Igv 2015 öğr kop 1

İKTİSADİ GELİŞME ve VERGİLENDİRME DERSİ 2015
KIŞ DÖNEMİ
ÖĞRENCİ KOPYASI 1
DOÇ.DR.MUSTAFA DURMUŞ
Doç.Dr.Mustafa Durmuş 1

DERS PLANI
• I. Giriş,Tarihsel Gelişim, Kavramlar ve Azgelişmişlik Sorunları
• II. Kalkınma –Büyüme Teorileri
• Kalkınma teorileri
• Büyüme Teorileri
• Klasik Büyüme Teorisi
• Marksist Büyüme Teorisi
• Keynesgil Büyüme Teorileri / İhracata Dönük Büyüme
• Teorileri
• Neo-Klasik Büyüme Teorileri
• Yeni(Endojen) Büyüme Teorileri
• III. Sermaye Birikimi – Kalkınma / Büyüme İlişkisi
• Sermaye birikimi
• Reel tasarrufların mobilizasyonu
• Yatırım- büyüme ilişkisi
• Vergileme-büyüme ilişkisi

DERS PLANI
• IV. Özel tasarrufların mobilizasyonu sorunu
• Finansal piyasalar ve gelişmekte olan ülkelerde tasarrufların
• mobilizasyonu sorunu
• Finansal piyasaların geliştirilmesinde vergi politikasının rolü
• V. Alternatif Strateji : Kamu kesimi tasarrufları ve vergi
• politikası
• Örnek olay : 1868 Meiji Restorasyonu
• VI. Kamu harcamaları ve iktisadi kalkınma/ büyüme sorunu
• Dışsallıklar, sürdürülebilir kalkınma/çevre sorunları ve vergileme
• VII. Vergileme ve iktisadi kalkınma/büyüme
• Büyüme ile ilgili temel vergisel kavramlar ve tanımlar
• Gelişmekte olan ülkelerde vergi sistemleri / yapıları

DERS PLANI
• VIII.Vergi Politikası : Kamusal tasarrufların Artırılması
• Vergi oranlarının değiştirilmesi
• - Ek Kayıp Analizi ve Laffer Eğrisi
• - Uygulamada farklı vergilerin farklı iktisadi
• etkileri
• - Vergi oranları ve kayıt dışılık
• Vergi tabanının genişletilmesi
• Vergi yönetiminde etkinliğin sağlanması
• Temel vergi reformu
• Vergi reformlarının sonuçları
• Vergi reformunun normatif analizi
• Vergi reformu siyaseti
• Optimal vergileme
• Etkin ve adil bir vergi sisteminin temel nitelikleri

DERS PLANI
• IX. Vergi Politikası : Özel Tasarrufların Artırılması /Teşvik Teorisi
• Tasarrufların vergilendirilmesinin özel tasarruflar üzerindeki etkileri
• İkame ve gelir etkileri
• Tasarruf-faiz esnekliği ilişkisi
• Tasarrufların vergilendirilmesinin yatırımlar üzerindeki etkileri
• Vergileme ve uluslararası sermaye
• Vergileme ve risk alma
• Vergileme ve işgücü
• Özel tasarrufların toplam tasarruf düzeyi üzerindeki etkileri
• X. Vergi teşviklerinin yatırımlar üzerindeki etkileri : Neo-Klasik Analiz : Sermayenin Kullanım Maliyeti
• Teşvik uygulamalarına yol açan nedenler
• Tanımlar, uygulama istatistikleri ve dünyada teşvik örnekleri
• Teşviklerin teorik gerekçeleri
• . Sermaye birikimi yetersizliği
• . Piyasa başarısızlıkları ve İkinci En İyi Çözümler
• . Ölçek ekonomileri ve yüksek sabit maliyetler
• . Olumlu dışsallıklar
• . Enformasyon asimetrisi ve özellikli piyasalar
• . Diğer nedenler
• Türkiye’de teşvik uygulamaları

KAYNAKÇA
• Wallerstein, Immanuel,
• -The Modern World System I: Capitalist Agriculture and
the Origins of the European World Economy in the
Sixteenth Century, 1979.
• -The Modern World System II: Mercantilism and the
Consolidation of the European World-Economy, 1600-1750,
1980 .
• -The Modern World System III: The Second Era of Great
Expansion of the Capitalist World-Economy, 1730-1840s,
1988.

KAYNAKÇA
• Andre Gunder Frank, "The Development of
Underdevelopment", 1966.
• Samir Amin, “Unequal Development: An Essay on the Social
Formations of Peripheral Capitalism”, 1976.
• A.P. Thirlwall, Growth and Development, 2005.
• M.Gillis, D.Perkins, M.Roemer, D. Snodgrass, Economics of
Development, 1996.

KAYNAKÇA
• N. Gemmell, “Taxation and Development”, Surveys in
Development Economics (edt. N. Gemmell), 1987 içinde,
s.269-306.
• Robin Burgess ve Nicholas Stern, “Taxation and
Development”,Journal of Economic Literature Vol.31,No.2
(June 1993), s.762-830’dan çeviren Mustafa Durmuş,
“Vergileme ve Kalkınma”, Maliye Dergisi, Sayı 152, Ocak-
Haziran 2007, s. 1-59.

KAYNAKÇA
• Fikret Başkaya,
• Paradigmanın İflası: Resmi İdeolojinin
Eleştirisine Giriş, Özgür Üniversite, 2009.
• Azgelişmişliğin Sürekliliği, Özgür Üniversite,
2004.
• Kalkınma İktisadının Yükselişi ve Düşüşü,
Özgür Üniversite, 2004.

Temel Sorular
• 1. Kalkınma sorunsalı nedir?
• 2. Kalkınma - büyüme ilişkisi nedir? Her tür büyüme kalkınma anlamına
gelir mi?
• 3. Kalkınma- büyüme - ekoloji nasıl bir etkileşim içindedir?
• 4. Azgelişmişliğin nedenleri nelerdir?
• 5. Günümüzde kapitalist üretim tarzı altında kalkınmak mümkün müdür?
Kapitalizm artık kalkınmanın önünde engel midir?
• 6. Küresel kapitalizm altında kalkınma paradigması geçerli midir yoksa
çökmüş müdür?
• 7. Uluslar arası ve yerli piyasalara dayanılarak kalkınma ve sanayileşme
mümkün müdür?
• 8. Kalkınma açısından 2008 krizinden ne tür dersler çıkartılabilir?
• 9. Kalkınma ve gelişme için üretim tarzını değiştirmek gerekli midir?
• 10. Vergi politikaları ile kalkınma ve gelişmeyi ne ölçüde
gerçekleştirebiliriz?

• I. Tarihsel Gelişim, Kavramlar ve
Azgelişmişlik Sorunları

• Tarihte Görülen Beş Toplum Biçimi:
• İlksel Toplum
• Köleci Toplum
• Feodal Toplum
• Kapitalist Toplum
• Sosyalist Toplum
12
TOPLUMLARIN GELİŞİMİ
Doç. Dr. Mustafa Durmuş

• (i) Temel amacı, güdüsü kâr elde etmek, sermaye
ve servet biriktirmektir ve temel araçları özel
mülkiyet ve fiyat mekanizması ve reel ve finansal
piyasalardır.
• (ii) Üretim araçları genelde özel mülkiyete /
teşebbüse aittir (devlet kapitalizmi hariç) ve
bunlar kar amaçlı olarak kullanılırlar.
• (iii) Kaynak tahsisi, arz, talep, fiyat, bölüşüm,
yatırım vb. kararları tamamen ya da çoğunlukla
piyasadaki aktörler tarafından alınır.
Kapitalizmin bazı temel özellikleri
İzinsiz çoğaltılamaz- Doç.Dr.Mustafa
Durmuş
13

• (iv) Üretim süreci sonunda elde edilen kâr
sermaye sahibine kalır ve bu kâr diğer sermaye
kesimlerince ve vergi biçiminde devlet ile
paylaşılır.
• (v) İşçilere, işverenler tarafından ücret adı
altında ödeme yapıldığından kapitalizm ücretli
emek sistemidir.
Kapitalizmin bazı temel özellikleri
Durmuş
14

• Kapitalizm “Meta fetişizmi” ne yol açar. Bu durum dolaşımda olan bir
malın/metanın iki ayrı yönü ile ilgilidir.
• İlki o malın gerçekte ne iş gördüğüyle alakalı olan ‘kullanım değeri’,
diğeri piyasa da kazandığı değer, yâni, ‘değişim değeri’dir.
• Kullanım değeri bir metanın işlevidir, örneğin bir ceketin ‘bizi
soğuktan korumak için’ üretilmiş olması gibi ne iş gördüğüyle ilgilidir.
• Değişim değeri bu ceket piyasaya çıktığında, vitrinlere yerleştiğinde,
diğer metalarla, insanla ve parayla ilişki içerisine girdiğinde kazandığı
değerdir.
• Böylece, ceket işlevinden sıyrılıp bambaşka bir sanal görüntüye sahip
olur. Onun artık bir markası, fiyatı, kullanacak olana sağlayacağı
“imaj” gibi özellikleri vardır.
Meta fetişizmi:
Kullanım değeri x Değişim değeri
Durmuş
15

• Kapitalizmde metaların kullanım değerleri önemini yitirir ve
değişim değerleri belirleyici olur. Mallar ve hizmetler
değişim değeri üzerinden fiyatlanır.
• Örneğin, gençler Apple ürünü ‘iphone/ipad’ ya da
‘blackberry’ cihazlarından satın aldıklarında sadece modern
bir iletişim cihazı satın almazlar.
• Bu cihazlar, bahsedilen meta fetişizminden dolayı onlara ayrı
bir hüviyet, ayrı bir imaj, hava kazandırır (!)
• Kapitalizm en mahrem, en insani duygularımızı bile
piyasalaştırır, metalaştırır, hayatı meta fetişizminin sanal
dünyasına eklemler.
Meta fetişizmi:
Meta fetişizmi:
Durmuş
16

Sosyalizm
• Toplumun, onu var edenler tarafından
kolektif yönetimi.
• Kolektif-ortak mülkiyet.
• Üretim, “kar elde etmek” için değil, yalnızca
“ihtiyaçların karşılanması” için yapılır.
• Kaynak tahsisi demokratik-planlama ile yapılır.
• “Meta fetişizmi” ortadan kalkar.
• Sosyalist üretim tarzında mal ve hizmetler ihtiyaçları
karşılamaya yönelik olarak “kullanım değerleri” esas
alınarak üretilirler.
Durmuş
17

• 1. Merkantilizm: (16.yy - 18yy) :
• Makineleşme öncesi dönem.
• İş bölümü yaygınlaşmakta, sermaye birikimi temelde ticaret,
tarım ve madencilik alanında gerçekleşmekte.
• Robinson Crusoe (17.yy) ilkel birikim dönemini anlatır.
• Üretim araçlarının üretimi ikincil bir öneme sahip.
• Tüketim malları üretimi kısıtlı el işçiliği ile yapılabilmektedir.
Kapitalizmin tarihsel birikim
dönemleri
Durmuş
18

• 2. Liberal rekabetçi dönem (İngiltere Sanayi
Devrimi):
• Önce tekstil, sonrasında ise tüm sanayide
gerçekleşen sanayi devrimi dönemi.
• Birikim modern sanayiye, üretim araçları
üreten sanayiye kaydı.
• Fabrikalar , ulaştırma, iletişim, demiryolları,
telgraf, limanlar, buharlı gemiler ve genelde bir
alt yapı inşa dönemi.
• Kapitalistler arasındaki yoğun rekabetin ve
boom- bust döngülerinin dönemi.
• Bu dönemde fiyat rekabeti iktisadi faaliyetlerin
yönetilmesinde merkezi bir rol oynadı.
dönemleri
Durmuş
19

• 3. Tekelci kapitalizm (emperyalizm):
• 19yy’ın son çeyreğinde ortaya çıktı.
• Sermaye bir spiral biçiminde yoğunlaşıp merkezileşti ve giderek
küreselleşti.
• Kurumsal örgütlenme baskın tip haline geldi ve sınaî menkul kıymetler için
bir piyasa oluştu.
• Sanayiler oligopolist firmaların denetimine girdi ve fiyat, hâsıla, yatırım
düzeyi ile ilgili kararlar ve faaliyetler rekabetle değil, oligopolistik kurallara
göre oluştu.
• Otomobil, bilgisayar ve uçak yapımlarıyla sanayi daha da genişledi.
• Üretim sektörü giderek tüketim sektörünün büyümesine bağımlı hale
geldi.
dönemleri
Durmuş
20

• 4. Tekelci olgun kapitalizm:
• 1950’ler….
• Sweezy ve Magdoff:
• Olgun kapitalist ekonomiler büyümeyi sürdürebilmek için, sürekli artmakta
olan ekonomik artığı emebilecek yeni talep kaynakları bulmak zorundadır,
yoksa büyüyemezler.
• Diğer taraftan artan verimliliklerle sürekli büyüyen bu ekonomik artığın
yeni karlı yatırım alanlarına yöneltilmesi, yeni yatırım alanları bulmanın
güçlüklerinden dolayı, giderek zorlaşır.
21
dönemleri
Durmuş

• Çünkü;
• Temel sınaî alt yapının yeni baştan kurulmasına gerek yoktu,
• Otomobil gibi çığır açıcı gelişmeler her zaman mümkün değil,
• Gelir ve servet eşitsizliği arttı, bu da yoksulların tüketimini kıstı,
• Zenginler fonlarını giderek daha spekülatif faaliyetlere yatırdılar,
• Yeni yatırımlar azaldı,
• Oligopolleşme sistemin dinamizmi ve esnekliğinin temeli olan fiyat
rekabetinin giderek yok olmasına neden oldu.
22
Olgun ekonomiler uzun süreli durgunluğa
girdiler
Durmuş

5.Tekelci finans kapital aşaması
(finansallaşmanın hızlanması)
• Finansallaşma stagnasyona yanıt oldu.
• FIRE, yani finans, sigorta ve gayrimenkul gibi alt parçalardan oluşan finans
sektörü;
• Sanayinin ekonomik artık üreten kapasitesini dengeledi.
• Hem finans sektöründe yeni istihdam yarattı, hem de varlık zenginleşmesiyle reel
sektör için efektif talep oluşturdu.
• Finans sektörü reel sektörde elde edilen karların değerlenebilmesi için ciddi
imkânlar yarattı.
• Kapitalistler her zaman sermayelerini büyütme arzusu içinde olduklarından,
paralarını finansal piyasalara akıttılar.
• Finansal sektör, çekici- exotik finansal araçlar sundu (menkul kıymetleştirme,
CDO ve CDS’ler, türev piyasalar).
Durmuş
23

•
Kapitalizmin son 30 yılının
dönüştürücü alt yapı ve üst yapı
dinamikleri
24Doç.Dr.Mustafa Durmuş

• Dönüştürücü alt yapı dinamikleri:
• Küresel kapitalist kriz
• Küreselleşme
• Rekabet biçiminin değişmesi / tekelleşmenin artması
• Finansallaşma
• Özelleştirmeler ve kamunun küçültülmesi
• Emek tasarruf edici ve emekçiyi ikincilleştiren teknoloji uygulamaları (özellikle de kamu
sektöründe)
• Dönüştürücü üst yapı dinamikleri:
• Burjuva ideolojisindeki dönüşüm: Neo liberal ideoloji
• Ekonomi politikaları
• Sosyal devletin çöküşü ve yeni yönetişim anlayışı
• Neo liberalizm muhafazakârlık ve dinsel ittifak: Piyasa İslam'ı / Kültürel hegemonya
• Sarı sendikacılık ve sendikal bürokrasi

• 1945–75 dönemi yaygın bir biçimde:
• ABD’de ‘Altın Çağ’, Avrupa’da ‘Sosyal Devlet ya
da Sosyal Demokrasi’ ve azgelişmiş dünyada
‘Ulusal Kalkınma’ dönemi olarak adlandırılır.
• 1980’lerin başlarından itibaren bu dönem
sona erdi ve yerini ‘Neo liberalizm’ aldı.
Dönüştürücü alt yapı dinamikleri

• Bu dönemin temel özelliği;
• küreselleşme ve finansallaşmanın hızlanması ve
baskın hale gelmesi,
• tekellerin (ya da oligopollerin) hayatın her
alanında yaygınlaşması ve
• devletin ekonomiye müdahale alanının
daraltılarak, özelleştirmeler, taşeronlaştırma
aracılığıyla uluslararası piyasaların ve bunların
aktörleri dev sermaye şirketlerinin tam
hegemonyasının tesis edilmesidir.

• Bu dönemde ayrıca kapitalist krizlerin kısa dönemli iş
döngüleri olmaktan ziyade çok uzun yıllar süren uzatılmış
durgunluklara (stagnasyon) ve büyük resesyonlara dönüşmesi
ve
• bunların da üst yapıda burjuva demokratik devletlerden
vazgeçilerek finansal oligarşik yapılara yönelimi gibi eğilimler
söz konusudur.

• 2010 yılında, tüm dünyadaki reel mal üretiminin toplam değeri
ortalama 55–60 trilyon $ iken, finans piyasalarındaki yıllık toplam
işlem hacmi bunun 63 katı yani 3,450 trilyon $’dır.
• Dünya mali varlık stok hacmi 1980’de 12 trilyon $ iken 2007’de
196 trilyon $ oldu.
• Bu stoklar dünya hasılasının (derinlik) 1980’de % 120’sini,
• 2007’de ise % 356’sini oluşturuyordu.
Küreselleşme ve finansallaşmanın
boyutları

• Küresel düzeyde sermaye ağının nasıl oluştuğu
finans kapitalin kontrol gücünü sergiler:
• Dünyada 2007 yılı itibariyle 43,060 çok uluslu
şirketten oluşan bir sermaye ağı var.
• Bu ağ küresel kapitalist ekonomik gücün kaynağını
oluşturuyor.
• Bu ağın % 40’ı tek başına 147 şirket tarafından
kontrol ediliyor. Özellikle en tepedeki 50 şirketten
biri hariç kalan tamamı finans şirketlerinden
oluşuyor.
Küreselleşme ve finansallaşmanın
boyutları

Kapitalist sınıf zenginleşmesinin yeni yönü

Küresel servet eşitsizliği:
En zengin % 1’in serveti kalan % 99’unkine eşit…
Oxfam Issue Briefing
January 2015
• Küresel servet giderek daha az sayıda zengin seçkinin elinde birikiyor.
• Bu zenginler zenginliklerini asıl olarak finans, ilaç ve sağlık sektörü gibi
sektörlerden elde ediyorlar.
• Bu sektörlerde faaliyet gösteren şirketler her yıl siyasilere, çıkarlarını
koruyan kollayan yönde politikalar uygulamalarını sağlamak için,
milyonlarca dolarlık kaynak aktaran lobicilik faaliyetlerinde bulunuyorlar.
• ABD’de en büyük lobicilik bütçe ve vergi alanlarında dönüyor.

January 2015
• Credit Swiss’in verilerine göre, 2010 yılından bu yana dünyanın en zengin
yetişkin % 1’i küresel servetten aldığı payı giderek artırdı.
• Öyle ki 2014 yılında bu en zengin % 1 küresel servetin % 48’ine, kalan % 99 ise %
52’sine sahip oldu.
• Bu kalan % 52’nin neredeyse tamamı ise en zengin % 20’lik gruba ait.
• Yani dünyanın en yoksul konumundaki % 80’i servetin sadece % 5’ine sahip
olabiliyor.
• Bu trend böyle devam ederse şekilde görüleceği gibi önümüzdeki iki yıl içinde bu
% 1’lik grup payını daha da artıracak ve 2016 yılında bu pay % 50’yi aşacaktır.
• Buna karşılık, en yoksul % 99’un payı daha da küçülecektir.

January 2015

January 2015
• Bu süreçte en tepedeki % 1’in payı en kalan % 99’dan daha hızlı arttı.
• 2010 yılında örneğin en zengin 80 kişinin toplam servetinin değeri 1,3
trilyon dolar iken 2014’te bu rakam 1,9 trilyon dolara ulaştı.
• Yani bu azınlığın servetinde 4 yılda 600 trilyon dolarlık artış ya da
nominal olarak % 50 artış gerçekleşti.
• Diğer taraftan en yoksul % 50’nin payı özellikle de 2010 yılından bu
yana giderek azalıyor.

January 2015

January 2015
• Bu en zengin 80 seçkinin servetlerinin toplamı, dünya nüfusunun
yarısının, yani 3,5 milyar insanın servetinin toplamına eşit.
• Diğerlerinin servetleri yerinde sayarken bu 80 kişinin servetindeki hızlı
artış nedeniyle aralarındaki açık da giderek artıyor.
• Ayrıca milyarderlerin kendi aralarındaki servet farkı da açılıyor.
• Öyle ki 2010 yılında dünyanın en yoksul % 50’sinin servetine sahip olan
toplamda 388 milyarder varken, 2014 yılında bu sayı 80’e geriledi.

January 2015

Joseph Kishore, Wealth of world’s billionaires surges
past $7 trillion
http://www.wsws.org/en/articles/2015/03/04/forb-m04.html?view=mobilearticle, 4 March 2015
• Geçen hafta Pazartesi günü yayımlanan Forbes Dergisi’ne göre, dünya milyarderlerinin
toplam servetleri geçen yıl 6,4 trilyon dolardan, bu yıl itibariyle 7,05 trilyon dolara
yükseldi.
• Bu arada milyarder sayısı da % 11 artarak 1,826’ya ulaştı. Kişi başı ortalama servetin
tutarının 3,8 milyar dolar civarında olduğu tahmin ediliyor.
• Bu kesimlerin servetleri, dünya borsaları ve diğer finansal piyasalar görülmemiş ölçüde
yükselişe geçerken,
• düşen petrol fiyatları ve iyice zayıflayan avroya rağmen ülke ekonomilerin çok kötü
durumda olması,
• miktarsal kolaylaştırmadan, ultra düşük faiz politikalarından ve diğer devlet
politikalarından asıl yararlananların bu büyük finans zenginleri olduğunu ortaya koyuyor.

Finansallaşma
• Ekonomide hızla bir spekülatif finans sermayesi, gelir ve servet dağılımının
çok daha adaletsiz ve eşitsiz bir hale gelmesine neden olduğu gibi,
• kullanılan tüketici kredilerinin (yatırım kredisinden ziyade) çok büyük
boyutlara erişmesine ve de iç ve dış borç stoklarının (kamu ve özel) hızla
artmasına,
• döviz kurunun hızlı bir biçimde yükselmesine neden oldu.
• Kuşkusuz böyle bir gelişim var olan durgunluğun aşılmasında bir çözüm
gibi gözükürken,
• aynı zamanda yeni finansal krizlerin de tetikleyicisi oluyor.
•

Finansallaşma
• Nitekim toplam kredi stoku 2010 yılında 532 milyar lira iken, bu rakam sürekli yükselerek
2011’de 690 milyar lira,
• 2012’de 802 milyar lira, 2013’te 1,058 trilyon lira ve nihayet 2014 yılının üçüncü çeyreğinde
1,200 trilyon liraya ulaştı.
• Böyle bir finansallaşmanın diğer yüzünde yer alan borçlanma rakamlarına bakıldığında,
• 2002 yılında kullanılan ihtiyaç kredisi tutarının 3,3 milyar liradan, 2013 yılında 182 milyar
liraya fırladığı görülecektir.
• Yani 11 yılda ihtiyaç kredisi kullanımı 55 kat arttı.
• İhtiyaç kredisi kullanan sayısı da 1,3 milyon kişiden 11,2 milyon kişiye çıktı .
• Bu da dokuz kat artış anlamına geliyor.
• Yani AKP iktidarları döneminde ilave 9,9 milyon kişi borçlular arasında yerini aldı.

Finansallaşma
• Bu borçluların yaklaşık yarısını (4,8 milyon) ücretli emekçiler oluşturuyor.
• Borçları en hızlı artanlar ise aylık 1000 lira gelir elde eden en düşük gelir
grubu.
• Bu dönemde bu kesimin ihtiyaç kredisi borcu yirmi bir kat artarak 1,8
milyar liradan 38,4 milyar liraya ulaştı.
• Vade dilimleri açısından ele alındığında bu dönemde en hızlı artan
borçların 328 kat ile 66 milyon liradan 21,7 milyar liraya çıkan 37-48 ay
vadeli krediler olduğu görülüyor.
• Kanuni takipteki borçlar ise bu dönemde beklendiği gibi otuz dokuz kat
artış gösterdi.

Finansallaşma
• T. Bankalar Birliği’nin verilerine göre, Haziran 2014’te 360 milyar liraya ulaşan tüketici
kredilerinden (üçte ikisi ihtiyaç kredilerinden ve kredi kartlarından oluşuyor) 12 milyar liralık
kısmı batık kredi.
• İhtiyaç kredisi olarak kullanılan kredi kartların ile borçlananların sayısı 20 milyon kişiye
yaklaştı.
Bir başka anlatımla, Türkiye’de hane halkı borç stoku / GSYH oranı 2003 yılında yüzde 7,5 iken,
2013 yılında yüzde 55,2’ye kadar yükseldi.
• Tüketime yönelik kredilerdeki artışın sürmesi halinde, yükselen döviz kuru ve faiz oranı ile
birlikte, bu gelişme ekonomide tüketicilerin (konut alanlar da dâhil) ve inşaat firmalarının bir
borç temerrüdüne girmesi ve bu da bankacılık sektöründe bir finansal krizle
sonuçlanabilecektir.
• Böyle bir krizden, Türkiye’de borçlu bireylerin yanı sıra, bankacılık sektörü ve bireysel krediden
beslenen inşaat ve otomotiv sektörü de ciddi olarak etkilenecektir.

Finansallaşma
• Bireysel tüketici kredisi borçlarına ilişkin bu
veriler, hem iç tasarruf oranının neden bu
denli düşük olduğunu,
• hem de bu kesimleri tasarrufa yöneltmeye
dönük politikaların pratikte gerçek bir
karşılığının olmadığını ortaya koymaktadır.

• Finansallaşan ekonomide ucuz kredi emekçi
sınıfları sisteme bağlarken, sınıf bilincini
zayıflattı.
• Finansal sektörde çalışan emekçilerin sınıf
içindeki payı arttı.
• Bu kesimler sınıf bilinci ve eylemlilik
anlamında geleneksel sanayi işçisinin
gerisindeler.
• Zira kendilerini beyaz yakalı ve orta sınıf (!)
olarak görüyorlar.
• Türkiye’de bankalarda çalışan sayısı 220,000
civarında.
45 Doç.Dr.Mustafa Durmuş
Finansallaşma işçi sınıfını yapısını değiştirdi, emek
örgütlerini zayıflattı

• Finansallaşan ekonomide emekçiler giderek artan biçimde
borçlandırılarak tüketime teşvik ediliyorlar.
• Emekçiler tüketici kredileri ile ev, araba ve diğer tüketim
malı alımlarına yöneltildi.
• Tüm bu gelişmeler emekçilere borçlarını geri ödeyememe,
sahip olduklarını kaybetme korkusu yaşatıyor.
• Bu durum işlerini kaybetmemek adına onları örgütlü
mücadeleden ve sendikal faaliyetten uzak tutuyor.
• Emekçiler borçlandırılarak sistemin suç ortağı haline
getirilerek rehin alınıyorlar.
• Bu durumdaki kitleler ekonomik istikrar için izlenmekte olan
ekonomi politikalarını desteklemek durumunda kalıyorlar.
Finansallaşma işçi sınıfını yapısını değiştirdi, emek
örgütlerini zayıflattı

• Küresel reel piyasalarda da benzer bir oligopolleşme eğilimi söz
konusu.
• Yani dünya üretimi ve ticareti az sayıda çok uluslu şirket
tarafından doğrudan ve dolaylı yollarla kontrol edilmektedir.
• Dünyanın en büyük 100 çok uluslu şirketi ABD, AB ve Japonya’da
yerleşik (Triad).
• Bu şirketlerin aralarındaki ilişki klasik anlamdaki rekabetten farklı
olup daha ziyade bir rakiplik ve işbirliği diyalektiği biçiminde.
• Özellikle de fiyat rekabeti çok tehlikeli bir şey olarak
düşünüldüğünden genelde bundan sakınılır.
• Bunun yerine firmalar büyük ölçüde düşük emek gücü maliyetli
durumlara, kaynak rekabetine ve ürün farklılaşmasına yönelirler.
Küreselleşme ve reel üretimde
oligopolleşme

• Uluslararası tekelci sermayenin iktisadi gücünün yoğunlaşması ve
kontrol gücünün artması aynı zamanda dolaylı bir biçimde,
taşeronluk ve yönetim sözleşmeleri, anahtar teslimi anlaşmalar,
franchising, lisanslama ve ürün paylaşımı gibi uluslararası stratejik
ittifaklarla da sağlanıyor.
• Örnek: Star Alliance gibi mega işbirlikleri THY dahil otuza yakın
ülke hava yollarını bünyesinde topladı.
Küreselleşme ve reel üretimde
oligopolleşme

Özelleştirmeler
• Washington Uzlaşması sonrasında kamu küçültüldü,
özelleştirmeler başlatıldı.
• KİT’ler ve kamusal hizmetler özelleştirildi.
• Özelleştirme sadece mülkiyet devri ile değil,
serbestleştirme- düzenlemeden vazgeçme,
franchising, kullanma hakları, lisanslama, kamu-özel
ortaklıkları gibi yöntemlerde her alanda yapılıyor.
• Taşeronlaştırma özelleştirmenin en yaygın
uygulaması.

• 1988-2010 yılları arasında;
• Bütün dünyada toplam 2 trilyon 352
milyar dolarlık özelleştirme uygulaması
gerçekleştirildi.
• Toplam özelleştirme uygulamalarının %
44’ü AB ülkeleri, kalan % 56’sı diğer
ülkeler tarafından gerçekleştirildi.
Özelleştirmeler
Dünyada özelleştirme uygulamaları
Rakamlarla Özelleştirme, N. Doğan, ÖİB
Doç. Dr.Mustafa Durmuş 50

51
TÜRKİYE’DE YILLAR İTİBARİYLE
DAR ANLAMDA ÖZELLEŞTİRME GELİRLERİ
• Türkiye’de özelleştirme esasen AKP’nin iktidara geldiği 2002
yılından sonra hızlandı.
• 2003: 187 milyon $
• 2013: 14 milyar $ hedefleniyor (yaklaşık 100 kat).
• Türk Hava Yolları (THY), Erdemir, Tüpraş, Petkim, Türk Telekom gibi
önemli kuruluşlar özelleştirildi.
• Halka arz ve IMKB’de satışların payı % 24’ü geçmedi.
• 2003-2012 döneminde toplam özelleştirmelerin % 82.5’i (38
milyar $) gerçekleştirildi.
• 1986- 2002 : 8,053 Milyar $
• 2003-2012 : 38,042 Milyar $
• Toplam : 46,095 Milyar $.
Doç. Dr.Mustafa Durmuş

52
Özelleştirilmiş belediye hizmetleri tekrar kamulaştırılıyor
(http://ipsnews.net)
• Dünyanın pek çok yerinde içme suyu ve atık su özel işletmeciliği
ve enerji dağıtımı özel işletmeciliğinden kamucu işletmelere
dönüş trendi yaşanıyor.
• Mevcut sözleşmeler sona erdiriliyor.
• Yeniden kamulaştırmalar hem yerel yönetimler düzeyinde : ABD,
Almanya ve Fransa),
• Hem bölgesel düzeyde : Arjantin (Buenos Aires ve Santa Fe
eyaletleri),
• Hem de ulusal düzeyde : Uruguay ve Mali gerçekleştiriliyor.

53
Özelleştirilmiş belediye hizmetleri tekrar kamulaştırılıyor
• Tekrar kamulaştırmaların temel nedenleri :
• Hızla artan katılımcı payları /ücretler-tarifeler,
• Hizmet kalitesi iyileştirme sözlerinin yerine getirilmemesi,
• Halkın artan memnuniyetsizliği ve muhalefeti.
• Özel firmaların çok büyük bir kısmı, mevcut alt yapıyı genişletmedi,
yenilemedi.
• Firmalar düşük gelirli aileler tarafından karşılanamayacak ölçüde hizmet
fiyatlarında artışa gitti.
• Yönetsel faaliyetler şeffaf değildi ve hesap sorulamıyordu.
• Mustafa Durmuş: “İşçilerin grevini erteleyen devlet, kayıp kaçak
bedellerini halka ödettirerek sermayeye destek çıkıyor…”

• Özelleştirme sadece mülkiyet devri ile değil,
serbestleştirme- düzenlemeden vazgeçme,
franchising, kullanma hakları, lisanslama, kamu-özel
ortaklıkları gibi yöntemlerde her alanda yapılıyor.
• Taşeronlaştırma özelleştirmenin en yaygın
uygulaması.
Özelleştirmeler işçi örgütlenmesine darbe
vurdu

• Taşeronlaştırma sadece ucuz işçilik nedeniyle ya da kıdem
tazminatı gibi bazı yasal sorumluluklardan kurtulmak için değil,
• dayanışma kültürünü yok edip , bireyci kültürü yerleştirmek,
• sendikasızlaştırmak ve sınıf bilincini yok etmek için de yapılıyor.
• Özelleştirilen işyerlerinde uygulanan esnek emek gücü politikaları
işçi sınıfı örgütlülüğünü zayıflatıyor.
• Taşeronlaştırma kaçınılmaz olarak iş cinayetlerinin de patlamasına
neden oluyor.
• Bunun en somut son üç örneği:
• Soma madeni, Torunlar residans inşaatı ve Ermenek maden.
• Son 10 yılda 13,000 işçi iş cinayetlerine kurban gitti.
vurdu

Türkiye
• Bu arada işçilerin ve yakınlarının hayatını yakından etkileyen bir başka konu var ki
ona hiç değinilmiyor.
• Bu, işyerlerindeki sağlıksız koşulların yaratmış olduğu meslek hastalıkları ve bunun
neden olduğu ölümler.
• Bir araştırma ve deneyim (Dr Tellioğlu ):
• Meslek hastalıklarının işyerlerinde işverene getireceği mali yük ve düzenleme
yükümlülükleri nedeniyle yeterince teşhis ya da kabul edilmediğini söylüyor.
• Öyle ki Türkiye’de resmi olarak teşhis edilen meslek hastalığı vakası ile AB
kriterlerine göre kabul edilmesi gerekenler arasında 30 kat fark var.
• Yani örneğin 2012 yılında toplamda resmi olarak 395 meslek hastalığı vakası teşhis
edilmiş, ama gerçek sayı 18,743.
• Dünya Sağlık Örgütü’nün açıkladığı ortalama verilerin sadece % 2,5 düzeyinde bir
vaka Türkiye’de resmi meslek hastalığı vakası olarak kabul ediliyor.

• Taşeronlaştırma sadece ucuz işçilik ya da kıdem
tazminatı gibi bazı yasal sorumluluklardan kurtulmak
için değil,
• dayanışma kültürünü yok edip , bireyci kültürü
yerleştirmek,
• sendikasızlaştırmak ve sınıf bilincini yok etmek için
de yapılıyor.
• Özelleştirilen işyerlerinde uygulanan esnek emek
gücü politikaları işçi sınıfı örgütlülüğünü zayıflatıyor.
vurdu

IMF’den çarpıcı itiraf
• “Gelir eşitsizliği birçok gelişmiş ülkede 1980’lerden bu yana artış gösteriyor.
• Bunun nedeni, büyük ölçüde, gelirin çok önemli bir kısmının en tepedekilerin elinde
toplanmış olması.
• Nitekim gelir bölüşümünde adaletsizliği gösteren en önemli göstergelerden olan Gini
Katsayısı, aşağıdaki grafik 1'den de görülebileceği gibi giderek büyüyor .
• Bu da gelirin giderek daha adaletsiz bölüşüldüğünü ortaya koyuyor.
• Gelir eşitsizliğini besleyen en önemi etken ise sendikalaşma oranının bu
süreç içinde giderek azalmasıdır.
• (Link: Florence Jaumotte and Carolina Osorio Buitron, Power from the People
FINANCE & DEVELOPMENT, March 2015, Vol. 52, No. 1, http://www.imf.org)

• Bu verilerden hareketle günümüz kapitalizminin en
çarpıcı özelliğinden birinin küresel düzeyde
tekelleşme (ya da oligopolleşme) olduğu,
• bunun giderek genel bir eğilim halini almakta
olduğu ve dünyada bu yapıdan özerk hiçbir
ekonomik faaliyetten söz etmenin mümkün
olamayacağı ileri sürülebilir.
• Bu gerçek, dünyanın en büyük ekonomilerinin ve
en güçlü hükümetlerinin dahi finans kapitalin
saldırılarına karşı durmalarının ne denli zor
olduğunu ortaya koymaktadır.

Küreselleşme emperyalist sömürüyü daha da
arttırırken işçi sınıfının yapısını dönüştürdü (S. Amin)
• Bugün sermaye temerküzü kendisini uluslararası
tekelci sermayenin hızlı büyümesinde gösteriyor.
• Teknolojinin yanı sıra sermaye her zamankinden
daha fazla mobil durumda .
• Çünkü dev firmalar giderek küreselleşiyor ve
finansallaşıyor.
• Bugün, ulusal düzeydekine ilave olarak küresel
bir artı değer oluşumu ve bunun yarattığı bir
rant bölüşümü söz konusu.

• Yani;
• Metropol ve az gelişmiş ülkelerdeki emek gücü
verimlilikleri arasındaki fark kapanırken, ücret
farklılıkları giderek açılıyor.
• Böylece metropollere doğru akan bir emperyalist
rant oluşuyor.
• Çünkü az gelişmiş ülkelerdeki emek, değerinin
çok altında ücretlendiriliyor.
• Bu rantı artırarak sürdürmek isteyen emperyalizm
azgelişmiş ülkelerdeki işçi örgütlenmelerini daha
da baskılıyor.
Küreselleşme emperyalist sömürüyü daha da
arttırırken işçi sınıfının yapısını dönüştürdü

• Küreselleşme ve teknolojik gelişmeler azgelişmiş ülkelerde
prekarya (precartiat) adı verilen bir emekçi katmanını ortaya
çıkardı.
• Bu emekçiler uluslararası iş bölümüne uygun bir biçimde
esnek / güvencesiz istihdam koşullarında ve genelde yarı
zamanlı istihdam ediliyorlar.
• Büyük ölçüde kadınlardan, gençlerden, engelli işçilerden,
tekrar çalışmak zorunda kalan emeklilerden, eski
mahkûmlardan ve göçmenlerden, esnaftan, iktisadi değişim
nedeniyle yerlerinden edilmiş olan kalifiye ve yarı-kalifiye
işçilerden ve işsizlerden oluşuyor.
•
Prekarya

• 2008 krizi bugün hızla bir Büyük Resesyon’a, borç krizine, sosyal
ve politik krizlere dönüştü.
• Onlarca trilyon dolarlık banka ve şirket kurtarma, miktarsal
kolaylaştırma, sıfıra yakın faiz oranı politikası ve devasa alt ve üst
yapı harcaması biçimindeki maliye politikaları işe yaramadı.
• ABD hala büyümesini kriz öncesi düzeye çıkartamazken, Japon
ekonomisinde resesyon sürüyor.
• Avrupa bölgesi ise çok daha kötü durumda üçüncü bir dip
resesyona, yani küçülmeye doğru gidiyor.
• Dünyanın en ileri ve en güçlü sanayi ülkesi olan Almanya dahi ilk
kez ciddi bir daralmanın içine girdi.
Kapitalist kriz derinleşiyor
Mustafa Durmuş: “21. Yüzyılın Üçüzleri: Küresel durgunluk + Savaş + Otoriterleşme “

• ABD’deki inişin nedeni, yavaşlayan küresel büyüme ve özellikle de Avrupa daralmasının
olumsuz etkilerine ilişkin endişeler.
• Bu ülkede perakende satışlar (Eylül/Ağustos) % 0,3 düştü.
• Bu durum cılız da olsa bir süredir sözü edilen toparlanmanın sona ermekte olduğunu
gösteriyor.
• Almanya ikinci çeyrekte kötü gelen sınaî hâsıla, GSYH ve ihracat verileri nedeniyle 2014
büyümesini % 1,8’den % 1,2’ye, 2015 için ise % 2’den % 1,3’e çekmişti.
• Dünya çapında fiyat düşüşleri en çok petrol ve demir cevheri gibi temel sanayi ürün girdi
fiyatlarında da yaşanıyor.
• Brent ham petrolü % 28 ve demir cevheri fiyatları % 40 düştü.
• Bloomberg sınaî metal endeksi % 37 düştü.
• Altın 2011 fiyatlarına göre % 38 düştü.
• Mısır, Haziran ayına göre % 22, hububat % 16, soya fasulyesi % 28 (son dört yılın en düşüğü)
düştü.
• Mustafa Durmuş: DÜŞEN PETROL FİYATLARI KÜRESEL DURGUNLUĞU DERİNLEŞTİRİYOR,
KAPİTALİST REKABETİ KIZIŞTIRIYOR!
(http://mustafadurmusblog.blogspot.com.tr/2015/03/dusen-petrol-fiyatlari-kuresel.html)

• Japonya’da umut bağlanan Abenomics’in artık pilinin tükendiği
yaygın olarak kabul ediliyor.
• Çin ekonomisindeki büyüme hız kesti.
• Zira dünyanın bu en büyük ikinci ekonomisinin 2008’den bu yana
büyümesinin en önemli kaynağını oluşturan gayri menkul piyasası
inişte.
• Yatırımlar azaldı ve bunun neden olacağı bir finansal istikrarsızlık
tehlikesi yatırımcıları korkutuyor.
• Mustafa Durmuş: “Çin: Küresel Ekonominin Ters Esen Rüzgarları”
• C.P. Chandrasekhar and Jayati Ghosh:
• Ever Expanding Debt Bubbles in China and India, IDEAs, March 2015.

• Başta IMF, ECB, DB, OECD ve BIS gibi kuruluşlar olmak üzere
ekonomistlerin büyük bir kısmı yeni bir finansal krizin
patlamakta olduğu konusunda hem fikirler.
• Krizin gelmesi kesin, ama ne zaman ve hangi ülkede önce
patlak vereceği bilinmiyor?
• Araştırmacılara göre, uygulanan onlarca trilyon dolarlık
parasal kolaylaştırma politikası sadece yeni balonların
şişirilmesine yaradı.
• Bankalara ve büyük yatırım fonlarına aktarılan bu taze para
reel sektör yatırımcılarına ulaşmadı, daha ziyade finans
piyasalarında yeni ve büyük karların yaratılması ve
spekülatif kazançlar için kullanıldı.
• Böylece özellikle Fed ve ECB gibi merkez bankaları eliyle yeni
balonlar şişirilirken, özel yatırımlar çok düşük kaldı.

• Bu kez durum 2008 öncesinden de ciddi.
• Zira 2008’den farklı olarak tüm kapitalist metropol ekonomileri
çok borçlular.
• Buna karşılık bu borçların ödenmesini sağlayabilecek tek
mekanizma olan büyüme hızları çok düşük hatta ekside kalıyor.
• Bu da onları daha kırılgan hale getirirken, aynı zamanda da
emekçileri daha da baskılamalarına, yeni kemer sıkma
politikalarına razı etmelerine ve savaş gibi yollarda dışarıda
çözüm aramalarına neden oluyor.
• Diğer yandan uluslar arası sermaye hareketleri aracılığıyla kriz
giderek Türkiye gibi azgelişmiş ülkelere yıkılmaya başladı.

• Dünyadaki borç stokları Lehman’ın batışından bu yana % 38 arttı (finansal sektörün
borcu hariç).
• Kamu + özel borç stoku 2008’de % 180 iken, 2013 yılında % 212’ye yükseldi.
• Yıllardır yürütülmekte olan finansallaşma ile dünya borsaları gerçek değerlerini % 30
üzerine çıktı.
• Ayrıca trilyonlarca dolar agü’lerdeki konut ve inşaat sektörüne aktı (Brezilya ve Türkiye).
• Brezilya’da konut fiyatları % 180 arttı.
• Balonun büyüğü Çin’de oluştu. Hükümet şu ana kadar ekonomiye 13 trilyon dolar
pompaladı.
• Bu 4,4 trilyon dolarlık bir gölge bankacılığına ve bir o kadar da konut balonunun
şişmesine neden oldu. Çin’in toplam borcu (finans hariç) 2008’de % 147 iken 2013
yılında % 217’ye fırladı.
• Gölge bankacılığının (hedge fonları, sigorta şirketleri, private equity fonları brokerlar vb)
tüm dünyada işlem hacmi 70 trilyon doları buldu.
• Öyle ki ABD’de gölge bankacılığı normal bankacılık sisteminin 2,5 katına çıktı.
Cenevre Raporu (Ekim 2014):
Şişirilen balo patlamak üzere

• Yeni bir bankacılık krizi geliyor.
• Ama bu kez devletin bankaları kurtarması gündemde olmayacak.
• Dodd-Frank Yasası’na göre, müflis bankalar müşterilerinin hesaplarına el
koyabilecek (bailing in).
• Bunlara yerel hükümetlerin mevduatları da dahil.
• Türev alacaklar iflas durumunda ilk ödenecekler arasında yer aldığından, zarar
büyük olduğunda diğer alacaklıların paraları ödenmeyecek.
• Şu anda beş büyük ABD bankasındaki türev araç riskinin her bir banka için tutarı 40
trilyon dolardan fazla. Bu araçların ticareti modern bir kumar şeklinde yürüyor.
• Son dönemde bankalar Wall Street’i gezegenin en büyük gazinosuna dönüştürdüler.
• Yüksek türev ticareti karı: NYT: ABD bankalarının hesaplarında 280 trilyon dolarlık
türev araç var.
• Bu türev araç balonu patladığında hasar öyle büyük olacak ki bunun miktarını
tahmin etmek bile çok zor olacak.

• Bu yeni aşamada kriz uluslararası sermaye
hareketleri aracılığıyla giderek azgelişmiş
ülkelere ve özellikle de bunlar arasında
“yükselen ekonomiler” olarak anılan ve
aralarında Türkiye’nin de bulunduğu ülkelere
yıkılıyor.
Kriz azgelişmişlere aktarılıyor

• ABD’de Fed beklenen kararını verdi:
Finansal piyasalardan yapılan her ay 85 milyar dolarlık menkul kıymet alımına son
veriliyor.
• Bu ABD’de faiz oranlarını yükseltecek.
• IMF :
• “ABD’de faiz oranlarının yükselmesi ile azgelişmiş ülkelerden hızla yabancı sermaye
çıkışları artacak ve bu da küresel büyümeyi daha da yavaşlatırken, yeni bir finansal
krizi tetikleyecek.”
• Kapitalist üretim tarzının kendi içinden mevcut küresel krize ekonomik bir çözüm
olmadığı artık giderek netleşiyor.
• Bu yapılan son üst düzey toplantılardan her hangi bir sonuç çıkmamasından
anlaşılıyor.
• Uluslararası sermayenin krizden çıkış stratejisinde bu krizi azgelişmişlere
aktararak çıkmak olduğu gibi, tıpkı daha önceki krizlerde olduğu gibi , krizi işçi
sınıfına ödetmek, bunu sağlayabilmek için de asker-polis rejimi olarak
adlandırılabilecek daha otoriter rejimlere yönelmek ve dünyayı bir diğer büyük
savaşa sokmak gibi çözümler var.
Fed’in miktarsal sıkılaştırması geliyor

Finansal kriz oluşma mekanizması

• Gelişmiş ülkeler, merkez bankaları aracılığıyla, son beş yıllık
durgunluklarını ve toparlanmadaki başarısızlıklarının
sonuçlarını azgelişmişlere ödettiriyorlar.
• Zira merkez bankalarının sıkılaştırma politikalarıyla
yükselen ekonomilerden sermaye çıkışları artacak, döviz
kurları yükselecek, doğrudan yabancı sermaye yatırımları
azalacak, enflasyon artıp, ihracat yavaşlayacak ve tüm
bunlar da azgelişmiş ekonomilerin daralmasına neden
olacak.
• Özellikle büyümeleri ihracatlarına bağımlı olan yükselen
ekonomiler bu gelişmelerden çok ağır bir biçimde
etkilenecek.
•
Finansal kriz oluşma mekanizması

• 26 ülkeyi içeren endeks; 2012 yılı için, cari hesap
dengesi, kredi büyümesi, kısa vadeli dış
borçların ve dış borç servisinin toplam rezervler
içindeki payı, finansal açıklık ve döviz kurlarından
oluşan bir sepete göre hesaplanıyor ve en yüksek
risk 20 puan olarak belirleniyor.
• Türkiye 18 puan gibi rekor bir puan ile yabancı
sermaye akımlarının donması durumunda en
riskli ülke olarak ortaya çıkıyor.
• (The Economist, Which emerging markets are most vulnerable to a freeze in capital inflows?,
The capital-freeze index,, http://www.economist.com, Sep 7th 2013).
Doç.Dr. Mustafa Durmuş 74
The Economist:
En riskli “yükselen ekonomi”: Türkiye

• Endeksin bileşenleri olarak, cari hesap dengesinde, cari açığı % 6,3 olarak en
riskli üçüncü;
• kısa vadeli dış borçlar ve dış borç servisinin döviz rezervleri içindeki payı % 150
olarak en riskli üçüncü;
• 2009–2012 döneminde yıllık ortalama % değişme cinsinden iç kredi artışı
olarak % 114 ile birinci;
• finansal açıklık ( 0–1000) içinde 200 puan ile birinci ve
• Ocak-Ağustos 2013 döneminde dolar karşısında ulusal paraların değerindeki
yüzde değişme cinsinden % 13 değer kaybederek yedinci sırada yer alıyor.
• Böylece Türkiye aralarında G. Afrika, Ukrayna ve bazı L. Amerikan ülkelerinin
bulunduğu kırmızı bölgenin en başında yer alıyor.
• Mustafa Durmuş:
• DOLARIN YÜKSELİŞİNİN İKTİSADİ VE SİYASAL ETKİLERİ
75
The Economist:
En riskli “yükselen ekonomi”: Türkiye
Doç.Dr. Mustafa Durmuş

• Ekonomik krizler kapitalist sistem için işlevseldirler.
• Öyle ki krizler sermayeye dengesizliklerini ve ayarsızlıklarını
yeniden düzenlemede yardımcı olurlar ve sermayenin
genişlemesinin yeni bir dönemi için temel oluştururlar.
• Yani düzenli iş-döngüsü krizleri sisteme yardımcı olur.
• Ancak bu döngülere ilaveten ekonomide uzun dönemli trendlerde
mevcuttur.
• Örneğin 1960’lardan bu yana onlarca yıldır kapitalist ekonomilerin
büyüme trendi yavaşlıyor.
• Bu sorun ABD, Japonya ve Avrupa gibi gelişmiş ekonomilerde
yaşanıyor.
• Büyüme oranları % 1’e doğru geriliyor.
• Bu demektir ki bu ülkelerin ekonomileri bu oranlarda ancak 70
yılda bir iki katına çıkabilecektir.
Kriz?

• Şüphesiz kapitalist sınıf sadece 70 yılda iki katına çıkmayı
kabullenmeyecektir.
• O halde ne yapacaklar?
• Eğer pasta büyümüyorsa, pastadaki payınızı artırabilmenin tek yolu
pastayı yeniden bölüşmek ve diğerlerinin payını azaltarak sizinkini
büyütmektir.
• Bu bağlamda bir dünya savaşı öngörüsü afaki değil.
• Afganistan, Libya ve Irak savaşlarını üst üste ekleseniz durumu
kurtarmaya yetmiyor.
• Ekonomiyi teşvik etmek için daha işin başında bu küçük savaşlar
gibi 15 tane daha savaşa ihtiyaç var.
• Yapacakları şey bu nedenle de ekonomileri yeniden
finansallaştırmaktı.
• Bunu hali hazırda yaptılar ama durumu daha da kötüleştirdiler.
Kriz- savaş- otoriter yönelimler

• Kaldı ki savaşların sadece yeniden paylaşım ve kriz çözücü etkileri yok.
• Bu savaşlar emekçilere ve sistem muhaliflerine de bir gözdağı niteliğindedir.
• Zira savaş dönemleri olağanüstü hal dönemleridir. Demokratik hak ve özgürlükler,
her türlü muhalif örgütlenme, grevler, gösteriler, mitingler ya tamamen yasaklanır
ya da askıya alınır.
• Aynı zamanda milliyetçilik, şovenizm ve ırkçılık azdırılarak faşizm dalgası da
yükseltilir ve azınlıklar, muhalifler ve sosyalistler ciddi hedef haline getirilirler.
• Bugün Türkiye 30 yıldır devam eden bir iç savaşın yanı sıra hemen sınırında, Orta
Doğu’da şimdilik bir bölgesel savaş görünümüne sahip bir dünya savaşının eşiğinde.
• The New York Times’ın haberine göre Obama Yönetimi önümüzdeki 30 yıl boyunca
nükleer silah kapasitesini yenilemek için 1trilyon dolardan fazla bir kaynak ayırmayı
planlıyor.
• ABD ve emperyalist blok IŞİD’i olduğundan çok daha büyük bir canavar gibi
göstererek yeni işgaline ön hazırlık yapıyor.

• Başta IMF ve DB olmak üzere uluslara arası kuruluşların
raporları krizin derinliğinin bir kanıtı.
• Zira bu raporlar yakın gelecekte bir ekonomik büyüme
artışının olmayacağını ileri sürüyor.
• Krizin derinleşmesi ise temel kapitalist güçler arasındaki
gerilimin ve militarizmin yükselişe geçmesinin sürükleyici
gücünü oluşturuyor.
• Uluslararası düzeydeki bölünme de giderek derinleşiyor.
• ABD finans sektörü, ECB’nin miktarsal kolaylaştırma
programını daha da genişleterek sürdürmesini istiyor.
• Alman sermayesi ise bunun kendi pozisyonunu
zayıflatacağını düşünerek buna karşı çıkıyor.
• Bu çekişme geçmişte Ekim 1987’deki borsa çöküşünün
nedenlerinden biriydi.

• ABD faizleri yükseltip, ECB ve Japon merkez bankaları
düşürdüğünde carry trade’nin koşulları oluşuyor.
• Yani yatırımcılar uluslar arası piyasalarda düşük faizle borçlanıp
ABD’deki varlıklara yatırım yapıyorlar.
• Summers Almanya’yı eleştiriyor ve mevcut durumu 1930
Depresyonu ile kıyaslıyor.
• Alman maliye bakanı ise krizin nedeninin ABD olduğunu ileri
sürüyor.
• ECB bölünmüş durumda.
• Almanya miktarsal kolaylaştırma politikalarının daha fazla
sürdürülmesine karşı.
•

• Tarihe bakmak gerekli:
• 1910’lı yıllardaki ekonomik büyümenin sonlanması sistemik
krizin mekanik araçlarla çözüme kavuşturulmasını, yani
rakiplerin birbirlerine karşı askeri araçlara başvurmasını da
beraberinde getirmişti.
• Bugün bu koşullar daha da geçerli, dolayısıyla mekanik
araçlar için hazırlıklar yapılıyor.
• Durgunluk ve resesyonun kalıcı hale gelmesiyle militarizmin
küresel olarak yükselişe geçmesi tesadüf değil.
• Almanya ve Japonya 20yyın ilk yarısındaki tutumlarına geri
dönüyorlar.

• 1.D.S’dan 100 ve 2.D.S’dan yaklaşık 75 yıl sonra Alman siyasal elitleri
tekrar savaşı kaşımaya başladılar.
• Almanya’nın Avrupa ve dünyadaki liderliğini ön plana çıkartan propaganda
faaliyetlerine başladılar.
• Bu yıl Alman Cumhurbaşkanı, şu ana kadar süren askeri kısıtlamalara artık
son vereceklerini açıkladı.
• Alman Hükümeti Ukrayna’da sağcı bir darbeyi desteklerken, Rusya’ya karşı
ekonomik savaşı da başlattı.
• Orta Doğu’da IŞİD’in neden olduğu durumu kullanarak ekonomik ve politik
çıkarlarını askeri araçlarla korumaya başladı.
• K. Irak’ta Peşmergeyi silahlandırdı, Suriye’ye karşı yapılan hava saldırısına
destek verdi.
• Bu arada Almanya’nın kendi içinde şu ana kadar görülmemiş bir askeri
propaganda tüm medyaya hakim oldu.

• ABD emperyalizmi Orta Doğu’da savaşı körüklüyor ve aynı
zamanda Rusya’ya ve Çin’e karşı Asya’da yığınak yapıyor.
• Ekonomik gerilim giderek açığa çıkıyor.
• ABD ve Alman finans kapitali arasındaki gerilim giderek artıyor.
• Avustralya, ABD’nin Çin ve Rusya karşıtı politikalarının pivot uygulayıcısı
olarak harekete geçti ve Orta Doğu’daki müdahaleye katılacağını açıkladı.
• Avustralya’nın yıllardır Çin’e yaptığı demir cevheri ve diğer sınai
hammadde ihracatının getirileri sona ermeye başladı, böylece Avustralya
ABD’ye daha da yaklaştı.
• Kuşkusuz ekonomik ve politik süreçler arasındaki ilişki hemen görülmez ve
karmaşık bir nitelikte.
• Ama gelişimin yönü net:
• Küresel ekonomik büyümedeki yavaşlama bir 3.D.S’nın koşullarını
oluşturuyor.

• Kapitalist krize çözüm bulamayan egemen seçkinler tüm dünyada işçi sınıfına
yönelik saldırılarını artırıyor, en küçük direnişleri dahi askeri araçlarla bastırmaya
çalışıyorlar.
• Jeopolitik durum 1939’daki koşullardaki gibi bir dünya savaşı olasılığını güçlendiriyor.
• 2. D. S. öncesindeki ekonomik gelişim 2008 öncesine benziyor.
• 1913-14 yıllarına gelindiğinde kapitalist dünya ekonomisi büyümesinin sınırlarına ulaşmıştı.
• 1890’lardan itibaren ekonomik gelişimin yönü yukarı doğru idi, ama bu durum kendi zıttını
yaratmış ve çöküşün koşullarını da oluşturmuştu.
• Patlak veren kriz sadece periyodik bir çalkantının işareti değil, uzatılmış bir ekonomik
durgunluğun da başlangıcıydı.
• Emperyalist savaş ise bu zor durumdan bir kurtulma girişimiydi.
• Bir önceki dönemin yolundan ekonomik gelişimi sürdürmek çok zordu, zira
burjuvazi piyasaların sınırlarını zorlamaktan korkuyordu.
• Bu bir sınıf gerilimi yarattı, siyaset bu gerilimi daha da artırdı ve bu da Ağustos’ta
savaşa neden oldu.

• Kuşkusuz tarih tekerrür etmez.
• Ancak 1914 ve 2008 öncesi periyodların benzerliği de ihmal
edilemez.
• Daha 2006’ya kadar “büyük ılımlılık” yaşanmış ve 1970 ve
1980’lerin sorunlarının çözüldüğüne inanılmıştı.
• Çin yükselen bir ekonomi olarak dünya ekonomisine yeni
sağlam bir temel oluşturuyor hatta Afrika bile küresel
kapitalist genişleme için yeni bir çıkış alanı gibi
değerlendiriliyordu.
• Ama genişlemenin temellendiği yapı aslında finansal
spekülasyon ve asalaklığa dayalı kumdan bir kale gibiydi.
• Tıpkı veremliler gibi, kapitalizmin yatağa düşmeden önce
yanaklarında güller açmıştı.

• Dönüştürücü üst yapı dinamikleri
• Burjuva ideolojisindeki dönüşüm ve neo liberal
ideoloji ve ekonomi politikaları, sosyal devletin
çöküşü ve Yeni Yönetişim anlayışı

• 1970’li yıllardan bu yana metropol ülkelerde
geliştirilen neo-liberal ideoloji ve neo-liberal
politikalar IMF, DTÖ ve DB gibi örgütler aracılığıyla
tüm dünyaya egemen kılındı.
• Bu ideoloji, işçi sınıfı ve aydınlar başta olmak üzere
toplumun büyük kesiminin ülke sorunlarına ilgisiz
kalmasına neden oldu.
• Ayrıca bu ideolojinin muhafazakarlık ve din ile
ittifakı toplumun dönüştürülmesinde etkili oluyor.
Neo-liberal ideoloji

• Neo-liberalizm, emek örgütleri ve sendika
karşıtı yasaların hayata geçirilmesi, sendikal
faaliyetlerin yasaklanması ya da kısıtlanması
demek.
• Bu rejimde sendikalara biçilen rol, emek gücü
piyasalarının düzenlenmesi ve yönetilmesinde
sendikaların, kapitalistlerin ve devletin
yönlendiriciliği altında müttefiklik-yardımcılık
rolüdür.
Neo-liberal ideoloji

• Neo liberal dönemde sınıfsal güç dengelerinde ve
kapitalist devlet anlayışında önemli değişiklikler
meydana geldi.
• Bu gelişmeler sosyal devletlerin günümüzde içine
girdikleri paradigma değişikliğinin ve beraberindeki
kamusallık anlayışındaki değişimin de arka planını
oluşturuyor.
Sınıfsal güç dengesindeki değişim

• 1980 sonrası neo liberalizm olarak
adlandırılır.
• Neo-liberal dönem sermayenin
hegemonyasının yeniden ve daha güçlü
bir biçimde kurulmasını sağlarken, sosyal
devletin de giderek ortadan kalkmasına
neden oldu.
Neo liberalizm:
Sosyal devletin sonu

• 1980 kırılması birbiriyle ilişkili iki önemli geçiş içeriyor:
• (i) Fordist yapılanmadan Post-Fordist yapılanmaya geçildi.
• Fordist dönemde sermaye ile emek arasında bir çeşit ateş kes mevcuttu ve
örgütlü emek ,ücret artışları ve iş güvenliği bağlamında oldukça
güçlenmişti.
• Post- Fordist dönemde ise bu ateşkes bitti ve emek ikame edilebilir,
vazgeçilebilir, kullanılıp atılabilir bir hale dönüştürüldü.
• (ii) Keynesyen teoriden Post-Keynesyen teoriye geçildi.
• Keynesyen teori altında hükümetten ekonomiyi düzenlemesi ve toplumun
refahı için sosyal refah programlarını sürdürmesi bekleniyordu.
• Post-Keynesyen / Neo liberal dönemde ise hükümet bunların hiçbirini
yapmamalıydı.
Neo liberalizm

• Kısaca;
• Fordizm ve Keynesyenizm işçi sınıfını ve genel
olarak vatandaşları kapitalizmin aşırılıklarından
koruyan bir çeşit «Toplumsal Anlaşma» idi.
• Neo liberalizm dünya çapındaki siyaset ve
ekonomiyi giderek daha fazla hâkim sınıf ya da
ulusların emrine sokacak şekilde şekillendiren
bir ideoloji.
• Topluma karşı açgözlü bir topyekûn saldırının,
savaşın hikâyesi.
Neo liberalizm

• (i) Kamusal mal ve hizmetlerin metalaştırılması ve
kamunun küçültülmesi (özelleştirmeler).
• (ii) Her türlü metaı bir spekülasyon aracına
dönüştüren bir hızlı finansallaşma.
• (iii) Her türlü doğal, sosyal ve reel felaketin ve
krizin kapitalist sınıf için ve onun tarafından
manipülasyonu.
• (iv) Servetin üst sınıflar lehine ve
bölüştürülmesinde devletin açık ve pervasız bir
biçimde bir araç olarak kullanılması.
Neo liberalizmin dört ayağı (D. Harvey)

• Neo liberalizm ile birlikte geleneksel sermaye birikimi
yöntemlerine ilave olarak,
• sağlık ve eğitim gibi kamusal hizmetlere ve doğaya
ve doğal kaynaklara el koyma biçiminde çağdaş bir
“ilkel birikim modeli” de yoğun bir biçimde
kullanılmaya başlandı.
• Bu gelişmeler kamusallığın da daraltılarak
etkisizleştirilmesiyle sonuçlandı.
İlkel birikime dönüş

• Türkiye ekonomisinin bu süreçte dönüştürülmesi ve büyük şirketler ve
sermayenin hegemonyasının tam tesisi şöyle bir kronoloji izledi:
• 24 Ocak 1980 Kararları;
• Haziran 1980’de faiz oranlarının serbest bırakılması;
• 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi;
• 1982 anayasası ile HSYK, YÖK benzeri kurumların oluşturulması;
• 1982’den itibaren Sermaye Piyasası Kurulu ve İMKB’nin kurularak
uluslararası finans piyasalarıyla bütünleşmenin adımlarının atılması;
• 1984 yılından itibaren vergilemeden giderek vazgeçilerek kamu
finansmanının asıl olarak iç ve dış borçlanmayla karşılanması;
• 1986 yılından itibaren hız kazanan özelleştirmeler ile her şeye yerli ve
yabancı sermaye tarafından el konulması ;
• 1989 yılında döviz giriş ve çıkışının serbest bırakılarak küresel piyasalara
entegrasyonun sağlanması.
Türkiye’de neo liberalizm

• 2001 yılında Ecevit başbakanlığındaki Koalisyon Hükümeti’ne
dışarıdan bakan olarak atanmış olan K. Derviş’in uluslararası
sermayenin istekleri doğrultusunda hazırlamış olduğu “Güçlü
Ekonomiye Geçiş Programı” ekonomik dönüşümün belki de en
önemli yapı taşı.
• Zira sonrasında iktidar olan yeni liberal - yeni muhafazakar AKP
Hükümeti bu programı hiç sorgulamak gereği duymadı.
• Uluslararası piyasalarla bütünleşti.
• Buna sadece yoksullara yardım programı biçimindeki muhafazakar
soslu “yeni popülist” bir uygulamayı ilave etti.
Türkiye’de neo liberalizm ve 2002 sonrası neo muhafazakarlık

• Yönetim, devlet dışındaki aktörleri de (sivil toplum
örgütleri, şirketler, piyasalar vb) içeren, “birlikte
yönetme”, “hükümet olmadan yönetme” olarak
tanımlanıyor.
• Son derece esnek, aynı ölçüde kaygan ve değişken bir
kavram.
• Söylemde tarafsız , siyasi ve ideolojik olmayan bir
özellik sergiler.
• Gerçekte bu kavram yeni bir siyasal iktidar modeli.
• Toplumun ezilenlerini dışlarken, toplumun geleceğini
sermaye sınıfının egemenliğine mutlak olarak teslim
eder.
Neo liberal Yönetişim

• Avrupalı devletler tekil kemer sıkma
uygulamalarında yeterince başarılı olamayınca,
• 2011’den itibaren Yeni Avrupa Ekonomik
Yönetişimi adı altında hem ulusal düzeyde hem de
ulus üstü bir açık hegemonya modeline
başvuruluyor.
• «Avrupa Sömestri» ile ulusal meclislerin bütçe
yapma hakkı fiilen ortadan kaldırılıyor ve Avrupa
Komisyonu’na veriliyor, üye ülke ekonomileri
izlenip denetleniyor.
Yönetişim AB’de kanunlaştı

• Üst yapıdaki en önemli değişim ideoloji alanında
oldu.
• “Neo liberal burjuva ideolojisi” din ve
muhafazakârlık gibi yerleşik diğer ideolojilerle yaptığı
işbirliği sonucunda,
• adeta yeni bir din gibi kesin biat edilen bir ideolojiye
dönüştü.
Kültürel Hegemonya tesisi: Neo liberalizm – ideoloji-yeni
muhafazakarlık - din işbirliği

Kültürel hegemonya eşitsizlikleri
meşrulaştırıyor
• Sabır,
• Sınav,
• Şükür,
• Tevekkül,
• Kader
• Referanslarını kullanan kültürel hegemonya
toplumdaki eşitsizliklerin emekçiler tarafından
normal görülüp kabul edilmesini, itaat
edilmesini sağlıyor.

• Türkiye’de dinsel pratiklerin ve simgelerin
kamusal alandaki görünürlüğü hızla arttı.
• Piyasa İslamı, özelleştirmeler aracılığıyla
sosyal devletin tamamıyla yok edilmesinde
bir araç olarak kullanılıyor.
• Amerika’da olduğu gibi, dinsel olan, yeniden
yorumlanmış bir kamusal alanın tam ortasına
oturtulmaya çalışılıyor.
Piyasa İslamı:
Sosyal devletin yok edilmesinde araç

• Piyasa İslam’ı Bush’un “inanç temelli inisiyatif” fikrinin bir
uzantısı:
• «Şimdiye kadar devletin sağladığı bazı sosyal hizmetler özel
sektör ve dini cemaatler üzerinden ve hayırseverlik
temelinde verilecektir (Religious contractors)».
• «Cemaatler eğitim, sağlık ve sosyal güvenlik hizmetlerini
kendileri yönetebilirler».
«Piyasa İslam» ı sosyal devlete karşı

• Dinsel referans geleneksel İslami bir duruştan ziyade
bir kamu karşıtlığından besleniyor.
• Hükümete sadece büyüme ile ilgilenmek düşüyor.
• Dinsel lügatin zekât, sadaka, vakıflar gibi temel
kavramları yeni sosyal politika araçları olarak sosyal
devlete alternatif olarak sunuluyor.
Kamusallıkta boşalan yer «Piyasa İslam» ı
ile doldurulmak isteniyor

• Neo liberal yeniden yapılandırma ile geçen 30 yılın
ardından gelen kemer sıkma çağında;
• Avrupa Birliği ülkelerindeki sosyal devletlerin
geleceği son derece belirsiz.
• Kemer sıkma AB’de kurumsallaştırılıp, kalıcı hale
getiriliyor.
• Sermaye açısından artık emek ile uzlaşmaya gerek de
yer de yok.
Çağ, kalıcı kemer sıkma çağı

Kalkınma-Büyüme İlişkisi
• İki kavram birbirine karıştırılıyor.
• İkisi arasında nitelik farklılıkları var.
• Kalkınma: İnsanın doğa karşısında egemenliğinin artması,
üretici güçlerde kesintisiz bir değişme ve gelişme ve dinamizm.
• Ekonomik, sosyal, toplumsal ve siyasal yapıların değişerek
insan yaşamının maddi ve manevi alanlarda ilerlemesi, birey
ve toplum refahının artması.

Kalkınma-Büyüme İlişkisi
• Kalkınma, sosyo-ekonomik yapısal bir dönüşüm.
• Büyüme ve gelişmeyi içerir:
- Sanayileşme,
- Kişi başına düşen gelir artışı,
- Adil bir gelir dağılımı,
- Etkin kaynak tahsisi,
- İleri teknoloji,
- Sosyo-kültürel gelişme,
- Demokrasi ve insan hakları,
- Eğitim, sağlık, sosyal güvenliğin insan hakkı olarak kabulü,
- Çevre bilincinin gelişmesi.

Kalkınma
• Goulet: Kalkınmanın üç olmazsa olmazı: Zorunlu ihtiyaçların karşılanması,
özgüven-bağımsızlık ve özgürlük.
• 1.Yurttaşlarının konut-barınma, gıda, eğitim, sağlık gibi zorunlu
ihtiyaçlarını bedelsiz olarak karşılayamayan;
• 2. Emperyalistlerce kaynakları sömürülen ve diğer ülkelerle ilişkilerini
eşit bir zeminde sürdüremeyen;
• 3. Halklarının, insanlarının kendi geleceklerini özgürce belirleyebilme hak
ve özgürlüklerine sahip olmadığı bir ülke, toplum, ekonomi
gerçek anlamda kalkınmış sayılamaz

İktisadi Kalkınma
• İktisadi kalkınma, sermaye birikimi başta olmak
üzere, teknolojik gelişme, sosyal ve politik alanda
kurumsal düzenlemeler ve etkin bir kamu
yönetiminin varlığını gerekli kılar.
• Kaldor : İktisadi kalkınma ancak sanayileşme
ve sermaye birikimi ile mümkün.
• İktisadi olarak kalkınmış ülkeler sanayileşmiş
ülkelerdir.

İktisadi Büyüme
• İktisadi büyüme kalkınma sürecinin lokomotifi : Kişi başına
düşen milli gelirdeki artış.
• İktisadi büyüme kabaca üç yolla gerçekleşir:
-Mevcut üretim kapasitesinin daha yoğun kullanımı
(kapasite kullanımı),
-Potansiyel hasıla ile fiili hasıla arasındaki açığın
kapatılmasına yönelik olmak üzere kaynakların yeniden tahsisi
(etkin kaynak tahsisi)
-İşgücü kullanımına göre fiziki sermayenin ve/veya
teknolojinin hızlandırılması (verimlilik artışı).

Kalkınma-sanayileşme –sermaye birikimi
• Sermaye birikimi :Bir ekonomide üretimi artırmayı hedefleyen,
sermaye stokuna net ilaveler.
• Dar anlamda özel ve kamusal yatırım harcamaları sermaye birikiminin
temel unsurları.
• Geniş anlamda sermaye birikimi :
- Fiziki sermaye malları ( fabrikalar, makineler ve binalar),
- Alt yapı harcamaları ( yol, baraj ve hava limanları),
- Beşeri sermaye ( eğitim + sağlık yatırımları)
- Yaşam standardını ve işgücü verimliliğini artıran tüketim harcamaları.

• Beşeri sermaye terimi insan varlığını cansız
nesnelerle birleştiren bir terim.
• Ana akım: «Beşeri sermaye ekonomideki ajanların
gelir yaratmaya dönük üretken kapasiteleridir».
• Ancak bu tanım işçilerin yaşam ve çalışma
koşullarını içermiyor. Bu nedenle de okullarda
aldıkları eğitimin süresi ile ilişkilendirerek ölçüm
yapıyor.
• İşe başlamadan önceki dönem pasif olarak ele
alınırken, işte öğrendikleri ihmal ediliyor.
Perelman The Invisible Handcuffs of Capitalism,
2011)
Doç. Dr. Mustafa Durmuş 111

• Eğitim alamayan, ağır işlerde ve düşük ücretlerle
çalışanların mevcut durumları bu kavram ile
meşrulaştırılıyor.
• Eğitimin ırka, cinse ve sınıfsal konumlara göre
nasıl değiştiği gerçeği de unutuluyor.
• Bu kavram işçiyi insanlık halinden çıkartıp,
işyerinde cansız, sabit bir sermaye malı konumuna
indirgiyor.
• Oysa bir insan olarak işçiler sadece pasif, aldıkları
emirleri uygulayan araçlar değiller.
Perelman, The Invisible Handcuffs of Capitalism,
2011

• İşçiler kapasiteleri, arzuları, umutları olan varlıklar.
• Kavram insanı diğer sermaye biçimlerine indirger.
• İnsan varoluşunun diğer kısımları da sermaye
biçimlerine indirgeniyor.
• 16 tür sermaye kavramından söz ediliyor: Entelektüel,
dini, doğal, dijital, psikolojik, politik, aile, bilgi vb.
• Bu durum Thatcher’in TINA’sı ile ilişkilidir.
• Piyasa mantığına uygun düşmeyen hiçbir şey anlamlı
değildir.
Perelman, The Invisible Handcuffs of Capitalism,
2011

Sermaye birikimi
• Kapitalist büyümenin temel biçimi ve amacı,
• Kapitalistlerin servet biriktirme biçimi,
• Kapitalist krizlerin temel nedeni (aşırı birikim krizleri:
1929, 2008),
• İktisadi büyüme : Sermayenin büyümesi.

• Krizlere ve sosyal adaletsizliğe neden olan
sermaye birikimi mi,
• yoksa sermayenin ve teknolojinin
üzerindeki mülkiyet biçimi mi?
• Sermaye X üretim araçları
Sermaye birikimi

• Emekçiler «sermayenin gerekli olduğuna»
inandırıldığından sermaye üretim ve toplumu
yönetmeyi sürdürür.
• Eğitim, gelenek ve alışkanlıklarla işçiler
kapitalist üretim tarzının doğa kanunları gibi
geçerli ve gerekli olduğuna inandırılırlar bu da
onların tüm direncini kırar.
116
Eleştirel akım:
Sermaye birikimi
Doç.Dr.Mustafa Durmuş

• Sermayenin tam olarak ne olduğunu anlamak gerekir.
• Marx (Das Kapital):
• «Sermaye işçilerin kendilerinin yarattığı ama sonuçta kendilerine karşı bir
silaha dönüşen bir ürün.
• Araç, alet, makine gibi insanın zihinsel ve el emeğine dayalı faaliyetlerinin
sonucunda ürettiği şey.
• Sermayeye baktığımızda onun geçmişteki ve devam eden emek
sömürüsünün bir sonucu olduğunu görürüz».
117
Sermaye birikimi

• Bu durum neden kolayca anlaşılmaz?
• Çünkü sömürü açık değildir.
• İşçinin emeğini işverene sattığı ve bunun da karşılığını aldığı
algısı yaratılır.
• Örnek: Ücretlerin saat ücreti olarak hesaplanıp ödenmesi
biçimindeki uygulama bu görüntüyü güçlendirir.
• “Tüm emek sanki ödenmiş emekmiş gibi ortaya çıkar.”
118
Sermaye birikimi

• Böylece çalışılan bir günün gerekli ve artık emek;
ödenmiş ve ödenmemiş emek biçiminde ayrıldığı
gerçeği gizlenir.
• Bu yanılsama/illüzyon sermayenin gerçekte
kaynağının işçilerin ödenmemiş emekleri olduğunu
gerçeğini de gizlemek için yaratılır.
119
Sermaye birikimi

• Oysa sermayenin büyümesinin ön koşulu artı değerin
büyümesidir.
• Bu nedenle sermaye herhangi bir üretken gücün
geliştirilmesinin değil, artı değer üretimini artıracak ve onu
realize edecek gelişmelerin peşindedir.
• Yani sermaye seçici davranır ve üretkenlik artışının meyvesini
toplama derdindedir.
• Bilim ve teknoloji uygulamaları da bu bağlamda sermayenin
hizmetindedir.
120
Sermaye birikimi

• Oysa sermaye geçmiş ve yaşayan sosyal emeğin, sosyal
mirasın bir sonucudur.
• Sosyal miras, kuşaklarca üretilen ürünler sermaye sahiplerine
ait oldukça, işçiler sermayenin kontrolü altında kalmaya
devam ederler.
• Sermayenin geçmiş ve yaşayan sosyal emeğin bir sonucu
olması onun toplumsal mülkiyete ait olmasını haklı ve gerekli
kılar .
121
Sermaye birikimi

Marksist iktisat ve Neo klasik iktisatta sermaye
kavramı
• Marx’a göre sermaye sosyal, siyasal ve yönetsel bir kategoridir.
• Egemen sınıfın üretim araçlarını denetleme aracıdır.
• Para veya makine biçiminde ya da sabit veya değişken olabilir.
• Özü itibariyle ne fizikseldir ne de finansaldır.
• Özü güçtür. Yani kapitalistlere, karar alma ve işçilerden artı
değer yaratma, çıkartma yetkisi veren bir güçtür.

Alternatif bir üretim tarzı
• Sosyal Mülkiyet: Üretim araçlarının sosyal
mülkiyeti olmalı çünkü sosyal verimliliğin
hepimizin özgür gelişimine yönlendirilmesi
ancak bu sayede mümkündür.
• Sosyal Üretim: İşçiler tarafından organize
edilecek olan sosyal üretim üreticiler arasında
yeni işbirliği ilişkisini inşa eder ve bu tüm
üreticilerin tam gelişimi için şarttır.
• Sosyal ihtiyaçların karşılanması: Dayanışmacı
bir toplumda toplumsal ihtiyaçların karşılanması
temeldir; birimizin özgür gelişimi hepimizin
özgür gelişiminin koşuludur.
Sosyalmülkiyet
SosyalÜretim SosyalİhtiyaçlarınKarşılanması

Kapitalizm altında büyüme ve kalkınma
(Azgelişmiş ülkeler)
• İktisadi büyüme ve kalkınmanın planlanması, örgütlenmesi ve
finanse edilmesi kamunun görevi, çünkü;
• Özel tasarruflar az, yetersiz,
• Finansal piyasalar azgelişmiş ve spekülatif,
• Sermaye birikimi yetersiz ,
• Teknoloji geri ve dışa bağımlı,
• Özel sektör sadece kar maksimizasyonu peşinde .

• Büyüme Fetişizmi
• M. Durmuş, « Büyüme, Neyin Büyümesi?»,
• Ekonomik Yaklaşım, Sayı 83, cilt 23, 2012.
• Büyüme : Asıl soruyu sormak!, www.siyasihaber.org. 2014.

• İktisadi büyüme GSYH’deki yüzdesel artışla ölçülüyor.
• Ama bu ölçüm tatmin edici değil. Zira;
• insana ait maliyetleri ve faydaları,
• emek ve emekçilerin çalışma koşullarını göz ardı ederken,
• ticari işlemlerin değerleri üzerinde yoğunlaşıyor.
• Sadece belirli piyasa işlemlerinin değerini ölçüyor.
• Üretimi ya da örneğin özgün bir biçimde faydalı mal
üretimini göstermiyor.
• Bunun nedeni ölçmenin malların “değişim değerine”
dayandırılması, “kullanım değerleri»nin göz ardı edilmesi.
İktisadi büyüme

• “Kimler, nasıl çalışır?” gibi konular istatistiklerde
yer almaz.
• Emek gücü sadece piyasada bir işlem olarak yer
aldığında hesaba katılır.
• Keza bir akademisyenin yazdığı bir makale
toplumun bilinçlenmesine ciddi katkı sağlasa da,
yazar ünlü bir pop şarkıcının elde ettiği gibi
yüksek bir geliri elde edemediğinden, şarkıcının
yüksek geliri GSYH hesabında yer alırken
akademisyenin katkısı sadece kendisini ödenen
aylık maaş miktarında yer alır.
İktisadi büyüme

• Oysa GSYH içinde, dolayısıyla da ticari işlemler
arasında yer almayan çok sayıda faaliyet
toplum için, insanlık için temel bir öneme
sahiptir.
• Örneğin bugün barış çabaları silah
üretmekten daha değerlidir ama GSYH’ye her
hangi bir katkı sağlamamaktadır.
İktisadi büyüme

• Diğer yandan böyle bir ölçme biçimi sermaye
çevreleri açısından işlevseldir.
• Zira bu kesimlere hem ticari işlemlerle ilgili
enformasyon kolaylığını sunarak,
• hem de piyasaların ne denli etkin çalıştıkları
biçimindeki yaygın yanılsamayı güçlendirerek hizmet
eder.
İktisadi büyüme

• Ayrıca GSYH kavramı; ev içi üretimi
hesaplamaya dâhil etmez.
• Hiçbir ayrıştırma yapmaksızın tüm ticari
faaliyetlerin insanlara hizmet ettiğini
varsayar.
• Dinamik bir süreç içinde değişen GSYH
yapısının hesaplanmasının zorluklarını dikkate
almaz.
İktisadi büyüme

• Bilgi eksikliği içeren ya da irrasyonel satın almaların ötesinde
tüketicilerin aslında almaya niyetli olmadıkları satın almaları
kapsama dâhil eder.
• Diğer taraftan örneğin otomobillerin neden olduğu trafik
sıkışıklığı, atmosfer kirliliği vs fiyatlamanın dışında kalacağı için
GSYH içinde değil, dışında kalır.
• Otoların neden olduğu trafik kazaları ise hastane ödemeleri
ve oto yedek parça, tamir ve sigorta gibi ödemelere neden
olduğundan GSYH’yi artırır.
İktisadi büyüme

• Ayrıca ülke karşılaştırmalarında da sorunlar
söz konusudur.
• Örneğin ücretlerin düşük, fakat işçilerin iyi
koşullarda sosyal konut, uygun ulaşım ve
ulusal sağlık hizmetine sahip olduğu ülkelerde
bu tür farklılıkların ülke karşılaştırmalarında
hesaba katılması çok zordur.
•
İktisadi büyüme

• Bu anlamda kişi başına düşen gelirin yüksekliği bir
ülkenin iktisadi ve sosyal kalkınmışlığının göstergesi
olamaz.
• Öyle olsaydı, bu gelirin nasıl bölüşüldüğü bir yana,
örneğin kişi başına düşen geliri 35.000 doların üstünde
olan Suudi Arabistan’ın dünyanın sosyal ve ekonomik
olarak en gelişmiş ülkelerinden biri olması gerekirdi.
• Bu bağlamda tek başına iktisadi büyüme hızının ya da
kişi başına düşen gelirin yüksekliği bir ülkenin
emekçileri ve işsizlerince alkışlanacak ya da gurur
duyulacak bir şey değildir.
İktisadi büyüme

Gelir bölüşümü – bebek ölümleri ilişkisi

Inequality and health, 2011, inequality.org

Küba
• 11 milyon nüfus. Ömür 75 yıl. Bebek ölüm oranı binde 7.
Yaygın ulusal sağlık sistemi 1959’da başlatıldı. GSYH’sinin %
6,3’ünü sağlığa harcıyor.
• Kişi başı sağlık harcaması 131 dolar gibi çok düşük bir rakam
olsa da DSÖ’nün (WHO) 1997 sağlık sistemleri performansı
sıralamasında 191 ülke içinde ilk 39’a giriyor (ABD 37.).
• Herkese ücretsiz sağlık hizmeti veriliyor. Hizmet kamuya ait
hastanelerde kamu personelince veriliyor.

• Hastalar 24 saat mahalledeki doktor ve hemşireye ulaşabiliyor.
• 1 doktor–1 hemşire takımına 120–170 hasta düşüyor. Gerekli olduğunda
hastalar uzman kliniklere (polyclinics) ya da hastaneler sevk ediliyorlar.
• Doktorlar yaşlılar için evlere ziyarete gidiyorlar. Her hasta yılda iki kez
kontrolden geçiyor.
• Devlet sağlık harcamalarının % 89,2’sini karşılıyor. Buna ilaç ve diş bakımı
da dâhil. Kalan kısım cepten yapılıyor. Bunun nedeni ülkeye uygulanan
ambargo.
• Küba Latin Amerika’nın her yerine dayanışma amaçlı doktor gönderiyor.
Küba

Venezuella
• Kaynak:
• Venezuelan Economic and Social Performance
Under Hugo Chávez, in Graphs
• Jake Johnston and Sara Kozameh
• 07 March 2013
• http://www.cepr.net

Venezuella:
İktisadi Büyüme

Venezuella:
İşsizlik oranı

Venezuella:
Yoksulluk oranları

Venezuella:
Gini Katsayıları

Venezuella:
Sosyal harcamalar (% 11.3- %22.8’e)

Venezuella:
Eğitim göstergeleri

Venezuella:
Yüksek öğretim mezunları

Venezuella:
Kamucu emeklilik

• Türkiye gibi % 50’ye kadar varan kayıt dışılık GSYH
hesabını saptırır.
• Özellikle de bildirilmemiş nakit işlemleri hesaplamaya
dâhil edilmediğinden, devasa boyutlarda vergi
kaçakçılığı ya da vergiden kaçınma sonucunda vergi
kayıpları doğuyor.
• Tüm bunlar doğru GSYH hesaplaması yapılmasını
önlüyor.
İktisadi büyüme

• Ana akım iktisat ideolojisi GSYH artışı olarak tanımladığı
ekonomik büyüme kılıfına bürünerek piyasaların tek
başına toplum için en yüksek faydayı garantileyeceğini ileri
sürer.
• Bu haliyle bu kavram adeta büyük istatistiklerden oluşan
bir halı gibidir.
• Altına işçiler, onların yaşam ve çalışma koşulları
süpürülerek despotik burjuva iktisat ideolojisinin doğası
gizlenir.
• GSYH’nin ekonomik başarının bir ölçütü olarak kabul
edilmesi dikkatlerin daha adil ve eşitlikçi iyi bir topluma
olan ihtiyaçtan uzaklaştırılmasına neden olur.
İktisadi büyüme
Perelman

• ► Kapitalist büyüme bir yanılsamadır.
• Bu yönüyle de toplumdaki sömürü ilişkilerini ve
ekonomideki büyümenin ve zenginliklerin ne
pahasına ve kimler tarafından yaratıldığını gizlemeye
hizmet eder.
• Hem ülke içinde yaratılmış olan ‘artı değer’ hem de dış
ticaret aracılığıyla çok uluslu şirketlerin el koydukları
yarı sömürge ülke işçilerinin yaratmış olduğu ‘artı
değer’, ‘katma değer’ olarak gösterilir.
• Böylece hem zenginliği yaratan gerçek kaynaklar hem
de acımasız bir yerli ve emperyalist sömürü gizlenmiş
olur.
“Büyüme oranı % 10’larda olsaydı emekçiler için ya da
toplumun bütünü için ne değişirdi?”

• ► Büyüme sorunu daha ziyade metropol kapitalist
ekonomilerin bir sorunudur ve yatırım, talep, tüketim
eksikliği ve azalan kâr oranları gibi nedenlerden dolayı
ortaya çıkar.
• Azgelişmiş ülkeler için düşük büyüme bir sorun olsa da
asıl sorun kalkınma ve sanayileşme sorunudur.
• Çünkü bu ülkeler genelde gelişmişlerden daha hızlı
büyüseler de kapitalist bir üretim tarzı içinde
kalkınamamakta ya da sanayileşememektedirler.
• Ya da en fazla “yarı- sanayileşmiş” bir ülke konumuna
gelebilmekte ve ABD, Avrupa ve Japonya’nın terk ettiği
sanayilere yönelebilmektedirler.

• Bu anlamda son 10 yıldır ortalama % 5-6’larda
büyümesine rağmen Türkiye’nin kalkınmakta ve
sanayileşmekte olduğunu ileri sürmek mümkün değil.
• Türkiye daha ziyade dışa bağımlı bir yarı-sanayileşmiş
ülke ve ekonomi, temel sosyal kalkınmışlık özelliklerine
de sahip olmayan bir ülke konumunda.
• Bu nedenle de özellikle siyasal iktidarların hızlı
büyüme oranlarının arkasına sığınarak yaptığı
“gelişme” ya da “refah artışı” iddiaları gerçekçi değil.

• ► İktisadi büyüme kavramı pratikte toplumdaki sınıfsal
eşitsizlikleri açıklayamadığı gibi bu tür eşitsizlikleri gizlemek,
perdelemek için de kullanılıyor.
• Örneğin birkaç banka ya da sınai tekel kar ettiğinde ortalama, kişi
başına düşen gelir de büyümekte, iktisadi büyüme de
hızlanmaktadır.
• Bu anlamda İktisadi büyüme sermayenin, servetin büyümesidir.
• Öyle ki iktisadi büyümenin hızlandığı yıllarda servet ve sermaye
sahiplerinin varlık stokları da çok hızlı büyürken, ücretlilerin ya da
küçük üretici, esnaf ve köylünün gelirleri yerinde sayar ya da çok az
artar.
• Bu sonuca neden olan faktörlerden biri de hükümetlerin emek
aleyhine uyguladıkları, ücret, gelir ve vergi politikalarıdır.

• ► Günümüzde iktisadi büyüme yeterli
düzeyde ve güvenceli istihdam yaratmayan
bir büyümedir.
• ► İktisadi büyüme sonucunda gelir ve servet
dağılımındaki adaletsizlik düzelmiyor daha da
artıyor.

• ► Kapitalist büyüme, daha fazla üretim ve
tüketim çılgınlığı doğayı tahrip ediyor.
• Çünkü kapitalist üretimin doğrudan amacı insan
ihtiyaçlarının ya da toplumsal ihtiyaçların
karşılanması değil, kâr, daha fazla kâr ve en fazla
kâr elde etmek.
• Daha fazla kâr için daha fazla üretim ve tüketim
yapılıyor.
• Bunun sonucunda ekonomi büyüyor ancak böyle
bir büyüme sırasında hem emek hem de çevre
sömürülüyor, tahrip ediliyor.

• Büyüme ve refah artışı asıl olarak sanayi
devrimiyle, sermaye birikimi, sanayileşme ve
teknolojik ilerlemenin hızlanmasıyla son 160
yıldan bu yana gerçekleşti.
• Bir yazara göre eğer 1850 tarihine kadar ki 6000
yıllık insan ömrü 1 gün ile ifade edilirse geçtiğimiz
yüz yıl ½ saatten biraz fazla eder.
• Ancak bu son ½ saatte toplam 1 günden çok daha
fazla üretim yapılmış ve gelir ve refah yaratılmıştır.
Bölüşüm

• Örneğin 1970–1990 döneminde küresel
sanayiler iki kat büyüdü.
• Keza son 30 yıldır finansal sermaye ve finans
sektörü çok daha hızlı büyüdü.
• Finansal işlemlerin , sermayenin, piyasaların
ve kurumların genel ekonomi içindeki ve milli
gelir içindeki payı ciddi biçimde arttı.
Bölüşüm

• Gelir ve servet bu denli artarken, bunun
bölüşümü son derece adaletsiz oldu.
• 160 yıl öncesine göre yaşam standardı
iyileşmiş olan emekçi sınıflar ile sermaye sınıfı
arasındaki uçurum daha da büyüdü.
• Son kriz emekçileri hem mutlak hem de nispi
olarak daha da yoksullaştırdı.
Bölüşüm

January 2015
• Günümüzde dünyada insanlık tarihinde daha önce görülmemiş bir
ölçüde servet dağılımı adaletsizliği mevcut.
• Küresel servet giderek daha az sayıda zengin seçkinin elinde birikiyor.
• Bu zenginler zenginliklerini asıl olarak finans, ilaç ve sağlık sektörü gibi
sektörlerden elde ediyorlar.
• Bu sektörlerde faaliyet gösteren şirketler her yıl siyasilere, çıkarlarını
koruyan kollayan yönde politikalar uygulamalarını sağlamak için,
milyonlarca dolarlık kaynak aktaran lobicilik faaliyetlerinde bulunuyorlar.
• ABD’de en büyük lobicilik bütçe ve vergi alanlarında dönüyor.

January 2015
• Credit Swiss’in verilerine göre, 2010 yılından bu yana dünyanın en zengin
yetişkin % 1’i küresel servetten aldığı payı giderek artırdı.
• Öyle ki 2014 yılında bu en zengin % 1 küresel servetin % 48’ine, kalan % 99 ise %
52’sine sahip oldu.
• Bu kalan % 52’nin neredeyse tamamı ise en zengin % 20’lik gruba ait.
• Yani dünyanın en yoksul konumundaki % 80’i servetin sadece % 5’ine sahip
olabiliyor.
• Bu trend böyle devam ederse şekilde görüleceği gibi önümüzdeki iki yıl içinde bu
% 1’lik grup payını daha da artıracak ve 2016 yılında bu pay % 50’yi aşacaktır.
• Buna karşılık, en yoksul % 99’un payı daha da küçülecektir.

January 2015
• Bu süreçte en tepedeki % 1’in payı en kalan % 99’dan daha
hızlı arttı.
• 2010 yılında örneğin en zengin 80 kişinin toplam servetinin
değeri 1,3 trilyon dolar iken 2014’te bu rakam 1,9 trilyon
dolara ulaştı.
• Yani bu azınlığın servetinde 4 yılda 600 trilyon dolarlık artış
ya da nominal olarak % 50 artış gerçekleşti.
• Diğer taraftan en yoksul % 50’nin payı özellikle de 2010
yılından bu yana giderek azalıyor.

January 2015
• Bu en zengin 80 seçkinin servetlerinin toplamı, dünya nüfusunun
yarısının, yani 3,5 milyar insanın servetinin toplamına eşit.
• Diğerlerinin servetleri yerinde sayarken bu 80 kişinin servetindeki hızlı
artış nedeniyle aralarındaki açık da giderek artıyor.
• Ayrıca milyarderlerin kendi aralarındaki servet farkı da açılıyor.
• Öyle ki 2010 yılında dünyanın en yoksul % 50’sinin servetine sahip olan
toplamda 388 milyarder varken, 2014 yılında bu sayı 80’e geriledi.

• Türkiye’de de servet bölüşümü son derece adaletsizdir ve zengin
ve yoksul arasındaki uçurum giderek artmaktadır.
• Örneğin Türkiye’de 2013 yılında 79,000 dolar milyoneri mevcuttur
ve bu sayının 2019 yılında % 39 oranında artarak 110,000 olması
beklenmektedir.
• Keza 1,250 civarında ultra zengin mevcuttur ve bunların bir
kısmının serveti 1 milyar doların üzerindedir (Forbes geçen yıl
Türkiye’deki 1 milyar doların üzerindeki servet sahiplerinin
sayısının 40’ın üzerinde olduğunu açıklamıştı).

• Bu ultra zenginlerin yarısı 50–100 milyon dolar arasında ve % 40’ı
100–500 milyon dolar arasında bir servete sahiptir (Global Wealth
Report, 2014: 24, 27, 43).
• Bu veriler Türkiye’deki yaşam standardına göre yaklaşık 25-30
milyon, AB standartlarına göre 41 milyon yoksulun olduğu ve bu
yoksulluğun giderek arttığı Türkiye’de son on iki yıldır övünülen
ekonomik büyümenin aslında bir servet büyümesinden başka bir
şey olmadığını ortaya koymaktadır.

• Yoksulluğun en önemli belirleyicilerinden olan gelirin Türkiye’deki
bölüşümü de son derece adaletsizdir.
• Öyle ki TÜİK verilerine göre, en üstte yer alan % 20’lik hane halkı
gurubu toplam gelirin neredeyse yarısına el koyarken, kalan yarısı
Türkiye nüfusunun % 80’i tarafından paylaşılmak zorundadır.
• Ya da, en tepedeki üçte birlik bir nüfus gelirin üçte ikisine el
koyarken, en alttaki % 60’lık nüfus kalan üçte bir ile yetinmek
durumundadır (TUİK, 2014).
• Gelir bölüşümü göstergesi olarak kabul edilen Gini katsayısı 0.40
civarında olup, Türkiye, Şili ve Meksika’dan sonra OECD ülkeleri
içinde en yüksek Gini katsayısına sahip ülkedir.

• Diğer taraftan gelir ve servet bölüşümü eşitsizliği kapitalizm
açısından sürpriz bir sonuç değildir.
• Son olarak Piketty’nin çalışmasında da ortaya konulduğu (Piketty,
2014) gibi,
• savaş ve bunalım ve refah devleti gibi istisnai dönemlerin dışında,
200 yıllık sanayi kapitalizmi döneminde
• servet gibi gelir de giderek artan bir biçimde işçiler ve emekçiler
aleyhine olmak üzere eşitsiz ve adaletsiz bir biçimde
bölüştürülmüştür.
• 21yy için Piketty bu gidişin daha da kötüleşeceğini ve önüne
geçilemez ise servetin milli gelirden aldığı payın daha da artacağını
ileri sürüyor.

• Diğer taraftan 2,5 milyar insan günde 2,5 dolardan az bir gelir
tüketebiliyor.
• Dünyada kişi başına günde 2 kg’lık bir gıda üretilirken
toplamda 1,4 milyar insan aç yaşıyor.
• Dünyadaki en büyük 147 çok uluslu şirket küresel sermayenin
% 40’ını kontrol ederken, bunların çoğunluğunu bankalar ve
sigorta şirketleri gibi finans kapital kuruluşları oluşturuyor.
Bölüşüm:
Küresel eşitsizlik - adaletsizlik

• Servet dünyada coğrafi olarak da eşit ya da adil
dağılmıyor.
• 2000 yılında ABD ve Kanada tüm servetin % 34’üne,
• Avrupa % 30’una ve
• zengin Asya-Pasifik ülkeleri % 24’üne sahipken,
• kalan servet diğer bölgelere (L. Amerika ve Afrika %
12) ait.
Bölüşüm:
Küresel eşitsizlik - adaletsizlik

• Diğer taraftan dünyanın en zengin ülkesi ABD’
de son kriz öncesinde dahi yaklaşık 50 milyon
insanın sağlık sigortası yoktu.
• 10 milyonun üzerinde insan en fazla haftalık
290 dolar olan asgari ücret ile geçinmek
zorunda ve
• nüfusun % 15’i, yani 46 milyon insan ise
yoksul konumunda.
Bölüşüm:
En zengin ABD aynı zamanda an adaletsiz ülke

• Eşitsizlik farklı birim ve ölçeklerde kendini
sürekli üretiyor.
• Bugün her bölgenin ya da metropol kentin
kendi yerel seçkinleri oluştu.
• Muhtemelen dünyadaki zenginlik bölüşümü
geçmişte bugünkü kadar eşitsiz olmadı.
• Var oluşumuzun % 90’ında, tarımın
geliştirilmesine kadar ki dönemde, insanlar
bir hayli eşitlikçi toplumlarda yaşadı.
Bölüşüm:
Eşitsizlik - adaletsizlik

Yoksulluk kadın ve kızlar arasında çok daha yaygın. 2007 yılında kadınların % 20’si günlük 1.25
doların altında ve % 40’ı 2 doların altında gelir kullanabiliyordu. Genç kadınlar ve kızlarda bu
oranlar sırasıyla % 25 ve % 50 civarında

• Türkiye’de öncelikle servet dağılımı son derece adaletsiz.
• Bu adaletsizlik son yıllarda izlenmekte olan neo liberal
politikalarla daha da arttı.
• 2008 krizi sonrasında Türkiye’de servet zenginlerinin sayısını
arttı.
• 28 Şubat 2011 tarihli Forbes Dergisi:
• Türkiye’nin en zenginleri listesinde (Forbes 100) yer alan
Türk dolar milyarderlerinin sayısı son üç yılda artarak 2011
yılında 39 oldu.
• Geçen yıl bu sayı 28 ve 2009 yılında ise 13 idi. 39 dolar
milyarderinin bilinen servetlerinin toplamı 100 milyar doları
aşıyor.
Türkiye’de Bölüşüm:
Servet dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik

• Bu durum son yıllarda uygulanan ekonomi
politikalarından asıl olarak kimlerin fayda
sağladığını,
• gurur duyulan büyümenin ne anlama
geldiğini,
• büyümenin istihdamı ve emekçi sınıfların
gelirlerini artırmadığını,
• servet zengini sermayedarlar yarattığını ortaya
koyuyor.

• Ekonomist Dergisi 'En Zengin 100 Türk'
Araştırması’nın 2012 sonuçları:
• En zengin 100 Türk’ün toplam serveti 2012 yılında
geçen yıla oranla % 25 arttı.
• Dikkat çekici yükseliş İslami sermayenin önde
gelen markalarından Ülker Grubu'na ait.
• Geçen yıl altıncı sırada bulunan Ülker Ailesi’ne ait
Yıldız Holding, Koç Holding ve Doğuş Holding’in
ardından üçüncü sıraya yükseldi.
• Sabancı Holding ise dördüncü sırada yer alabildi.

• Şirket hissesi, gayrimenkul, toprak /arsa, banka
mevduat hesapları, Hazine bonosu, repo, borsa
gelirleri gibi servet unsurlarına sahip olmayan
emekçi sınıflar gelir dağılımından da adaletli bir
şekilde pay alamıyor.
• TÜİK gelir dağılımı araştırmaları sosyal sınıfların
milli gelirden aldığı payları göstermiyor.
• Buna rağmen % 20’lik hane halkı gruplarına göre
yapılan gelir dağılımı araştırması en üst gelir
grubu ile alttakiler arasındaki uçurumu
göstermeye yetiyor.
Gelir dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik

Gelir dağılımında eşitsizlik - adaletsizlik

• Türkiye’de insani gelişmişlik düzeyi çok düşük.
• Bu endeks 169 ülke arasındaki insani gelişmişlik farklarını gösteriyor.
• Endeks, sağlık(ömür beklentisi), eğitim süresi ve okullaşma oranı ve
kişi başına düşen milli gelir gibi asıl olarak üç temel kaleme
dayanıyor.
• Endeksin değeri 1’ e yaklaştıkça o ülkedeki insanların refah düzeyleri
artar, yoksulluk düzeyi azalır.
• OECD ülkelerinin endeks ortalaması : 0.88 .
• Norveç’in 0.94 ile en tepede (1.) ve Zimbabwe’nin 0.14 ile sonuncu
(169.) olduğu sıralamada Türkiye 0.68 ile 83. sırada yer alıyor.
• Daha önceleri Türkiye 70’li sıralarda yer almaktaydı.
• İran, Ermenistan, Gürcistan, Yemen, Fas, Suriye, Mısır, Ürdün, Libya
ve Tunus gibi ülkeler Türkiye’nin üstünde sıralanıyor.
UNDP / İnsani Gelişme Endeksi 2010

UNDP Human Development, Report 2013 The Rise of the South:
Human Progress in a Diverse World Summary

• 31 OECD ülkesinde 6 sosyal adalet göstergesinin ağırlıklı
ortalaması OECD genelinde 6.67.
• Türkiye 6 göstergenin hepsinde 5 puanın altında kalarak
4.19 ile son sırada (31.sırada) yer aldı.
• Böylece Türkiye OECD’nin en sosyal adaletsiz ülkesi olarak
tescillendi.
• Yoksullukla mücadele: 4.26
• Eğitimde eşitlik: 3.67
• İstihdam imkânı: 4.86
• Sosyal bütünleşme: 3.22
• Sağlık: 3.79
• Kuşaklararası adalet: 5.05.
OECD / Sosyal Adalet Göstergeleri 2011

Igv 2015 öğr kop 1

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

La actualidad más candente (17)

Destacado

Destacado (20)

Similar a Igv 2015 öğr kop 1

Similar a Igv 2015 öğr kop 1 (20)

Igv 2015 öğr kop 1