In het kader van een eindopdracht voor zijn studie maakte Michael Ilegems een fictief magazine over ereading. Ilegems studeert later dit jaar af als journalist aan de Katholieke Hogeschool Mechelen en wilde met deze opdracht de lezer kennis laten maken met digitaal lezen.

1. HET BEWEGENDE BOEK
special digitaal lezen
1

2. E
E-DITO
Evenals in de muziekindustrie een paar jaar geleden, zorgen de technologi-
sche vernieuwingen ervoor dat nu ook de manier waarop boeken, kranten en
tijdschriften verpakt, geconsumeerd en ervaren worden, drastisch verandert.
Het boek van de toekomst is een e-book, een audiofile, een videocompilatie,
een fotoroman en ook … een gedrukt boek.
De moderne boekenwurm downloadt digitale boeken op het net, en stockeert
die op één hybride drager; een pocketcomputer, bijna even dun en flexibel als
papier. Van op dat toestel leest hij e-books op de trein, luistert hij het vervolg
in audioformaat in de auto, en bekijkt hij bijbehorend videomateriaal van in
zijn luie zetel. In het e-tijdperk wordt lezen ook kijken en luisteren.
E-boot
Deze eenmalige special bij het weekblad Focus Knack zoomt in op die
nieuwe, elektronische boeken- en mediamarkt, die zich as we speak nog
volop aan het ontwikkelen is. Het biedt enerzijds een overzicht van wat die
e-markt al in de aanbieding heeft; welke webshops e-books, e-zines, e-pa-
pers, audiobooks en vooks aanbieden, en welke e-readers en tabletcomputers
door grote hardwarefabrikanten geproduceerd zijn. Anderzijds krijgen de
spelers die op de markt actief zijn een stem: belangenverenigingen als Boek.
be in Vlaanderen, hardwarefabrikanten als Amazon en Apple, en uiteraard
de traditionele actoren: boeken-, kranten- en magazine-uitgevers, auteurs
en grafische vormgevers. Voor die spelers is het van cruciaal belang om hun
traditionele businessmodellen – die voorheen altijd uitsluitend gebaseerd
waren op de verkoop van gedrukte boeken – te herzien, gebruik makend van
de technologische mogelijkheden die ze daarvoor ter beschikking krijgen.
Tegelijkertijd moet het boekenvak waakzaam zijn voor wat er gebeurt als het
de e-boot mist of te lang afhoudt. Zo heeft de muzieksector de jongste jaren
aangetoond hoe het vooral níet moet, door zich te lang vast te blijven klam-
pen aan de verkoop van fysieke cd’s. Ze heeft de digitale downloadmarkt
bijgevolg hopeloos door andere partijen laten inpalmen. Met een grootscha-
lige crisis in de platenindustrie tot gevolg.
Key players
Uiteraard zijn er nog een aantal key players uit de (digitale) boeken- en
mediasector die ik in dit werk niet aan het woord kon laten. Ze krijgen hier
wel een waardevolle vermelding, omdat hun ideeën niet in het minst interes-
sant zijn. Op het e-reading event dat eind maart plaatsvond in Eindhoven,
kondigde Philippe Colombet van Google bijvoorbeeld aan dat we straks op
eender welke drager boeken kunnen lezen die Google voor ons in een soort
internetwolk of ‘cloud’ bewaart. Voorts werkt de Nederlandse nieuwssite
eReaders.nl aan een internetplatform waar we ons kunnen abonneren op
digitale artikels van onze favoriete journalisten, columnisten en cartoonisten.
Die ontvangen we in e-bookformaat en kunnen we op elk apparaat lezen. En
in China ontwikkelt men op dit eigenste moment e-readers met een inge-
bouwde telefoon, en implementeert men zelfs 3D-technologie in boeken.
Het boek komt anno 2010 helemaal tot leven. Het boek bewéégt!
coverbeeld:
Charis Tsevis Redactie: Michael Ilegems
2

3. INHOUD
juni 2010
04 E-SSAY
De kroniek van een revolutie in boeken -en medialand
06 INTERVIEW
Boek.be-directeur Geert Joris over het eerste e-book
platform in Vlaanderen
10 DEVICES
Uitgetest: Apple’s iPad, Amazons Kindle, Sony Reader
12 DOSSIER: de nieuwe rol van de oude spelers
de auteur: Ivo Victoria over zijn e-bookexperiment
de uitgever: Lex Jansen van De Arbeiderspers
de vormgever: Herman Houbrechts van Meulenhoff/Manteau
20 DE TWIjfElAARS: kranten en magazines
Webmanager Jeroen Overstijns onthult de iPad-strategie van
Sanoma Magazines
26 HET SlECHTE VOORbEElD: de muziekindustrie
Black Box Revelation-manager Jan Theys bespreekt de fouten
die de muziekindustrie gemaakt heeft
28 E-fORmATS
Stef De Paepe - artistiek coördinator en regisseur van Het
Geluidshuis - over de ‘audiofilm’
32 E-VIEWS
Besprekingen van de opmerkelijkste e-producten
34 E-TAlkINg
Mediamagnaten en artiesten over hun ervaringen met
e-readers
souagil.com
3

4. E-ssay
-REaDy... Wie het e-book en de e-reader uitvond,
en hoe ver de e-markt al ontwikkeld is.
In 1971 stichtte de Amerikaan Michael Hart het Pro- nieuwe paradepaardje van CEO Steve Jobs en de zijnen,
ject Gutenberg, en begon hij met het digitaliseren van is eigenlijk niet de eerste in zijn soort. Tien jaar geleden
boeken zonder auteursrecht. Je zou hem dus de geeste- werd de eerste tabletcomputer geïntroduceerd door...
lijke vader van het elektronische boek kunnen noemen. Bill Gates van rivaal Microsoft. Maar de home-com-
Ondertussen is de digitale equivalent van het oeroude puter, de mp3-speler en de smartphone bestonden ook
gedrukte boek alomtegenwoordig geworden. De kroniek al enige tijd alvorens Apple de concurrentie overscha-
van een in een ver verleden aangekondigde revolutie, duwde met de iMac, de iPod en de iPhone. Nu lijkt het
voltrekt zich op dit eigenste moment in sneltempo. erop dat Apple dat kunstje nog eens zal overdoen met de
iPad. Een maand na de release zijn er al meer dan een
Eind jaren ’90, bijna dertig jaar na de introductie van miljoen toestellen verkocht. En de vraag blijft toenemen.
het digitale boek, ontstonden de eerste betekenisvolle e- Als Apple’s e-bookshop iBooks vervolgens ook nog eens
bookwebshops, zoals eReader.com van de Amerikaanse kan uitgroeien tot de iTunes van de boekenindustrie, en
boekenketen Barnes & Noble, die nog altijd bestaat. met dat platform dus de standaard kan zetten voor de
In 2000 liet de Amerikaanse auteur Stephen King het online distributie van digitale boeken, lijkt de tijd van
grote publiek kennismaken met het e-book. Van zijn het e-book pas echt aangebroken.
horrornovelle ‘Riding The Bullet’ verscheen geen fysiek
exemplaar, maar enkel een e-versie waarvan maar liefst Dankzij de hierboven geschetste technologische ont-
500.000 stuks over de virtuele toonbank gingen. wikkelingen zijn de fundamenten van de e-markt alvast
gelegd. Het is nu aan de auteurs en de uitgevers om
De Amerikaanse internetwinkel Amazon kwam in 2007 die markt te bestormen, door nieuwe, creatieve strate-
met een eerste echt baanbrekende e-bookdrager op de gieën te ontwikkelen om hun producten in het digitale
proppen: de Kindle, tot op vandaag hét standaardmodel, tijdperk aan de man te blijven brengen. Ze beginnen
waarvan al meer dan drie miljoen exemplaren de deur trouwens al te ontstaan, de businessmodellen van de
uit zijn. Daarmee is de Amazon-webwinkel voorlopig toekomst. De Vlaamse auteur Ivo Victoria paste het
marktleider op het vlak van e-lezen. De voorbije kerst- Radioheadmodel toe bij de verdeling van zijn e-book
periode was de Kindle hét cadeau bij uitstek, en ver- (zie verderop in dit dossier), de Nederlandse succes-
kocht Amazon voor het eerst meer elektronische dan schrijver Leon De Winter maakte onlangs bekend dat
papieren boeken. hij zijn digitale boeken voortaan onafhankelijk via zijn
eigen website zal verdelen. En zanger-componist-auteur
Kwaliteitssprong Nick Cave bracht van zijn laatste boek een audioversie
Vanaf toen kwam alles in een stroomversnelling terecht. met soundtrack uit, een extra dvd, én een iPhone-, iPod-
In de slipstream van Amazon betraden hardwarefabri- en iPad-applicatie. En daarmee staan we nog maar aan
kanten als Sony en boekenketens als Barnes & Noble de het begin van een ontzettend boeiend, nieuw tijdperk,
e-arena met eigen digitale dragers. En dan maakte Apple waarin de mogelijkheden voor de betrokken partijen
de onvermijdelijke kwaliteitssprong. Maar de iPad, het schier onbegrensd lijken te zijn.
1999
Barnes & Noble lanceert de
e-bookwinkel eReader.com
1971 2000
reprapdoc.voodoo.co.nz
Michael Hart digitaliseert Stephen King brengt
dreamers.com
de eerste boeken zonder ‘Riding The Bullet’ uitslui-
ereaders.nl
auteursrecht tend als e-book uit
4

5. ?
E-ssay
...OR NOT
Wat een doorbraak van e-reading nog in de weg
staat, en welke rol het gedrukte boek zal spelen.
Toch staat de e-markt - alle jubelkreten, marketing- dat in e-readers ingebouwd is - en dat het vooralsnog
peptalk en eerste successen ten spijt - nog maar in onmogelijk maakt om elk aangekochte e-book op al de
zijn kinderschoenen. In het eerste kwartaal van 2010 verschillende dragers af te spelen, omdat bijvoorbeeld
werden in Vlaanderen zo’n 3000 e-readers en 3500 Amazon en Apple een eigen, exclusief bestandsformaat-
e-books verkocht. Dertig procent van de consumenten hanteren - en het prijzenbeleid rond elektronische
weet wat een e-reader is, maar slechts 1,2 procent heeft boeken. Wat een digitale uitgave precies waard is of zou
er ook daadwerkelijk één aangeschaft. In Nederland zijn moeten zijn, is hen zelf nog niet helemaal duidelijk.
op dit moment enkel de early adopters – hoger opge-
leiden tussen 25 en 34 jaar – met e-reading vertrouwd. Ik geloof trouwens dat de gedrukte boeken en klassieke
Minder dan tien procent van hen koopt al e-books of e- media zullen overleven, ondanks de aan een rotvaart
readers. En per drager die de Nederlandse e-consument evoluerende technologie. Grote vernieuwingen vernieu-
aanschaft, downloadt hij maar drie e-books. Per 1240 wen namelijk ook het oude. In een wereld van e-reading,
gedrukte boeken wordt slechts één e-book verkocht. Lo- wordt het boek misschien opnieuw wat het ooit was,
gisch, want amper drie procent van alle Nederlandstali- maar ondertussen al lang niet meer is: een bijzonder,
ge boekentitels is op dit moment als e-book beschikbaar. extreem verzorgd, waardevol, ja zelfs hip product om te
(blijven) koesteren. Zeer verdienstelijke pogingen om de
Jong en hip product? oude media grondig af te stoffen worden trouwens nu al
Amazon werd er onlangs overigens van verdacht deze ondernomen. Zie bijvoorbeeld de fantastische, eenma-
informatie angstvallig geheim te willen houden: dat het lige San Francisco Panorama - de gedrukte krant as it
overgrote deel van de huidige Kindle-kopers en gebrui- should be - van de mensen rond Dave Eggers’ uitgeverij
kers hoger opgeleide 50-plussers zijn - precies: identiek McSweeney’s, die we in deze special uitvoerig zullen be-
dezelfde mensen die ook de gedrukte literatuur kopen. spreken. Of het (relatieve) succes van het hedendaagse
Als dat waar zou zijn, kun je het ding nog maar moeilijk kunstboek: steeds meer mensen geven er steeds meer
verkopen als een jong en hip product, natuurlijk. geld aan uit. En een klassieke, wereldwijd opererende
uitgeverij als Taschen - die goedkope pockets uitgeeft
Voorts mogen we ook niet blind zijn voor de kinder- maar ook peperdure, gelimiteerde uitgaven - floreert.
ziekten van de huidige generatie e-bookdragers, met als Het wordt in de toekomst perfect mogelijk om de eerste
‘standaardmodellen’ Amazons Kindle en Apple’s iPad. druk van een boek als een gratis pocket mee te geven
De e-reader die tegelijk flexibel is en optimaal lees- met een krant of tijdschrift, om de consument achteraf
gemak biedt, niet te veel batterij opslorpt en over een in verhouding veel meer geld dan vroeger te laten spen-
perfecte schermkwaliteit beschikt, bestaat simpelweg deren aan fraaie heruitgaven van datzelfde boek, onder
nog niet. welke vorm en op welke drager dan ook. Kortom: het
boek bewéégt, de lettertjes dansen. Op beeldschermen
Andere pijnpunten waar met name de uitgevers vandaag allerhande, maar ook, en zelfs eleganter dan ooit, op...
nog over struikelen, zijn het DRM-beveiligingssysteem papier. - Michael Ilegems
2010
apple laat de iPad
op de wereld los
z
t.n
ne
komplettie.wordpress.com
2007
s.
ew
furniturestoreblog.com
pn
to
theaustralian.com.au
amazon brengt de eerste 2008-2009
Kindle e-reader op de Sony en Barnes & Noble
markt komen met e-readers
5

6. INTERvIEW
e
thetopofmusic.be
Directeur Geert Joris:
“Met de e-reader en het e-book hebben we
het einde van onze sector in huis gehaald”
I
n september 2009 lanceerde de belangenvereniging Boek.
be het eerste Vlaamse e-bookportaal e-boek.org. Directeur
Geert Joris meet een stand van zaken op, en bespreekt de
nieuwe businessmodellen waar auteurs en uitgevers in het
digitale tijdperk naar op zoek moeten gaan.
6

7. INTERvIEW
Naar het voorbeeld van de Neder- verijen zijn bij het e-bookverhaal nu eenmaal niet aan een televisie-
landse sectororganisatie Centraal betrokken? zender besteed is. En als een uitge-
Boekhuis, stampte Boek.be vorig Geert Joris: ‘Alle uitgevers zijn lid ver morgen een boek van Bob Dylan
jaar een e-boekenportaal uit de van onze organisatie, maar daarvan wil uitbrengen, zal hij ook afspraken
grond. ‘Omdat wij merkten dat het zijn er op dit moment slechts vijf of moeten maken met zijn platenfirma.’
bij onze noorderburen, maar vooral zes met e-reading bezig.’ ‘Er verschijnen wel meer en meer
ook in de VS, een stevige vaart e-readers die verschillende ty-
begon te lopen, hebben we besloten Crossmediaal uitgeven pen van multimediale experiences
om ook iets rond e-books en e-rea- Er ontstaan meer en meer meng- combineren: teksten, bewegende
ders te doen’, vertelt directeur Geert vormen. Nick Cave bracht van beelden, geluiden, en wie weet bin-
Joris. ‘Eigenlijk is ons e-boekenpor- zijn laatste boek ook een audio- nenkort zelfs geuren. Maar uitein-
taal ook deels opgestart uit schrik versie uit, een soundtrack, een delijk doet het internet dat ook. Je
dat anders een grote speler als Sony dvd en een iPhone-applicatie. leest nieuwsberichten op de site
voor geweest was. Door ons initia- Geert Joris: ‘Ja, maar crossme- van De Standaard, bekijkt video’s
tief zijn wij aan zet. Alle hardware- diaal uitgeven gebeurt al tien jaar. van nieuwsitems, en streamt Studio
fabrikanten komen naar ons toe met Het wordt nu wel steeds meer Brussel tegelijkertijd online. Dat
de vraag of wij hun toestellen willen gedaan. Kijk naar Piet Huysen- was tien jaar geleden ook ondenk-
aanbieden, en niet omgekeerd.’ truyt. Hij geeft boeken uit, maakt baar.’
tv-programma’s en doet optredens. ‘Maar ook het internet heeft - in
De e-books die jullie aanbieden In de VS gaan ze met ‘The Amanda tegenstelling tot wat velen verwacht
zijn niet te downloaden op Ama- Project’ nog een stap verder. Vijf of hadden - de kranten, tijdschriften,
zons Kindle, de grootste drager zes auteurs schrijven permanent, boeken en cd’s niet doen verdwij-
van elektronische boeken. en tegelijkertijd doen jongeren via nen. Het heeft de muziekindustrie
Geert Joris: ‘Daar is een simpele community-sites suggesties omtrent wel serieus op zijn kop gezet, en dat
reden voor. Amazon heeft een eigen, de verhaallijn. Zulke dingen zullen zal de e-reader binnenkort wellicht
exclusief formaat van e-books waar- hier ook komen.’ ook doen met de boeken-, kranten-
over wij niet kunnen beschikken. De ‘Je moet wel een duidelijk onder- en tijdschriftensector.’
boeken die je op de Kindle zet, kan scheid maken tussen de verschil-
je enkel via Amazon downloaden. lende mediavormen. Tv, radio en Wordt er in België al aan e-versies
Wij beschouwen het Amazon-model print zijn zo verschillend dat ze voor kranten en tijdschriften
wel als een groot voorbeeld. We altijd naast elkaar zullen blijven be- gedacht?
zouden ook graag een e-reader heb- staan. Ook al probeer je een verhaal Geert Joris: ‘Ja, wij zijn volop aan
ben die rechtstreeks verbinding kan zo goed mogelijk te vertellen, het het praten met krantenuitgevers
maken met het internet, waardoor je lezen ervan blijft een totaal andere om te bekijken hoe we samen een
e-books zonder tussenstation op je gewaarwording. En het schrijven platform à la e-boek.org kunnen
e-reader kan downloaden. Maar dat van teksten is een kunstvorm, zoals oprichten. Aanstaande zomer hopen
kan voorlopig niet.’ pakweg fotografie of film. Die gaat we dat te kunnen lanceren. De
‘Wij werken met het ePub-formaat. niet zomaar verdwijnen. De ver- tijdschriftensector is er momenteel
Dat is - naast dat van Amazon - de schillende mediavormen zullen in minder mee bezig. Maar dat is ook
meest courante standaard. Het is de toekomst wel alsmaar meer op niet zo dringend. We willen eerst de
vergelijkbaar met een mp3-formaat.’ elkaar inspelen.’ krantentitels op de e-reader, omdat
die dagelijks geconsumeerd worden.
Hoeveel titels bieden jullie aan? Kan je je voorstellen dat een Een iPod en een gsm werden ook
Geert Joris: ‘Zo’n 3500. De afge- uitgever binnenkort niet enkel pas succesvol op het moment dat
lopen acht maanden hebben we boeken, maar ook kranten en ma- je er meer mee kon doen dan enkel
ongeveer 3500 e-books verkocht, gazines, cd’s en films uitgeeft? muziek beluisteren en bellen. De
wat relatief weinig is. Ook e-readers Geert Joris:‘Nee, want dat zijn e-reader zal dus ook pas echt popu-
gaan vooralsnog niet snel de deur allemaal andere businesses. Wat lair worden als mensen een reden
uit. Maar dat was te verwachten.’ het uitgeven van Piet Huysentruyts hebben om hem dagelijks te gebrui-
boeken betreft, heeft vtm deals met ken, als ze er elke dag hun krant op
Hoeveel Nederlandstalige uitge- uitgevers, omdat boeken uitgeven kunnen lezen bijvoorbeeld.’
7

8. INTERvIEW
‘De e-reader zal de boeken-, kranten- en
tijdschriftensector op zijn kop zetten’
Kan een e-reader even alomtegen- het internet om te teasen: fans kon- illegaal van het net geplukt. Dat is
woordig worden dan een iPod? den eender welk bedrag neertellen nog een wereld van verschil, maar
Geert Joris: ‘Ja, dat kan ik mij wel om ‘In Rainbows’ te downloaden. de boekenindustrie hinkt dan ook
voorstellen. Maar al die toestellen En achteraf verscheen er een pe- tien jaar achter op de muzieksector.
zullen verdwijnen en vervangen perdure discbox met twee LP’s, een De vraag is of de boekhandel kan
worden door één multifunctioneel extra cd en een booklet met artwork. overleven in een wereld waar de
apparaat. De iPhone gaat al in die Maar waar ligt de grens tussen jezelf krenten uit het brood zijn gehaald
richting. Telefoneren is misschien promoten en jezelf ondergraven? door illegale downloads. Er moeten
wel zijn minst gebruikte applicatie.’ Jonas Geirnaert is dankzij YouTube sowieso andere businessmodellen
‘Ik hoorde onlangs in de auto een bekend geworden met Kabouter ontstaan.’
mooi nummer op de radio, maar had Wesley, maar tegelijkertijd is zijn
niet gehoord van wie het was. Ik model er wel compleet aan onderuit Wat voor modellen?
nam mijn iPhone en ‘tagde’ de song. gegaan. In Nederland wil men de Geert Joris: ‘Het streaming-model
Mijn toestel gaf aan welk num- filmpjes niet uitzenden omdat ze is dé oplossing voor het illegale
mer het was en van welke artiest, allemaal online staan.‘ downloadprobleem. Voor muziek
verbond mij door naar de iTunes ‘Ook voor de boekenindustrie gaat heb je sites als Deezer en Last FM.
Music Store, en tien minuten later die paradox op. E-reading is dé Er bestaan ook al e-readers die
zat ik het volledige album te beluis- toekomst in boekenland, maar met permanent met het internet verbon-
teren. Daar gaan we meer en meer de e-reader en het e-book hebben den zijn, en die enkel met streaming
naartoe.’ wij tegelijkertijd het einde van onze werken. Als je een boek wil lezen,
sector in huis gehaald. We zijn de heb je twee mogelijkheden: je koopt
Paradoxen toekomst van de boekenindustrie een tijdelijk gebruik – waarmee je
Staat de boekenindustrie het- aan het ondergraven.’ een boek voor een beperkte duur
zelfde scneario te wachten als de ‘Maar of het zo’n vaart zal lopen bezit - of een wat duurder perma-
muziekindustrie een paar jaar als in de muziekindustrie, weet ik nent gebruik, waardoor je het boek
geleden? niet. De verhouding tussen legale en ten allen tijde kan raadplegen. Dat is
Geert Joris: ‘Ik heb op dit moment illegale mp3-downloads is momen- een geweldig model dat het illegaal
geen enkele reden om dat te denken. teel zelfs niet meer in percentages kopiëren van de baan kan vegen.’
Kijk, wij leven voortdurend met pa- uit te drukken. Slechts één op 335
radoxen. Radiohead heeft een heel nummers wordt legaal gedownload. Bladeren mensen niet liever in
mooi businessmodel gekoppeld aan Van boeken worden daarentegen een fysiek boek?
zijn laatste plaat. De band gebruikte wekelijks zo’n 1000 exemplaren Geert Joris: ‘Of je doorlopende
Uitgeverij De Fontein Bruna Uitgevers Bruna Uitgevers
461 blz 560 blz 568 blz
€ 5,95 € 10,00 € 15,95
peterjames.com
Formaat: ePub Formaat: ePub Formaat: ePub
boeken.blogo.nl
polyamorie.nl
populaire e-books Peter James stieg Larsson stieg Larsson
op e-boek.org De Dood Voor Ogen Mannen Die Vrouwen Haten De Vrouw die Met Vuur Speelde
8

9. INTERvIEW
Naast e-books biedt eReaders.com is de De Nederlandse
marktleider amazon e-boekenwinkel van webshop Bol.com ver-
librarygary.wordpress.com
marketingtribune.nl ook e-kranten, e-ma- de populaire ameri- koopt Nederlands -en
gazines en weblogs via kaanse boekenketen Engelstalige e-books
marcrene.com
zijn online shop aan. Barnes & Noble. en e-readers.
beste sites die e-
books aanbieden amazon Kindle store eReader.com Bol.com
tekst nu op papier, dan wel op een in wezen al. Toen had je nieuws- internationale evoluties?
e-reader leest, maakt in wezen geen groepen of discussiegroepen; de Geert Joris: ‘Voortdurend. We heb-
verschil. Maar je hebt natuurlijk blogs avant la lettre.’ ben ook structurele samenwerkin-
fotoboeken en geïllustreerde boeken gen met buitenlandse zusterorgani-
die mensen inderdaad liever in ge- structurele samenwerkingen saties. We kijken niet enkel naar de
drukte vorm in huis halen. Ik denk Komen uitgevers die niet op de VS, waar e-reading al een groot deel
dat uitgevers daar meer en meer kar springen in de problemen? van de markt in beslag neemt, maar
in gaan investeren. Dat wordt een Geert Joris: ‘Op dit moment nog ook naar een land als Noorwegen.
argument om fysieke boeken nog niet. Veel zal afhangen van wanneer Daar experimenteren bibliotheken
verkocht te krijgen.’ e-reading écht gaat doorbreken. met het gratis aanbieden van digi-
‘Ik vermoed dat e-reading in de toe- Zolang er jaarlijks een paar duizend tale content tegen een vaste licentie.
komst dertig à veertig procent van e-books verkocht worden, is het Zoiets kan je onmogelijk vertalen
de markt in beslag zal nemen, en digitale boek eerder een versterking naar het Spaans of Engels, maar
het overige deel gedrukt zal blijven. van het gewone boek, dan een be- misschien wél naar het Nederlands.’
Dat betekent dat er heel veel boek- dreiging. De dag dat het e-book het
handels gaan verdwijnen, zoals er fysieke boek gaat kannibaliseren, is Apple verkocht op een maand tijd
momenteel veel minder platenzaken nog veraf.’ een miljoen iPads. Zal die tablet-
zijn dan twintig jaar geleden.’ ‘Uitgevers zullen niet in gevaar computer voor de grote door-
komen als ze nog niet met e-books braak zorgen?
Krijgen auteurs een nieuwe rol? bezig zijn, maar wel als ze niet Geert Joris: ‘De iPad zal geen
Geert Joris: ‘In België kan een au- inzien dat ze hun businessmodellen plotse revolutie teweegbrengen,
teur maar overleven als hij verschil- moeten herzien. De muzieksector maar zorgt wel voor een doorbraak
lende dingen tegelijk doet. Het type heeft dat niet gedaan, en daardoor in het nog praktischere gebruik van
voorbeeld is Tom Lanoye. Schrijven hebben de concertorganisatoren e-readers.’
is zijn core business, maar hij is ook en de artiesten het van de platen- ‘De gesprekken die ik momenteel
actief in theater en maakt columns firma’s overgenomen. Maar onze over e-reading voer, zijn overigens
voor De Standaard. Het enige boekensector is er niet blind voor, net dezelfde als degenen die ik begin
verschil met vroeger is dat auteurs en we hebben nog tijd. In de VS en jaren ’90 over het internet voerde.
die toen geen column kregen in een in Engeland is het echter al nefast Niemand kon zich toen voorstel-
krant of blad, nu een eigen blog kun- geworden.’ len dat dat voor een doorbraak
nen beheren. Maar ook dat bestond kon zorgen. Met e-readers gaat dat
in het begin van het internettijdperk In welke mate volgen jullie de hetzelfde zijn.’
‘De iPad zal geen plotse revolutie op
het vlak van e-reading teweegbrengen’
9

10. DEvICEs
De drie meest toonaangevende e-readers uitgetest
Apple’s iPad: de digitale kleitablet
Begin april 2010 bracht Apple
de iPad op de markt . Een kleine
maand later waren er al meer dan
een miljoen stuks van verkocht.
Daarmee doet Apple’s gloednieuwe
tabletcomputer het beter dan de
iPhone, die er ruim 74 dagen over
deed om de kaap van het miljoen te
bereiken. Dat de iPad nu al één van
de meest gehypete speeltjes ooit is
in technologieland, staat dus niet ter
discussie. De grote vraag is echter
of hij die hype wel helemaal waard
is, en of hij ons boeken- en mediage-
bruik in de toekomst fundamenteel
zal kunnen veranderen. Nog voor
Steve Jobs’ nieuwe paradepaardje
de Europese markt bereikte, testten
wij hem exclusief voor u uit.
Besturingssysteem
De iPad is een pocketcomputer die
qua vorm geïnspireerd is op het
oeroude kleitablet en qua grootte ‘De iPad is geschikt voor digitale boeken en media met
tussen een smartphone en een lap- foto’s en video’s, minder voor lange doorlopende teksten’
top in zit.
Wie de iPhone of de laatste versie Apple-CEO Steve Jobs heeft onlangs kunt raadplegen terwijl je bijvoor-
van de iPod Touch al eens vastgehad trouwens aangekondigd dat ontwik- beeld muziek beluistert. Daar komt
heeft, zal ook met de iPad gemakke- kelaars dit najaar advertenties op dit najaar echter al verandering in,
lijk uit de voeten kunnen. Het bestu- de iPad zullen kunnen inbouwen. zo gaf Jobs onlangs te kennen.
ringssysteem is namelijk nagenoeg Daardoor lijkt de toekomst van het De iPad ondersteunt bovendien ook
hetzelfde. Het virtuele toetsenbord medialandschap dankzij Apple’s geen Flash. Dat wil zeggen dat je
is wat groter en werkt bijgevolg tabletcomputer alvast verzekerd! enkel YouTube-video’s kan afspelen,
gemakkelijker, zeker omdat het en geen filmpjes van andere video-
waarschijnlijk nagenoeg enkel dient Nadelen sites.
om korte notities te nemen, e-mails Om ellenlange boeken of doorlopen- Tegen alle verwachtingen in, zit
te checken, zoekwoorden of web- de teksten op te lezen, is de iPad dan er tenslotte ook geen camera in de
adressen in te geven. weer iets minder geschikt. Het licht- tabletcomputer ingebouwd.
gevende scherm kan er voor zorgen
Verder beschikt de tabletcomputer dat je na een tijdje last ondervindt Voordat we Apple’s nieuwste speel-
over een 9,7” LCD-scherm. Vanwege van je ogen, en bij te hevig zonlicht tje als revolutionair omschrijven,
de sublieme beeldkwaliteit, ogen reflecteert het scherm. Naar het wachten we nog op de tweede of
kleurenfoto’s, video’s en games ver- strand neem je dus best als vanouds derde generatie iPads. Maar dat een
bluffend. Digitale boeken, kranten een gedrukt boek mee. dergelijk hybride toestel onze lees-,
en magazines die veel foto’s en vi- Een ander nadeel is dat Multitasking kijk- en luisterervaring in de toe-
deo’s implementeren, komen op de voorlopig onmogelijk is op de iPad. komst volledig zal veranderen, staat
iPad als het ware bijna tot leven. Dat wil zeggen dat je je mailbox niet nu al buiten kijf.
10

11. DEvICEs
Amazons kindle
Met de in 2007 gelanceerde Kindle - tot
technologische
dusver de meest succesvolle e-reader -, is struikelblokken
de Amerikaanse webwinkel Amazon de
voortrekker van de e-markt. In tegenstel-
ling tot vele andere toestellen, kan hij Volgens Eburon-uitgever en co-
rechtstreeks verbinding maken met de oprichter van de Nederlandse
nieuwssite eReaders.nl Wiebe De
Amazon-webshop. Voorts is de Kindle ide- Jager staan drie technische
aal om boeken op te lezen, dankzij de toe- tekortkomingen een doorbraak van
passing van eInk-technologie (eInk is een e-reading nog in de weg.
speciale soort digitale inkt die geen achter-
grondverlichting nodig heeft, red). Die zorgt
ervoor dat je ogen tijdens het lezen niet De DRM-beveiliging
vermoeid raken. Terwijl de huidige Kindle ‘Digital Rights Management -
nog een zwart-witscherm heeft, ontwikkelt een beveiligingssysteem dat
Amazon naar verluidt een eInk-reader met in e-readers ingebouwd is om
kleurendisplay. In februari kocht Amazon piraterij tegen te gaan - zorgt
ervoor dat je e-books niet op
edtechtools.wordpress.com
ook een touchscreenbedrijf op, en volgens
elke drager kunt afspelen, om-
anonieme bronnen binnen het bedrijf dat vele fabrikanten een eigen
wordt er met game-ontwikkelaars onder- bestandsformaat van e-books
handeld. Binnenkort bestookt Amazon hanteren. Het is natuurlijk wél de
wellicht de tabletcomputermarkt. bedoeling dat je e-books die je
nu aankoopt voor je toestel, later
ook nog op een andere drager
Sony Reader
kan lezen. ’
De schermtechnologie
‘Klassieke eInk-readers - toe-
Op het eerste Benelux e-reading stellen die met zogenaamde
event dat op 23 maart 2010 plaats- ‘elektronische inkt’ werken -
vond in Eindhoven, werd de Sony beschikken voorlopig nog over
Reader tot beste e-bookdrager zwart-witschermen. Ze zijn dus
verkozen. Geen toeval dat de Neder- minder interessant voor bij-
landers massaal voor dat apparaat voorbeeld magazine-uitgevers.
stemden, want het is tot op vandaag anderzijds is er ook met de
de best verkochte e-reader in Ne- huidige kleurenreaders, die een
lichtgevend scherm hebben, nog
derland.
een probleem. Lange tijd op dat
In tegenstelling tot de huidige schermpje staren, bezorgt je
generatie Kindles van marktleider oog- of hoofdpijn.’
Amazon, beschikt de Sony Reader
over een touchscreen. Dat maakt het De Prijzenpolitiek
gemakkelijker om aantekeningen ‘Een vaste prijs opleggen voor
te maken en opvallende passages te een e-book, is niet zo vanzelf-
markeren. Andere grote voordelen sprekend. Het is moeilijk om
peasnu.wordpress.com
zijn het lage energieverbruik - je kan te bepalen welke uitgave elek-
tronisch is en welke niet. als ik
maar liefst 7500 pagina’s lezen met
een boek zonder ISBN-nummer
één batterij - en de mogelijkheid online aanbied, is dat dan een
om muziek en luisterboeken af te gewoon boek of een e-book?’
spelen.
11

12. mhpbooks.com
12

13. DOSSIER
De nieuwe rol van
de oude spelers
Ondergaan de auteur, de uitgever en de grafisch
vormgever in het digitale tijdperk een metamorfose?
13

14. D
DOssIER: De nieuwe rol van de auteur
Ivo Victoria:
Hoe brengt de mo- ‘Mijn e-book is
derne auteur zijn boeken
aan de man? Door een e-
een bestseller!’
bookversie voor een vrij te
bepalen prijs op zijn website te
gooien bijvoorbeeld. Zo ver- rie maanden na de fysieke release begon Ivo Victoria -
pseudoniem voor Hans Van Rompaey - met het online
deelt de Vlaamse schrijver Ivo verdelen van de e-versie van zijn boek. Hij laat de con-
Victoria zijn debuutroman sument zelf bepalen hoeveel hij daarvoor wil neertel-
len. Daarmee volgt hij in de slipstream van Radiohead,
‘Hoe Ik Nimmer De Ronde Van de Britse rockband die met dat model in 2007 een bom
Frankrijk Voor Min-twaalfjari- legde onder het klassieke businessmodel van de platen-
firma’s.
gen Won (En Dat Het Me ‘De vrije prijsstelling is in mijn geval geen op zichzelf
Spijt)’. ‘Met dit experiment staand businessmodel – daarvoor is de e-markt nog te
klein -, maar een experiment dat ik op poten gezet heb
wil ik het consumenten- om het consumentengedrag te testen.’
‘Wat er gebeurde, was grappig. Vooral omdat er aan-
gedrag testen.’ vankelijk een technisch foutje op de bestelpagina stond.
In het prijsvakje, dat leeg had moeten zijn zodat de
consument er een bedrag naar keuze in kon plaatsen,
stond een standaardwaarde van één euro. Logisch dat de
meeste mensen gewoon doorklikten. Eenmaal recht-
gezet, merkten we dat de prijs aanzienlijk de hoogte in
ging. Die schommelde tussen vier en acht euro. Sommi-
gen betaalden zelfs het bedrag van het gedrukte boek.’
‘Tot nog toe gingen er zo’n 250 e-versies van ‘Hoe Ik
Nimmer De Ronde Van Frankrijk Voor Min-twaalfja-
rigen Won’ over de digitale toonbank: een bestseller
in e-bookland (lacht). De gemiddelde prijs die betaald
werd, bedraagt 4 à 5 euro. Te weinig om mee rond te
komen, maar niet slecht, gezien de markt van e-books
nog in zijn kinderschoenen staat. Dat is het verschil met
Radiohead. De groep lanceerde dat model op het mo-
‘Hoe Ik Nimmer De ment dat elke muziekfanaat al lang met mp3-downloads
Ronde Van Frankrijjk vertrouwd was, en er dus wél een groot bereik mee te
Voor Min-twaalfjarigen halen viel.’
Won (En Dat Het Me
Spijt)’ (2009) Terughoudendheid
Ivo victoria ‘Het was moeilijk om mijn uitgever te overtuigen om in
ambo | anthos het experiment mee te gaan. Onder de uitgevers heerst
195 blz. nog een grote terughoudendheid ten aanzien van de
€ 17, 95
e-boekenmarkt. Ze willen de consument geen gewoon-
knack.rnews.be
digitaal verkrijgbaar op
tes aanleren die ze later niet meer van de hand kunnen
eBook.nl
doen. Als ze nu zeven euro voor een e-book vragen,
14

15. DOssIER: De nieuwe rol van de auteur
kunnen ze die prijs binnen twee jaar mand die een helikopterview had en moet krijgen, terwijl hij zijn status
niet zomaar opdrijven naar twaalf de crisis zag aankomen.’ grotendeels te danken heeft aan zijn
euro. Dat gaat de consument niet ‘Toch ging het nooit eerder zo goed uitgeverij De Bezige Bij, die jaren-
accepteren.’ met de muziekindustrie dan nu. Het lang in hem geloofd heeft en dus ook
‘Een ander discussiepunt was ko- is gemakkelijk om muziek online te nog altijd recht heeft op een marge.’
pieerbeveiliging. Ik wilde absoluut promoten, en het live-circuit draait ‘Zijn initiatief zegt wél veel over de
een DRM-vrij e-book. Naar mijn beter dan ooit. Enkel het deeltje dat onbegrensde mogelijkheden die au-
mening is dat beveiligingssysteem altijd afhankelijk is geweest van de teurs plots krijgen. Ik zit er bijvoor-
– dat ervoor zorgt dat een digitaal verkoop van fysieke cd’s, davert op beeld aan te denken om tussen het
boek maximaal vijf keer gekopieerd zijn grondvesten.’ schrijven van boeken door kortver-
kan worden, en de levensduur van ‘In de uitgeverswereld dreigt zich halen in e-bookvorm uit te brengen.
een aankoop aanzienlijk verkort hetzelfde scenario voor te doen. Zo kan ik, zonder de kosten en
- frustrerend voor consumenten. Uitgevers hebben zich ook altijd omslachtigheid van drukwerk, een
Zij zijn altijd gewend geweest om uitsluitend vastgeklampt aan de publiekje vergaren en vasthouden.’
fysieke boeken naar hartenlust uit verkoop van gedrukte boeken. Het ‘Binnenkort zullen er ongetwij-
te lenen aan vrienden, maar worden fysiek boek zal nog lang een sub- feld schrijvers opstaan die via een
nu plots op de vingers getikt als ze stantieel aandeel behouden, maar ik uitgekiende internetstrategie een
dat ook met e-books willen doen. verwacht dat e-books in de toe- lezerspubliek creëren, en hun werk
Een DRM-vrij e-book houdt echter komst twintig tot veertig procent van meet af aan in eigen beheer uit-
ook risico’s in, omdat dat net wel van de markt in beslag gaan nemen.’ brengen. Dan heeft de uitgever niets
eindeloos gekopiëerd kan worden. ‘Grote auteurs zullen dan snel inzien meer in de pap te brokken.’
Uiteindelijk hebben we een tussen- dat ze meer kunnen gaan verdienen ‘Ik begrijp trouwens niet waarom
oplossing gevonden. EBook.nl – het door mee op de digitale kar te sprin- de grote uitgeversconcerns uit de
platform van de uitgeversgroep gen. Er bestaan al schrijvers die het Benelux het nagelaten hebben om
Veen Bosch & Keuning Uitgevers heft in eigen handen nemen. Kijk een aantal jaren geleden samen een
(VBK) waar mijn digitaal boek te maar naar de Nederlandse bestsel- webshop voor e-books uit de grond
koop is – heeft ter vervanging van lerauteur Leon De Winter, die zijn te stampen, de prijzen te bepalen
het DRM-systeem een watermerk e-werk in de toekomst via een eigen en met een deel van de inkomsten
laten ontwikkelen. Daarmee kunnen digitaal platform gaat distribueren. aan de haal te gaan. In Nederland
we iemand die het e-book veelvuldig Toch geloof ik niet helemaal in zijn zwaait Bol.com nu de plak op dat
kopieert traceren.’ strategie. Het zal moeilijk worden gebied. Onlogisch, want het zijn de
om traffic te genereren naar een uitgevers die langetermijninves-
Eigen beheer website die uitsluitend e-books teringen doen in auteurs. Zakelijk
‘Tussen 1998 en 2002 was ik label- verdeelt. Hij zal daarmee niet kun- bekeken is het dus dom dat zij nu
manager bij de platenfirma PIAS, nen opboksen tegen een platform als neveninkomsten weggeven aan an-
waar ik de promotie voor onder Bol.com, dat naast digitale boeken dere partijen. In dat opzicht ben ik
meer Soulwax en Mauro verzorgde. en readers ook wasmachines en blij dat Amazon en Bol.com er met
Toen bestond Napster al wel, maar scheerapparaten verkoopt. Verder Apple’s iBooks een concurrent bij
werd downloaden nog niet als vindt De Winter dat hij nu een krijgen. De marge wordt nu tenmin-
gevaarlijk beschouwd. Er was nie- groter percentage op zijn e-books ste bespreekbaar.’
15

16. L
DOssIER: De nieuwe rol van de uitgever
lex jansen:
‘Een uitgever die niet meegaat in
de digitalisering ís geen uitgever’
Wordt de uitgever overbodig, nu auteurs hun werk zonder
zijn tussenkomst aan de man kunnen brengen? Lex
Jansen, uitgever van De arbeiderspers in Nederland, vindt
van niet. ‘Schrijvers beschikken niet over de capaciteiten om
de distributie én promotie op eigen houtje te organiseren.’
ex Jansen leidt De Arbeiderspers, een Nederlandse
uitgeverij die het werk van Vlaamse en Nederlandse au-
teurs als Louis Paul Boon en Joost Zwagerman uitgeeft,
en dat van buitenlandse topschrijvers onder wie Paulo
Coelho, Cormac McCarthy en Paul Auster. Samen met
Querido en De Bezige Bij is het de belangrijkste uitge-
verij binnen de overkoepelende Belgisch-Nederlandse
holding WPG Uitgevers.
Sinds vorig jaar, toen de Sony Reader via de Nederlandse
webshop Bol.com verkrijgbaar werd en de Nederlandse
e-markt relatief snel begon te evolueren, geeft de holding
digitale boeken uit.
‘Dat móet de moderne uitgeverij doen’, vindt Lex Jan-
sen. ‘Het is de taak van de uitgevers om de boeken die ze
beheren zo goed mogelijk onder de aandacht te brengen.
Als ze met e-books een groter en breder lezerspubliek
kunnen aanspreken, zijn ze verplicht daarin mee te
gaan. De uitgever die dat niet doet, ís geen uitgever.’
Conservatief en behoudsgezind
‘Vorige zomer hebben wij de boeken, die we in een
vroeger stadium in het digitale bestandsformaat XML
hadden opgeslagen, online beschikbaar gemaakt. Tot
op heden zijn ze te downloaden op de websites van
de boekenketens Libris en Selexyz. De elektronische
boeken van WPG zijn vooralsnog níet aanwezig op Bol.
com, ook al is dat de meest succesvolle Nederlandse
Uitgeverij De arbeiderspers e-bookdistributeur. We zijn wel met hen rond de tafel
amsterdam, Nederland gaan zitten, maar hebben – in tegenstelling tot de andere
www.arbeiderspers.nl grote Nederlandse holdings PCM en VBK - geen akkoord
uitgeversconcern WPG bereikt. Naar onze mening eiste Bol.com een te groot
papierenman.blogspot.com
16

17. DOssIER: De nieuwe rol van de uitgever
Bron foto: Lex Jansen
aandeel op onze e-books. Ik ben er ‘Ik denk trouwens dat het gevaar foute benadering. Je moet hem zélf
zeker van dat we in de toekomst wel van de e-reader voor het gedrukte tegemoet komen!’
naar elkaar toe zullen groeien. Bol. boek al grotendeels verdwenen ‘Boeken zelf beheren is trouwens
com kán niet zonder onze belangrij- is. ‘Klassieke’ e-readers - zoals de ook niet zo nieuw. Vroeger konden
ke titels, en uiteindelijk kunnen wij Kindle en de Sony Reader – zijn een auteurs hun werk al in eigen beheer
ook niet zonder een noemenswaar- bedreiging voor het papieren boek, laten drukken. Toch hebben ze nu,
dig e-bookplatform als Bol.com.’ omdat ze enkel geschikt zijn om via de ‘digitale snelweg’, meer slag-
‘Ook al stellen uitgeverijen zoals de teksten op te lezen. De leeservaring kracht en kunnen ze dus meer men-
onze heel wat in het werk om zich is nagenoeg hetzelfde als bij een sen benaderen dan toen. Maar dat is
voor te bereiden op de e-markt, toch gedrukt boek. Maar dat klassieke geen garantie op succes. Er zijn ook
moet gezegd dat de meeste uitgevers model zal snel vervangen worden onnoemelijk veel artiesten die hun
conservatief en behoudsgezind zijn. door de nieuwe generatie dragers muziek eigenhandig op YouTube
Ze blijven erop hameren dat papier zoals de iPad. Op zo’n apparaat is zetten. Maar hoeveel muzikanten
toch zo lekker ruikt en dat het fijn digitaal lezen nog slechts één van de onder hen breken daadwerkelijk
is om een fysiek boek in handen te vele mogelijkheden.’ door? Misschien één of twee per
hebben, en denken dat ‘het allemaal jaar. Door je e-books ergens op het
wel mee zal vallen’ met die digi- Digitale snelweg wereldwijde web aan te bieden,
tale revolutie. Dat is natuurlijk niet ‘In het digitale tijdperk kunnen word je dus ook niet automatisch
waar, ook al is het marktaandeel van auteurs hun elektronische boeken een superster.’
e-books en readers op dit moment volledig zelf tot bij de consument ‘Het is bovendien geen sinecure om
nog erg klein. Want langzaam maar brengen. De Nederlander Leon De een boek zelf te distribueren én te
zeker gaat dat aandeel naar omhoog, Winter is iemand die dat via zijn promoten. Daar komt heel wat bij
omdat er meer en meer populaire eigen website gaat doen. Toch vind kijken. Als een boek geschreven
titels - zoals die van de Zweedse ik het een slecht idee van hem om is, wordt het normalerwijze door
successchrijver Stieg Larsson – als daarvoor één platform te ontwikke- een redactieafdeling geredigeerd.
e-book verkocht worden. En volgens len. Zo houdt hij geen rekening met Vervolgens moeten de mensen we-
mij gaan dergelijke massaproducten hoe consumenten zich op internet ten dat het afgewerkte product - in
alsmaar meer richting digitaal ver- gedragen. Zij surfen naar de web- digitale of gedrukte vorm –uit is en
schuiven. Wat overblijft – de meer sites van pakweg De Volkskrant en waar het beschikbaar is. Daarvoor
gespecialiseerde literatuur voor de Vara, en voeren tegelijkertijd laten auteurs zich bijstaan door een
echte liefhebbers – zal via de traditi- discussies op sociale netwerksites. marketingafdeling. In het huidige
onele boekhandels verkocht blijven Als auteur moet je zorgen dat je op digitale tijdperk is het aanbod aan
worden. Als je je vriendin een boek alle mogelijke platformen aanwe- literatuur groter dan ooit, en wordt
cadeau wil doen, ga je natuurlijk zig bent. Je boeken moeten zowel de promotie dus nóg belangrijker
naar de winkel, op zoek naar een beschikbaar zijn op Bol.com, als op dan voorheen. Schrijvers beschik-
speciaal, extreem verzorgd gedrukt de webshops van uitgeverijen en ken niet over de capaciteiten om dat
exemplaar. Je zal geen goedkope boekenketens, én op de websites allemaal volledig op eigen houtje
pocket of midprice-editie geven, van bladen als Vrij Nederland en te organiseren. Ze zouden wat dat
laat staan een link om een e-book te kranten als NRC Handelsblad. De betreft beter beroep blijven doen op
downloaden. Dat slaat nergens op consument proberen te vertellen de expertise en ervaring van … een
(lacht).’ waar hij naartoe moet surfen, is een uitgever.’
17

18. G
DOssIER: De nieuwe rol van de vormgever
Herman Houbrechts:
‘De emotionele waarde van
gedrukte boeken kan je
niet digitaliseren’
Hoe staat de vormgever tegenover de e-voluties in boekenland? En hoe
blijft hij zijn brood verdienen als het gedrukte boek onder druk komt te
staan? Herman Houbrechts van Meulenhoff/Manteau: ‘Er hoeven geen
bomen meer te sneuvelen voor de boeken van Piet Huysentruyt.’
rafisch vormgever en drummer Herman Houbrechts
(45) is verantwoordelijk voor de huisstijlen van ’t STUK
in Leuven en de Handelsbeurs in Gent. Voorts werkt hij
met Tom Houtekiet aan het drukwerk van het Antwerp-
se Museum voor Schone Kunsten, en is hij naast Gert
Dooreman huisvormgever bij Meulenhoff/Manteau, een
deelfonds van Standaard Uitgeverij.
Ook het artwork van Stijn Meuris’ nieuwe soloalbum is
van zijn hand. ‘Vroeger ontwierp ik meer platenhoezen
- voor onder meer Admiral Freebee, Millionaire en Evil
Superstars - maar nu ligt dat op zijn gat. Eén van de fou-
ten die de muziekindustrie in mijn ogen gemaakt heeft,
is het devalueren van de cd. Dat ‘plastieken dooske’ is
zodanig goedkoop en bijgevolg zielloos geworden, dat
het niet langer een hebbeding is. Door tien jazz-cd’s weg
te geven bij vier pakken koffie, hol je dat medium vol-
ledig uit.’
‘Ik heb ooit een discussie gevoerd over de melkfles,
toen die vervangen werd door een brik karton waar een
slecht getekende koe op staat. Je kan niet meer door die
fles heen kijken, en dus niet langer zíen of het product
dat er in zit wel degelijk melk is. Met muziek is hetzelf-
de aan de hand. Het visuele – de hoes en foto’s die je een
kijkje gunnen in de leefwereld van de artiest - valt in het
digitale tijdperk grotendeels weg. Zonde.’
Eentjes en nulletjes
‘Anderzijds kan de muziekmalaise ook wel deels te
wijten zijn aan de houding van de huidige generatie jon-
literatuurplein.nl
musiczine.net
geren. Zij kopen liever aparte nummers op iTunes dan
nieuws.be
een fysiek album in de winkel. Ook al kost het artiesten
boekcover huisstijl cd-hoes
veel moeite om de volgorde van hun songs samen te stel-
18

19. DOssIER: De nieuwe rol van de vormgever
len en daarmee een samenhangend is continu voorradig is, schrikt mij van de vertelkunst, en wil die op een
verhaal te vertellen, dat ‘verhaal’ is toch wat af. Je kan muziek, films mooie manier verpakt zien. Bijvoor-
gewoon niet meer belangrijk. Op en boeken ten allen tijde online beeld in de vorm van een boek met
iTunes koop je een stroom van ‘een- aanschaffen. Dat maakt het verlan- stofwikkel. Dat is meestal duurder
tjes en nulletjes’ voor 99 eurocent. gen minder groot. Als ik vroeger in dan het doorsnee hardcoverboek,
Daar krijg je fysiek niets voor in de het buitenland plots een boek of cd maar je houdt er wel een blije au-
plaats. Maar dat hoeft ook niet. De tegenkwam waar ik al lang naar op teur aan over, die het gevoel krijgt
iPod is de nieuwe drager, en daarop zoek was, gaf me dat een ontladend dat zijn werk op een verzorgde
is artwork niet van toepassing. Er gevoel. Zo’n ‘yes-ervaring’ overkomt manier op de markt gebracht wordt.
zal echter altijd wel een tegenbewe- mij nu niet meer, al kan dat natuur- Ook de lezer is tevreden, want die
ging bestaan; een minderheid van lijk ook met het ouder worden te krijgt waar voor zijn geld. Polis is
echte muziekliefhebbers die voor maken hebben (lacht).’ een witte merel, die zijn auteurs
het object - de cd of vinylplaat - zal ook als vanouds echt begeleidt. Er is
blijven gaan.’ ‘Er wordt tegenwoordig trouwens wederzijds vertrouwen tussen hem
nog slechts één vijfde van alle ge- en de schrijvers die hij onder zijn
‘Hetzelfde geldt voor literatuur. Een maakte foto’s daadwerkelijk afge- hoede heeft. En indirect hebben ze
Kindle of iPad is wellicht heel han- drukt. Er moeten dus waanzinnig dan ook vertrouwen in mij.’
dig om mee op vakantie te nemen, veel Flickr-pagina’s bestaan, die al-
maar ik denk dat echte liefhebbers lemaal volgepropt zijn met beelden. Meer formats
toch gedrukte boeken blijven kopen. Vroeger vertrok je met een filmpje ‘Het aanbod aan muziek, literatuur
Romans en poëziebundels lijken me van 24 foto’s op vakantie, en kwam en film is in het digitale tijdperk
gewoonweg niet geschikt om digi- je daar ook mee toe. Tegenwoordig enorm groot geworden, omdat er
taal te lezen. Non-fictieboeken dan maak je van alles vijf dezelfde foto’s, ook meer aanvoer is in de vorm van
weer wel, omdat die vaak een actua- en denk je: “Ik zal dat achteraf wel Vlaamse kunstscholen. In Antwer-
liteitswaarde hebben. ‘Tien Stappen organiseren.” Níet dus.’ pen alleen al studeert jaarlijks een
Om Een Hond Op Te Voeden’ kan ik veertigtal grafische vormgevers af.
even goed op een e-reader lezen, en ‘Met online content krijg je ook geen Wie er 300 procent voor gaat, zal
ik zou het fijn vinden als er voortaan ‘relatie’, wat vaak wel het geval is ongetwijfeld snel een job vinden.
geen bomen meer hoeven te sneuve- met fysieke objecten, die je koste Maar omdat een deel van de fysieke
len voor de boeken van Piet Huysen- wat kost wil bezitten en waar je her- boekenmarkt zal verdwijnen, zullen
truyt. (lacht)’ inneringen aan over houdt. Je ziet er ook wel mensen zonder werk ko-
een boek met een bladwijzer tussen men te zitten. Anderzijds bestaan er
yes-ervaring op tafel liggen, en die róept je bijna: tegenwoordig meer formats, en kan
‘Wat me wel leuk lijkt aan e-readers, “hey maat, jij moet mij nog voor de een vormgever dus even goed voor
is de mogelijkheid om in elektroni- helft uitlezen, hé!” (lacht) Uitgevers een ander, nieuw medium werken.
sche kranten- of magazineartikels moeten blijven geloven in die emo- Het artwork van audiobooks en
op links te klikken. Op die manier tionele waarde die gedrukte boeken banners op websites moeten per slot
kan je je echt in een onderwerp ver- voor veel lezers hebben, en die je van rekening ook ontworpen wor-
diepen. En die klikreflex hebben we niet kan digitaliseren. Harold Polis, den. Zolang de grafische vormgever
dankzij het internet toch al.’ uitgever van Meulenhoff/Manteau, een beeldende functie blijft bekle-
‘Maar weten dat alles wat digitaal is iemand die dat doet. Hij houdt den, zie ik geen enkel probleem.’
19

20. DE TWIJfELaaRs: kranten en magazines
Sanoma de iPad-strategie van
‘als steve Jobs mijn kop niet kan zien,
komen mijn magazines niet op de iPad’
V
oor apple de iPad presenteerde,
keken krantenmakers en vooral
magazine-uitgevers de kat uit de
boom. Sinds de internationale
lancering van Steve Jobs’ nieuwe
paradepaardje, is Sanoma één van
de eerste magazine-uitgevers uit de
Lage Landen die met iPad-toepas-
singen op de proppen komt. Jeroen
Overstijns, business unit manager
internet bij Sanoma: ‘We willen het
amusementsgehalte van onze
magazines digitaal uitbuiten.’
20

21. DE TWIJfELaaRs: kranten en magazines
De iPad - die sinds april te koop is in de Amerikaanse ‘Sanoma Magazines wisselt op internationaal niveau
Apple Stores - bereikt de Europese markt pas in juli. ideeën uit omtrent iPad-applicaties’, verklaart Jeroen
Toch wordt er hier op dit moment al volop nagedacht Overstijns van Sanoma Magazines Belgium. ‘Maar we
over kranten -en magazine-applicaties voor de iPad. moeten voorzichtig zijn met de hype. De internetrage
Zo komt De Standaard binnenkort met een toepassing. heeft namelijk aangetoond dat een hype op zich geen
Maar in Nederland en België is vooral de persgroep Sa- geld in het laatje brengt. Of toch niet automatisch, en
noma Magazines er volop mee bezig. De Nederlanders zeker niet voor de klassieke spelers. Ik wil dus niet de-
Michiel Buitelaar - COO Digital Media van Sanoma Uit- zelfde fout herhalen door ervan uit te gaan dat de iPad-
gevers - en Joris van Heukelom - CEO van Ilse Media, toepassingen die we voor onze bestaande merken zullen
een dochteronderneming van Sanoma - demonstreer- ontwikkelen, sowieso een groot succes gaan worden.’
den reeds iPad-applicaties voor populaire Nederlandse
bladen zoals Viva, Nu en Autoweek. En in ons land is ‘Maar de iPad, of eender welke andere tabletcomputer
Jeroen Overstijns - huidig business unit manager inter- van dat kaliber, is een instrument waarmee we mensen
net bij Sanoma, voorheen medewerker van de uitgeverij op elk moment van de dag kunnen bereiken, zonder dat
Wolters Kluwer, chef boeken bij De Standaard en mana- ze daarvoor op de bureau of in de woonkamer achter
ger van De Standaard Online - de man die op dit mo- hun computer hoeven te zitten. Ik denk dat een medium
ment een iPad-strategie uitdenkt voor de magazines van als Facebook nog groter kan worden dankzij de iPad.
Sanoma Belgium. Dat betekent dat we bladen als Humo, Mensen willen namelijk óók communiceren als ze niet
Flair en Libelle binnenkort op de iPad kunnen lezen. achter hun pc zitten.’
21

22. DE TWIJfELaaRs: kranten en magazines
‘Binnenkort loopt een driejarig
kind met zijn eigen iPad rond’
Wat zijn de plannen voor de Vlaamse magazines van floreren. Grote consoles kan je namelijk niet overal mee
Sanoma? naartoe nemen, en een iPad heeft een leuker formaat
Jeroen Overstijns: ‘Het is voor ons een uitdaging om dan de doorsnee pocketconsole. En als ik een kinder- en
specifiek voor de iPad concepten te ontwikkelen, die jeugdboekenuitgever was, zou ik meteen spelletjes-
we rond de thema’s uit onze gedrukte magazines zullen achtige, interactieve boeken voor kleuters en kinderen
opbouwen. Daarmee bedoel ik niet dat we onze papie- ontwikkelen. Terwijl een kind nu op zijn veertiende of
ren bladen ongewijzigd in iPad-formaat gaan aanbieden. vijftiende zijn eigen laptop koopt, is het best mogelijk
Enkel door de consument een meerwaarde te bieden, dat een driejarige binnenkort met zijn eigen iPad rond-
zal hij zijn zuurverdiende centen willen aanspreken. loopt (lacht).’
Het is zaak om inhoudelijk én vormelijk iets aparts te
creëren, dat bovendien ook nog eens gebruiksvriendelijk Wanneer zullen we de digitale magazines van
is. Daarvoor zullen we een beroep moeten doen op een Sanoma Magazines Belgium kunnen downloaden?
nieuwe, frisse lay-outploeg.’ Overstijns: ‘We leggen onszelf geen deadline op. We
‘We willen ons dan ook voornamelijk richten op functio- komen liever met een goed concept een half jaar later op
nele apps. Gelukkig hebben onze gedrukte magazines al de markt, dan met een halfbakken idee als eerste.’
een groot amusementsgehalte. Dat kunnen we digitaal,
nog meer dan op papier, uitbuiten door met bewegend Komt er een online platform voor Vlaamse magazi-
beeld en geluid te werken en interactiviteit in te bou- nes, zoals Boek.be een e-boekenportaal heeft?
wen. Een blad als Flair heeft veel interactie met zijn Overstijns: ‘Ik geloof daar niet in. Een belangenver-
publiek. Via applicaties kunnen we de consumenten eniging als Boek.be is geen boekendistributeur, en kan
persoonlijker benaderen. Want meer nog dan een eigen dus niet opboksen tegen webshops van internationale
pc, is een iPad privé-bezit.’ topspelers als Amazon en Apple. Tenzij ze bijvoorbeeld
poëziebundels en wetenschappelijke boeken verdeelt
Welk van jullie magazines krijgt als eerste een elek- omdat andere aanbieders die om welke reden dan ook
tronische equivalent? links laten liggen. Maar zover ik weet zit Boek.be in het
Overstijns: ‘Voor Feeling Wonen kunnen we bijvoor- vaarwater van de andere, grotere spelers.
beeld een leuk concept bedenken rond interieuradvies.
En bij een blad als Libelle – dat sterk is in culinaire Blanco cheque
berichtgeving – kunnen we een mooie receptenapplica- Binnenkort zal het mogelijk zijn om op de iPad te
tie bouwen. Zo heeft de Nederlandse supermarktketen adverteren. Een goede zaak?
Albert Heijn een beroemde culinaire toepassing, die Overstijns: ‘Hm. Het is een tweesnijdend zwaard. Ik
je helpt bij het maken van boodschappenlijstjes. Dat is ben niet graag zo afhankelijk van Apple als Steve Jobs
fantastisch.’ dat zou willen. Hij bepaalt nu al – om god weet welke
‘Het is absoluut niet zo dat we voor onze grootste reden - wat op de iPad mag en wat niet. Als ik de pech
magazines eerst een e-versie moeten ontwikkelen. Die heb dat hij mijn kop niet kan zien, komen mijn magazi-
applicaties gaan toch complementair werken, en niet nes daar gewoonweg niet op. Daarom is het belangrijk
kannibaliserend. Zo denk ik trouwens over e-reading in dat Android (de tablet-pc van Google, red.) voor concur-
het algemeen. Elektronische boeken gaan maximaal tien rentie op de tabletcomputermarkt zorgt. Ook al wordt
tot vijftien procent van de boekenmarkt innemen. Het de iPad een overweldigend succes, als Android mislukt,
traditionele boek zal in geen geval verdrongen worden.’ is dat slecht voor de markt. Toch zal Jobs ook wel begrij-
‘Ik zie vooral toekomst in jeugd- en animatieboeken, en pen dat hij zich open moet stellen, anders gaat niemand
verwacht dat de gamingindustrie dankzij de iPad zal content willen leveren.’
22

23. DE TWIJfELaaRs: kranten en magazines
‘Ook over de omzet ben ik onzeker. Ik link mij aan een ‘Toch vind ik het goed dat de Vlaamse mediagroepen
monopolist, en teken dus bij wijze van spreken een op zijn minst een poging wagen. Zo heeft De Persgroep
blanco cheque. Misschien eist Jobs het eerste jaar dertig Publishing al aangekondigd dat de website van De Tijd
procent van de omzet van mijn applicatie, maar het jaar een betaalsysteem gaat hanteren. Slim gezien om het
daarop vijfendertig en twee jaar later zelfs veertig. Als uitgerekend met die krant te proberen. Een kwaliteits-
hij dan ook nog eens zelf reclame gaat werven, houdt de krant heeft namelijk meer abonnees dan een populaire
traditionele uitgever helemaal niets meer over. In het krant. Die abonnees betalen sowieso abonnementsgeld.
internettijdperk waren we eindelijk af van distributeurs Zij vinden het misschien niet zo erg om een deel daar-
en krantenkiosken, die een groot deel van de omzet van aan online content te spenderen. Wie weet.’
opslorpten, maar voor we het weten moeten we in het
iPad-tijdperk opnieuw betalen voor ontwikkeling én Wat verwacht je van kranten-applicaties?
distributie.’ Overstijns: ‘Krantenuitgevers hebben het voordeel dat
hun content gemakkelijker te vertalen is naar digitale
Paid content-systeem toepassingen. Ze kunnen dus sneller applicaties ont-
Hoeveel gaat een gemiddeld e-magazine kosten? wikkelen. Maar dat hun toepassingen qua beleving niet
Overstijns: ‘Dat weet niemand op dit moment. Hoe radicaal verschillen van hun nieuwssites, is ook meteen
beter je concept – lees: hoe minder het op een magazine hun grootste nadeel. Ze kunnen minder extra waarde
lijkt -, hoe meer geld je ervoor kan vragen. Ik ben er wel bieden aan de consument, die er dan ook minder voor
van overtuigd dat mensen eerder bereid zijn om voor zal willen betalen. Ik vind de huidige applicatie van De
applicaties te betalen, dan voor nieuwssites. Standaard niet zo geslaagd.’
Je gelooft dus niet in de betaalmuur die Rupert Mur- Welke krant beschikt wél over een goeie e-versie?
doch op de websites van The Wall Street Journal en Overstijns: ‘The New York Times heeft al drie à vier
The Times installeerde? jaar een News Reader; de voorloper van de hedendaagse
Overstijns: ‘Vlaamse krantenuitgevers zijn aan het na- iPad- of iPhone-applicatie. Eerst download je een pro-
denken hoe ze een soortgelijk paid content-systeem voor gramma op je desktop of harde schijf. Op het moment
hun nieuwssites kunnen ontwikkelen. Dat wil zeggen dat je het activeert, wordt de meest recente content –
dat we binnenkort wellicht moeten betalen om toegang afkomstig van de servers van The New York Times - in
te krijgen tot de digitale equivalent van hun kranten, dat programma geplaatst. The Times heeft die News
of op zijn minst gedeeltes ervan. Geen idee of dat zal Reader op de koop toe een totaal andere lay-out gege-
slagen, want consumenten geld laten neertellen voor ven. Het voelt dus aan alsof je iets nieuws en iets unieks
nieuws dat ze elders gratis kunnen krijgen, is in geen consumeert.’
geval evident. De openbare omroep zal namelijk altijd ‘De krant heeft dat geactiveerd voor Amerikanen die
een te duchten concurrent zijn, want die blijft gratis vaak van East naar West Coast vliegen, en in luchtha-
content leveren.’ vens geen internetverbinding hebben. Dankzij die News
‘De motivatie van Murdoch om nieuws betalend te gaan Reader kunnen ze toch de krant van de laatste zeven da-
maken, kwam trouwens niet voort uit de wens van de gen lezen. In Europa - waar veel minder gevlogen wordt
consument. En vernieuwingen waar de consument niet – is dat veel minder van toepassing. Maar het principe
om gevraagd heeft, zouden als vanzelfsprekend wel eens van een applicatie is hetzelfde: je activeert die en krijgt
kunnen mislukken. Tenzij het bedrijf dat de vernieu- vanuit een bepaalde server content toegestuurd, op een
wingen doorvoert een mono –of duopolist is, wat voor aangename manier verpakt en specifiek voor jouw dra-
Vlaamse krantenuitgevers absoluut niet geldt.’ ger gepresenteerd.’
‘Liever met een goed concept een
half jaar later op de markt dan met
een halfbakken idee als eerste’
23

24. DE TWIJfELaaRs: kranten en magazines
de filosofie van Mcsweeney’s
Pronken met print
Vergeet fancy krantenapplicaties voor de iPad! Met de eenmalige San
Francisco Panorama bewijst de amerikaanse uitgeverij McSweeney’s
wat je, ook in het digitale tijdperk, met een papieren krant allemaal kunt
doen.
De kw
a
valt a liteit van de
bsolu eenm
ut nie
t onlin alige luxe
e te b -k
enade rant San F
ren, la ra
at sta ncisco Pan
an op orama
een e
om
-read
.c
er.
d
pa
pe
ty
e.
an
24
ric
flo

25. DE TWIJfELaaRs: kranten en magazines
McSweeney’s - de kleine, onafhan- Hun doel: hét prototype maken voor De San Francisco Panorama schenkt
kelijke uitgever van het gelijkna- de 21ste eeuwse krant, en aantonen ook veel aandacht aan secties waar
mige Amerikaanse literaire maand- dat je er ook in het internettijdperk het gros van de kranten vandaag
blad - blaast de printjournalistiek voor kan zorgen dat mensen voor voornamelijk op bespaart: kunst, co-
nieuw leven in met een eenmalige een gedrukt medium willen betalen. mics - met spelletjes voor kinderen
broadsheetkrant vol diepgravende ‘Kranten zijn essentieel, en móeten -, en uiteraard literatuur.
onderzoeksreportages, kunstfoto’s, deel uit blijven maken van het me-
diepte-interviews, kortverhalen, es- dialandschap’, aldus de Panorama- Indrukwekkende vormgeving
says, recensies, gedichten, cartoons redactie in het bijgevoegde informa- Het verschil met de doorsnee krant
en posters. In totaal telt de in de- tiepamflet. ‘Met de San Francisco is dat de San Francisco Panorama
cember van vorig jaar uitgebrachte Panorama willen wij aantonen dat uitgebreider - in totaal bevat de
San Francisco Panorama 112 vellen. een gedrukte krant veel meer kan krant zo’n 350 000 woorden! - en
Voorts zit er een 96 bladzijden tel- bieden dan zijn digitale equivalent.’ genuanceerder is. Er werd dan ook
lende boekenbijlage én een maga- En daar is de Panorama-crew met ruim een jaar aan gewerkt. Maar
zine van 112 pagina’s in de blister bij verve in geslaagd. De krant covert wat deze eenmalige uitgave echt
de krant. het lokale nieuws uit San Fransisco uniek maakt, is de indrukwekkende
- het hoofdartikel handelt over de vormgeving. De kwaliteit van een
Prototype immense Bay Bridge die San Fran- dergelijke luxe-krant valt onmoge-
Meer dan 150 fotografen, kunste- cisco met Oakland verbindt -, en lijk online te benaderen, laat staan
naars, journalisten, vormgevers analyseert, verklaart en onderzoekt op een e-reader. Met dit pronkstuk
en auteurs boksten dit pronkstuk wat er zich in de rest van de we- bewijst McSweeney’s dat we de
mee in elkaar. En niet de minsten: reld afspeelt. Zo komen de crisis in gedrukte media nog lang niet mogen
Stephen King, Pulitzerprijswin- Congo, en de oorlogen in Irak en Af- afschrijven. Moge krantenuitgevers
naar Michael Chabon en uiteraard ghanistan die tot op vandaag blijven van over de hele wereld hier een
McSweeney’s-bezieler Dave Eggers. aanzwengelen, uitgebreid aan bod. voorbeeld aan nemen.
Diepgaande journalistiek in een arty kleedje
pess spot.co
blog
imis
De Amerikaanse uitgeverij het begin speelt de website Voor meer info, surf naar
tclu
b.
m
McSweeney’s verkoopt maan- McSweeney’s Inter- www.mcsweeneys.net.
delijks het gelijknamige literaire net Tendency
magazine, maar ook een cultuur- daarbij een
magazine - The Believer - en belangrijke
een dvd-tijdschrift: Wholphin. rol. Recen-
Deze drie producten doorkruisen telijk heeft
elkaars pad. Zo werd het eerste de uitgeve-
nummer van Wholphin bij het rij ook een
McSweeney’s-magazine verpakt. eigen iPhone-
m
.co
Alle drie de tijdschriften dra- applicatie
am
e
str
nd
gen diepgaande journalistiek en ontwikkeld. Als
rla
nde
wo
kunstige vormgeving hoog in het je die aanschaft,
vaandel: literaire verhalen, lange ontvang je dagelijks
recensies en interviews worden nieuws, updates en
in een arty kleedje gestopt. aankondigingen van
McSweeney’s opereert voorna- de website, en weke-
melijk in de printsector, maar lijks een verhaal uit het
is tegelijkertijd op zoek naar McSweeney’s-tijdschrift, een
nieuwe manieren om nieuwe interview, een strip, een song gizmodo.com
lezers aan te trekken. Al van bij of een kort filmpje. forestbooks.net
25