Memoria 2013 san paio

MEMORIA 2013
MUSEO-FORTALEZA SAN PAIO DE NARLA |

Museo Fortaleza San Paio de Narla

INDICE
1. LIMIAR ................................................................................................................ 2
2. ESTADISTICA ANUAL DE VISITANTES ........................................................... 5
3. PROGRAMA ARQUITECTÓNICO ................................................................... 12
4. PROGRAMA DIDÁCTICO ................................................................................ 12
4.1. ACTIVIDADES ESCOLARES ........................................................... 12
4.2. OBRADOIROS DE VERÁN .............................................................. 30
4.3. OBRADOIROS DE NADAL............................................................... 53
4.4. OBRADOIROS CLUB PEQUEAMIGOS ........................................... 69
5. PROGRAMA DE ACCIÓN CULTURAL ............................................................ 84
5.2. PROGRAMA INTERXERACIONAL .................................................. 84
5.3. PROGRAMA DA TERCEIRA IDADE ................................................ 90
5.4. PROGRAMA DE OCIO-TURÍSMO.................................................... 93
5.5. SEMANA DOS MUSEOS ................................................................ 100
5.6. PROGRAMA MUSEOLOXÍA SOCIAL ............................................ 162
5.7. PROGRAMA DE EXPOSICIÓNS .................................................... 180
5.8. PROGRAMA DE CINE .................................................................... 189
5.9. REVISTA ORAL .............................................................................. 192
5.10. PROGRAMA DE RECURSOS EDUCATIVOS .............................. 197
5.11. PROGRAMA DISCAPACIDADE ................................................... 208
6. PROGRAMA DE COLECCIÓNS .................................................................... 209
7. PROGRAMA DE PERSOAL ........................................................................... 209
9. PROGRAMA ECONÓMICO ............................................................................ 209

1


1. LIMIAR

O panorama actual para a museoloxía nacional é desolador, a crise acucia
sen distinción a todos os museos, sufrindo especialmente os pequenos museos
que se ven abrumados pola carestía de medios e escaseo de recursos para facer
fronte ao avance imparable dunha sociedade que devora todo o seu alcance, nin
sequera a cultura se ve a salvo. Nesta situación, costa ser creativo cando os
medios que se necesitan non están ao alcance, sen embargo hai algo que a crise
non pode cercenar e é a ilusión, a necesidade fai agudizar o inxenio e explota a
creatividade ata límites insospeitados.
De traballar con ledicia e motivación sabemos moito en San Paio, pese a
contar cun presuposto minguado, non paramos de xerar cultura fieis a nosa
máxima de “museos para todos e entre todos”, e sobre todo, facer a cultura
accesible. A cultura non é un privilexio, é un dereito e, por tanto, todo o mundo
debe ter acceso a ela. Baixo este lema, traballamos para difundir e espallar a
dinaminazación cultural dunha zona como a de Friol que se está avellentando a

2


pasos axigantados, e por iso que colaboramos con asociacións como Carballo
Vivo e Xesta Verde, nun intento de activar zonas deprimidas ao tempo que se
rescata patrimonio referente á etnografía, etnoloxía e folclore de noso cultura
galego, moi digna e salientable de perpetuar e dar continuidade.
Non se fai discriminación de ningún tipo de idade, sexo, raza ou relixión,
pois estamos abertos a todo tipo de público. Non nos quedamos nos meros
formalismos académicos de atender soamente a visitas escolares xa que estamos
abertos a todas as peticións, de feito as nosas actividades didácticas son tan
recoñecidas que traballamos as fins de semana coas APAS dos colexios, nun
intento de agradar e de amosar de que potencial estamos feitos e como
imaxinamos visitas teatralizadas, todas elas feitas co noso imaxinario colectivo e
cos nosos propios recursos, en ocasións, insuficientes para o tamaño das
empresas que nos traemos entre mans.
Gústanos especialmente que San Paio sexa un museo vivo e activo, por
iso damos acollida a toda iniciativa cultural que difunda conciencia patrimonial e
valores culturais, soamente coa intención de que concertos e obras de teatro
complicadas de ver para xente de Friol e arredores, sexan visionados
gratuitamente co magnífico escenario de San Paio de fondo.
Sentímonos especialmente orgullosos de facer da didáctica o noso buque
insignia, somos pioneiros e un auténtico referente nas visitas de colexios que en,
moitas ocasións, repiten connosco e marabillámonos cos sorrisos e atención
permanente e continuada de meniños e meniñas moi pequenos.
Resulta moi difícil condensar en tan breve introdución todo o traballo que
facemos en San Paio ao longo do ano, porque ademais do devandito
anteriormente, velamos concienzudamente polo coidado das instalacións e
revisamos que as pezas están en condicións de humidade óptimas para o seu
estado de conservación e para a posta en escena cara ao público. Procuramos
que as pezas non sufran traslados innecesarios e sempre que se moven fano coa
súa correspondente folla de traslado, deixando unha imaxe supletoria no lugar da
vitrina para que a xente se faga unha idea da peza que se levou para exposición
itinerante.

3


Conscientes de que as palabras as leva o vento, e que o mellor para sentar
cátedra son os feitos, consideramos que o máis conveniente e oportuno é amosar
con gráficas, diagramas e estatísticas en que consiste o noso traballo. Imos
dando por concluída esta introdución, non sen antes recalcar que nos cremos no
que facemos, e por iso respaldamos cada una das nosas actuacións coa
satisfacción de que demos todo o que tiñamos, e que nos esforzamos para que a
xente leve unha lembranza agradable de San Paio, como un museo nun
espectacular continente cun abraiante contido que seduce a todos e a todas que
se acercan incrédulos ata el pensando que vai ser un museo decimonónico e,
descobren, atónitos, como se poden facer museoloxía dende a emotividade e o
sentimento con grande profesionalidade, e como tamén hai cabida para a
museoloxía social. Todos e cada un de nos, temos dereito a cultura e cando
dicimos todos é TODOS, toda aquela persoa con discapacidade física, psíquica
ou sensorial, é un visitante máis. É o noso visitante. San Paio están aquí grazas a
todos vos, as vosas visitas fan que perdure, nos temos o privilexio de coidalo e
velar pola súa protección. Grazas por contar con nós, tan só pedimos non
espertar deste soño endexamais, poder seguir creando museoloxía para todos os
públicos e contar coa vosa aprobación.

4


2. ESTADÍSTICA ANUAL DE VISITANTES.
Xaneiro

Nº total de visitantes

376

3 grupos escolares
1 grupos adultos

256


706

6 grupos escolares

240

6 grupos adultos

190

Visitas individuais
Marzo

30

Visitas individuais
Febreiro

90

395


1470

8 grupos escolares
6 grupos adultos

200

Visitas individuais
Abril

240

1030


1348

7 grupos escolares
13 grupos adultos

488

Visitas individuais
Maio

325

535
2245

19 grupos escolares

784

15 grupo adultos

616

Visitas individuais
Xuño


845


1418

5


18 grupos escolares
11 grupos adultos

285

Visitas individuais
Xullo

495

638


1855

4 Obradoiros
6 grupos adultos

140

Visitas individuais
Agosto

120

1595


2341

4 Obradoiros
5 grupos adultos

140

Visitas individuais
Setembro

120

2081


1105

11 grupos adultos
Visitas individuais

762


898

8 grupos adultos

350

Visitas individuais

Outubro

343

548

Novembro Nº total de visitantes

994

6 grupos escolares
7 grupos adultos

180

Visitas individuais
Decembro

210

604


1414

6


16 grupos escolares

462

7 grupos adultos

220

Visitas individuais

534

Total visitantes anuais

16170

Gráfica comparativa dos anos 2012-2013

MUSEO FORTALEZA SAN PAIO DE NARLA

2500

2341
2208

2245
2000
1855
1703
1500

1470

1000

1089
706

500

1348

376
360

1489
1418
1420

1414
1212

1182
1105

1077
898

994
818

854

665
Ano 2012
Ano 2013

0

7


Por número de visitantes
2500

2341

2245
1855

2000
1470
1500

1348

1418

1414
1105
898

1000
500

994

706
376

0

Por idades

15%
30%
8%
4%
4%

25%

14%

0-10
11-14
15-18
19-25
26-40
41-65
66

8


Por Procedencias
6819

7000
6000
5000

3708

4000
3000

2483

2000
1000
0

510

526
96

31 83 41

415
183104220

510
38

45 21
2 166 154

LUGO CIDADE

LUGO PROVINCIA

GALICIA

ANDALUCIA

ARAGON

ASTURIAS

BALEARES

CANARIAS

CANTABRIA

CATALUÑA

CASTILLA-LEON

CASTILLA-LA MANCHA

EUSKADI

EXTREMADURA

MADRID

MURCIA

NAVARRA

LA RIOJA

VALENCIA

ESTRANXEIROS

9


Por días da semana
3989
3079

DOMINGO
SABADO

2528

VENRES
2439

XOVES
MERCORES

1885

MARTES

2214

LUNS

35

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

10


11


3. PROGRAMA ARQUITECTÓNICO
Amaño do panel de entrada a fortaleza, que caera co vento.
Arranxo no motor do pozo
Limpeza dos tellados
Limpeza dos accesos e plataforma do castro da fortaleza varias veces ao ano
Arranxo da porta de cristal da entrada.
Reposición de sistema de iluminación, por parte do servizo de mantemento da
Deputación, cando son de fácil reposición e urxencia son reparadas polo persoal
da fortaleza. (DURANTE TODO ANO SEGUNDO HAI AS INCIDENCIAS)
Desratización varias veces ao ano, cada tres meses.
Recollida de auga, control lexionella e potabilidade.
Router novo, para poñer Intranet
Arranxo da cisterna
Cambiaron a billa no wc das mulleres.
Arranxo de deshumificadores

4. PROGRAMA DIDÁCTICO
4.1. Actividades escolares
Ao longo do curso ofrécese a posibilidade de solicitar dous tipos de visitas:
guiada e con actividade. Para realizar estas visitas é necesario a concertación
previa das mesmas, concertando con departamento de didáctica.
Visita de iniciación:

12


Comprende un recorrido por todo o castelo, recomendase para os grupos
que visitan o centro por primeira vez, independentemente do seu nivel educativo.
Duración aproximada de 60 minutos.

Para un mellor aproveitamento do Museo Fortaleza San Paio de Narla, xa
que existe unha variedade e riqueza de contidos, e na procura dun novo concepto
de visita máis participativa, como alternativa as tradicionais visitas guiadas e que
implique a colaboración directa de profesores e alumnos, ofrecemos no 2011 un
programa de itinerarios os distintos niveis de ensino:

O Castelo encantado
O Porvir do pasado
O Labirinto do Castelo
Un Museo de Lendas
O xogo de verbas
Na lareira
A bela durminte

13


Visita de iniciación
Nivel: Todos os ciclos
Data: Curso escolar
Obxectivo: Comprender que a as sociedades actuais están condicionadas polo
seu pasado histórico. Recoñecer as ferramentas e analizar a súa evolución e
continuidade, así como a necesidade de conservalas para outras xeracións.
O Castelo encantado
Nivel: 1º e 2º ciclo de Primaria
Data: Curso escolar
Obxectivo: Identificar as distintas clases sociais; servos, señorío e cabaleiros
meirande os recursos que nos ofrecen as diferentes salas do museo.

14


O Porvir do pasado
San Paio de Narla é un museo axente para o coñecemento da vida pasado
dos nosos devanceiros, museos que deben de ser, e son, activos na educación
dos nosas xeracións.
Nivel: ESO e BAC
Data: Curso escolar
Obxectivo: Estudar o paso do tempo, no que se desenvolve o señorío de San
Paio de Narla, así como as distintas salas, a través da Lenda da Cova da Serpe.

O Labirinto do Castelo
Nivel: ESO e BAC
Data: Curso escolar
Obxectivo: Coñecer a etnografía e desenvolver a creatividade do alumnado sendo
conscientes da importancia do pasado para comprender e presente.

15


Un Museo en Lendas
Nivel: 3º Ciclo de Primaria, ESO e BAC
Data: Curso escolar
Obxectivo: Coñecer a literatura e a mitoloxía popular do Concello de Friol a
través da comunicación cos nosos maiores.

16


O xogo de verbas
Nivel: 4º,5º e 6º Primaria
Data: Curso escolar
Obxectivo: Aproveitar a riqueza e a variedade do patrimonio cultural, tomando
conciencia da importancia do pasado para comprender o presente; para espertar
o interese polas visitas aos museo motivamos con xogos.

A) Nesta fotografía sinala o nome desta peza
B) ¿Sabes o nome de peza que vai do guindastre ó caldeiro?
C) O guindastre recibe tamén o nome de _____________

17


Localiza nesta sopa de letras as respostas dos apartados C das probas anteriores
e comprobarás que coas letras restantes contadas de 3 en 3 atoparás o nome
deste museo.

Na Lareira
Nivel: Ed. Infantil, 1º e 2º de Primaria
Data: Curso escolar
Obxectivo: Visitar a cociña para que o alumnado descubra a transformación que
esta dependencia sufriu ao longo do tempo. Compararemos as vellas cociñas e
as comidas que nelas se facían coas actuais

18


A bela durminte
Nivel: Ed. Infantil e 1º e 2º de Primaria
Data: Curso escolar
Obxectivo: Empregar como fío condutor o conto da Bela Durminte e aproveitar
como recurso os obxectos expostos, nun ambiente, en principio nada atraínte
para o neno, o castelo vaise convertendo nun escenario onde a imaxinación cobra
vida ata materializarse como real.

Peiteados y aderezos
Nivel: 3º e 4º ESO
Data: Curso escolar

19


Obxectivo: Concienciar aso rapaces e rapazas de cómo unha actividade que
pode parecer tan rutinaria como a de peitearse pode ser algo estético e artístico.
Ademais de agochar os entresixos de épocas históricas ao través das cales,
sometidas a un exhaustivo estudo, verase coma o peiteado era signo social de
distinción e ostentación.

Facendo historia (Heráldica)
Nivel: 1º e 2º da ESO
Data: Curso escolar
Obxectivo: Fusión heráldica e historia, condensándoos nun único concepto para
amosar que tras un escudo agóchase moita crónica histórica. Un escudo non é
unha peza inerte, ao contrario é unha peza parlante, e iso é o que se tentará facer
visible incidindo en que é unha fiestra para visionar como era a vida dos nosos
home e mulleres con rango nobiliario do Medievo.

20


Pescudas de detectives en San Paio
Nivel: 5º e 6º de Primaria e 1º da ESO
Data: Curso escolar
Obxectivo: Trátase de que os nenos e nenas se metan, por uns intres, na pel dun
detective. Pero dun detective peculiar, porque o seu campo de acción será o
Museo de San Paio, e terán que ir superando unha serie de pistas para acadar a
meta final. Unha desas pistas consistirá en localizar cunha lupa cal é a peza máis
antiga da lareira, etc. Finalmente, chegarán ao último piso da torre e se fixeron
ben as súas tarefas, adiviñaran cal é o truco para abrir un cofre con sorpresas.

21


Unha firma medieval: un signo lapidario

Nivel: 6ª de primaria, 1º ESO e 2º ESO
Data: Curso Escolar
Obxectivo: Con esta unidade didáctica búscase afondar noutra realidade de San
Paio de Narla, pouco coñecida e, por tanto, pouco difundida. Trátase de traballar
coa temática dos signos lapidarios que se atopan diseminados por toda a
fortaleza medieval e con reminiscencias renacentistas. Pretendese que os nenos
e nenas comprendan a transcendencia destes signos que non eran meros
garabatos na parede, senón que tiñan unha explicación e razón de ser. Deste
xeito, a unidade didáctica contempla ser realizada en dúas fases: unha teórica e
outra práctica.

22


Talleres escolares

Tras moitos anos de experiencias compartidas nos que o Museo Provincial
de Lugo e o resto dos museos que se foron integrando na Rede Museística da
Deputación de Lugo foron pioneiros na elaboración de programas didácticos para
o mundo escolar, toca agora revisar metodoloxías, actualizar conceptos e poñer
en práctica novas ideas arredor do sempre suxestivo tema da educación desde os
museos.
Nestes últimos quince anos, con máis ou menos acertos, e tamén con
moitos erros, desde os departamentos de didáctica intentamos achegarnos á
escola desde os museos, propuxemos actividades que tiveron enorme éxito entre
os docentes e o seu alumnado, e outras, hai que recoñecelo, que non gozaron
desa estima. Así e todo entre todos fomos abrindo un camiño que agora xa é,
afortunadamente, moi frecuentado por outras institucións museísticas pero …
Pero sempre debemos estar alerta para renovar motivacións e estímulos,
para repensar e establecer novos obxectivos que conduzan á meta desexada: a
intercomunicación entre o mundo da escola e o mundo dos museos. Os museos
máis ca obxectos, atesouramos experiencias, historias, creatividade, modelos …,
campos nos que, precisamente, os mozos e mozas das escolas poden precisar
un implemento na súa formación.
O lema escollido para esta nova etapa “A ver se te ves! Míranos!” reclama
esa atención bidireccional entre os dous mundos. Os museos precisamos que nos
vexan, que nos miren, que a sociedade faga uso libre do que posuímos, e a
escola, que ten a fundamental misión de formar individuos para o futuro, debe
entender que toda a bagaxe cultural que herdamos é un tesouro relativamente

23


doado de atopar e de conseguir: abonda entrar nos museos e dispoñer
pedagoxicamente.
Desde os museos da Rede Museística, xestionada pola Área de Cultura e
Turismo, vicepresidencia primeira da Deputación de Lugo, pretendemos ofrecer
ao profesorado e ao seu alumnado unha atención personalizada e achegar os
recursos básicos imprescindibles para que este intercambio resulte engaiolante
para o alumnado. Con esta fórmula pretendemos, sobre todo, abrir as nosas
portas de par en par a toda a sociedade pero, especialmente, aos que teñen a
enorme misión de seguila construíndo desde os alicerces da infancia.
Os obxectivos que pretendemos, en resume, son:
-Axudar a comprender dunha forma práctica o significado das obras expostas nos
museos
-Estimular

as

facultades

perceptivas

e

imaxinativas

do

alumnado

-Que cada actividade resulte unha experiencia proveitosa.
-Fomentar a aprendizaxe integral.
Os departamentos de didáctica de cada un dos catro museos integrados na
Rede Museística elaboraron un programa organizado en tres percorridos-guía ou
bloques temáticos. O programa está suxeito, necesariamente a un calendario, o
do curso escolar 2012-2013, pero flexible e adaptable ás necesidades concretas
que o día a día do docente nos demande.
BLOQUE TEMÁTICO 1.-CREA O TEU MUSEO
Metodoloxía e desenvolvemento
Parte teórica: Que é un museo? Para que nos sirve un museo? Podemos crear o
noso propio museo? O Museo Fortaleza de San Paio de Narla, as súas coleccións
e funcionamento
Parte práctica: Podemos crear o noso propio museo? Queres propoñernos un
modelo diferente de museo do futuro?
Ciclos: E. Infantil, E. Primaria e 1º ciclo de ESO.

24


Periodización: Curso escolar 2012-2013.
Duración da actividade: Aproximadamente, 60 minutos.
Recursos didácticos:
-Caixa decorada simulando o edificio do museo, fichas adaptadas, fotografías …
etc.
Nota: É conveniente que cada alumno/a traia a fotocopia dunha fotografía súa,
tamaño carné.
A actividade na Rede
O departamento de didáctica do Museo Fortaleza de San Paio de Narla poñerá a
disposición do profesorado e alumnado que participe nestas actividades un blog
no que se irán intercambiando documentación, imaxes e experiencias arredor
desta actividade.
Concurso: Un museo para o futuro
Co obxectivo de motivar o aproveitamento posterior na aula desta actividade
podedes remitir ao blog as vosas propostas, elaboradas individualmente ou en
grupo, para crear un hipotético museo para o futuro.
Entre todas as propostas recibidas premiaremos aquelas que resulten máis
imaxinativas e orixinais.

BLOQUE TEMÁTICO 2.-ESCOITA: OS MUSEOS TAMÉN CONTAN HISTORIAS
Cada peza ten a súa historia
Parte teórica: Que historia conta esta peza? É real ou é de ficción? Podemos
inventarlle outra historia?
Parte práctica: Canda os obxectos expostos nos museos viaxa as súas historias,
ás veces íntimas e descoñecidas. Desvelaremos algúns dos seus segredos
Ciclos: E. Infantil e Ed. Primario.

25


Duración da actividade:De 45 a 60 minutos.
-Material para a elaboración dun cómic.
específico no que se irán intercambiando documentación, imaxes e experiencias
desta actividade.
Concurso: E ti, podes contarnos unha historia dun museo?
Co obxectivo de motivar o aproveitamento posterior desta actividade na aula
podedes remitir ao blog de didáctica da Rede Museística as vosas propostas
individuais ou colectivas para elaborar un libro virtual de historias de museos.
Premiaremos as máis imaxinativas e mellor elaborados.

BLOQUE TEMÁTICO 3.-NO RETROVISOR: O SÉCULO XV TEN HISTORIA
O pasado escríbese no presente grazas, entre outros recursos, aos materiais e
documentos custodiados nos museos da Rede Museística. En cada un destes
catro museos fixaremos a atención nun referente histórico do século XV por
proximidade xeográfica ou por seren os propios edificios parte desa historia.
Aínda que cada un dos museos vai centrar a actividade nun dos seguintes
epígrafes e temas, lembramos que promoveremos o coñecemento de todas as
experiencias, así que, sempre que sexa posible, animaremos a profesorado e
alumnado a visitar os catro museos e así coñecer esa parte da historia da que é
protagonista.
Un tema en cada museo:
Os franciscanos e as ordes mendicantes (Museo Provincial de Lugo)
Os irmandiños (Museo Etnográfico San Paio de Narla, Friol)

26


Pardo de Cela e o seu tempo (Museo Provincial do Mar, San Cibrao, Cervo)
Os Lemos (Pazo de Tor,)

Os irmandiños (Museo Etnográfico San Paio de Narla, Friol)
Metodoloxía e desenvolvemento
Parte teórica: Que pasou no edificio do Museo Fortaleza de San Paio de Narla
desde a ano 1401 ao 1500? Quen eran os Irmandiños? Contra quen pelexaban os
irmandiños e por que?
Parte práctica: Dramatización do papel das distintas clases sociais neste
momento histórico. Experimentaremos tarefas que se realizaban no claustro do
edificio naquela época como, entre elas plantar, cultivar e coñecer os usos
medicinais ou alimenticios dalgunhas plantas e herbas.
Ciclos: E. Primario e E. Secundario.
Duración da actividade: De 45 a 60 minutos
-Fichas didácticas
-Vestiario de época para todos os integrantes do grupo.
específico no que se irán intercambiando documentación, imaxes e experiencias
desta actividade.
Concurso
Co obxectivo de motivar o aproveitamento posterior na aula desta actividade
podedes remitir ao blog as vosas opinións, imaxes e experiencias sobre esta

27


actividade.
Entre todas as propostas recibidas premiaremos aquelas que resulten máis
imaxinativas e orixinais.

28


Dende a Rede Museística, en sintonía coas novas formulacións da
Museoloxía social, seguimos apostando por un modelo didáctico que pon en valor
a aprendizaxe activa, participativa e emocional; creando en cada visita unha
experiencia vivencial, agradable e memorable. A proposta educativa persegue
formar o alumnado en estratexias de aprendizaxe autónomas, capaces de
construír o seu propio pensamento crítico, non só sensible á arte senón cara ao
noso

pasado

para

poder

intervir

no

presente

e

soñar

un

futuro.

A oferta de actividades dirixida aos centros educativos presenta 3 grandes
bloques temáticos que van ser o eixe estrutural da nosa intervención didáctica. Os
bloques son complementarios uns cos outros e perseguen construír un corpus
estrutural:

Bloque 1. O Museo como contedor achéganos á idea de que é un museo. O
museo non só como contedor de obras de arte, senón máis alá: o museo como un
espazo de traballo onde ademais de conservar e expoñer o noso patrimonio,
tamén se estuda, se investiga e se divulga o caudal artístico e cultural, patrimonio
de todos. Construída esta idea, que se erixe como os cimentos dunha casa, o
seguinte

Bloque 2: O Museo como relator de historias pretende ofrecer un catálogo
aberto de visitas no que a estrutura veña marcada polo concepto de Museo como
relator de historias. As obras de arte, ademais da información técnica, nárrannos
e suxírennos historias infinitas segundo a persoa coa que interactúen. As pezas
falan por si mesmas e todas en conxunto constitúen unha colección. Unha
proposta na que o diálogo coas obras de arte e cos espazos naturais volven ser
os protagonistas.

Bloque 3: O Museo como retrovisor pon a énfase no espello retrovisor como
metáfora. Viaxamos polo presente avanzando cara ao futuro pero no que
centramos a mirada no retrovisor que nos mostra o noso pasado cunha
perspectiva arqueolóxica.

29


Para completar os tres bloques teóricos, na programación escolar fíxanse
unha serie de obradoiros que pretenden afondar en determinados contidos, unha
maneira práctica de afianzar os coñecementos. Crear experiencias motivadoras
para os escolares constitúese coma a mellor maneira de desenvolver a
capacidade de expresión e a creatividade no alumnado, sen esquecer o
compoñente lúdico que favorece que a aprendizaxe se realice dunha maneira
espontánea.

CONCURSO-REDE
Finalmente, e como unha das grandes novidades para este novo curso escolar
2013/2014, queremos presentar unha nova experiencia, o CONCURSO-REDE,
que nace cun dobre obxectivo: por unha banda achegar o novo público escolar á
Rede Museística e fidelizalo, así como fidelizar o xa existente. Vai dirixido a
escolares de 6.º de Primaria, pertencentes a centros educativos de toda a
provincia de Lugo. Para participar é necesaria a inscrición previa que se
formalizará cunha visita a algún dos 4 museos da Rede.

4.2. Obradoiros de verán

30


31


Este verán ven ExpresARTE na Rede Museística
Chegou o verán, o veranum tempus dos antigos romanos, meses que adoitan
traer calor e, sobre todo, uns días de merecido descanso. Como cada verán, os
museos da Rede Museística da Deputación de Lugo elaboramos para todos e
todas, desde os máis cativos ata os máis medrados, un programa amplo de
actividades que, coma sempre, combinan o lúdico co aproveitamento cultural e
educativo.
Desde a área de Cultura e Turismo da Deputación de Lugo a través da Rede
Museística e os museos que a integran, tentamos con este programa atender a
crecente demanda social de actividades de tipo cultural. Entendemos a xestión
dos museos públicos como un servizo permanente á sociedade que os sostén,
como espazos de comunicación e coñecemento, de intercambio de saberes e
experiencias, como un elo que enlaza a memoria do pasado co futuro.
Neste senso, o programa que ofrecemos para este verán 2013 reivindica e
estimula a capacidade que todas e todos temos para expresar sentimentos,
sensacións, pensamentos, para crear e construír, cos matices propios de cada
individuo, coa súa capacidade e cos seus coñecementos, unha realidade
diferente.
Cada día do verán hai algo que ver ou que facer neste e en todos os museos da
Rede. Propoñemos arredor de 30 obradoiros para grandes e pequenos que teñen
nas coleccións expostas e nas historias que cada peza ou obxecto nos transmiten
o eixo vertebrador; concertos, exposicións, visitas guiadas ou programas como
EnREDARTE que nacen para dar cabida a novos proxectos creativos. Coñecer,
conservar, concienciar, experimentar, expresar, crear … son realidades prácticas
do noso abecedario de traballo.
Confiamos en seguir contando coa sempre agarimosa resposta dos amigos e
amigas dos museos integrados na Rede Museística, coa aprobación e
participación dos que facedes uso regular das nosas instalacións e participades
activamente nas nosas iniciativas. Pensando en vós e nos nosos visitantes, que
son cada vez máis afortunadamente, tratamos de confeccionar un programa que
pretende, non te enganamos, EnREDARTE.

32


Un ano máis, desde a xerencia da Rede Museística Provincial e os
departamentos de didáctica deseñamos e programamos para o verán un
obradoiro para os máis pequenos arredor do patrimonio cultural. Os museos,
verdadeiros espazos de comunicación, son os lugares axeitados para coñecer a
nosa herdanza cultural, para estimular o agromar das nosas capacidades
expresivas, e para, en definitiva, construírmos un futuro desde o berce do saber.
Temos moito que aprender para ter moito que contar.
Responsable: Encarna Lago, xerente da Rede, e persoal do departamento de
Didáctica.
Idades: de 4 a 12 anos.
Horario: 11:00 a1 13:30 h.
Prazas: 20 asistentes, por orde inscrición.
Datas: meses de xullo e agosto, de martes a sábado.
Cronograma de contidos semanais:
Martes

Xestual

Mércores Plástica

A través do corpo e das súas posibilidades comunicativas
A través das diversas manifestacións artísticas presentes na
Rede Museística Provincial

Xoves

Lingüística A través do poder da palabra e das linguas

Venres

Natural

A través dos elementos da Natureza (sons, olores, formas,
fauna e flora …)
A través do concepto de infancia, entendido como a

Sábado Infantil

expresión máis libre, auténtica e espontánea, afastada de
prexuízos e estereotipos sociais. Un momento no que nos
expresamos a través do xogo e as relacións entre iguais

33


Campamento de Arqueoloxía
A historia constitúe un percorrido polo tempo. Cada etapa e cada fenómeno nace
do anterior e sirve de paso a outra nova etapa que, ademais, amosa obxectos,
construcións, formas culturais e materias propias do momento. Esta bagaxe
cultural pode ser gardada en “caixóns” que se amorean uns enriba dos anteriores
para conformar a historia. No Museo Etnográfico San Paio de Narla destaparemos
o “caixón” da Idade Media.
Responsable: Enrique Alcorta Irastorza, departamento de Arqueoloxía e
Historia do MPLugo.
Horario: 11:00 a1 13:30 h.
Data: do 20 ao 22 de agosto.

34


35


36


37


38


39


Pola ruta da seda dacabalo dunha ovella
Rapando unha ovella, alimentando vermes de seda con follas de moreira ou
cardando lá coñeceremos como se elaboraban os tecidos usados polo home a
través da historia. O obxectivo consiste en explicar aos nenos como se
conseguían as materias primas necesarias para elaborar tecidos con seda, lá ou
liño.
Responsable: Mª del Rosario Fernández González
Horario: 11:00 a1 13:30 h.
Datas: 29 e 30 de agosto de 2013.

40


41


42


O twister da historia en San Paio de Narla
Datas: 2 e 3 de xullo
Pasamos dous días increíbles co noso obradoiro o twister da historia en
San Paio de Narla, onde xogamos ao xogo do twister cos circuliños con pezas do
museo e personaxes da lenda da cova da serpe. Os nenos tiveron que buscar
pola torre os quebracabezas de cada peza que ía saindo e facelo, gañaron os
primeiros que remataron. Logo escribiron cada grupo unha historia escollendo
unha peza do museo, fixemos a maqueta do noso museo e celebramos o
aniversario de dous nenos do Clube Pequeamigos

43


Tastarabás: construiremos un xoguete tradicional
Datas: 9 e 10 de xullo
Nun espazo como é o museo fortaleza San Paio de Narla, hoxe os nenos
recreáronse facendo un obradoiro do xoguete tradicional, o xoguete provoca nos

44


nenos unha estimulación afectiva que lles alimenta o desexo de xogar. Os nenos
buscaron o material ao redor da fortaleza e do río Narla, isto é aproveitando os
recursos da natureza do contorno como son as canas de bambú. E logo fixeron
realidade o seu sono construir un instrumento musical da época dos seus avós e
da Idade Media. "Albuche" tamén chamado risca ou riscado. A parte final do
obradoiro consistiu nunha festa onde os nenos fixeron o papel de trobadores,
bufóns,... coma na Idade Media cantando romances. Un día de lecer e
aprendizaxe no Museo Fortaleza San Paio de Narla.
No 2º día continuamos co obradoiro do xoguete tradicional elaborando
unha serpe con corchos, boliñas de madeira e un sedal. Para rematar o obradoiro
os nenos disfrazaronse e fixeron unha representación teatral sobre a lenda da
serpe.

45


46


47


Creatividade oral
Datas: 27 e 28 de agosto
Coa posta en práctica do obradoiro de Creatividade oral, tentouse amosar
aos nenos e nenas as posibilidades que oferta a linguaxe nas súas múltiples
vertentes, facendo unha posta en valor da súa versatilidade e do seu ilimitado
alcance nas tres linguas escollidas: galego, castelán e inglés. Dividindo a
actividade en dúas fases, unha primeira cun powerpoint na que a súa amiga Dona
Lingua Tunga lles ía facendo de anfitriona (un debuxo animado) ata presentarlles
a Ms. Chatty, o seu alter ego inglés. A continuación, experimentaron cos sabores
que a nosa lingua está acostumada a tragar e aprenderon que cada lugar do
mundo ten a súa lingua, polo cal escolleron unha bandeira e pintaronna no seu
debuxo de lingua. Soñaron con otros países e con outras realidades, dando solta
a súa creatividade que quedou plasmada na combinación das súas destrezas
manuais e intelectuais. Non soamente aprenderon conceptos senón que
traballaron poñendo en consonancia o teórico co práctico xogando ao taboleiro
das linguas, “fish your tongue” e encesta dándolle á lingua. Unha amena xornada
na que se puxo de manifesto que resaltando cousas tan cotiás como falar,
podemos disfrutar e deleitarnos. En San Paio cumplimos a nosa máxima: ensinar
divertindo, e atopamos a nosa satisfacción no sorriso dos nenos e nenas que
quedan extasiados. Impartido por Cristina Barreiro Abuín.

48


49


50


51


52


4.3. Obradoiros de Nadal

53


54


55


56


57


O deputado delegado da área de Cultura e Turismo da Deputación de
Lugo, Mario Outeiro, xunto coa xerencia da Rede Museística, presentan para este
Nadal 2013 un amplo e variado programa de actividades para os 4 museos
integrados. Para que ademais da visita do Apalpador, que baixa nestas datas
desde as montañas do oriente lucense, do Courel ou dos Ancares, coa súa fartura
de castañas quentiñas e con un sorriso agarimoso, poidades participar en
obradoiros para todas as idades e temas (xoias, contos e lendas, debuxos, xogos,
fías, tapices, pergameos, reciclaxe …), exposicións, cine, concertos e o nº 35 da
revista oral “O pazo das musas”.
Aproxímase o solsticio de inverno e canda el o Natalicio que o mundo
cristián conmemora nestes días. As nosas actividades cotiás deixan paso a un
tempo diferente no que medra como herba ventureira a ilusión. Reencóntranse as
familias, ofrecemos bos desexos, intercambiamos agasallos, participamos da
festa para despedir un ano e iniciar outro, a ser posible, mellor.Pero como,
seguramente, terás tempo sobro para atender máis quefaceres, os museos
xestionados pola área de Cultura e Turismo e integrados na Rede Museística da
Deputación de Lugo, ao tempo que che desexamos as mellores festas e un moi
feliz ano 2014, queremos propoñerche para estas datas un abano moi completo
de actividades. Un programa guiado pola fantasía pois temos a sorte de contar co
Apalpador como embaixador da alegría.
Pero ademais da visita do Apalpador, que baixa nestas datas desde as
montañas do oriente lucense, do Courel ou dos Ancares, coa súa fartura de
castañas quentiñas e con un sorriso agarimoso, temos moitas máis propostas que
ofrecerche. Desde obradoiros para todas as idades e temas (xoias, contos e
lendas, debuxos, xogos, fías, tapices, pergameos, reciclaxe …), ata exposicións,
cine, concertos e o nº 35 da revista oral “O pazo das musas”. Son actividades
para case todos os días deste Nadal, en todos os museos da Rede, para que te
achegues aos nosos centros como lugares de encontro, pero tamén de lecer e
aprendizaxe.
Non esquezas solicitar toda a información que precises no museo da Rede
da Deputación de Lugo máis próximo á túa residencia.

58


Obradoiro: o renacer da cultura: tecendo en san paio
O renacer da cultura, é dicir o Renacemento italiano, chega a través dos
tapices de San Paio de Narla. Temos o obxectivo de concienciar aos neno/as no
tecido dun tapiz, onde se combina a actitude artística coa artesanía para producir
ou facer tesouros que hoxe en día se conservan e coleccións privadas e museos,
como é o caso dos tapices en San Paio de Narla, expostos nas diferentes salas.
O obradoiro constará cunha parte teórica e unha parte práctica. Na parte
teórica estudaremos a historia do tapiz, orixes, épocas, confección ... e na parte
práctica a confección dun tapiz.

59


60


61


62


Obradoiro: Unha viaxe á Idade Media: os castelos
Obxectivo: Comprender que as sociedades actuais están condicionadas
polo seu pasado histórico. Recoñecer os edificios que nos legaron e concienciar
aos nenos/as da necesidade de conservalo para as vindeiras xeracións.
Consta dunha parte práctica e dunha parte teórica. Na parte teórica
estudaremos a arquitectura dos castelos e na parte práctica construiremos o noso
castelo.

63


64


65


66


67


68


4.4. Obradoiros del Club Pequeamigos
Obradoiro Escoita! Os muesos tamén contan historias
Como complemento da exposición “Marionetas e contos do mundo.
Colección de Pedro Lavado” o único requisito para participar neste obradoiro foi
traer un calcetín.

Obradoiro Antefaces para o Entroido nos museos da Rede Museística
Ambientamos aos nenos no tema do Entroido dunha forma lúdica e amena,
e ao mesmo tempo didáctica cunha película de debuxos animados "Teo se
disfraza, es carnaval", cunha duración de 7 min e o domingo poremos "Lola y
Virginia, es carnaval" cunha duración de 12 min.
A continuación un powerpoint explicándolles un pouco como é o Entroido
en Chantada, o Entroido galego; como eran os antifaces e como eran os
disfraces.
Para desenvolver o powerpoint escollimos bibliografía de José Manuel
Blanco Prado, Carmen Pernas Bermúdez, e Fidalgo Santamariña tratamos o
Entroido de Chantada e da Terra Chá.
Na parte práctica, mediante plantillas que lles damos aos nenos
elaboramos os antifaces.

69


70


71


72


Obradoiro Peque-fotógrafos
Impartido por Paula Cabaleiro, con materiais reciclados e témperas
recreamos unha cámara fotográfica e debuxamos un "negativo" no que cada un
contará unha historia imaxinada co que vexamos nas salas do museo.

73


74


Obradoiro Trocamos cultura, cambiamos o traxe
Impartido por Elsa García Ospina, actividade multicultural de integración,
intercambio e divulgación entra a cultura galega e o resto de culturas que
conviven connosco, aprendendo da súas tradicións a través dos seus traxes.

75


76


77


Obradoiro “Na Procura do Acibeche”
Neste obradoiro os nenos aprenderon o que era o acibeche, que se facía
con el,... e fixeron un colar con macarrons imitando aos colares da abadesa que
eran de acibeche. Co cal obsequiaron as súas nais. Daba gusto ver a cara de
ledicia coa que se lle obsequiou.

78


Obradoiro de Hortipintura
Os nenos desfrutaron dun obradoiro no que deixaron voar a súa
imaxinación para inventar e plasmar no papel novas frutas e hortalizas. Este
obradoiro e unha actividade complementaria á Exposición de Hortipintura de
Modesto Fernández.
Dinamizador: Modesto Fernández (Profesor de E. Plástica e Visual do CPI Dr.
López Suárez)
OBXECTIVOS:
Con este obradoiro pretendemos incentivar a creatividade artística e a liberdade
inventiva aplicando procedementos pictóricos na creación dunha nova hortaliza ou
froita, á que ademais se lle deberá dar un nome.
Cuns mínimos coñecementos de bioloxía e da arte da pintura idearán novos seres
seguindo as pautas do crecemento da natureza vexetal.
Neste proceso traballaranse as nocións da imitación e a imaxinación, e así ser
capaz de diferencialas, pero tamén apreciar as posibilidades que ofrecen para
completarse no desenvolvemento da creación artística.
Perséguese buscar unha relación positiva entre mímese e invención como
camiños que se complementan para abrir múltiples posibilidades de creación,
dándolle relevancia ao proceso aberto e valor á sorpresa.
METODOLOXÍA:

79


Pódese destacar catro fases:
-Visita da exposición e breve explicación por parte do autor sobre a obra: xénero,
procedemento, técnica, intencións, etc.
- Proxección de estruturas xeométricas que rexen formas orgánicas da natureza.
- O alumn@ elixirá un papel cunha mancha, que por algunha razón esperte o seu
interese, para a continuación intervila con técnica seca ou húmida e crear un novo
vexetal a partir desta.
- Darlle un nome á obra feita, mediante os diversos recursos que nos ofrece a
lingua: asociacións, nomes compostos, metáforas, xogos de palabras, etc.

80


Obradoiro do Samaín
O museo de San Paio de Narla adquiriu un novo perfil que converte o
museo nun referente cultural na sociedad actual.
O noso obxectivo estase a conseguir coa posta en valor de cada un dos
museos dentro da propia comunidade onde está asentado, este é o caso de San
Paio de Narla en Friol.

81


Polo que levamos a cabo o obradoiro onde traballamos o Samaín, festa
que celebraban os nosos ancestros nesta época do ano,os veciños das aldeas
próximas (Carballeira, Castronela, Outeiro, Edreira) reuníanse no campo da
Fortaleza facendo o magosto acompañado dun bo viño.

82


83


5. PROGRAMA DE ACCIÓN CULTURAL
5.1. Programa interxeneracional
A través deste programa o que pretendemos é o coñecemento duns
medios artesáns que forman parte da nosa cultura e que tende a desaparecer
ante os novos procesos industrial e tecnolóxicos.

84


I Xornadas de interpretación e dinamización no medio rural
Estas xornadas que están organizadas pola Asociación Carballo Vivo, o
concello de Xermade e a Universidade de Santiago de Compostela e contou
neste caso coa colaboración da Rede Museística da Deputación de Lugo . Coa
presencia de Francisca Abuín Villar, responsable do departamento de didáctica do
Museo Fortaleza San Paio de Narla e as instalacións do Museo Fortaleza San
Paio de Narla, para visitalo e ver unha obra de teatro a cargo do grupo “Algo mais
que pan e queixo” gurpo de teatro do CPI Dr. López Suárez de Friol.

85


86


87


IX Xornadas Interxeracionais rurais “Aprendendo cos nosos maiores”
O Museo Fortaleza San Paio de Narla, presente nas IX Xornadas
Interxeracionais Rurais, Aprendendo cos nosos Maiores.

88


89


5.2. Programa da terceira idade
En termos xerais podemos dicir que a historia de Friol é a dos
acontecementos que lles ocorren aos antigos señores, hai que descubrila a base
dos vellos nobres que poboaron a comarca e das épocas en que dominaron o
territorio. Por iso nós creamos o programa da terceira idade.
Ninguén como as persoas maiores, isto é a terceira idade, pode valorar o
patrimonio inmaterial que tiña a transmisión oral da súa época, xa que era o seu
medio de comunicación, e nós os traballadores de museo somos os
encomendados de traspasar o noso legado a outros concellos, iso é o que imos a
facer cos nosos visitantes da terceira idade. Neste caso estamos a traballar cuns
grupos dos distintos concellos da xeografía galega a través da “Casa do Queixo”
e distintas axencias de viaxes e asociacións.

90


Visita da Asociación de mulleres da Insua de Vilalba
A Asociación de mulleres rurais da Insua nun día de lecer e cultura visitou o
Museo Fortaleza San Paio de Narla onde aproveitaron para deleitarse no porvir
do pasado, por ser o tema do liño o seu traballo e aproveitando os recursos cos
que conta o museo (como é a sala do adicada ao liño) onde elas desfrutaron cos
seus traxes de liño cultivado e feitos por elas mesmas. Por algo adican o día 3 de
agosto de 2013 a festa da Tasca, onde se poderá ver todo o proceso do liño; tal e
como se mostra no video do Liño da Asociación de veciños de Cabreiros.

91


Heizt grupo de alemáns
Programou unha viaxe cultural para desfrutar da vida da Idade Media na
Fortaleza de San Paio de Narla, onde coñeceron a vida dos nosos antepasados e
ao mesmo tempo desfrutaron da exposición museolóxica.

92


5.3. Programa de ocio-turístico
X Rally Cidade de Lugo, tivo como escenario marco o Museo Fortaleza San
Paio de Narla

93


94


Visita dos asistentes e ponentes ás VII Xornadas Xurídicas do Concello de
Sarria

95


Visita do Club Atlético de Madrid femenino.
O Concello de Friol e a súa xente tiveron o honor de desfrutar onte dun
espectacular partido de fútbol feminino (Trofeo Concello de Friol) disputado polo
equipo de dito Concello tendo como rival ás rapazas do Atlético de Madrid. Ao
lago do partido reinó sempre a cordialidade e o respecto, non iso deixandolles de
plantar cara dende o primer momento; pero a gran calidade técnica e
superioridade do Atlético de Madrid acabou impoñéndose. Pola mañá as chicas
do Atlético de Madrid documentaronse de cultura tomando como referente o
Museo Fortaleza de San Paio de Narla, coñecendo o que era a vida da Idade
Media naquela época, a través do edificio, das coleccións que aquí expoñemos e

96


do entorno paisaxístico en definitiva un rentorno á vida do pasado, onde chegaron
a vivilo a través da visita e das explicacións da visita guíada.
Unha visita cultural e amena, onde cargaron pilas para loitar nunha terra de
lobos como é o orixe toponómico do Concello de Friol.

97


Visita ao museo de San Paio de Narla amenizada por Avelino González
Un trip promocional por Galicia de cinco días organizado por Tesouros de
Galicia, entidade sen ánimo de lucro que persegue a valorización do patrimonio, e
a dinamización daeconomía a través do turismo cultural. É membro dunha rede
internacional

de

entidades

(INTO)http://www.nationaltrust.org.uk/what-we-

do/what-we-protect/,http://internationaltrusts.org/members/ , que ten 60 membros
en todo o mundo VISITOU A REDE MUSEÍSTICA no MUSEO FORTALEZA DE
SAN PAIO DE NARLA.
A presentación de Tesouros de Galicia fixose oficialmente o xoves 18 de
abril no Balneario de Mondariz. Con motivo desta presentación convidouse a unha
serie de dirixentes do INTO, co fin de amosarlles Galicia como destino turístico
cultural. Esta viaxe é unha oportunidade para dar a coñecer a riqueza patrimonial
de Galicia a esta asociación onde só a súa matriz, o National Trust de Reino
Unido ten máis de catro millóns de socios interesados na Cultura e o Patrimonio.

98


99


5.4. Semana dos museos

ç
Os museos integrados na Rede Museística Provincial, xestionados desde
a área de Cultura e Turismo da Deputación de Lugo, conmemoramos un ano máis
o Día Internacional dos Museos. Desde 1977, o ICOM propón a celebración
desta data o 18 de maio, unha xornada para difundir o importante papel dos
museos no desenvolvemento social.

100


Como cada ano, o ICOM escolle un lema para chamar a atención sobre as
relacións entre os museos e a sociedade, e para este ano 2013 o reclamo
escollido é MUSEOS (memoria + creatividade) = PROGRESO SOCIAL, unha
oportuna e necesaria reivindicación, por mor da crise que nos anestesia, da
relevancia que a memoria debe ter no desenvolvemento intelixente das culturas
do mundo.
O calendario decidiu que este ano coincida esta celebración coa novena
edición de A Noite dos Museos, unha proposta do Ministerio de Cultura e
Comunicación de Francia que desde o 2005 vai gañando adeptos e presenza
mediática. Á tardiña, cando chegan as horas nocturnas, os museos abren as súas
portas ofrecendo unha percepción diferente dos seus espazos visitables.
Ademais, nesta semana que se prolonga desde o 13 ata o 19 de maio, temos
o Día das Letras Galegas, o 17 de maio, este ano para homenaxear ao
dramaturgo e actor compostelán Roberto Vidal Bolaño (1950-1987). Concertos e
representacións teatrais, amais de actividades creativas son as propostas que
ofrecemos nos catro museos integrados na Rede. E aínda teremos un recuncho,
aproveitando que o día 15 de maio é o Día Internacional das Familias, para
convocar e reunir a todos os que se animen; aos que acumulan, por idade, máis
memoria e, e aos que, tamén por idade, aínda teñen o saco baleiro de
experiencias.
En definitiva, unha semana, desde o 13 ao 19 de maio, con múltiples
propostas para todos os públicos, desde os obradoiros para os máis pequenos,
para os adolescentes (lipdup, photocall) ou para os maiores, concertos, encontros
e representacións teatrais, exposicións e experimentos que teñen os nosos
museos como escenario.
Pero, e, sobre todo, son días, como nos encomenda o lema do ICOM, para
a memoria e creatividade, pasado e futuro prendidos (por ti, por todos e todas)
polo elo que os pode unir; os museos da Rede Museística Provincial.

101


Entre maiores: obradoiro de comunicación, con videoconferencia entre os 4
museos da Rede Museística Provincial.

102


Photocall
Durante toda a semana que foi do 14 ao 19 de maio, tendo como fondo un
modesto escenario, quen o desexesaba podía caracterizarse co chapeu e o nariz
de pallaso (que identifica a R. Vidal Bolaño) e fotografarse cun cartelón coa
palabra en galego que máis lle gustaba.

103


104


105


106


Expresión e artes da palabra na música popular galega
Obradoiro de expresividade oral, dramática e musical que desde diversas
manifestacións da música popular galega nos permite explorar a dimensión
creativa e comunicativa da palabra. Coordina: Pepa Yáñez Anllo
Enlace video: http://www.youtube.com/watch?v=VqJgaEI6wJI

107


Lipdup da Rede Museística
A continuación gravaremos un lipdub, ou dobraxe de labios, un vídeo
musical nun só plano-secuencia no que van participar moitas persoas dobrando
en play-back o tema Logo chega o día do grupo Lamatumbá. O produto final será
difundido a través das redes sociais. Colaboran na gravación os equipos técnicos
de campUSCulturae da USC. Coordina:Begoña Rodríguez Cacharrón.

108


Enlace video: http://www.youtube.com/watch?v=1BpKHXXpXt4

Representación da obra A Serpe da Cova a cargo do grupo de teatro
escolar Algo máis que pan e queixo, doC.P.I. Dr. López Suárez

PRESENTACIÓN
Dadas as circunstancias actuais, a falta de subvencións e apoios institucionais, as e os que nos
dedicamos ao mundo da farándula non temos un peso …
e como ben comprenderedes temos unha chea de gastos aos que facer fronte
-- que se vestiario,
-- que se aluguer de locais,
--que se merendas de mortadela para todos. cando nos quedamos ensaiar fóra do horario
-- que se uns bombóns e unhas regalicias
--que se algunha mariscada que se pega, cando non o vemos, o coordinador,
-- ben comprendedes que todos son gastos
Como nós estamos fóra dese circuíto de sobres dos que ultimamente se fala tanto …

109


O certo é que nós non temos un can. (escóitase ladrar a un can). Deses si temos e tamén comen
…
Seguro que xa empezades a pensar que ides ter que afrouxar a mosca (como se dicía
antigamente)… e xa vexo que máis de un empeza a pensar en como escapar da bandexa
petitoria:
Quedoume a carteira na casa
Vaia veño sen cambio
Só trouxen a tarxeta,…
Non vos apuredes De momento non cobramos entrada … como somos xente intelixente e
botada para diante decidimos aproveitar a actividade comercial das vilas onde representamos
esta obriña
Por unha módica cantidade facémoslle publicidade aos diferentes establecementos
comerciais.

Que non vos chame a atención, polo tanto, se no medio da representación paramos de
súpeto e inserimos uns segundiños de publicidade.
Se o fan na tele nós tamén poderemos facelo ou?
Sabemos que entenderedes a situación. Empezamos
ESCENA I
( No fondo )
Serpe: Mira que hai leria comigo !:
Que se botei destas terras a non sei quen.
Que… se me dás un pequeno corte ( facendo un corte no brazo) ras, vólvome doncela.
Que se pozas, que se lagoas …
Que se me bicas (mirando como que buscas entre o público) convértome nunha princesa
…
(aparte para si)

110


O de converterme en princesa érache un bo choio ! Madía leva ! Deixar esta fría cova e
pasar as amplas estancias dun palacio, ao quente, con moito servizo … Non era mal choio
non !. Terei que anotar na miña axenda o de poñerme a buscar alguén interesante …
Case que me poño agora á tarefa –haiche xente ben xeitosa por aquí sentada--… Vexamos
…(mira entre o público e escolle a un) Ti non es o meu tipo !, (mira para outro) para ti
non miro, (mira para outro) este … non sei, non sei …
Non, Non vexo ninguén a xeito, mágoa ….
Aínda que pensándoo friamente e vendo algunha princesa que anda por aí, case que
prefiro de momento quedar tal como estou ...
(cambia de rexistro) E continúo co guión que xa non sei por onde ía … ( pensando para
retomar o fío)
Nós pobres réptiles, que andamos arrastradas temos unha boa cruz enriba nosa.
Non mentes á bicha ! escoito ás veces sen entender moi ben por que … (móvese entre o
publico indo para a súa cova, sen entrar.)
(aparece a narradora)
Narradora: Convén aclarar, que a mala fama da bicha aquí presente, seguro ten algo que
ver coa historia que se conta de Adán e Eva no Paraíso.
Dende aquela, e xa choveu algo, a serpe quedou totalmente desprestixiada. Desprestixio
que segue a sufrir na actualidade.
Canta xentiña non ten entre os seus medos máis persoais a este animaliño eh?
Serpe: En fin … non sei. Non está ben que eu o diga, pero tipo ( marcando coas mans a
súa figura)… non me negaredes que non dou as medidas !.
E falando de medidas. Algo debería facer eu cos lampantíns que me viñeron poñer, ao pé
da miña casa, uns viraventos que ben podían xogar de pívots na NBA.

111


Non llelos poderían chantar en ―salva sexa a parte‖ aos mangallóns que tiveron tal
ocorrencia?
Agora que hei comer? Se estes trebellos hanme espantar todo canto bicho puidera pasar
por aquí. Porque mira que zoan estes condenados. Aquí paro eu e dúas máis coma min
que non teñen onde caerse mortas.
Narradora: Terá que facer como a maioría: Baixar á vila a mercar no García ou no Día... e
tomarlle un café no Cuartel Vello …
Serpe: Vou mirar de cambiar a decoración da cova, resulta fría de máis para estes tempos
que corren.
E tería que ir pensando en mudar a camisa, pois esta xa ten un ano e vai vella de máis.
E, bicha si, pero cocha de ningunha maneira.
Ademais, xa está ben avanzada a primavera, e se hei de lucir palmito …
(Desaparece)
RÁFAGA 1
Momentos de publicidade
Cun esmerado servizo
Café bar O Cuartel Vello
Tapas divinas
Cafés, chismes e tapeo
Avenida de Lugo
Para faceres a compra
Sen ter que saír da vila
Supermercados García

112


Hoxe Froiz
Confeccións Angelines
mesmo no centro da vila
Traxes a medida
Xunto aos taxis
ESCENA II
(No castelo na sala principal o Señor das Seixas e a súa filla)
Berta:
Señor: vou dar unha volta
irei pola fraga adiante,
e de atopar amorodos,
heinos traer Deus mediante
Señor: ( falando para si) : Mira que saírme poetisa esta miña filla. Coa besta de pai que
ten... É cuspidiña á nai ! .
(dirixíndose á filla): Vai miña pombiña, vai e ten coidado, que co pouco traballado que
está o campo …
Non vaias tropezar nun ramallo e saír nos Heraldos, na sección de sucesos e acaecidos de
mala memoria.
(falando para si)… e por riba que me caia o marrón de ser considerado mal pai e ter unha
condena de mil pares de torreóns. Non o quero nin pensar.
( dirixíndose á filla). Volve cedo que temos que temos que botar un parchís e lembra que
es unha dama e que como tal debes comportarte.
Berta: Ben llo sei (saen os dous de escena entrando o mordomo cun plumeiro)

113


Mordomo: ( remarcando a entoación e acompañando con grandes acenos e moi
afectado )
Marcha a rapaza ao galope,
toda a xente cando a ve
queda abraiada mirando;
pois non, non o poden crer:
Mira a damiña da Torre
sempre correndo. Abofé
o corcel trae rebentado ,
Non sei se isto ( pronuncia sisto: por esixencias do guión) irá moi ben
Sisto: Chamaba ?
Mordomo: Non interrompas. Non chamaba . De-cla-ma-ba . É que non distingues?
Sisto: Pois para tanta de-cla-ma-ción… moito aquel non lle pon, porque ben lle escoitei eu
o meu nome.
Mordomo: Se… isto, dixen. Se -- isto: un condicional e un demostrativo, pero falar contigo
é perder o tempo. Vaite anda.
Sisto: Pois logo non insisto e marcho.
Mordomo:Sigo ( quere continuar pero esquece o que estaba falando. Chama ao criado)
Siiiiistoooo
Sisto: Que? chama ou non?
Mordomo : E que non oes ben?
Sisto: Xa oín antes. A ver se nos aclaramos que teño máis que facer que andar de arriba
para abaixo

114


Mordomo : Xa que tan bo oído tes … que era o que estaba dicindo?
Sisto: (arremedando ao mordomo de xeito esaxerado)
Mira a damiña da torre…
sempre correndo…
Mordomo : Ja! graciñas,xa collín o fío
Sisto : Pois logo siga ensarillando que eu lisco
Mordomo: Non sei por que pero pegoume a fame. Sisto trae algo para merendar !
Sisto: Que pesadelo!. Me cagho no mordomo da m.
Mordomo: Sisto que te oio
Sisto: (para si) Se tivese ollo non estaría aquí servindo.
Escena III
Narradora: Entrementres no castelo o señor das Seixas recibe a un emisario de D.
Godofredo dos Mirapeixe que polo que se ve non só mira ás troitas do Ladra senón que
pousou os seus ollos nos encantos da filla do Señor das Seixas
Señor : Así que dis que vés en nome de D. Godofredo?
Emisario: Veño si señor !
Señor: E dis que te enviou para transmitirme unha información?
Emisario: Envioume si señor!
Señor: E dis que mandou canda ti unha ducia de faisáns, catorce olas de viño, os lacóns e
os xamóns de catro cochos mantidos en confianza, catro capóns de Vilalba e dúas cestas
cheas de troitas do Ladra ?
Emisario: Mandou si señor
Señor: E dis que tes que levar razón, do asunto que me informa nesta carta ?

115


Emisario: Teño que levar si señor
Señor: Terei que ler a carta logo?
Emisario: Terá si señor
Señor: Pois déixame só, para lela con tranquilidade
Emisario: Deixo si señor ( retírase)
Señor: Sisto ! Vén acó!
Sisto: Xa vou. .. ( entra en escena) Xa cheguei
Señor: Le isto que non entendo esta letra tan miúda
Mordomo (asomando a cabeza): Señor serao pero ler …
Sisto: (Le)
Excelentísimo, Ilustrísimo, reverendísimo, veneradísimo , sapientísimo e señorísimo Señor
das Seixas:
Mordomo: Carainas co lamecús de Don Ghodofredo. Vaia linguaxe máis refinada. Este si
que ten futuro. Ben sabedes que na corte eses triunfan
Sisto (segue coa lectura):
Como con seguridade coñece Su ilustrísima, exerzo o señorío das terras de Camoiras,
Gaioso e Alemparte. Ben regadas e ben traballadas, anualmente prodúcenme unhas
rendas de máis marabedís dos que podería contar nunha noite de invernía
Mordomo: Ese descalzo non anda
Sisto: Desde o día que vin os ollos da súa filla Dona Berta, quedei trastornado, namorado
Mordomo: tirulato e mentecato !
Sisto: E cando digo trastornado e namorado non quero dicir outra cousa.

116


Soño de noite (que é o normal) e de día que xa non o é tanto, coa fermosura dos cabelos
da dama da que estou falando que como ben sabe é a súa filla
Mordomo: Mira para este Ghodofredo que lanzado !
Sisto: En por iso envíolle un pequeno galano como proba do afecto que lle profeso a
vostede e que lle profesarei se vostede non ten obxección, á súa filla
Mordomo: Carainas co Ghodofredo si que vai directo si…
Sisto: Sabe que somos medio parentes por parte dos nosos respectivos avós, e que
sempre o estimei case que coma un pai, aínda que agora as miñas intencións pasen a
situalo como pai si, pero político. En resultas de todo, gustaríame saber se teño algunha
posibilidade de achegarme ao seu castelo para renderlle persoalmente obediencia,
Mordomo: E botarlle un ollo á dona Berta !
Sisto: diante da súa encantadora e arrebatadora filla . O que fago saber na miña casa de
Gaioso eu, que isto escribo D Godofredo dos Mirapeixe
Señor das Seixas: Grazas Sisto pódeste retirar. Chama polo emisario de D. Godofredo
Emisario: Aos seus pés meu señor
Mordomo : Ben deita que os lavou onte…
Señor: Despois de lida e interpretada como corresponde a misiva do teu señor, dille de
palabra – para qué gastar tinta e papel —
Mordomo: Non sabe facer nin un ―o‖ cun canudo !!
Señor: que estudarei a súa petición consonte ao establecido e dálle as máis encarecidas
grazas polos presentes que me achegou.
Emisario: Vou presto a presentarme diante dos Mirapeixe que quererán coñecer tan
gratas novas. Mi Señor, Su excelencia, ilustrísima, veneradísimo … retírome…
Señor : Interesante este casorio. Ben coñezo ao relambido do Godofredo e sobre todo a
súa facenda… non sería mal negocio o casamento non…

117


RÁFAGA 2
Publicidade
Se vostede ten a noiva
Luís Iglesias ten os mobles!
Avenida de Lugo
Para aprender ben as letras
Sen che tirar das coletas
Pili: unha gharantía
ESCENA IV
Narradora: Berta –descoñecedora dos proxectos do seu pai e do interese de D Godofredo
dos Mirapeixe na súa persoa-- ao lombo dun corcel brioso percorre as terras e aproveita a
cabalgada para ir compoñendo algún verso:
Berta:
Campás alegres do Narla
que gusto oírvos tocar
se chove soades quedas
se vai sol qué recital !.
Agora na primavera
que moi avanzada está
dá gusto andar polo monte.
Quen puidera namorar.
( pensando, un pequeno descanso e segue)

118


Vexo Lea, vexo Narla,
vexo tamén A Devesa,
vexo a casa de meus padres
e ao mordomo dentro dela…
Calquera día destes hei triunfar no mundo das letras ou da canción moderna. Xa me vexo
en…
Corre o río cheo de auga
miro o campo moi florido
vexo os prados verdescentes
cando atoparei marido ?
Porque os paxaros xa teñen
parella para aniñar
e o meu corazón soíño.
Canto terei que esperar?
Narradora : Berta segue tan compoñedora
Berta:
Estralotes, mexacáns
Macela romeu e árnicas
carpazas e caléndulas
papoulas e
Mordomo:¿¿margáridas???,
Ben me gustaría a min

119


Pasear acompañada
Por estes meus campos verdes
Nesta fermosa xornada
Narradora:
Se foses máis atenta e menos ‗tonta‘
daríaste de conta decontado
que a besta te meteu na barranqueira
e vas pasar un trago do … ( aquí está borrado)
Berta: Ai que pasa aquí ! onde fun meterme ! . Xa di meu pai que penso demasiado, que o
pensar non é nada bo …(mirando para o publico ) A que levo razón ?... ( mira aos
espectadores como contando).Parece que hai división de opinións.
( dirixíndose á besta) : Para, so ! . Onde queres ir? . Quieta besta. Non pararás?
Narradora:
Pero a besta , é evidente, non paraba.
Vira algo, entre a follaxe, sospeitoso
Que ía ser? senón a bicha mal mentada.
(Aparece a serpe coa cesta da compra e o cabalo brinca todo asustado)
Berta: Quietiño, ouh quietiño !.
Narradora:
Co susto que levou a pobre besta
Dá brincos e rebrincos e coucea
Se estades ben atentos xa veredes

120


o trompazo que dona Berta se pega
Berta: Ai que caio !
Mordomo: Profeta!
Narradora: De repente entre os ramallos, sen saber moi ben como, xorde unha figura
disposta a axudar á doncela a saír daquela situación dificultosa.
Un rapaz lanzal, ben peiteado, arriscado entremétese na lea
Agarra polo ramal á besta . Tira para si con moito brío . A besta resístese. A rapaza cae,
perde o sentido. O labrego non sabe a que atender. Terma da besta e aguanta á dama.
Perdón, quixen dicir aguanta a besta e terma da dama. Átaa polo cabeceiro ( pon cara de
non estar moi seguro do que di e engade) … á besta, e acaríñaa .
A rapaza volve en si
Berta:
Ai que non sei que pasou !
Ai que non sei que teño !
Ai que non sei onde estou …
Ai mamaíña! (refrega os ollos)
(mirando para o labrego)
Ai que mozo tan garrido !
Ai que porte, que galano!
Ai ! (suspirando)
Ai que non fago máis que dicir ai !
(Pousa a man no chan para axudarse a levantar e espíñase)
Ai ai ai !

121


Martiño: ( falando co público) Hai … que tomar unha determinación. (pensando en voz
alta)
Sendo a filla do Señor das Seixas o mellor é que a leve axiña ao seu castelo. A rapaza
semella desorientada e non quero que nada lle pase
Narradora: Colle discretamente a man da dama e coa outra agarra ao corcel xa máis
calmado e toman camiño rumbo ao castelo.
Aproveitando o paseo, a dama mira de esguello ao campesiño --que está de moi bo ver
como xa dixen e vós podedes comprobar. Pensade , estimado e non tan estimado público,
que estamos na primavera e os corazóns latexan con moita forza. Ben me entendedes.
Cando chegan á porta do castelo, ela convídao a pasar para lle mostrar o seu
agradecemento, pero el declina a invitación, coñecedor das malas pulgas do pai e das
moitas plumas do mordomo.
Mordomo: Aquí o guión debe estar trabucado: plumas o que se di plumas … A min a caza
non me vai, e escribir non é o meu forte. Debe ser un erro do guionista
RÁFAGA 3
Momento de publicidade
O bálsamo o bálsamo
O bálsamo de Fierabrás…
Farmacia Sagarra Prado
Para a gripe, a catarreira,
A reuma e tamén pras pernas
Pomadas aspirinas e xaropes
E collede sen reparo
Os ungüentos axeitados

122


Non esquezas aboalos
Pois xa sabes que hai copago
O bálsamo o bálsamo
Dirección Xeral de Tráfico
Sempre pendente da túa condución
Atoparasnos nos cambios de rasante
Ollo se vas ao volante
Facemos servizos de transporte personalizado
ESCENA V
( Sala principal do castelo)
Narradora: A Dama, tras dunha ventá, queda axexando a marcha do campesiño e este,
con disimulo, mira para ver de atopar a cara da doncela.
( aparece a nai )
Nai: Véxote moi alterada Bertiña da miña alma. Pasouche algo?
Mordomo: ( mostra o nariz como ulindo) As nais sempre uliscando
Berta: Un pouco máis e rompo a crisma . Cando estaba chegando á Bertamil, o cabalo
púxose nervioso e non o dei dominado. Ben deitei dun labrego que se botou a el e logrou
calmalo. Eu mesmo cheguei a perder o sentido.
Nai: ( con ironía) Xa vexo , xa.
Berta: pero volveume axiña.
Nai: Claro muller !
Berta: E logo o pai , ulo?

123


Nai : Marchou cuns criados, vai en Lamas. Sei que un veciño de alí, deu cun tesouro e non
quere que se saiba. Pero xa sabes que o teu pai ten ollos e orellas por todo o Señorío.
Decidiu achegarse e ver que ocorre…
E, claro, coñecendo, como coñezo, ao teu pai pode pasar calquera cousa.
Berta: Por que dis iso mamá?
Nai: Pois, porque o teu pai … Así , entre nós, … non vin nunca animal da maneira.
Berta. Pois eu quéroo ben e el quéreme moito
Nai: Claro nena. É o teu pai, pero iso non quita que sexa unha besta.Xa sabes que nin ler
sabe. Xa non digamos escribir… e o peor da cuestión é que cre que iso da cultura é algo
para os petimetres das cortes. Que un home é un home non unha leituga. Xa che digo,
Berta, un animaliño .
Berta: Pois..
Nai: Ti cala a boca e vai para o teu cuarto que terás abondo en que cismar. Non cres?
(chiscándolle un ollo) Deixa ao teu pai cos seus negocios.
Berta: Voume logo.
Narradora: Pero non foi para o seu cuarto como lle indicara a nai. Que va !. Foi ás cortes
para estar co cabalo que estivera a piques de lle dar un desgusto… e non para rifarlle…
non
ESCENA VI
( Berta na corte, acariñando ao cabalo)
Berta: Ola miña xoia. Estás xa recuperado do susto? . Vaia apuro que levamos
Narradora:
Aquí como é evidente
só vai falar a rapaza,

124


pois, a pesar dos avances,
as bestas seguen caladas,
escoitando.
E por moito que lles fales
lles preguntes , interrogues
lles inquiras e lles rogues,
as bestas seguen caladas.
O cabalo nada di.
Son os ollos da doniña
os que falan de por si.
E eu que son entendida,
nas cousas do corazón,
direi, aquí polo baixo,
que as verbas ulen a amor
Berta:
Nada dis.
Aínda non te recuperaches .?
Mañá pola mañanciña
levareite a pasear,
e se teño algo de sorte
volverei ver ao galán.

125


Pareceume ben feitiño,
Valente, claro que o é !.
e mirábame dun xeito…
O meu corpo se estremece
Eu non sei que teño aquí (sinala o corazón)
as pernas non me sosteñen.
Non me acorda o merendar.
Ti que cres meu cabaliño
que é o que me está a pasar?
Narradora: Terei que repetir, para que os aquí presentes non perdan o fío da obra, que o
cabalo segue sen dicir nin mu. Cousa que por outra parte sería digna de saír nos Heraldos
na sección de noticias científicas .
( Vaise a rapaza )
RÁFAGA 4
Momento publicitario
Agro botica
A tenda dedicada ao mundo animal
Atendemos todo tipo de animais
Acuda a nós con calquera problema!
A vaca é rubia? Morena?
É pinta? das de carne? unha xovenca?
Dá igual chámenos

126


Que iremos
Descubre Friol
Do queixo non che me queixo;
que o queixo ben che me sabe.
Quéixome de quen o vende
que non mo deixa de balde
Para bo queixo: Friol
Para Friol pan de Ousá
Para Ousá rapazas novas
Para rapazas Xiá
ESCENA VII
(Sala principal. Xa é noite e escóitase un forte balbordo nas portas da torre. Entra o
Señor e os criados . Dous deles traen un saco ben grande onde cabería un home)
Criado 1: Que facemos co saco?
Señor: Tirádeo de momento ao calabozo. Xa verei que se fai con el. Podédesvos retirar.
Criado 2 : Boas noites, Señor
(Aparece a nai indo para o seu cuarto)
Nai: Boas noites meu señor. Desexades algo de min ou podo retirarme tamén aos meus
apousentos?.
Señor: Vai indo que logo vou. Por certo, por onde anda a miña pombiña?
Nai: Vai no seu cuarto. Hoxe sufriu un pequeno accidente en Bertamil e está algo
aqueloutrada. Mandeina descansar.

127


Señor: Sabia medida . A verdade é que teño unhas pombiñas ben xeitosas.
Nai: Xa podías parar de tanta pombiña. Semellas algo relambido de máis
Señor: Non me empeces outra vez coas túas lerias. Xa sabes que para min non hai maior
satisfacción que lembrar as miñas nobres orixes . Que queres que lle faga? sempre teño
no maxín as pombas da miña estirpe !.
Nai: Xa sei, xa. Pero a miña liñaxe ten tanto avoengo como a túa . Ben sabes que eu son
dos Ron e dos Sarmiento e non por iso ando bébeda todo o día nin me ando polas
ramas…
Mordomo: Meando polas ramas? Iso si que non. Évos ben certo!
Señor: (para si) Mulleres… Sempre dando que facer. Sempre protestando por calquera
nimiedade. É boa verdade que non hai quen as entenda
Mordomo: E este co pouco entendemento que ten …
Señor: Hai que ter boa paciencia!. (diríxese ao criado). Sisto trae o meu escudo que lle
quero sacar brillo. (dirixíndose á muller) . Si que es dos Ron, si…, sempre ‗ronroneando
Sisto: (para si cantando)
Ai Ai Ai ai
que traballos me manda o señor
levantarme e volverme agachar
todo o día escoitando …
(para o canto) Quere o escudo?
Señor: Ao mellor prefires unhas cachoadas… (sinalándolle o escudo)
Sisto:. Ala colle a escaleira, sobe con xeito. Colle o escudo e… (colle o escudo)

128


Se me deixasen dirixir o cotarro a min. Este ía sacarlle lustre ao seu pelexo, onde botou ao
de Lamas. (entrégalle o escudo ao Señor que lle empeza a botar cuspe e refregalo coa
manga )
Narradora: Xa escoitastes.
Parece que o tal Gabriel,
home cabal, onde os haxa,
deu en remexer na mámoa
dos Castelos, para mirar
de atopar tesouros varios;
e o Señor e os seus lacaios
de noite foron buscalo
para saber
se o que atopou paga a pena.
Fixéronlle coma ao gato:
deitárono panza arriba
e metérono nun saco
rematando a melodía.
Medio morto, ou morto enteiro
debeu chegar a San Paio,
pois de Lamas ao castelo
Hai un treito do c.
( hai unha longa camiñada )

129


RÁFAGA 5
Momento publicitario
O Cabanés
Rápido e esmerado servizo
Esperámoste !
A nosa clientela sempre queda satisfeita
Nunca unha queixa tivemos
Nova Caixa Banco
Os vosos aforros para nós son preferentes
Praza Alcalde Andón
ESCENA VIII
Narradora:
A rapaza, namorada
soñando está o día enteiro
ao Martiño da súa alma
lévao nos seus pensamentos.
Malpocadiña, non sabe dos negocios casadeiros que entre mans trae o seu padre
Berta: (voz en off. En soños)
Ven aquí meu amorciño,
non escapes dos meus brazos .
Encheríate de abrazos

130


sen que o soubese o meu pai.
O Señor é moi mirado
non vai permitir que o noso
teña un final decoroso
pois como di a miña nai
algo besta e perigoso
meu papaíño si o é
(esperta sobresaltada)
Ai! se o Señor soubese dos meus soños!
Narradora:
O que non sabe a rapaza, (repito)
É a que lle teñen armada.
O pai pensa en Godofredo
aínda que non dixo nada.
É verdade que eran tempos
en que o Señor decidía
o que no seu Señorío
se facía cada día
pero Berta do que lle van propoñer
Nin pensa nin sabe nada
ESCENA IX

131


Berta: Vou dar unha cabalgada.
Señor: Debías levar escolta miña pombiña. Así irías máis tranquila e no caso de teres
problemas, eles solucionaríancho. ( dirixíndose aos criados) : Veña rápido acompañade a
dona Berta.
Criado 1: Si señor, levamos o móbil para comunicarnos con vostede ou seguimos
empregando as pombas mensaxeiras tan do seu gusto?
(Entra a nai na estancia)
Nai: E estes dous mortos de fame que fan aquí?
Señor: Son os escoltas da túa filla. Para que vaia protexida
Nai: ( Chiscándolle un ollo á filla e falando co Señor) : Protexida… protexida . Estes non
se protexen nin a si mesmos. Non lles ves a cara de leite fervido que teñen. Miñas xoias,
non sei se sería ao revés no caso de teres un contratempo.( falando coa filla) Quero dicir
que lles terías que botar ti unha man para que non se desmaiasen.
Señor: ( falando para si) A verdade é que os necesitaba para un asunto algo enleado.
Case vai levar razón a miña dona.( dirixíndose aos criados) Vinde canda min. (falando coa
filla) Miña pombiña ten coidado co que fas. Vai polas vías principais, non collas as
secundarias que están cheas de fochancas.
Narradora
Marcha a damiña ao galope
pensando …en quen vai pensar?
RÁFAGA 6
Momentos publicitarios
Móbiles , internet?
Todo en Movistar

132


antiga telefónica
Co teu contrato ou coa túa tarxeta
beneficio para rato
TERRÓN TERRÓN TERRÓN
Vostede ten un problema?
Nós temos a solución
ESCENA X
Mordomo: Señor acaba de chegar D Godofredo dos Mirapeixe
Señor: Que pase
D Godofredo: Estimado Señor veño mostrar a miña admiración a un ser tan nobre coma
intelixente
Mordomo: Este vén confundido…
D Godofredo: e poderoso onde os haxa. Traio canda min a uns criados que veñen cunha
recua cargada de agasallos para vostede
Señor: Pase Godofredo pase. Estou encantado coa súa presenza nesta miña fortaleza
(para si) e máis encantado aínda con todo o cargamento que di traer
D Godofredo: Recibín con alborozo a comunicación que me enviou por medio do meu
emisario e creo que debiamos mirar algúns puntos en relación co dote da súa filla
Mordomo: Este vén con présa!
Señor: Gustaríame ofrecerlle a miña hospitalidade, e tomar como se di agora un pequeno
albaroque e unha limoada para refrescar o gañote
D Godofredo: Se vostede mo permite traio tamén canda min un pequeno agasallo
musical

133


Señor: Refírese a este? (sinalando ao criado)
Criado: Non meu señor! o meu nome non é agasallo, Chámome Preteritus
Mordomo: Señor Señor ! Vaia co Pretéritus este. Havos ser o pretérito imperfecto!
D Godofredo: A música señor, adoza o espírito e alegra os corazóns.
Traio canda min unha miña dama ao meu servizo.
Chegou hai un tempo ás nosas terras, proveniente deses lugares que lles din Andalusís e
ten unha voz cativadora e elegante. É unha verdadeira ledicia para os oídos e eu desexo
regalarlle a súa filla, se vostede mo permite, unhas composicións que seguro farán vibrar
o seu corazón
Señor: (para si ) O meu non desde logo !. Teño corazón de ferro que non treme diante de
trebelladas nin modernidades. Teño sorte que a miña filla dáse a circunstancia que non
está.
Godofredo: (ao criado): Fai pasar a Aldara
Criado: (O criado entra a Aldara): Ala veña. Sempre me tocan as audicións musicais .
Canto mellor estaba nas cortes cos cabalos!
Mordomo: Canta razón levas! E podíante acompañar algúns que eu ben sei !
Aldara: Señor estou encantada de visitar esta a súa e confortable fortaleza.
Godofredo: Primeiro se mo permite gustaríame que fixese chamar a D Berta.
Señor: Pois non temos a sorte de contar con ela. Foi dar unha cabalgada e nunca ten hora
de chegada. Case que o deixamos para outro día… ( aparte) Xa me doe a cabeza so de
pensar como soará o couso ese que trae na man esa andalusí.
(entra a nai)
Oe mira: Temos aquí a D Godofredo que ben coñeces das festas de Santa María.
Nai: Boas tardes señor!

134


D Godofredo (afectado): Boas miña señora…
Nai: E vostede por aquí?
Señor: Vén facer presente o seu interese en maridar coa nosa filla.
Nai: Como dis?
Señor: Xa falaremos ,non te apures…
Nai: Como non me hei de apurar…
Señor: ( en baixo cara á muller)Cala xa e atende como corresponde a un convidado
Nai: ( en baixo cara ao Señor) Si señor. Pero isto haberá que falalo... (cambiando de
rexistro) E vén vostede acompañado…
Godofredo: Con Aldara que ten unha voz harmoniosa coa que nos deleita en terras de
Gaioso as longas noites do inverno
Nai: Pois gustaríame escoitala
Señor: (para si) Xa está esta coas súas melindradas.. Vamos que desta cursilada non libro.
Pois de ser que sexa xa…( a Aldara) E duran moito?
Aldara: Son dúas composicións moi breves Señor
Criado : Menos mal !
Aldara: Canto logo?
Godofredo: Cando a túa voz estea preparada
Aldara: ( preparando a voz) Ohohohohooh
Señor: Que ben canta! . (aplaudindo) que marabilla!
Mordomo: Señor! que aínda non empezou
Señor: Iso dise antes …

135


Nai: (meneando a cabeza)Estou desexando escoitar a túa voz
Aldara: Pois aí vou
Señor: Pois vai dunha vez
D Aldara :
Que por mayo era, por mayo,
cuando hace la calor,
cuando los trigos encañan
y están los campos en flor,
cuando canta la calandria
y responde el ruiseñor,
cuando los enamorados
van a servir al amor;
sino yo, triste, cuitado,
que vivo en esta prisión;
que ni sé cuándo es de día
ni cuándo las noches son,
sino por una avecilla
que me cantaba el albor.
Matómela un ballestero;
déle Dios mal galardón.
Nai: ( dando dous aplausos) Que fermosura de voz!

136


Aldara: Grazas señora
Godofredo: Xa lles dicía que era un encanto
Señor: Encanto si ! ( falando para si) en canto poida marcho…
Godofredo: Agora interprétalles esoutra que che gusta tanto
Señor: Non é necesario. Noutro momento…
Criado: D Godofredo: leva razón o Señor. Para que cansar a Aldara!
Aldara: Eu cansa non o estou. Aquí non é que traballe moito…
Nai: Pois xa de estar na nosa casa e non ter obxeccións, que cante
Criado: ( para si) Pero que necesidade hai ?
Señor: Pois se ha cantar de novo Pasemos á cociña que a min estas estridencias péganme
a fame… e ti Aldara vai empezando (diríxese ao público) que canto antes empece antes
remata
Aldara: Empezo Señor ( ponse a cantar)
Meus señores a viaxe
que me achegou a estas terras
tiven que facer andando
cansadiñas traía as pernas
A egua que me portaba
Era un animal moi manso
Pero ao pouco de saírmos
Fóisenos por un barranco
Como non había xeito

137


De amañar outra montura
Tivemos que vir andando
desde a seca Estremadura
Ao chegarmos ao Cebreiro
Terras verdes e moi frías
Deixáronnos unha besta
que me trouxo ata Fonfría
Xa non hai máis que contar
Pois ben o sabedes todos
Cos Mirapeixes estou
Nas súas terras en Gaioso
ESCENA XI
Narradora: Lembremos que hai un tempo saíra dona Berta na procura de Martiño. Como
vedes os intereses son dispares.
Mordomo: Como vas disparar se non hai caza á vista?
Narradora: Retomo o relato
Marcha a damiña ao galope
pensando …en quen vai pensar?
Atopa ao mozo garrido
sen a Bertamil chegar.
Sentan os dous nun penedo
e comézanse a mirar

138


cunhas miradas tan tenras…
das que aquí non vou falar.
Aloumíñanse e se bican
Meu señor ! que pasará?
Se o sabe o dono da torre
a do demo vaise armar.
Eu por se acaso me esfumo
e ben calada estarei.
Non quero estar no fregado
e deba pagar por el.
Voume, calo, non vin nada.
Martiño : O que estamos facendo non está ben. Se o teu pai o soubese íamos ter
problemas ti e mais eu… Quero dicir que eu tería máis problemas ca ti.
Berta: O meu valente Martiño, salváchesme a vida. Como non vou estar prendida de ti?
Arriscaches a túa por salvar a miña. Non pasa un momento en que non te teña nos meus
pensamentos
Martiño: Miña ruliña .Como non te vou amar coas cousas que me dis?. Es a flor máis bela
de todo o Señorío. Se non fose porque é unha planta velenosa chamaríate a miña
beladona.
(Nisto escoitase un ruído entre os ramallos. Aparece Sisto)
Sisto: ( refregando os ollos e falando para si) Eu nada vin, nada sentín,nada quero saber.
Por aquí non pasei , non sei quen sodes nin que queredes (ao público) -- iso creo que si--.
Eu viña por uns amorodos. Ía á viña para ver as cepas. Non viña… que ía. Xa non sei o que
digo !. Voume antes de que estes …

139


Berta: Sisto !
Sisto: Cagueina.
Berta. Que dis? Que fas aquí? Andas asexando?
Sisto: Viña á viña e aos amorodos por esta orde
Berta: Espero que nada lle digas ao meu pai do que tes visto.
Sisto: Non, miña pombiña , ( perdón) Dona Berta. Nada vin e nada vou dicir
Berta . Iso espero
Sisto: Eu o que espero é que o patrón—perdón o Señor—non aplique comigo as mañas
que usa cos seus inimigos. Porque senón canto. Que eu non sei gardar un segredo en
ocasións tan comprometidas. Voume por onde vin. ( vaise aqueloutrado )
Martiño: (falando para si) Comprometida si que é a miña situación. (con Berta)Estou tan
namorado que perdín o apetito, só penso en ti a todas horas e agora este vainos delatar e
xa verás…
Berta. Non te apures meu ruliño que imos saír do embrollo. Ti me queres?
Martiño: Con loucura
Berta: De verdade ?
Martiño: Con paixón
Berta :
Todo ten unha saída.
De momento, vai para casa
que eu marcharei cara á torre.
Non pares polo camiño
e non fales con ninguén.

140


A ver se o Sisto é cumprido
e a súa palabra é de lei
Martiño:
Miña Berta dos meus ollos
eu non sei que vai pasar
pero cos nervios que teño
dáme tamén por rimar
Berta. Iso é amor, meu Martiño.
Narradora: Aquí faremos un alto. Deberemos explicar que estes encontros, digamos que
amorosos, amén de furtivos , son –foron-- máis frecuentes do que puidese parecer e aquí
representamos. Xa sabedes que as cousas do amor cando suceden van todas a fume de
carozo. E neste caso non ía ser menos.
ESCENA XII
Narradora: Berta volve ao castelo e ve que o pai ten cara de poucos amigos. Máis ben de
ningún.
Berta:
Que lle pasa ao meu Señor
é que non durmiu a sesta?
Ten cara de poucas festas.
O teño visto mellor.
Mordomo: ( falando para si)
Esta rapaza está tola ,
mete o bico na trapela

141


se non aparece a nai
ha levar unha malleira.
Señor :Pero ti pomba do diaño. Que andas a facer polos campos do Señor? . Teño
decidido que cases co primo da sobriña do meu curmán D. Godofredo dos Mirapeixe.
Hoxe veu facerche unha visita de cortesía e ti correndo polas fragas coma tola. Pódese
crer ?
Berta: Eu primo non o quero por moi bo peixe que sexa. Quero un home que sexa
esperto, intelixente, fermoso, arriscado, valente, forte, bo amante,…
Mordomo: ( falando para si) A iso chámaselle ter a boca pequena. Has ter que ir ao Corte
Inglés buscalo
Señor: Ei, ei , para o carro miña pomba !. Aquí o que fala son eu. Que saberás ti !. Sisto
achégate ata aquí.
(Entra a nai e o Sisto todo cheo de vendaxes. Á Berta cámbialle a cara)
Sisto: Xa me acheguei bastante hai un cacho, Señor, e mire como me deixou.
Nai: Pero que lle fixeches a este home?
Señor: Nada muller, estiven estirando un pouco as articulacións.( entrelaza as mans
estirando os dedos) E aproveitando, o Sisto aquí presente, de non saber nada --quen llo
ía crer?-- cantou .E non me gustaron moito as súas melodías.
(dirixíndose á filla) Miña pombiña: ti non sabes que todo porco ten o seu san Martiño?.
(pensando) Ou é o revés?
Mordomo: Non se sei se o colledes?
Berta: (a piques de perder o sentido) Voume para o meu cuarto que estou moi cansa.
Señor: Ti non vas a ningures... soa. ( chamando): Criados!. Acompañade ao cuarto a dona
Berta.
Criados: ( con cara de alegría):Si Señor !

142


Señor: Ata á porta.
Criados: ( mudando de cara ) Si señor. Imos aló.
Berta: Ídevos que eu quedo.
Nai: Deixade, que xa vou eu canda ela . Que estes vaian facer o parvo a outra parte.
(Marchan a nai e a filla)
Señor : E vós non quededes aí como pailarocos. Ide ao calabozo.
Criado 2: Ao calabozo Señor? E que fixemos agora?
Señor: Ti non es máis parvo porque non adestras… Tede coidado ao baixar, non vaiades
romper un óso e teña que vos indemnizar por falta de seguridade no traballo. Subide o
saco que deixamos onte á noite alí e levádeo ao quinto inferno, facede un bo furado na
terra e tirádeo….
Criado 2. Cheo ou baleiro?
Criado 1: (falando en baixo co seu colega) . Ti estás tolo ? ( dirixíndose ao Señor) Señor
xa imos polo saco e avisarei ao cura, porque o do saco xa cheira, para min que chegou
morto pola noite. Despois da malleira que lle propinou non creo chegase vivo..
Señor: Aquí nin cura nin bispo nin sequera un mal ministro . Aquí nada pasou . Nada tedes
visto . Se acaso o home escapou e xa se sabe… home que escapa da xustiza algo esconde.
Facede o que vos digo: non vistes nada. Mañá pola mañá haberá que ir rexistrar a casa da
muller …
Criado 2: Quererá dicir da viúva
Señor: Queres quedar no calabozo contando ratos? e mesmo da nai. Ala ide indo e non
vos manquedes.
Criado 1: Imos logo
Criado 2: Imos

143


Criado 1. Veña
Criado 2: Vai
Mordomo: Pero liscades ou teño que…
Criado1: Veña .Mira que es lento!
Criado 2: Xa vou , non empurres, pero non quería chegar de primeiro porque abaixo vai
cheirar a friame e o doutor díxome que a carne nin cheirala porque xa sabes que teño
colesterol.
Mordomo: Colesterol vóuvolo dar eu como non lisquedes. Sisto!
(Os criados atóanse ao saír)
Sisto: Si señor.
Mordomo: Prepara o cabalo do señor e o meu que imos de inspección.
Sisto. (polo baixo) Mal choio catro bestas xuntas
Mordomo: Que dicías?
Sisto: Nada, nada. Sumaba.
Narradora:
Sae o Señor co mordomo,
vai visitar aos de Lamas
quere saber do tesouro
que de seguro agochaba.
A dona deste Gabriel
que pasou a mellor vida
évos de armas tomar,

144


unha muller destemida.
Escena XIII
Narradora: Chegan á casa. Sae á porta a viúva do defunto
Viúva de Lamas: Señor que facedes visitando esta casa mergullada na dor?
Señor: Vimos na procura do que o teu home atopou.
Narradora: A viúva entrégalles unhas cagallas de ovella
Viúva de Lamas: Estas son as alfaias que atopou o pobre do meu home na mámoa dos
Castelos. Estas e a morte inmerecida provocada por unha besta parda
Señor: Nós nada sabemos. Fixémoslle unhas preguntas e cando o quixemos levar ao
castelo, para aclarar uns datos escuros, fuxiu e non volvemos saber nada máis del. Seguro
que sufriu un accidente.
Mordomo: Chamastes ao 112?
Viúva: Accidente sódelo vós e todos os da vosa ralea. Nós viviamos tranquilos. Ao meu
home, que era un romántico, gustáballe remexer nas cousas do pasado. Non lle facía mal
a ninguén.
Marchade de aquí que nós temos de abondo. Miserable comecartos. Só pensas nas
riquezas , nos tesouros, nas propiedades . Nos tempos futuros serías un bo especulador
Mordomo: (estirando á man) Meu señor: parece que chove . Vai ser mellor retirarse que
esta muller non ten siso e di cousas sen sentido ningún. Aquí non imos atopar nada.
Señor: Veña en marcha!. Boas noites.----Tes sorte que teño outras cousas na cabeza de
máis importancia, que de non ser así íanche saír caras esas palabras descorteses co teu
Señor.
O Señor ten que vixiar a todos os seus súbditos para que non perdan o tempo en
parvadas semellantes e se dediquen a traballar as terras e coidar do gando para así

145


satisfacer as necesidades pecuniarias do Señorío. Non están os tempos para deixar voar a
imaxinación, hai que producir , xerar riqueza, axustar gastos.
Mordomo: ( polo baixo) Este meu señor cando colle carreira semella un político deses de
sobre e patacón.( Ao señor): Señor deberiamos marchar.
ESCENA XIV
Narradora: Entrementres, no castelo, nai e filla preparan un encontro co campesiño, para
poder liscar canto antes e poder gozar do amor que o Señor non aproba.
Nai: Miña Bertiña. Escapa. Vai na procura do teu Martiño e lisca de aquí. O teu pai nunca
vai permitir que cases con un que non sexa da nobreza. Xa sabes que ten axustado o teu
casorio co primo do sobriño do seu curmán.
Toma estas moedas , colle catro cousas e vaite. Aproveita a noite.
(Berta e a nai, mentres falan, van preparando un fardelo con roupa da filla)
Berta: Grazas mamaíña , cando te hei volver ver?
Nai: Agora iso non importa . O importante es ti. Ao teu pai espero se lle pase o enfado
nun tempo prudente e que entre en razón. Vaite. Xa mandei recado para que Martiño
estea esperando en Bertamil.
(abrázanse chorando)
Berta: Voume. Espéroo atopar axiña. Adeus.
Nai: Adeus e sorte.
Escena XV
Narradora: Chegan ao castelo o mordomo mais o señor e este non vén precisamente
contento.
Señor: Vaime avisar a miña filla que debo falar con ela seriamente porque isto está
collendo mal camiño.

146


Mordomo: Sisto !
Sisto: Si señor.
Mordomo: Vai avisar a dona Berta que quere falar o seu pai con ela.
Sisto: Pois vai ser … como llo digo? Xa vou ( Vai ata a porta do cuarto, peta , espera e
volve ) Parece como que non estivese.
Mordomo: A que te refires?
Sisto: Pois verá, luz hai. Pero petei na porta e parece que non hai…
Mordomo : luz?
Sisto: Non. Ninguén.
Mordomo:E miraches ben?. É imposible.
Sisto: Imposible serallo, non llo discuto, pero alí non hai ninguén.
Mordomo: Irei eu que non me fío.
Sisto: Vaia vaia. E vaia enfiando.
(Volve o mordomo: )
Mordomo: Pois a ver como llo digo ao señor sen que se altere moito. Sisto prepáralle
unha tisana ao Señor.
Sisto: E que lle boto?
Mordomo: Tila e valeriana
Sisto: Habería que lle dar un caldeiro cheo de tila e medio ferrado de valeriana e aínda
así…
Mordomo: Faime a min outra que a vou necesitar
Sisto: E se encho a maseira e se bañan nela ?

147


Mordomo.: Veña… (queren saír pero topan co Señor)
Señor: Que facedes? Non vos mandei avisar a dona Berta ( cae o mordomo ao chan
esvaecido )
Sisto: ( falando para si) Aquela porta está aberta (quere marchar a toda présa pero
córtalle o paso o Señor)
Señor: Aquí hai gato encerrado
Sisto: Máis ben non o hai . Dona Berta…
Señor: Dona Berta… que ?
Sisto: ( cun fío de voz) . Non está
Señor: Berta ! ( petando na porta ) Criados !
Criado 1 : Si señor
Señor : Tirade coa porta
Criado 2: Tiramos ( empurran a porta, está sen tranca e coa forza caen dentro )
Señor: O cuarto está baleiro
Sisto: Quere unha valeriana ou unha tila?
Señor: Esperta ao mordomo que hai que ir na súa procura.
Sisto: Esperte que o Señor está doente.
Narradora: Por máis que o intenta, o mordomo non volve en si, engrúñase máis e segue a
durmir. Sisto remata botándolle un caldeiro de auga . O mordomo érguese todo mollado.
Mordomo: Que pasa ?
Señor: Que imos buscar a miña pombiña…
Mordomo: De caza?

148


Sisto: Non provoques que imos tras de dona Berta
Mordomo: Pois vamos
ESCENA XVI
Narradora:
O Señor mailos criados
o mordomo mailo Sisto
saen todos moi apurados
en busca dos fuxitivos.
O Señor non vai contento,
o mordomo vai caghado
o Sisto está aqueloutrado
e os criados… inconscientes
van cantando un rapeado
Criados: ( ritmo de rap)
Vexo A Rocha , vexo Narla
Tamén vexo A Castronela
Vexo a Torre de San Paio
e ao mordomo dentro dela
RÁFAGA 7
Momento de publicidade
Diario El Progreso

149

Memoria 2013 san paio

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Destacado

Destacado (20)

Similar a Memoria 2013 san paio

Similar a Memoria 2013 san paio (20)

Más de redemuseisticalugo

Más de redemuseisticalugo (20)

Memoria 2013 san paio