Smart Metropolia 2014, AmberExpo Gdańsk

1. Region miejsko-wiejski Warszawy.
Alternatywna ścieżka rozwoju
Ewa Karolina Korcelli-Olejniczak
Instytut Geografii i Przestrzennego
Zagospodarowania
PAN

2. Diagnoza – założenia w dokumentach
strategicznych
• Strategie Rozwoju Województwa Mazowieckiego (2006,
2013), przyjmują, ze spójność terytorialna stanowi jeden
z głównych celów polityki przestrzennej w regionie.
• Jednocześnie dokumenty te zwracają uwagę na
dysparytety wewnątrz tego regionu, które stanowią
barierę dla rozwoju społeczno-ekonomicznego.
• Dysparytetom tym będzie sprzyjało nieuniknione
zjawisko depopulacji znacznych obszarów poza-metropolitalnych
• Przyjmuje się więc, że wzrost spójności terytorialnej i
konkurencyjności może być osiągnięty poprzez
pobudzenie gospodarcze peryferyjnych stref regionu,
rozwoju ośrodków subregionalnych, a z drugiej strony
stwarzanie warunków dla inwestycji sprzyjających
rozszerzaniu się zasięgu przestrzennego rynku pracy w
Warszawie.

3. Region metropolitalny Warszawy –
identyfikacja kierunków rozwoju
Typologia regionów metropolitalnych (Korcelli-Olejniczak 2012)

4. Region metropolitalny Warszawy –
kierunki rozwoju
Kierunek 1
W dokumentach strategicznych przyjmuje się
jako wskazany rozwój w kierunku regionu typu
mono-poly. Jego podstawą mają być silne
funkcjonalnie – innowacyjne ośrodki
subdominujące, powiązane ze swoim
zapleczem, między sobą i ośrodkiem
centralnym -Warszawą
o Kierunek mało realistyczny ze względu
na zbyt słabą pozycję ośrodków
regionalnych i powiązań między nimi

5. Region metropolitalny Warszawy –
kierunki rozwoju
Kierunek 2
W dyskusji naukowej często spotykanym
kierunkiem rozwoju regionu Warszawy jest
pewien typ regionu zwartego powstający
poprzez powiększanie się obszaru
metropolitalnego. Inwestycje w
infrastrukturę zwiększającą mobilność
mieszkańców strefy pośredniej regionu
mają przyczynić się do rozszerzenia się
strefy dojazdów do pracy.
o Kierunek korzystny głównie z punktu
widzenia Warszawy, w przypadku strefy
pośredniej przyczyni się do wymywania
funkcji

6. Region metropolitalny Warszawy –
kierunki rozwoju
Kierunek 3
Przy zachowaniu dotychczasowego trendu wynikającego z
naturalnych procesów rynkowych najbardziej
prawdopodobnym kierunkiem jest region spolaryzowany.
Cechuje się on koncentracją funkcji metropolitalnych w
rdzeniu regionu – metropolii i obszarze metropolitalnego.
Następuje osłabienie relacji między rdzeniem – strefą
pośrednią i dalszym zapleczem (wiejskim lub miejsko-wiejskim)
o Kierunek niewskazany ze względu na pogłębianie się
dysproporcji między obszarami metropolitalnymi i
poza-metropolitalnymi. Jednocześnie metropolia nie
korzysta z funkcji zaplecza – brak synergii itp..

7. Region metropolitalny Warszawy –
kierunki rozwoju
Kierunek 4
Region miejsko-wiejski
Koncepcja regionu, która została opracowana na
kanwie dyskusji stanowiącej podłoże Europejskiej
Perspektywy Rozwoju Przestrzennego (ESDP 1999)
dotyczącej partnerstwa miejsko-wiejskiego jako formy
wspierającej współpracę i komplementarność funkcji
między strefami w regionie. Kierunek ten prowadzi do
pogodzenia dwóch pozornie sprzecznych celów
polityki przestrzennej - konkurencyjności i spójności
(społecznej i terytorialnej).
Wagę relacji miejsko-wiejskich podkreślano także w
Agendzie Terytorialnej UE i strategii EUROPA 2020.
Polityka partnerstwa miejsko-wiejskiego realizowana
jest np. w wielu regionach metropolitalnych w
Niemczech

8. Konfrontacja i wyważenie celów i
warunków rozwoju
• W dyskusjach na temat partnerstwa miejsko-wiejskiego
i regionów miejsko-wiejskich zwraca się często uwagę
na sprzeczności celów i różnice warunków rozwoju
obszarów miejskich i wiejskich
• Jednak skracanie się dystansu cywilizacyjnego i
gospodarczego w skali kontinuum miejsko-wiejskiego
sprzyja pogodzeniu celów i zmniejsza różnice warunków
rozwoju
• Wskazują na to następujące zjawiska występujące w
Europie (także w Polsce)

9. Cechy współczesnego rozwoju przestrzennego w
Europie z punktu widzenia tworzenia regionów
miejsko-wiejskich
• Wzrost wagi migracji do obszarów peryferyjnych
motywowanych walorami środowiskowymi;
• Nasilenie zjawiska migracji do obszarów wiejskich i
małych ośrodków miejskich wraz z procesem starzenia
się społeczeństwa;
• Rozwój wysokich technologii zwiększający udział
działalności, dla których opór przestrzeni nie stanowi
silnej bariery;
• Wzrost znaczenia działalności kreatywnych, które są
szczególnie „wrażliwe” na jakość środowiska;
• Wzrost znaczenia funkcji ekosystemów (tzw. świadczeń
ekosystemów) pełnionych przez strefy wiejskie regionów.
o W konsekwencji prowadzi to do wzmacniania się
lokalnych elit, powstawania nowych przestrzeni
konsumpcji i do wyspowej gentryfikacji obszarów
wiejskich (por. K. Kunzmann)

10. Co to jest region miejsko-wiejski?
Koncepcja regionu miejsko-wiejskiego (K. Nilsson i inni,
2013) akcentuje rolę strefy pery-miejskiej regionu, jako
wielofunkcjonalnego obszaru o wysokiej dynamice
zmian użytkowania ziemi, zagrożonego fragmentacją
osadnictwa i degradacją krajobrazu. Uwypukla ona
wzrastające znaczenie walorów ekologicznych jako
czynnika determinującego lokalizację zarówno miejsc
zamieszkania, jak i działalności gospodarczej. Obszarom
wiejskim regionu (interpretowanym szeroko, wraz z
siecią lokalnych ośrodków miejskich) przypisuje ona
tzw. funkcje ekosystemów (świadczenia ekosystemów),
określające jakość warunków życia w regionie, a przez
to także pozycję konkurencyjną jego ośrodków
miejskich w krajowych i międzynarodowych systemach
miast.

11. Projekt NCN „Kształtowanie się systemu miast
regionu metropolitalnego Warszawy w świetle
zmian struktury ludności i funkcji”
Ta koncepcja jest przyjęta jako kanwa
teoretyczna dla badań
prowadzonych w powyższym
projekcie badawczym. Pozwala ona
na traktowanie jako regionu
Warszawy szerokiego zaplecza i nie
zamykanie badań w granicach
administracyjnych.
Należy zaznaczyć, że strefy wiejskie
regionu są interpretowane
jako obejmujące małe, lokalne
ośrodki miejskie, także wyspowo
ośrodki subregionalne wraz z
otaczającymi je obszarami
funkcjonalnymi

12. Dlaczego region Warszawy jako region
miejsko-wiejski?
1. Cechy współczesne
Ograniczony potencjał rozwojowy ośrodków subregionalnych, niepełna
struktura funkcjonalna (niepełność bazy ekonomicznej), zapóźnienie
w zakresie rozwoju infrastruktury technicznej, w większości
przypadków peryferyjne położenie w skali kraju, zubożenie kapitału
ludzkiego w wyniku długotrwałych, intensywnych procesów
migracyjnych (odpływ ludności)
2. Potencjał
• Unikalne walory środowiska przyrodniczego, przy założeniu
określania zasięgu regionu jako obejmującego znaczną część Warmii
i Mazur
• Liczne spośród mniejszych miast tego obszaru upatrują swoich
szans rozwojowych nie tyle w związkach z najbliższym dużym
ośrodkiem miejskim takim jak Olsztyn i Białystok, co ze swoim
zapleczem wiejskim, powiązaniach z Warszawą, jak również
wzrastającym udziałem w globalnym obrocie gospodarczym, w tym
zwłaszcza w zakresie rekreacji i kultury

13. Region Warszawy jako region miejsko-wiejski
22. Struktura przestrzenna i funkcjonalna
Wyniki analiz przytoczonego projektu NCN potwierdzają w
zasadzie występowanie trójdzielnego podziału zarysowanego
już wcześniej przez G. Gorzelaka i M. Smętkowskiego oraz M.
Tarkowskiego, w którym występuje rdzeń – ośrodek i obszar
metropolitalny, strefa pośrednia jako strefa cienia
dostarczająca intensywnych zjawisk wymywania funkcji i
potencjału ludnościowego oraz strefy dalszego zaplecza.
W koncepcji regionu miejsko-wiejskiego strefa ta nazywana jest
strefą wiejskiego zaplecza regionu. W strefie tej zjawiska
wymywania funkcji i potencjału ludnościowego przybierają
słabsze nasilenie przy jednoczesnych, mniej intensywnych
powiązaniach z trzonem regionu.

14. Podsumowanie i konkluzje
• W zarysowującej się przyszłości
demograficznej strefa
peryferyjna proponowanego
regionu miejsko-wiejskiego
(tzw. rural hinterland)
stanowiłaby obszar ożywienia
gospodarczego, opartego w
pewnym stopniu na funkcjach
kognitywno-kreatywnych;
• Taki obszar, który dzięki
pełnionym funkcjom
ekosystemów odpowiadałby z
jednej strony pojęciu gentrified
rural periphery Klausa
Kunzmanna, w sensie nowych
wiejskich przestrzeni
konsumpcji i przyciągałby
selektywny napływ migrantów,
w tym również z trzonu regionu
jako efekt m.in. intensywnych
inwestycji w strukturę
techniczną i rekreacyjną.
Z drugiej strony, stałby się
obszarem generującym nowe
funkcje endogeniczne związane w
dużej mierze z rekreacją i kulturą,
lecz opierające się na tradycyjnych
kwalifikacjach, zdolnościach i
specjalnościach mieszkańców.
• Sugerowany układ kształtujący się
w przyszłości w strukturze regionu
Warszawy – oparty nie na pełnej
dominacji ośrodka i obszaru
metropolitalnego, lecz na
komplementarności funkcjonalnej
między trzonem regionu a jego rural
hinterland pozwalałby w przyszłości
również na objęcie impulsami
rozwoju selektywnych miejsc strefy
pośredniej, co byłoby zgodne z
nadrzędnym celem polityki
spójności terytorialnej jako celem
polityki regionalnej.