENDIDIKAN SAINS & MATEMATIK MALAYSIA
VOL.2 NO.1 ISSN 2232-0393
sambung...
L
8
10
2
M
4
6
2
N
8
10
2
O
7
9
2
P
1
7
6
Q
4
7
3
R
1
6
5
S
5
7
2
T
3
6
3
Jadual 2 di atas, menunjukkan keputusan keseluruhan pelajar-pelajar dalam ujian
Pra dan Ujian Pasca topik cahaya. Hasil analisis adalah didapati kebanyakan pelajarpelajar telah membuat peningkatan dalam Ujian Pasca mereka. Pelajar-pelajar yang
berpencapaian tinggi (Pelajar K, L, N dan H) telah menunjukkan peringkatan sebanyak
10% di dalam ujian Pasca. Manakala pelajar yang berpencapaian sederhana (Pelajar
A, D, E, M dan S) telah menunjukkan peningkatan sebanyak 30% dalam ujian Pasca
mereka. Pelajar-pelajar yang berpencapaian rendah (Pelajar B, C, F, G, H, I, J, P, Q, R
dan T) menunjukkan peningkatan dalam ujian Pasca sebanyak 52.70%. Ini menujukkan
bahawa miskonsepsi awal pelajar-pelajar dalam topik cahaya dapat diperbaiki dengan
mendedahkan mereka kepada intervenis yang berunsurkan aktiviti-aktiviti.
Fetherstonhaugh dan Treagust (1992) telah menjalankan satu kajian terhadap
pelajar-pelajar Tahun 8 di sekolah bandar dan negeri untuk membandingkan dan
memeriksa jika ada persamaan dalam konsep cahaya dan ciri-cirinya di antara
kumpulan berdasarkan intervensi pengajaran. Dari keputusannya, kaedah pengajaran
telah dikatakan berjaya dan ramai pelajar-pelajar dapat membentuk jawapan saintifik
yang boleh diterima dalam ujian yang diberikan selepas arahan yang mereka terima
pada ujian permulaan.
Keputusan ujian Pasca kedua (delay post-test) tetap sama dengan ujian permulaan.
Keputusan dari ujian kedua menunjukkan satu perbezaan, pelajar-pelajar telah menukar
konsep mereka yang dipelajari sejak tiga tahun dahulu dan hasil kajian ini juga melihatkan
kaedah pengajaran mempunyai kesan dan mempengaruhi sikap dan pencapaian pelajar
untuk jangka masa yang panjang. Kaedah pengajaran yang diterangkan oleh Treagust
et. al. (2002) nampaknya berjaya dalam mengubah pemikiran pelajar dalam banyak
keadaan dan ini termasuklah pemikiran tentang cahaya dan ciri-cirinya. Hasilnya boleh
dibandingkan dengan perubahan konsep pengajaran yang diterangkan oleh Anderson
dan Smith (dinyatakan dalam Fetherstonhaugh dan Treagust, 1992) dengan pelajarpelajar Tahun 5.
Dapatan ini sama dengan dapatan yang telah dibuat oleh Brandon (2008) dalam
kajian mereka telah menunjukkan akiviti sains berdasarkan teknik pertanyaan
dan pencarian dalam lembaran pengkodan mempunyai pengaruh positif terhadap
pembentukan kognitif pelajar-pelajar, sikap berani mengambil risiko, bekerjasama
dengan rakan, pencapaian sains, proses kemahiran sains, pemahaman dan perubahan
konsep terhadap pengetahuan sains secara keseluruhan berbanding dengan pelajar
96

6. JURNAL PENDIDIKAN SAINS & MATEMATIK MALAYSIA
VOL.2 NO.1 ISSN 2232-0393
yang menggunakan pendekatan tradisi (konvensional). Dengan erti kata lain, kajian
ini menunjukkan bahawa pelajar-pelajar yang menggunakan pendekatan inkuiri telah
meningkat sikapnya terhadap sains dan sekolah. Roth (2006) dalam kajian mereka
mendapati bahawa pelajar-pelajar menunjukkan proses kemahiran tahap yang tinggi
melalui pengalaman seperti pendekatan baru di bilik sains yang memberikan pelajarpelajar kebebasan untuk melakukan percubaan yang betul dalam konteks yang tulen.
Mereka menemui bahawa pelajar-pelajar belajar untuk mengenalpasti dan menyatakan
sesuatu dengan logik, memahami dan mengubah serta menganalisis maklumat,
merancang dan membuat percubaan eksperimentasi dan membuat andaian formulanya.
Kajian yang mereka lakukan berdasarkan pelajar-pelajar dari tiga kelas di Canada
Tengah dan ia menunjukkan bahawa kaedah Inkuiri boleh meningkatkan pencapaian
akademik pelajar dalam mata pelajaran Sains.
Menurut Piaget (1964), kanak-kanak tidak dapat menerima pengetahuan secara
pasif tetapi secara penemuan dan membentuk pengetahuan melalui aktiviti-aktiviti.
Apabila kanak-kanak berinteraksi dengan alam sekitar psikologi dan fizikal, mereka
akan mula membentuk struktur pemikiran yang dapat menolong mereka mengatur dan
menyusun pengalaman mereka dan interaksi masa depan mereka secara terus. Prinsip
asas pendidikan adalah memberi peluang pelajar-pelajar dalam penglibatan aktivitiaktiviti kognitif dan manipulatif dengan guru-guru. Alatan-alatan yang digunakan
dalam pembelajaran boleh menolong untuk mencipta struktur-struktur mental mereka
dan mengenal dunia sekeliling mereka.
Scruggs dan Mastropieri (2002) dalam kajian mereka menekankan kepada kesankesan pendekatan pembelajaran berpandukan buku, pendekatan pertanyaan dan
pencarian bagi mata pelajaran Sains di dalam kelas pendidikan khas menunjukkan
bahawa pelajar-pelajar yang berkeperluan khas mendapat markah yang tinggi bila
mereka diajar dengan melakukan aktiviti atau kaedah Inkuiri, pencarian dan alatanalatan. Oleh yang demikian, apabila pelajar diajar dengan kaedah mengikut pengalaman
dan tidak secara terus, mereka akan belajar lebih banyak, ingat lebih banyak dan berasa
gembira apabila mempelajari Sains jika dibandingkan dengan menggunakan kaedah
tradisional. Selain dari itu, mereka mendapati pelajar-pelajar menggemari aktiviti
sains secara mencuba dari melakukan aktiviti membaca buku teks bagi yang telah
mengalami kedua-dua kaedah tersebut. Secara keseluruhannya telah nyata bahawa
pendekatan secara mencuba dan melakukan aktiviti dengan sendirinya memberi kesan
positif kepada pelajar-pelajar yang berkeperluan khas.
Kesimpulan
Kajian ini telah berjaya mencungkil maklumat-maklumat berkaitan dengan pelajar
terhadap mata pelajaran sains. Diharapkan maklumat dari pendekatan ini membolehkan
pelajar memperoleh konsep cahaya dengan mudah. Pelajar harus sedar bahawa mereka
mempunyai pendekatan yang sesuai untuk memudahkan mereka menjelaskan konsep
satu persatu mengikut kaedah yang telah ditunjukkan. Oleh itu, pelajar juga harus
berubah menjadi aktif dalam pelbagai aktiviti perbincangan kelas yang dijalankan
agar memperoleh keseronokkan dalam pembelajaran. Justeru, latihan eksperimen dan
aktiviti-aktiviti serta tugasan yang diberi perlu dilakukan dan sentiasa berinteraksi
dengan guru agar dapat membantu dalam mengikuti proses pengajaran dan pembelajaran.
Pelajar perlu lebih bijak mencari peluang untuk bersikap bertanggungjawab terhadap
pembelajaran melalui tugasan yang diberi.
97

7. JURNAL PENDIDIKAN SAINS & MATEMATIK MALAYSIA
VOL.2 NO.1 ISSN 2232-0393
Rujukan
Abdul Halim (2009). Pembinaan Ujian Diagnostik Dan Modul Pembelajaran Kendiri
Mekanik Kuantum Ke arah Mengatasi Miskonsepsi. Tesis. UKM.
Brandon, P.R., Taum A.K.H, Young D.B., Pottenger F.M. (2008).The development
and validation of The Inquiry Science Observation Coding Sheet.Evaluation and
Program Planning. 31 (2008) 247– 258.
Fetherstonhaugh, T. & Treagust, D. F. (1992). Students’ understanding of light and its
properties: Teaching to engender conceptual change. Science Education, 76, 653672.
Khalijah Mohd Salleh, T. Subahan Mohd Meerah & Khyasudeen Abdul Majid (1990).
Study and assesment of students nations of motion. Malaysian Context ASPENAPTEA Regional Workshop on Conceptual Structures and Conceptual Learning.
Lee, M.N.N. Nurulazam, A., Zain, M. & Sulaiman, S. (1992). Misconceptions in
selected topics in physics among Malaysian Pupils. Journal of Science and
Mathematics Education in Southeast Asia. 15(1): 55-62.
Lindberg. S.I. (2005). Consequences of electoral systems in Africa: a Preliminary
inquiry. Electoral studies 24 (2005) 41-64.
Meyer & Debra, K. (1993). Recognizing ang changing students misconceptions: An
intructional perspective. Science Journal. 200: 270-278.
Nor Liza (2005). Pengetahuan konseptual dalam topik pecahan di kalangan guru-guru
pelatih Maktab Perguruan. Projek. Universiti Kebangsaan Malaysia.
Piaget, J. (1964). Development and learning. In T. Ripple & V. Rockcastle (Eds.),
Piaget rediscovered (pp. 7-20).
Roth. L. M. (2006). “Because I’m Worth It: Understanding Inequality in a Variable
Pay System”. Sociological Inquiry 76, 1 (February): 116-139.
Scruggs, T. W. & Mastropieri, M. A. (2002). On babies and bathwater: Addressing the
problems of identification of learning disabilities. Learning Disability Quarterly.
25 (2), 155-168.
Tema, B.O. (1989). Rural and urban African pupils’ alternative conceptions of
“animals”. Journal of Biological Education, 23(3): 199-207.
Treagust, D. F., Chittleborough, G. And Mamiala, T. L. (2002). Students’ understanding
of the role of scientific models in learning science. Int. J. Sci. Educ., 2002, Vol. 24,
No. 4, 357–368.
98