Tinco Lycklama, Friesch dagblad artikel van zaterdag 2 september 2017

1. Friesch Dagblad, 02 september 2017, pagina 8.
Friese avonturier Tinco Lycklama zorgde
voor verbinding en verwondering
De reizende kunstverzamelaar Tinco
Lycklama (1837-1900) verbond tijdens zijn
leven al vele mensen en culturen. Ook nu nog
brengt het verhaal en de nalatenschap van de
flamboyante Fries mensen samen; in
Beetsterzwaag, Cannes én andere plaatsen.
Achtergrond
D
Hans Zijlstra
Achtergrond
De Friese jonkheer Tinco
Martinus Lycklama à Nije-
holt uit Beetsterzwaag was
een kleurrijk man. Als telg uit een
familie die rijk was geworden in de
vervening en aangetrouwd was met
illustere Friese adel als de Van Eysin-
ga’s en Thoe Schwartzenberg en
Hohenlansbergs, leek zijn bedje bij
zijn geboorte al gespreid. Hoe kon
een zo bevoorrecht man, die zich
van niemand iets zou hoeven aan-
trekken, toch uitgroeien tot een
symbool van verbondenheid?
Tinco, de oudste zoon in het gezin
van de burgemeester van Opster-
land, verloor op zestienjarige leeftijd
zijn moeder, Ypkjen Hillegonde van
Eysinga. Een ingrijpend moment in
het leven van de jonge man, en
medebepalend voor zijn naar buiten
gerichte opstelling. Ondanks dat hij
geen enkele universitaire studie
afmaakte, ontwikkelde hij zich tot
veelzijdig mens. Zijn nieuwsgierige
aard en flamboyante gedrag brach-
ten hem op bijzondere plaatsen in
contact met de rijken der aarde.
Als hij reisde, werd hij overal met
alle egards ontvangen en bewoog hij
zich op natuurlijke wijze in de nieu-
we omgeving, alsof hij er al jaren
woonde. Met diepgaande interesse
en verwonderde blik keek hij om
zich heen en legde hij contacten. In
zijn 2200 pagina’s tellende Franstali-
ge memoires beschrijft hij de reis die
hij maakte van 1865 tot 1868. Eerst
richting het noordoosten, Sint Pe-
tersburg. Vervolgens afdalend via de
Kaukasus naar het gebied dat we nu
vooral kennen van de wrede oorlog
in het Midden-Oosten. In en rond
Persepolis deed hij zelf archeologi-
sche opgravingen.
Selfie avant la lettre
Het maakte allemaal grote indruk opHet maakte allemaal grote indruk op
de kleine, besnorde man uit Opster-
land. Waar hij kwam, verzamelde hij
herinneringen, kunstwerken en
artefacten. Daarbij schroomde hij
niet om ook zichzelf geregeld te
laten vereeuwigen, zowel op foto’s
(het was de tijd van de opkomst van
de fotografie) als met uitbundige
schilderijen. Een exponent van de
selfie-cultuur avant la lettre! Het
verwondert zo ook niet dat de, in de
wat sobere gereformeerde traditie
opgegroeide, jonkheer zich tijdens
zijn reis in Jeruzalem tot het uitbun-
diger katholicisme liet omdopen. Het
leverde hem twee extra voornamen
op: Franciscus en Maria.
Hij zal ongetwijfeld netjes zijn
opgevoed in het Lycklamahuis in de
chique Hoofdstraat van Beetster-
zwaag, maar zodra hij de kans kreeg,
sloeg hij zijn vleugels uit naar voor
hem spannender plaatsen. Op zijn
zeventiende toog hij naar Utrecht.
Hier begon hij aan een studie geogra-
fie, geschiedenis en oude talen (Ara-
bisch/Perzisch). Later zou hij schrij-
ven dat zijn moeder hem de liefde
voor vreemde talen en culturen had
bijgebracht. Na een kleine twee jaar
keerde hij de Domstad de rug toe en
herstartte hij zijn studentenloop-
baan in Groningen. Hier studeerde-
hij rechten aan de universiteit, maar
was hij vooral actief binnen studen-
tenvereniging Vindicat. Hij was niet
alleen de praeses van de schietver-
eniging (de jacht is populair bij de
adel) maar ook van de muziekvereni-
ging. Daar zal ook de kiem gelegd
zijn van zijn latere ontwikkeling tot
componist van muziekstukken.
Ook in Groningen was hij weer snel
uitgekeken. Parijs werd zijn volgende
uitdaging. Hier kwam hij in contact
met Ernst Massenot, die zijn persoon-
lijk secretaris werd en later zijn kunst-
collectie zou beschrijven. Even vestig-
de Tinco zich na zijn reizen weer in
Beetsterzwaag; in het Eysingahuis in
de Hoofdstraat opende hij toen een
Oriëntaals Museum. De entree bedroeg
liefst één gulden, een heel bedrag in
die tijd. Een kleine twee jaar later, in
1872, vertrok hij echter alweer, dit-
maal naar het Franse Cannes.
Zijn timmerman Mook, van wie
het dagboek bewaard bleef, reisde
hem per trein na om ter plekke
hokken voor zijn apen te timmeren
en vitrines voor zijn verzameling. Op
een prachtig schilderij van een ge-
maskerd bal zijn deze op de achter-
grond nog goed te zien. Tinco bracht
met zijn feesten het slaperige vissers-
dorpje tot leven en was spil in een
netwerk van kunstenaars, koningen,
prinsessen en politici.
Ruim anderhalf jaar geleden be-
gon de Tinco Lycklama Foundation
met het ontrafelen van de details van
het leven van deze Fries, een van de
eerste oriëntalisten in Nederland. Met
George Homs (een in Cannes wonen-
de Limburger die in Brussel opgroei-
de) en Wibo Boswijk (een in het
Limburgse Brunssum wonende Fries
met Groningse roots) richtte ik (in
Amsterdam wonende Groninger met
Friese roots) deze stichting op die ten
doel heeft onderzoek, documentatie
en educatie rond bijzondere maar
vergeten levensgeschiedenissen weer
voor het voetlicht te brengen.
De stichting kwam in contact met
de 94-jarige Ernst Huisman en zijn
dochter Jikke, die in de geboorte-
plaats van de avonturier al veel over
hem hadden uitgezocht en verza-
meld. Zo hebben ze ruim 150 per-
soonlijke brieven, boeken en foto’s
van hem, waaronder een foto van
Tinco als eerste Fries op de schaats!
Een oud telegram uit Libanon aan
zijn broer Augustinus en zus Eritia
laat zien hoe Tinco toestemming
geeft om hun gezamenlijk bezit,
Landgoed Lauswolt, te verkopen.
Ook Historisch Beetsterzwaag
sloot zich aan, omdat zij al jarenlang
tijdens rondleidingen verhaalden
over hun opmerkelijke dorpsgenoot.
In Wolvega, waar Tinco en zijn echt-
genote zijn begraven, werd met hulp
van zuster Mathea Levering een en
ander over zijn contacten met de
katholieke deken Mulder ontrafeld
en, indirect, hun ondersteuning van
architect Pierre Cuypers; bekend van
het Rijksmuseum en het Centraal
Station in Amsterdam.
Sponsoruitingen
Diverse katholieke Cuypers-kerkenDiverse katholieke Cuypers-kerken
in Fryslân, zoals de Bonifatiuskerk in
Leeuwarden en de Sint Martinuskerk
in Sneek, zijn met steun van Tinco
gebouwd. Ingemetselde familiewa-
pens in vloer en muur zijn daar, als
vroege sponsoruitingen, nog getuige
van. Na de dood van Tinco ging zijn
weduwe Juliana verder met liefdadig-
heid aan katholieke instellingen. Zo
financierde ze de oprichting van het
Leeuwarder Bonifatiushospitaal (nu
MCL) en de bijzondere tegelvloer van
de basiliek in Oudenbosch.
Inmiddels heeft de gezamenlijke
zoektocht geleid tot diverse publica-
ties en een drukbezochte tentoon-
stelling in Cannes. Van eind 1872 tot
aan zijn dood in 1900 woonde Tinco
hier met zijn echtgenote, barones
Juliana Agatha Thoe Schwartzenberg
en Hohenlansberg. Het stadsmuse-
um Musée de la Castre, gevestigd in
een oud kasteel in Cannes, had tot
voor kort nog nooit specifieke aan-
dacht aan zijn oprichter besteed.
Terwijl de kern van de collectie met
opgravingen en schilderijen uit
landen als Irak, Iran, Libanon en
Syrië, al vrij snel na de Tinco’s komst
aan de autoriteiten van de badplaats
geschonken was. In het Familiemu-
seum in het Ursulinenconvent van
Eijsden wordt deze maand bij een
symposium ook speciale aandacht
geschonken aan de Friese oriëntalist.
De Tinco Lycklama Foundation
heeft in de Nationale Bibliotheek van
Frankrijk in Parijs onlangs twee
muziekstukken ontdekt die Tinco
componeerde: de mars Les gardes de
Persepolis en de wals Les filles de Baby-
lon. Er is begonnen met het digitali-
seren van het notenschrift en bin-
nenkort begint een crowdfundingac-
tie om het complete repertoire onli-
ne te brengen. Uiteraard zijn er
plannen om de stukken ook in Beet-
sterzwaag op te laten voeren. Een
biografie over Tinco is al eens be-
sproken met hoogleraar Yme Kuiper,
maar de financiering en organisatie
hiervan is nog een uitdaging.
Sluitstuk van de ontdekkingsreis
naar Tinco moet een speciale exposi-
tie worden tijdens LF2018, in de
Hoofdstraat van Beetsterzwaag. De
basis hiervoor is begin juli gelegd
tijdens de opening van de tentoon-
stelling in Cannes. De burgemeester
van die plaats, David Lisnard, tekende
toen een samenwerkingsovereen-
komst met die van Opsterland, Ellen
van Selm. Naast bijzondere stukken
uit de collectie in Cannes keren docu-
menten van Tinco en zijn familie zelf,
voor het eerst terug naar de plaats
waar het ooit begon: Beetsterzwaag.
https://tincolycklama.org
Hans Zijlstra is (onder meer)
secretaris en mede-oprichter van
de Tinco Lycklama Foundation.
Reageren op dit artikel?
hans.zijlstra@tincolycklama.org
Tinco bracht met zijn
feesten het slaperige
dorp tot leven en was
spil in een netwerk
van kunstenaars,
koningen en politici
Zijn timmerman
reisde hem per trein
na om ter plekke
hokken voor zijn apen
en vitrines voor zijn
collectie te timmeren
Het beeld van Tinco Lycklama als eerste Fries op de schaats uit de collectie van de familie Huisman is nu te zienHet beeld van Tinco Lycklama als eerste Fries op de schaats uit de collectie van de familie Huisman is nu te zien
op de expositie in Cannes, net als het schilderij Bal Travesti chez le Baron Lycklama uit 1874 van Pierre Tetar van
Elven. Op de achtergrond zijn de vitrines te zien die de timmerman van Lycklama maakte voor zijn kunstverza-
meling. Foto’s: Tinco Lycklama Foundation