1. ნოდარ ელიზბარაშვილი ლია შალვაშვილი
საქართველოს
გეოგრაფია
საქართველოს ფარგლებს გარეთ არსებული
ქართული საკვირაო სკოლებისათვის
მოსწავლის სახელმძღვანელო
მეორე საფეხური
(10-12 წლის ასაკობრივი ჯგუფი)
თბილისი
2011 წელი

2. საქართველოს გეოგრაფია შინაარსი
თემა I. საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები
მოსწავლის სახელმძღვანელო
გაკვეთილი 1 _ ჩვენი სამშობლო – საქართველო (შესავალი გაკვეთილი)
ა) როგორია ჩვენი სამშობლო;
ბ) საქართველოს მხარეები.
გაკვეთილი 2 _ საქართველოს მდებარეობა და საზღვრები
ავტორები: ა) სად მდებარეობს საქართველო;
ნოდარ ელიზბარაშვილი ალ. ჯავახიშვილის სახელობის საქართველოს
_ ბ) საქართველოს ტერიტორა და საზღვრები;
გეოგრაფიული საზოგადოების ვიცე-პრეზიდენტი,
გეოგრაფიის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი. გაკვეთილი 3 _ საქართველოს გეოლოგიური წარსული
ა) საქართველოს ტერიტორია შორეულ წარსულში;
ლია შალვაშვილი _ პედაგოგი, გეოგრაფიის მეცნიერებათა დოქტორი, ბ) დინოზავრის ნაკვალევი და სათაფლიის ნაკრძალი;
იაკობ გოგებაშვილის პრემიის ლაურეატი. გ) როგორ გაჩნდა გაქვავებული ტყე;
დ) ზეზვა და მზია;
გაკვეთილი 4 _ საქართველოს ბუნებრივი პირობები
ა) რელიეფი;
დიზაინერ-დამკაბადონებლები _ ბაჩო გაგუა, ბადრი ჩუგოშვილი ბ) კავკასიონი;
გ) მცირე კავკასიონი და ჯავახეთის მთიანეთი;
ინტერნეტმომსახურება – მანანა მაჭავარიანის დ) მთათაშორისი ბარი;
ე) რო­გო­რი ჰა­ვაა სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში;
გარეკანის დიზაინი – ბადრი ჩუგოშვილის ვ) სად მო­დის ყვე­ლა­ზე მე­ტი ნა­ლე­ქი;
ზ) შიგა წყლები: (1. მდინარები;
2. ტბები და წყალსაცავები)
გაკვეთილი 5 _ საქრთველოს ბუნებრივი რესურსები
ა) სასარგებლო წიაღისეული;
ბ) სათბობი წიაღისეული;
გ) მადნეული წიაღისეული;
დ) საშენი მასალები;
ე) მინერალური წყლები;
ვ) რა არის ბუნებრივი რესურსი?;
ზ) რა კავშირშია ბუნებრივი რესურსები და მეურნეობა;
გაკვეთილი 6 _ საქართველოს დაცული ტერიტორიები
ა) საქართველოს დაცული ტერიტორიები;
ბ) ვაშლოვანის დაცული ტერიტორია;
გ) ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკი;
დ) კოლხეთის ეროვნული პარკი.
© ნ. ელიზბარაშვილი; ლ. შალვაშვილი, 2011
გაკვეთილი 7-8 _ შავი ზღვა
© გამომცემლობა “შემეცნება”, 2011
თბილისი, ვაჟა-ფშაველას გამზ., 41
ა) შა­ ი ზღვის წარსული;
ვ
ტელეფონი 8 790 21-01-54 ბ) რო­გო­რია შა­ვი ზღვა;
გ) “არგონავტების” ბერძნული მითი;
დ) შა­­ვი ზღვის ბი­­ნად­­­რე­­ბი;
ე) შავი ზღვის ნავსადგურები და კურორტები;

3. თემა II. საქართველოს მოსახლეობა და მეურნეობა გაკვეთილი 20-21 _ ხევი, მთიულეთი, თუშეთი, ფშავი, ხევსურეთი;
გაკვეთილი 22 _ სამცხე-ჯავახეთი;
გაკვეთილი 9 _ უძველესი ადამიანი საქართველოში გაკვეთილი 23 _ იმერეთი;
ა) დმანისი; გაკვეთილი 24 _ რაჭა-ლეჩხუმი;
b) ბუ­ნე­ბა და ადა­მი­ა­ნი უძ­ვე­ლეს ხა­ნა­ში; გაკვეთილი 25 _ სამეგრელო;
გ) თრიალეთის კულტურა. გაკვეთილი 26 _ სვანეთი;
გაკვეთილი 27 _ გურია;
გაკვეთილი 10 _ საქართველოს მოსახლეობა გაკვეთილი 28 _ აფხაზეთი;
ა) რა არის მოსახლეობა?; გაკვეთილი 29 _ აჭარა;
ბ) რა არის მოსახლეობის აღწერა?;
გ) მოსახლეობის ტერიტორიული განლაგება;
თემა IV. ტრადიციული სამეურნეო საქმიანობა და კულტურა
გაკვეთილი 11 _ მოსახლეობის დინამიკა
ა) მოსახლეობის ბუნებრივი მოძრაობა; გაკვეთილი 30 _ მოსავლის მოყვანა-დაბინავება საქართველოში;
ბ) მიგრაცია; ა) ხვნა-თესვა და მოსავლის აღება სა­ არ­ ­ ე­ ოში
ქ თვ ლ
გ) ლტოლვილები და იძულებით გადაადგილებული პირები; ბ) სა­ქარ­თ­ვე­ლო – ხორ­ბ­ლის სამ­შობ­ლო
გ) რო­ ორ მოჰ­ ავთ პუ­ ი?
გ ყ რ
გაკვეთილი 12 _ სქესობრივ-ასაკობრივი სტრუქტურა დ) სად ინა­ხე­ბა მარ­ც­ვა­ლი?
და ეროვნული შემადგენლობა
ა) სქესობრივი სტრუქტურა; გაკვეთილი 31 _ მევენახეობა
ბ) ასაკობრივი სტრუქტურა; ა) ვაზის ძირითადი ჯიშები საქართველოში
გ) ეროვნული შემადგენლობა. ბ) მეღვინეობის ძირითადი რეგიონები
გაკვეთილი 13-14 _ საქართველოს მეურნეობა გაკვეთილი 32 _ მეცხვარეობა
ა) მეურნეობის ძირითადი დარგები; ა) მესაქონლეობა
ბ) სოფლის მეურნეობა; ბ) მატყლის დამზადება
გ) ტრანსპორტი; გ) თიხის დამუშავება
დ) მილ­სა­დე­ნი და სხვა ტრან­ს­პორ­ტი;
ე) საქართველო – ევრაზიის სატრანსპორტო დერეფანი. გაკვეთილი 33 _ ქართული საცხოვრებელი სახლი და ოჯახი;
ა) მთისა და ბარის საცხოვრებელი სახლები
თემა III. საქართველოს მხარეები ბ) როგორი იყო დიდი ქართული ოჯახი
გ) ქორწილი
გაკვეთილი 15-16 _ თბილისი _ საქართველოს დედაქალაქი დ) ჯვრისწერა
ა) რას მოგ­ვითხ­რობს ლე­გენ­და;
ბ) თბი­ლი­სი – სა­ტახ­ტო ქა­ლა­ქი; გაკვეთილი 34 _ შობა ახალი წელი და საქართველო
გ) რო­გო­რი იყო თბი­ლი­სი ძვე­ლად; ა) გურიაში
დ) სად მდე­ბა­რე­ობს თბი­ლი­სი; ბ) რაჭაში
ე) რა­ტომ ეწო­და მთაწ­მინ­და; გ) სვანეთში
ვ) რო­გო­რი ჰა­ვაა თბი­ლის­ში;
ზ) მდი­ნა­რე მტკვა­რი; გაკვეთილი 35 _ ქართული ხალხური მუსიკა და ცეკვა
თ) თბილისის ბუნებრივი სიმდიდრე; ა) მუსიკა
ი) თბილისის ტბები; ბ) ცეკვა
კ) საქალაქო ტრანსპორტი; გ) ბერიკაობა
ლ) თბილისის უბნები; დ) ყეენობა
მ) თბი­ლი­სის ეროვ­ნუ­ლი პარ­კი.
გაკვეთილი 36 _ აღზრდა და სპორტი საქართველოში
გაკვეთილი 17 _ შიდა ქართლი; გაკვეთილი 37 _ განათლება საქართველოში
გაკვეთილი 18 _ ქვემო ქართლი;
გაკვეთილი 19 _ კახეთი;

4. სახელმძღვანელოს
გამოყენების ინსტრუქცია
გაკვეთილის
ნომერი
გაკვეთილის დამატებითი
სათაური საკითხავი ტექსტი
ქვესათაური
საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები
2
საქართველოს მდებარეობა და საზღვრები
გაკვეთილის სად მდებარეობს საქართველო
ჩვენი სამშობლო – საქართველო ევროპის სამხრეთ-აღმოსავლეთ
ეს ვახტანგ VI-ის ვაჟიშვილის, ვახუშტი ბაგრატიონის
ბიუსტია. იგი ცნობილი გეოგრაფი და ისტორიკოსი
ძირითადი
ნაწილში, კავკასიაში მდებარეობს. კავკასია მოიცავს ტერიტორიას იყო. მან დაწერა ნაშრომი „აღწერა სამეფოსა
შავ, აზოვისა და კასპიის ზღვებს შორის; კავკასიონი მას ორ ნაწილად: საქართველოსა”, სადაც დაახასიათა საქართველოს
ჩრდილოეთ და სამხრეთ კავკასიად ყოფს. ჩვენი სამშობლო სამხრეთ ბუნებრივი თავისებურებანი, აგრეთვე 800-
ტექსტი
კავკასიაში, კერძოდ კი მის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს. მდე გეოგრაფიული ობიექტი. მანვე შეადგინა
საქართველოს რუკები.
საქართველოს ტერიტორია და საზღვრები გაკვეთილის
დაახლოებით 300 წლის წინ საქართველოს მოსახლეობას მშობლიური
ქვეყნის ტერიტორიისა და ბუნების შესახებ ინფორმაცია ძირითადად ზეპირი
და წერილობითი წყაროებიდან ჰქონდა. ჩვენამდე მოღწეული რუკებიდან
ძირითადი
ტექსტი
პირველი ვახუშტი ბაგრატიონის მიერ არის შედგენილი.
კავკასიონი საქართველოს ტერიტორიის ფართობი დროთა განმავლობაში
იცვლებოდა.
საკლასო დავალება ამჟამად საქართველოს ტერიტორიის ფართობი 69.7 ათასი კმ2-ია.
დააკვირდი კავკასიის რუკას. დაასახელე საქართველოს მოსაზღვრე ქვეყნები. ჩვენი ქვეყნის სახმელეთო საზღვრის სიგრძე 1660 კმ-ია, შავი ზღვის
განსაზღვრე ჰორიზონტის რომელი მხრიდან ესაზღვრება მეზობელი ქვეყნები. სანაპირო ხაზის სიგრძე კი 310 კმ-ს შეადგენს.
საქართველოს ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება რუსეთის ფედერაცია,
რუკა, რომელიც სამხრეთ–აღმოსავლეთიდან – აზერბაიჯანი, სამხრეთიდან – სომხეთი და
ამ რუბრიკით
სახელმწიფო საზღვარი
სამხარეო ერთეულების საზღვარი თურქეთი; დასავლეთიდან კი შავი ზღვა.
დედაქალაქი
ავტონომიური რესპუბლიკის ცენტრი ზღვისპირა მდებარეობა განაპირობებს საქართველოს მსოფლიო ოკეა-
შეგიძლია იხ.
ნესთან და, შესაბამისად, მსოფლიოს ყველა კონტინენტთან კავშირს. ასეთი
მხარის ცენტრი
რაიონის ცენტრი
მდებარეობა, სატრანსპორტო თვალსაზრისით, უპირატესობას ანიჭებს
ჩვენს სამშობლოს ისეთ ქვეყნებთან, რომლებსაც მსოფლიო ოკეანეზე
მცირე
რუკების
გასასვლელი არ გააჩნიათ.
ამგვარად, შავ ზღვას დიდი მნიშვნელობა აქვს მსოფლიოს სხვა ქვეყნებთან
მოცულობის
ურთიერთობისათვის.
დანართშიც საკლასო დავალება
მეწყვილესთან ერთად დააკვირდი შემდეგ გვერდზე წარმოდგენილ სქემებს,
რომლებზეც გამოსახულია საქართველოს ტერიტორიის ცვლილება ისტორიის მან-
ძილზე.
საკლასო სამუშაოს
როგორ შეიცვალა საქართველოს ტერიტორია მეფე ფარნავაზის დროიდან
დღევანდლამდე? იმსჯელე მეწყვილესთან. შესრულება
12 13
მოგიწევს
რუბრიკა “დაფიქრდი”,
რომელიც ადრე
ათვისებული ფოტოილუსტრაცია
ცოდნის გამოყენების
შესაძლებლობას ქვესათაური
მოგცემს
საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები
როგორი ჰავაა საქართველოში სად მოდის ყველაზე
მეტი ნალექი
დაფიქრდი
საქართველოში ყველაზე მე-
დაფიქრდი და გაიხსენე — რომელი ქედია საქართველოსთვის ბუნებრივი ზღუდე. ტი ნალექი აჭარაში მოდის. ბა-
ახსენი რატომ? თუმთან, აჭარა-იმერეთის ქედის
ზღვისკენ მიქცეულ ფერდობ-
საქართველოს ტერიტორიაზე მრავალფეროვანი ჰავაა: დასავლეთ საქართ-
ზე – ცისკარას მთის მიდამო-
ველოში – ნოტიო, ხოლო აღმოსავლეთ საქართველოში – შედარებით მშრალი.
ებში 4000 მმ-ზე მეტი ნალექი
გამოიყოფა. ხშირია ნისლიც.
მთა “მტირალას” მიდამოები ამიტომაც შეარქვეს მთას
„მტირალა”.
სად არის ყველაზე
მშრალი ადგილები
კახეთში, ივრის ზეგნიდან
სამხრეთით, მდებარეობს
ელდარის ვაკე. აქ ყველაზე
მშრალი ჰავაა. იშვიათად მო-
დის ნალექი. წლიურად 400
შავი ზღვიდან “მოტანილი” ღრუბელი აჭარა-იმერეთის ქედის დასავლეთ ფერდობებზე
მმ-მდე ნალექი გამოიყოფა.
საქართველოს მთიან რაიონებში თოვლი რამდენიმე თვის განმავლობაში
დევს. ზაფხული გრილი და მოკლეა. რაც უფრო მაღალია მთები, მით უფრო
იგი საქართველოში ყველა-
ზე მშრალი ადგილია. მის
სიახლოვესაა ვაშლოვანის
ეს რუბრიკა
მიგითითებს, რომ
ხანმოკლეა ზაფხული. ნაკრძალი.
საქართველოს ბარში ზამთარი ზომიერი, თუმცა განსხვავებულია. ყველა-
ზე თბილი ზამთარი შავი ზღვის სანაპირო ზოლში იცის. თოვლი აქ იშვიათად ვაშლოვანის ნაკრძალი
მოდის და მალე დნება. აქ ზაფხული ზომიერად ცხელია.
ქარები საქართველოს ტერიტორიაზე სამი მხრიდან: დასავლეთიდან,
აღმოსავლეთიდან და სამხრეთიდან ქრის. ჩრდილოეთის ცივ ქარებს წინ
კავკასიონის მაღალი მთები ეღობება. დასავლეთიდან ანუ შავი ზღვიდან 1.
იმსჯელე
მეწყვილესთან ერთად დაადგინე — რა გავლენას ახდენს შავი ზღვა
მოიძიო დამატებითი
ინფორმაცია, ჩაატარო
მონაბერ ქარებს ღრუბლიანი და ნალექიანი ამინდი მოაქვს. აღმოსავლეთ საქართველოს ჰავაზე?
საქართველოში, ლიხის ქედის გადავლის შემდეგ, ჰაერი შედარებით შრება 2. რა შეიცვლებოდა ლიხის ქედი რომ არ ყოფილიყო?
და ნაკლებად ნალექიანია. სამხრეთიდან საქართველოში მშრალი და თბილი
კვლევა, ანალიზი
ქარები ქრიან.
საშინაო დავალება
უფროსების დახმარებით გაიგე:
გაუკეთო შესწავლილ
საკლასო დავალება 1. როგორი ჰავაა შენს მხარეში;
2. ახდენს თუ არა გავლენას რომელიმე ოკეანე ან ზღვა იმ ქვეყნის ჰავაზე,
მასწავლებლის დახმარებით დაადგინე როგორი ჰავაა იმ ქვეყანაში, სადაც სადაც შენ ცხოვრობ?
მასალას ან მოამზადო
ცხოვრობ; შეადარე იგი საქართველოს ჰავას; 3. ჰორიზონტის რომელი მხრიდან ქრის ქარი შენს საცხოვრებელ ადგილას;
არის თუ არა რაიმე ბუნებრივი ზღუდე იმ ქვეყანაში, სადაც ცხოვრობ. 4. როგორი ზაფხული და ზამთარი იცის შენს მხარეში.
20 21
პრეზენტაცია
ამ რუბრიკის
მეშვეობით საკუთარი
აზრის გამოთქმას
შეძლებ

5. საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები
1
ჩვენი სამშობლო — საქართველო როგორია ჩვენი სამშობლო
ჩვენი სამშობლო გამოირჩევა ბუნების მრა­ ვალფეროვნებით. აქ არის
მაღალი, მყინვარებით დაფარული მთის მწვე­ ვალები, გაუვალი და ნათელი
რ
ჩვენი სამშობლო საქართველოა. სიტყვა სამშობლო დაკა­ვ­შირებულია ტყეები, ვრცელი ველები და მდე­ ოები, შავი ზღვა და მისი ულამაზესი
ლ
სამ მონათესავე სიტყვასთან: შობა, მშობელი და მშობლიური. ერთ-ერთი სანაპირო.
განმარტებით სამშობლო სწორედ მშობლიურს (მშობლიურ მხარეს) ნიშნავს. ქართველ ხალხზე იაკობ გოგებაშვილი წერდა:
სამშობლო არის მშობლიური ქვეყანა, მხარე, სადაც ცხოვრობდნენ შენი „ქართველები სილამაზით თავის სამშობლოს არ დაუვარდებიან, მათი სი­
წი­
ნაპრები. სამშობლოსთვის თავდადებული ადამიანებს მამულიშვილებად ლამაზე მთელ ხმელეთზეა განთქმული. ჩამომავლობით უწარჩინებულეს კავ­
მოიხსენიებენ. კასიის ტომს ეკუთვნიან და ნიჭიერ ხალხთა რიცხვში ურევიან... ამისთანა
წყარო ქვეყნის შესწავლა უცხოსთვისაც საამურია და ქართველისთვის ხომ სირ­
ცხვილია, რომ თავისი ქვეყნის გაცნობას არა სცდილობდეს”...
“სამშობლო მხოლოდ მიწის ის ნაგლეჯი როდია, სადაც ადამიანმა ამ ნამდვილად საგულისხმოა ჩვენი დიდი წინაპრის შეგონება!
უკიდეგანო დედამიწაზე პირველი ნაბიჯი გადადგა. უდიდესი სასოებით უნდა მაშ, შევისწავლოთ ჩვენი სამშობლო. გავეცნოთ ჩვენი სამშობლოს
ვატაროთ გულში მოწიწება და სიყვარული პლანეტის იმ პაწაწინა კუთხისადმი, ისტორიას და გეოგრაფიას. საქართველო ხომ ლამაზი, ნიჭიერი, მშ­ ომელი,
რ
საიდანაც დაიწყო ჩვენი ცხოვრება დიდ სამყაროში... შორს ვიმყოფებით კეთილი და საოცრად სტუმართმოყვარე ხალხის სამშობლოა.
მშობლიური კუთხიდან თუ ახლოს, იგი მუდამ ჩვენთანაა. სამშობლოდან
ხანგრძლივი განშორებისას კი ყოველთვის თან გვახლავს და თავს გვახსენებს
იდუმალი, ყველაფრისგან განსხვავებული გრძნობა, რომელსაც მამულის, მიწის მოიფიქრე!
ყივილს უწოდებენ”.
რასთანაა დაკავშირებული სიტყვა სამშობლო?
(საქართველოს ბუნების ქომაგი, პროფ. არნოლდ გეგეჭკორი).
როგორ ადამიანს შეიძლება ერქვას მამულიშვილი?
თუშეთი რაჭა
8 9

6. საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები
საქართველოს მხარეები საქართველო
საქართველო მთიანი ქვეყანაა – მრავალფეროვანი ბუ­ ებრივი პირობებით,
ნ აფხაზეთი
კულტურით და მეურნეობით. ამგვარი მრავალფეროვნება განაპირობებდა სოხუმი
საქართველოს ისტორიულ-გეოგრაფიულ პროვინციებად დაყოფას. ასეთი აჭარა
ბათუმი
დაყოფა ჯერ კიდევ მეფე ფარნავაზის დროს არსებობდა.
ამჟამად საქართველოს ტერიტორია დაყოფილია 12 მხარედ, რომელიც მო­
ი­ ავს ორ ავტონომიურ რესპუბლიკას (აფხაზეთისა და აჭარის); გურიის, იმე­
ც
რეთის, კახეთის, მცხეთა-მთიანეთის, რაჭა-ლეჩხუმისა და ქვემო სვანეთის,
სამეგრელოსა და ზემო სვანეთის, სამცხე-ჯავახეთის, ქვემო ქართლის, ში­ ა
დ
ქართლის მხარეებსა და ქალაქ თბილისს. თითოეულ მხარეს თავისი მთავარი
ქალაქი ანუ სამხარეო ცენტრი აქვთ.
მხარეები და ავტონომიური რესპუბლიკები იყოფა მუნიციპალიტეტებად
ანუ ადმინისტრაციულ რაი­ონებად. შემდეგი ერთეული საკრებულოა, თბილისი
რომელშიც ხშირად რამდენიმე სოფელია გაერთი­ ­ ებული.
ან
ამრიგად, საქართველოს თანამედროვე ტერიტორიულ-ადმინისტრაციული
დაყოფის სისტემა სამსაფეხურიანია:
საშინაო დავალება
მხარე მუნიციპალიტეტი საკრებულო I. და­აკ­ვირ­დი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მხა­რე­ე­ბის რუ­კას და მის მიხედვით გა­ა­ფე­რა­დე
სა­ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლოს და­ნარ­თ­ში მო­ცე­მუ­ლი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მხა­რე­ე­ბის
კონ­ტუ­რუ­ლი რუ­კა.
დავალება
II. შეადარე საქართველოს ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფა იმ
დააკვირდი ქვემოთ მოცემულ რუკას, ჩამოთვალე მასზე აღნიშნული ქვეყნისას, სადაც შენ ცხოვრობ.
მხარეები, სამ­ არეო ცენტრები. რვეულში გადაიხაზე და შეავსე შემდგომ
ხ
გვერდზე მოცემული სქემა. III. რვეულში გადაიხაზე ცხრილი და შეავსე.
ქვეყნის იმ ქვეყნის ქალაქი, საცხოვრებელი
სახელი, ტერიტორიული დაბა ან ადგილი
სადაც ერთეული, სოფელი (უბანი)
ცხოვრობ სადაც ცხოვრობ
IV. შემდეგი გაკვეთილისთვის მსოფლიოს ფიზიკურ რუკაზე მონახე საქართველო,
გაიხსენე – რაზე „მოგვითხრობს” საქართველოს ფიზიკური რუკა და წარმოადგინე
მოკლე ჩანაწერი (შეგიძლია გამოიყენო დანართში მოცემული საქართველოს
ფიზიკური რუკა).
10 11

7. საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები
2
საქართველოს მდებარეობა და საზღვრები
სად მდებარეობს საქართველო
ეს ვახტანგ VI-ის ვა­ იშვილის, ვახუშტი ბაგრატიონის
ჟ
ჩვენი სამშობლო – საქართველო ევროპის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ბიუსტია. იგი ცნობილი გეოგრაფი და ისტორიკოსი
ნაწილში, კავკასიაში მდებარეობს. კავკასია მოიცავს ტერიტორიას იყო. მან დაწერა ნა­ ომი „აღწერა სამეფოსა
შრ
­
შავ, აზოვისა და კასპიის ზღვებს შორის; კავკასიონი მას ორ ნაწილად: საქართველოსა”, სადაც დაახასიათა საქართველოს
ჩრდილოეთ და სამხრეთ კავკასიად ყოფს. ჩვენი სამშობლო სამხრეთ ბუნებრივი თავისებურებანი, აგრეთვე 800-
კავკასიაში, კერძოდ კი მის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობს. მდე გეოგრაფიული ობიექტი. მანვე შეადგინა
საქართველოს რუკები.
საქართველოს ტერიტორია და საზღვრები
დაახლოებით 300 წლის წინ საქართველოს მოსახლეობას მშობლიური
ქვეყნის ტერიტორიისა და ბუნების შესახებ ინფორმაცია ძირითადად ზეპირი
და წერილობითი წყაროებიდან ჰქონდა. ჩვენამდე მოღწეული საქართველოს
რუკებიდან პირველი ვახუშტი ბაგრატიონის მიერ არის შედგენილი.
კავკასიონი საქართველოს ტერიტორიის ფართობი დროთა განმავლობაში
იცვლებოდა.
საკლასო დავალება ამჟამად, საქართველოს ტერიტორიის ფართობი 69.7 ათასი კმ2-ია.
დააკვირდი კავკასიის რუკას. დაა­ ახელე საქართველოს მოსაზღვრე ქვეყნები.
ს ჩვენი ქვეყნის სახმელეთო საზღვრის სიგრძე 1660 კმ-ია, შავი ზღვის
განსაზღვრე ჰორიზონტის რომელი მხრიდან ესაზღვრება მეზობელი ქვეყნები. სანაპირო ხაზის სიგრძე კი 310 კმ-ს შეადგენს.
საქართველოს ჩრდილოეთიდან ესაზღვრება რუსეთის ფედერაცია,
სახელმწიფო საზღვარი
სამხრეთ-აღმოსავლეთიდან – აზერბაიჯანი, სამხრეთიდან – სომხეთი და
სამხარეო ერთეულების საზღვარი თურქეთი; დასავლეთიდან კი შავი ზღვა.
დედაქალაქი
ავტონომიური რესპუბლიკის ცენტრი ზღვისპირა მდებარეობა განაპირობებს საქართველოს მსოფლიო ოკეა­
ნესთან და, შესაბამისად, მსოფლიოს ყველა კონტინენტთან კავშირს. ასეთი
მხარის ცენტრი
რაიონის ცენტრი
მდებარეობა, სატრანსპორტო თვალსაზრისით, უპირატესობას ანიჭებს
ჩვენს სამშობლოს ისეთ ქვეყნებთან, რომლე­საც მსოფლიო ოკეანეზე
ბ
გასასვლელი არ გააჩნიათ.
ამგვარად, შავ ზღვას დიდი მნიშვნელობა აქვს მსოფლიოს სხვა ქვეყნებთან
ურთი­ერთობისათვის.
საკლასო დავალება
მეწყ­ვი­ლეს­თან ერ­თად და­აკ­ვირ­დი შემ­დეგ გვერ­დ­ზე წარ­მოდ­გე­ნილ სქე­მებს, რომ­
ლებ­ზეც გა­მო­სა­ხუ­ლია სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ტე­რი­ტო­რი­ის ცვლი­ლე­ბა ის­ტო­რი­ის მან­­­ძილ­
ზე.
როგორ შეიცვალა საქართველოს ტერიტორია მეფე ფარნავაზის დროიდან
დღევანდლამდე? იმსჯელე მეწყვილესთან.
12 13

8. საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები
3
საქართველოს გეოლოგიური წარსული
ვ ა რი
რიონი ტკ საქართველოს ტერიტორია შორეულ წარსულში
მ
შორეულ წარსულში, ის ტერიტორია, სადაც კავკასია და მათ შორის
ოხი
ჭორ საქართველო მდებარეობს. თითქმის მთლიანად წყლით იყო დაფარული.
მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ დაახლოებით 600 მილიონი წლის წინ
საქართველო მეფე ვახტანგ საქართველოს ტერიტორიის ნაწილი ზღვიდან კუნძულების სახით ამოიზიდა.
აზის დროს საქართველო მეფე ვახტანგ გორგასლის დროს
გორგასლის დროს საქართველოში უძველესია კავკასიონის ცენტრალური ნაწილი, ძირულის
(მთათაშორის ბარში), ლოქის და ხრამის (მცირე კავკასიონი) მასივები.
აზის დროს საქართველო მეფე ვახტანგ მეფე ფარნავაზის დროს
საქართველო გორგასლის დროს საქართველო მეფე ვახტანგ გორგასლის დროს
დინოზავრის ნაკვალევი
და სათაფლიის ნაკრძალი
საქართველოს ტერიტორიაზე დაახლო­
ებით 100 მილიონი წლის წინ დინოზავრები
ბინადრობდნენ. ამ მტაცებელი და ბალა­
რიონი ვა რ ი
ტკ ხისჭამია ცხოველების 200-მდე ნაკვალევი
მ
აღმოჩენილია იმერეთში, ქუთა­
ისის
მახ­
ლობლად, სათაფლიის ნაკრძალის
ალატის დროს ხი
საქართველო მეფე თამარის დროს ტერიტორიაზე.
ოროჭ
ნაკრძალის ტყეში ხარობს წიფელი,
წაბლი, რცხილა, ბზა, ცაცხვი, მუხა
საქართველო მეფე
პალატის დროს საქართველო მეფე თამარის დროს
საქართველო მეფე დავით კურაპალატის დროს საქართველო მეფე თამარის დროს და ბევრი სხვა მცენარე. ტყეში
დავით კურაპალატის დროს
ძუძუმწოვრებიც გვხვდება: ტურა, კვერნა,
მაჩვი, მელა, კურდღელი და ციყვი. აქვე
ბუდობს გარეული ფუტკარი, რომელიც ხის
ფუღუროებში თაფლს ამზადებს. სწორედ
ამის გამო დაარქვეს ადამიანებმა ამ დინოზავრის ნაკვალევი
ადგილს სათაფლია. სათაფლიის ნაკრძალში
დამატებითი ინფორმაცია შეგიძლია მოიძიო:
 http://imereti.ge/index.php?lang_id=geosec_id=98
რიონი ვა რი  http://dpa.gov.ge/sataflia/
ტკ
მ
დაახლოებით 35-55 მილიონი წლის წინ საქართველოს ტერიტორიაზე
კვლავ გააქტიურდნენ წყალქვეშა ვულკანები, რის შედეგად ხმელეთმა
ხი
ს დროს რო დღევანდელი საქართველო ამოიწია. მცირე კავკასიონის ვულკანებიდან ამონთხეულმა ლავამ ამოავსო
ჭო
უსწორმასწოროები და ჯავახეთის ზეგანი წარმოქმნა. ვულკანების
ამოფრქვევა და მთების აზიდვა კავკასიონზეც მიმდინარეობდა. საქართველოს
თანამედროვე საქართველო ტერიტორიაზე ყველაზე “ახალგაზრდა” მთათაშორის ბარის ვაკეებია.
ს დროს დღევანდელი საქართველო
საქართველო მეფე ერეკლეს დროს დღევანდელი საქართველო
14 15

9. საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები
როგორ გაჩნდა გაქვავებული ტყე? 4
საქართველოს ბუნებრივი პირობები
დაახლოებით 9 მილიონი წლის წინ გოდერძის
უღელტეხილის მიდამოები, რომელიც აჭარასა და რელიეფი
მესხეთს შორის მდებარეობს, მარადმწვანე ტყით იყო
დაფარული. მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ვულკანის საქართველო მთიანი ქვეყანაა. ჩვენი სამშობლოს ჩრდილოეთ ნაწილში
ამოფრქვევის შედეგად ეს ტყე ფერფლით დაიფარა. კავკასიონის მაღალი მთებია, ხოლო სამხრეთში მცირე კავკასიონის
ვულკანის ფერფლის ქვეშ მოქცეული ხეები დროთა შედარებით დაბალი მთები და ჯავახეთის მთიანეთია წარმოდგენილი.
განმავლობაში გაქვავდა, თუმცა მცენარის ღეროს კავკასიონსა და მცირე კავკასიონს შორის საქართველოს მთათაშორისი
აღნაგობა შეინარჩუნა. განამარხებული ხე ბარია, რომელიც ვაკე ტერიტორიებისგან შედგება.
(გოდერძის უღელტეხილი) (იხილე დანართი. დააკვირდი საქართველოს ფიზიკურ რუკას).
ზეზვა და მზია
მეცნიერები ვარაუდობენ, რომ კავკასიონი
თანამედროვე ადამიანის წინაპრები
დაახლოებით 2.5 მილიონი წლის წინ კავკასიონი მაღალი მთებია.
აფრიკაში ბინადრობდნენ; აფრიკიდან წა­ იგი ბევრი ქედისგან შედგება.
მო­ ული ადამიანები კავკასიაში, კერძოდ კი
ს მათ შორისაა კავ­კა­სიონის მთა-
საქართველოს ტერიტორიაზე მილიონ რვაასი ვარი ქედი, რომელიც ჩრ­დი­ლო-
ათასი წლის წინ გამოჩნდნენ. საქართველოს დასავლეთიდან სამხრეთ-აღმო­
ერთ-ერთ უძველეს ნა-ქალაქარ დმანისთან, სა­­ვლეთისკენ არის გადაჭიმული.
მეცნიერებმა XX საუკუნის ბოლოს, ევრაზიაში მისი სიგრძე საქართველოს
უძველესი ადამიანის ძვლები აღმოაჩინეს. ფარგლებში 700 კილომეტრამდეა.
ევრაზიის უძველესი მათ პირველი ევრაზიელები უწოდეს. ქედზე აღმართულია თოვლი-
“მოქალაქეები” – ზეზვა და მზია დმანისში სხვადასხვა ასაკის ადამიანის თა და მყინვარებით დაფარუ-
ძვლებია ნაპოვნი. მათ საფუძველზე ლი ულამაზესი მწვერვალები.
ფრანგმა მოქანდაკემ ელიზაბეტ დენიმ აღადგინა პირველყოფილი ადამიანის კავკასიონი
კავკასიონის უმაღლესი მწვერ-
იერ-სახე. მათ ქართული სახელები – “ზეზვა” და “მზია” უწოდეს. ვალია იალბუზი. იგი რუსეთის ფედერაციაში მდებარეობს. საქართველოს
დამატებითი ინფორმაცია შეგიძლია მოიძიო: ფარგლებში უმაღლესია შხარა, რომელიც ზღვის დონიდან 5201 მეტრზე
 http://tbilisiguide.ge/wg/t_info.php?id=145cat=recipe მდებარეობს.
 http://www.museum.ge/web_page/geo/index.php?id=8 კავკასიონის ქედზე ბევრი უღელტეხილია. ისინი ერთმანეთთან აკა­ შირებს
ვ
 http://www.tabula.ge/print-1951.html
ჩრდილოეთ და სამხრეთ კავკასიას. მათ შორისაა ჯვრის, მამისონის, ყადორის,
საგაკვეთილო ტექსტის მიხედვით შედგენილია დროის ხაზი. ქლუხორისა და როკის უღელ­ ეხილები. როკის უღელტეხილზე გაყვანილია
ტ
დავალება
წაიკითხე ქვემოთ მოცემული ფრაზები, შეარჩიე და საავტომობილო გვირაბი, რო­ ელიც ერთმანეთთან აკავშირებს შიდა ქართლს
მ
რვეულში დროის ხაზზე თანამიმდევრობით ჩაწერე: და ოსეთს (ალა­ იას).
ნ
გაქვავდა მარადმწვანე ტყე; საქართველოს ტერიტორიაზე გამოჩნდნენ პირველი
ადამიანები; წარმოიქმნა ჯავახეთის ზეგანი; ბინადრობდნენ დინოზავრები;
კავკასია და მათ შორის საქართველო წყლით იყო დაფარული
ყველაზე ადრეული შემდეგი ახლო ბოლო
ადრეული 100 მლნ. პერიოდი პერიოდი პერიოდი
600 მლნ. წლის წინ 35-55 მლნ. 9 მლნ. 1 800 000
იალბუზი შხარა
წლის წინ წლის წინ წლის წინ წლის წინ
16 17

10. საქართველოს გეოგრაფია საქართველოს ფიზიკურ-გეოგრაფიული ერთეულები
მცირე კავკასიონი
და ჯავახეთის მთიანეთი
მცირე კავკასიონი და ჯავახეთის
მთიანეთი მდებარეობს სამხრეთ
საქართველოში. აქაური ქედები სი­
მაღლით კავკასიონზე დაბალია.
მათ შორისაა აჭარა-იმერეთის,
თრიალეთის, აბულ-სამსარის, ჯავა-
ხეთისა და სხვა ქედები.
მთათაშორისი ბარი
“წიფის” გვირაბი კოლხეთის დაბლობი
მთათაშორისი ბარის დასავლეთი ნაწილი კო­ლხეთის დაბლობს უჭირავს.
იგი შავი ზღვისკენ არის დახრილი. კოლხეთის და­ლობს აღმოსავლეთით
ბ­
იმერეთის მაღლობი მოსდევს. ლიხის ქედი საქართველოს ორ: დასავლეთ და დავალება
აღმოსავლეთ ნაწილად ყოფს. ლიხის ქედის აღმოსავლეთით შიდა ქარ­ ლისთ
ვაკეა. მას თბილისის ქვაბული მოსდევს. მისგან სამხრეთით ქვემო ქართლის, 1. იმუშავე მეწყვილესთან ერთად. გამოიყენე საქართველოს ფიზიკური რუკა,
ხოლო აღმოსავლეთით ივრის ზეგანი იშლება. მთათაშორისი ბარის უკიდურეს ლეგენდა და განსაზღვრე:
აღმოსავლეთ ნაწილში კი ალაზნის ვაკეა წარმოდგენილი.
ა) რომელი ფერით აღნიშნავენ რუკაზე მაღალ მთებს?
ბ) რომელი ფერით აღნიშნავენ დაბლობს?
გ) იპოვე რუკაზე კოლხეთის დაბლობი?
დ) სად მდებარეობს ლიხის ქედი, რომელი უღელტეხილი
მდებარეობს ამ ქედზე?
2. შეავსე საქართველოს კონტურული რუკა, მასზე დაიტანე საგაკვეთილო
ტექსტში მოცემული გეოგრაფიული ობიექტები, გააფერადე სათანადო ფერებით.
იმსჯელე
შენი აზრით, ხმელეთის ზედაპირის თავისებურებების მიხედვით საქართველოს
რომელი ნაწილია უფრო მეტად ხელსაყრელი დასახლებისათვის?
იმსჯელე მეწყვილესთან, დაასაბუთე შენი პასუხი.
დავალება
აღწერე და ზეპირად წარმოადგინე იმ ქვეყნის რელიეფი, სადაც ცხოვრობ.
ალაზნის ვაკე შეადარე იგი საქართველოს რელიეფს.
18 19