1. เซลลของสิ่งมีชีวิต
1

2. ประวัติ
 ศตวรรษ 17 กาลิเลโอ ประดิษฐแวนกําลังขยาย 2-5 เทา สองดูสิ่งมีชีวิตเล็ก ๆ
 Janssen ประดิษฐกลองจุลทรรศน ชนิดเลนสประกอบ ซึ่งประกอบดวย
แวนขยาย 2 อัน แตยังไมสามารถสองดูอะไรได
 Robert Hooke ไดประดิษฐกลองจุลทรรศน ชนิดเลนสประกอบ ที่มีลํา
กลอง รูปรางสวยงาม ปองกันแสงภายนอกรบกวนได และไมตองถือเลนส
ใหซอนกัน ไดตรวจดูไมคอรกที่ฝานบางๆ ดวยมีดโกน พบวา ไมคอรกประ
กอบด ว ย ช องเล็ ก ๆ มากมาย เขาเรี ย กช อ งเล็ ก ๆ เหล า นั้ น ว า "cell" ซึ่ ง
หมายความถึง หองวางๆ หรือหองขัง เซลลที่ฮุคเห็นเปนเซลลที่ตายแลว
เหลือแตผนังเซลลของพืช ที่แข็งแรงกวาเยื่อหุมเซลลในสัตว จึงทําใหคง
รูปรางอยูไดเพราะผนังเซลลมีสารประกอบ พวกเซลลูโลส และซูเบอริน
ดังนั้น ฮุคจึงไดชื่อวา เปนผูตั้งชื่อเซลล
2

3. ประวัติ (ตอ)
 Leeuwenhoek ชาวฮอลันดา ไดสรางกลองจุลทรรศน ชนิดเลนสเดี่ยว จาก
แวนขยายที่เขาฝนเอง ซึ่งสามารถขยายไดถึง 270 เทา เขาใชกลองจุลทรรศน
ตรวจดูหยดน้ํา จากบึง และแมน้ํา และจากน้ําฝน ที่รองเก็บไวในหมอ เห็น
สิ่งมีชีวิต ชนิดเล็กๆ มากมาย คือ พบแบคทีเรีย สาหราย โพรโทซัว สัตวน้ํา
ขนาดเล็ก แลวยังสองดูสิ่งตางๆ เชน เม็ดโลหิตแดง เซลลสืบพันธุ ของสัตว
เพศผู กลามเนื้อ เปนตน จึงไดสงขอมูลเผยแพร ทําใหไดชื่อวาเปนคนพบ
จุลินทรียเปนคนแรก
 Theodor Schwann นักสัตววิทยาชาวเยอรมัน ศึกษาเนื้อเยื่อ ของสัตว
หลายๆ ชนิด แลวสรุปไดวา เนื้อเยื่อสัตวทุกชนิด ประกอบดวยเซลล ดังนั้น
ชวันนและชไลเดน จึงรวมกันตั้ง ทฤษฎีเซลล (Cell theory) มีใจความ
สําคัญคือ “สิ่งมีชีวิตทั้งหลายประกอบดวยเซลล และเซลลคือหนวยพื้นฐาน
ของสิ่งมีชีวิต" (All animals and plants are composed of cells and
products) 3

4. ทฤษฎีเซลล
 ทฤษฎีเซลล ตั้งโดย เทโอดอร ชวันน และ มัตทิอั ส ยาคอบชไลเดน มี ใ จความว า
สิ่งมีชีวิตทั้งหลายประกอบขึ้นดวยเซลลและเซลลคือหนวยพื้นฐานของสิ่งมีชีวิตทุก
ชนิดและทฤษฎีเซลลในปจจุบันยังครอบคลุมถึงใจความสําคัญ 3 ประการคือ
1. สิ่งมีชีวิตทั้งหลายอาจมีเซลเดียวหรือหลายเซลล และภายในเซลลมีสาร
พันธุกรรมและมีกระบวนการเมแทบอลิซึม ทําใหสิ่งมีชีวิตนั้นดํารงอยูได
2. เซลลเปนหนวยพื้นฐานที่เล็กที่สุดของสิ่งมีชีวิตที่มีการจัดระบบการทํางาน
ภายในเซลลและโครงสรางของเซลล
3. เซลลตาง ๆ มีตนกําเนิดมาจากเซลลเริ่มแรกโดยการแบงเซลลของเซลลเดิม
(ตามทฤษฎี วิ วั ฒ นาการของสารอิ น ทรี ย พบว า สิ่ ง มี ชี วิ ต แรกเริ่ ม เกิ ด มาจาก
สิ่ ง ไม มี ชี วิ ต ) แต นั ก ชี ว วิ ท ยายั ง คงถื อ ว า การเพิ่ ม ขึ้ น ของจํ า นวนเซลล เ ป น ผลสื บ
เนื่องมาจากเซลลรุนกอน ๆ 4

5. ชนิดของเซลล
 Prokaryotic cells เซลลของสิ่งมีชีวิตชั้นต่ํา พวกแบคทีเรีย สาหรายสี
เขียวแกมน้ําเงิน และไมโครพลาสมา ลักษณะเดนคือ ไมมีเยื่อหุม
นิวเคลียส และ เยื่อหุมออแกเนลล ลักษณะเซลลจะคอนขางเล็ก มีขนาด
0.2-10 ไมโครเมตร
 Eukaryotic cells เซลลมีเยื่อหุมนิวเคลียส และมีออรแกเนลลที่มีเยื่อหุม
ไดแก เห็ด รา เซลลของพืช และสัตวทั่วๆไป มีขนาด 10-100ไมโครเมตร
5

6. ตารางเปรียบเทียบ
ลักษณะ เซลลโปรคาริโอต เซลลยูคาริโอต
กลุมสิ่งมีชีวิต แบคทีเรีย, สาหรายสีเขียว แกมน้ําเงิน (ไซยา สาหราย, รา, โปรโตซัว, พืช, สัตว
โนแบคทีเรีย)
ขนาด เสนผานศูนยกลาง นอยกวา 5 ไมโครเมตร เสนผานศูนยกลาง มากกวา 5 ไมโครเมตร
การไหลเวียนของไซโตพลาสซึม ไมมี มี
ไมโทคอนเดรีย, คลอโรพลาสต, ไมมี มี
กอลจิบอดี, ER, แวคิวโอลที่มีเยื่อ (คลอโรพลาสตมีในเซลลบางชนิด)
หุม
ไรโบโซม 70 S กระจายในไซโตพลาสซึม 80 S เกาะตามเยื่อหุม เชน ER
70 S ในไมโตคอนเดรีย และคลอโรพลาสต
โครงสรางนิวเคลียส ไมมีเยื่อหุมนิวเคลียส, มีโครโมโซม เปน มีเยื่อหุมนิวเคลียส, มีโครโมโซมมากกวา 1 เสน
วงกลมเสนเดียว, โครโมโซม ไมมีฮีสโตน ไมมี , มีฮีสโตน , มีการแบงนิวเคลียสแบบไมโตซิส
การแบงเซลลแบบไมโตซิส 6

7. สวนประกอบของเซลล
เซลลแบงออกเปน 3 สวน คือ
1. นิวเคลียส
2. ไซโทพลาสซึม
3. สวนที่หอหุมเซลล
7

8. 8

9. 9
Animal Cell Structure

10. นิวเคลียส (Nucleus)
10

11. นิวเคลียส(Nucleus)
 ศูนยกลางควบคุมกระบวนการตาง ๆ ภายในเซลล
 แบงเปน 2 สวน คือ
1. เยื่อหุมนิวเคลียส (Nuclear membrane) พบในสิ่งมีชีวิตพวกยูคาริ
โอต เปนเยื่อบาง ๆ 2 ชั้น แตละชั้นประกอบดวยลิพิด 2 ชั้น เรียงซอนกัน
(lipid bilayer) และมีโปรตีนแทรกอยูเปนระยะ ที่เยื่อนี้จะมีรู เรียกวา
นิวเคลียรพอร (Nuclear pore) ทําหนาที่เปนทางผานของสารตาง ๆ ระหวาง
ไซโทพลาสซึมและนิวเคลียส
มีลักษณะเปนเยื่อเลือกผาน เชนเดียวกับเยื่อหุมเซลล เยื่อหุมนิวเคลียส
ชั้นนอกจะติดตอกับเอนโดพลาสมิกเรติคูลัม และมีไรโบโซมมาเกาะ เพื่อทํา
หนาที่ลําเลียงสารตาง ๆ ระหวางนิวเคลียสและไซโทพลาซึมดวย
11

12. นิวเคลียส(Nucleus) (ตอ)
นิวคลีโอพลาซึม (Nucleoplasm) คือ สวนตาง ๆ ที่อยูในเยื่อหุม
นิวเคลียส ประกอบดวย
นิวคลีโอลัส (Nucleolus) ลักษณะทึบแสง เปนโครงสรางที่ไมมีเยื่อ
หุม ประกอบดวยโปรตีนDNA และ RNA เปนสวนสําคัญในการสราง
โปรตีน
โครมาทิน (Chromatin) เปนสาย DNA ที่มีโปรตีนหุม ขดอยูใน
นิวเคลียส เมื่อแบงตัวโครมาทินจะขดตัวแนนเปนแทง เรียก
Chromosome
12

13. 13

14. ไซโทพลาสซึม (Cytoplasm)
แบงออกเปน 2 สวน คือ ออรแกเนลล(Organelle) กับ ไซโทซอล(Cytosol)
14

15. ออรแกเนลล (Organelle)
 คือ สวนประกอบตาง ๆ ภายในเซลล ซึ่งแตละชนิดจะมีหนาที่จําเพาะ
เปนของตัวเอง
 บางชนิดจะมีสารพันธุกรรมเปนของตัวเอง เชน ไมโทคอนเดรีย,
คลอโรพลาสต
15

16. เอนโดพลาสมิคเรติคูลัม
(Endoplasmic Reticulum : ER)
 อยูลอมรอบนิวเคลียส และบางสวนเชื่อมตอกับ
เยื่อหุมนิวเคลียส
 เปนที่ผลิตและลําเลียงสารในเซลล
 แบงไดเปน
1. แบบผิวขรุขระ(Rough Endoplasmic
Reticulum : RER)
2. แบบผิวเรียบ (Smooth Endoplasmic
Reticulum : SER)
โดยทั้ง RER และ SER มีทอตอเชื่อมกัน
16

17. แบบผิวขรุขระ (Rough Endoplasmic Reticulum : RER)
 มีไรโบโซมเกาะอยูที่ผิวของ
เอนโดพลาสมิคเรติคูลัม
 ทําหนาที่สังเคราะหโปรตีนแลว
บรรจุลงในเวสิเคิล
 ลําเลียงสารสงออกนอกเซลล
หรือสงตอไปยังกอลจิคอม
เพล็กซ หรือไปเปน
สวนประกอบของเยื่อหุมเซลล
17

18. แบบผิวเรียบ (Smooth Endoplasmic Reticulum : SER)
 ไมมไรโบโซมเกาะอยูที่ผิวเอน
ี
โดพลาสมิค เรติคูลัม
 ทําหนาที่สังเคราะหสารสเตรอยด
เชน ฮอรโมนเพศ ไตรกลีเซอไรด
และสารประกอบของคอเลสเทอ
รอล
 กําจัดสารพิษ
 ควบคุมการผานเขาออกของ
Ca2+ ที่กลามเนื้อลายและ
กลามเนื้อหัวใจ
 พบมากที่ เซลลสมอง, ตอมหมวก
ไต, อัณฑะ, รังไข 18

19. ไรโบโซม (Ribosome)
 เปนออแกเนลลขนาดเล็ก ไมมีเยื่อหุม มี
รูปรางเปนกอน
 ประกอบดวยโปรตีน และRNA
 ทําหนาที่สรางโปรตีน
 มีสองหนวยยอยอยูแยกกัน จะประกบติดกัน
เมื่อมีการสังเคราะหโปรตีน
19

20. กอลจิคอมเพล็กซ (Golgi Complex)
 เปนแหลงรวบรวมการบรรจุและ
ขนสง
 มักอยูใกลกับ ER
 มีในเซลลพืชและสัตวชั้นสูงเกือบ
ทุกชนิด ยกเวน เซลลเม็ดเลือดแดง
ที่โตเต็มที่ของสัตวเลี้ยงลูกดวยนม
 เติมกลุมคารโบไฮเดรตใหกับโปรตีน
หรือลิพิดไดเปน ไกลโคโปรตีนและ
ไกลโคลิพิด
 สารเวสิเคิลเพื่อบรรจุสารเพื่อ
สงออกนอกเซลลหรือเก็บไวใช
ภายในเซลล 20

21. ไลโซโซม (Lysosome)
 เปนถุงกลม มีเยื่อหุมชั้นเดียว เปน
เวสิเคิลสรางมาจากกอลจิคอมเพล็กซ
 ไมพบในพืช พบในเซลลสัตวทุกชนิด
ยกเวน เซลลเม็ดเลือดแดงของสัตว
เลี้ยงลูกดวยนม
 ภายในบรรจุเอนไซมไวยอยอาหาร,
กําจัดสิ่งแปลกปลอม, ยอยออแกเนลลที่
เสื่อมสภาพ, ยอยสลายเซลลทั้งหมด
เมื่อเซลลไดรับอันตรายหรือตาย
21

22. แวคิวโอล (Vacuole)
 เปนถุงมีเยื่อหุม
 มีหลายชนิด เชน
contractile vacuole ทําหนาที่รักษา
สมดุลน้ํา พบในสิ่งมีชีวิตเซลลเดียว เชน
อะมีบา พารามีเซียม
food vacuole ทําหนาที่บรรจุอาหาร
ที่รับเขามาจากนอกเซลล พบในสัตว
sap vacuole ทําหนาที่สะสมอาหาร
และสารบางชนิด พบในพืช
22

23. ไมโทคอนเดรีย
(Mitochondria)
 เปนแหลงพลังงานภายในเซลล
 เปนแหลงผลิตสารพลังงานสูง คือสราง ATP
 มีเยื่อหุมสองชั้น คือ ชั้นนอกจะมีลักษณะเรียบ สวนชั้นในจะพับทบแลวยื่นเขา
ไปดานในเรียกวา คริสตี(Cristae) เพื่อเพิ่มพื้นที่ผิว
 ภายในบรรจุของเหลว(matrix) มีเอนไซมที่เกี่ยวของกับกระบวนการหายใจ
ระดับเซลล และการจําลองตัวของไมโทคอนเดรีย
 มีสารพันธุกรรมเปนของตัวเอง
23

24. พลาสติด (plastid)
โครโมพลาสต (Chromoplast)
 พลาสติดที่มีสารที่ใหสีตาง ๆ ยกเวน สีเขียว
 มีสาร เชน แคโรทีนอยด
ลิวโคพลาสต (Leucoplast)
 พลาสติดที่ไมมีสี
 มีหนาที่สะสมเปดแปงที่ไดจากการสังเคราะหดวยแสง
 พบในเซลลที่ทําหนาที่สะสมอาหาร เชน เซลลของราก
24

25. คลอโรพลาสต(chloroplasts)
 เปนพลาสติดที่มีสีเขียว มีเยื่อหุมสองชั้น ภายในมีเม็ดสีคลอโรฟลล
(chlorophyll) บรรจุอยู พบเฉพาะในเซลลพืช และสาหราย เกือบทุกชนิด
ประกอบดวย
1. สโตรมา (stroma) คือ สวนที่เปนของเหลว มีเอนไซมที่เกี่ยวของ กับ
การสังเคราะหดวยแสง แบบที่ไมตองใชแสง (dark reaction) มี DNA RNA
และไรโบโซม และเอนไซมอีกหลายชนิด ปะปนกันอยู
2. ไทลาคอยด (thylakoid) หรือ กรานา (grana) เปนเยื่อลักษณะคลาย
เหรียญ ที่เรียงซอนกันอยูภายในของเหลว ระหวางกรานา จะมีเยื่อเมมเบรน
เชื่อมใหกรานาติดตอถึงกัน เรียกวา อินเตอรกรานา (intergrana) ไทลาคอยด
เรียงซอนเปนตั้ง เรียก กรานุม(grsnum)
25

26. พลาสติด (plastid)
26

27. เซนทริโอล (Centriole)
 เปนออรแกเนลลไมมีเยื่อหุม
 พบในเซลลสัตวและสิ่งมีชีวิตเซลลเดียว แต ไมพบในเซลลพืชและเห็ดรา
 พบเปนคูตั้งฉากกัน อยูบริเวณใกล ๆ กับเยื่อหุมนิวเคลียส
 ประกอบดวยไมโครทิวบูล(microtubule) เรียงตัวกันเปนกลุม 9 กลุม โดยแต
ละกลุมมี 3 หลอด
 บริเวณไซโทพลาสซึมที่ลอมรอบเซนทริโอล เรียก เซนโทรโซม(Centrosome)
เปนแหลงกําเนิดเสนใยสปนเดิล ซึ่งชวยในการแบงเซลล
27

28. Cytoskeleton
 เปนโครงรางค้ําจุนเซลลและเปนที่ยึดเกาะของออรแกเนลล
 ทําหนาที่ลําเลียงออรแกเนลลใหเคลื่อนที่ภายในเซลล รวมทั้งการเคลื่อนที่ของ
เซลลบางชนิด
 แบงไดเปน 3 ชนิด ตามองคประกอบ คือ
1. microfilament
2. microtubule
3. intermediate filament
28

29. Microfilament or Actin filament
 ประกอบดวยโปรตีนแอกทิน(actin) ตอกันเปนสองสายพันบิดกันเปนเกลียว
 เกี่ยวของกับการเคลื่อนที่ของเซลล เชน อะมีบา, เซลลเม็ดเลือดขาว
 ทําหนาที่ค้ําจุน เชน ในไมโครวิลไล
 ชวยในการแบงไซโทพลาซึม(cytokinesis)
29

30. Microtubule
 เปนทอกลวง ประกอบดวยโปรตีนทูบูลิน
(tubulin) เรียงตอกันเปนสาย
 เปนโครงสรางของ เสนใยสปนเดิล, ซีเลีย
, เซนทริโอล, แฟลกเจลลัม
 ยึดและลําเลียงออรแกเนลลภายในเซลล
Intermediate Filament
 ประกอบดวยเสนใยโปรตีน เรียงตัว
เปนสายยาว ๆ 4 สาย ทั้งหมด 8 ชุด
พันบิดกันเปนเกลียว
 จัดเรียงตัวเปนรางแหตามลักษณะ
รูปรางของเซลล 30

31. มีเยื่อหุม
ออรแกเนลล ไมมีเยื่อหุม
1 ชั้น 2 ชั้น
เอนโดพลาสมิกเรติคูลัม ×
ไรโบโซม ×
กอลจิคอมเพลกซ ×
ไลโซโซม ×
แวคิวโอล ×
ไมโทคอนเดรีย ×
คลอโรพลาสต ×
เซนทริโอล ×
ไซโทสเกเลตอน ×
31

32. ไซโทซอล (Cytosol)
Cytosol)
 เปนสารกึ่งแข็งกึ่งเหลว มีประมาณ 50-60% ของปริมาตรเซลลทั้งหมด หรือ
ประมาณ 3 เทาของปริมาตรนิวเคลียส
 บางเซลลมีการไหลของไซโทพลาสซึมไปรอบ ๆ เซลล เรียก cyclosis
32

33. สวนหอหุมเซลล
33

34. ผนังเซลล(cell wall)
 เปนเยื่อหนา หุมอยูชั้นนอก ของเยื่อหุมเซลล โปรโตปลาสซึมสรางขึ้นมา
เพื่อเพิ่มความแข็งแรง พบในแบคทีเรีย เห็ดรา สาหราย พืชชนิดตางๆ
 ในแบคทีเรีย ผนังเซลลมีโพลีแซคคาไรดเปนแกน และมีโปรตีน กับไขมัน
ยึดเกาะ ชั้นที่ใหความแข็งแรง และอยูชั้นในสุด เรียกวา ชั้นมิวรีน หรือเป
ปติโดไกลแคน (murein หรือ peptidoglycan)
34

35. ผนังเซลล(cell wall)
 เห็ดรา ผนังเซลลเปนพวกไคติน (chitin) ซึ่งเปนสารประกอบ ชนิด
เดียวกันกับเปลือกกุง บางครั้งอาจพบวา มีเซลลูโลสปนอยูดวย สาหราย
ผนังเซลลประกอบดวยเพคติน (pectin) เปนสวนใหญ และมีเซลลูโลส
ประกอบอยูดวย
 ในพืช ผนังเซลล ประกอบดวย เซลลูโลส และสารประกอบเพคติก เชน
แคลเซียมเพคเตด เปนตน ผนังเซลลพืชที่อยูติดๆ กัน ถึงแมจะหนา และ
แข็งแรง แตก็มีชองทางติดตอกันได เปนทางติดตอของไซโตปลาสซึมทั้ง
2 เซลล ที่เรียกวา พลาสโมเดสมาตา (plasmodesmata)
35

36. เยื่อหุมเซลล (cell membrane
หรือ plasma membrane)
 พบในเซลลทุกชนิด
 ควบคุมการผานเขาออกของสารระหวางภายนอกและภายในเซลล มีคุณสมบัติ
เปนเยื่อเลือกผาน(semipermeable membrane)
 ประกอบดวย phospholipid bilayer โดย หันปลายมีขั้ว(ชอบน้ํา)ไวดานนอก
ปลายไมมีขั้ว(ไมชอบน้ํา) ไวดานในเซลล
 มี Cholesterol, Glycolipid, Glycoprotein, Protein แทรกอยู
 ลักษณะการจัดเรียงเปนแบบ Fluid mosaic model
36

37. การลําเลียงสารเขาสูเซลล
มี 2 แบบ คือ
แบบผานเยื่อหุมเซลล แบงเปนแบบไมใชพลังงานและใชพลังงาน
แบบไมผานเยื่อหุมเซลล ไดแก เอกโซไซโทซิส และเอนโดไซโทซิส
37

38. ลําเลียงสารผานเยื่อหุมเซลล
แบบไมใชพลังงาน
 การแพร(diffusion) เปนการเคลื่อนที่ของอนุภาคสารจากบริเวณความเขมขนของ
สารละลายสูงไปต่ํา
 ออสโมซิส เปนการเคลื่อนที่ของอนุภาคน้ําจากบริเวณที่มีความเขมขนของ
สารละลายต่ําไปยังความเขมขนสูง โดยผานเยื่อกั้น
สารละลายไอโซโทนิก เซลลเปนปกติ [Sol.นอกเซลล] = [Sol.ในเซลล]
สารละลายไฮเปอรโทนิก เซลลเหี่ยว [Sol.นอกเซลล] > [Sol.ในเซลล]
สารละลายไฮโปโทนิก เซลลเตง,แตก [Sol.นอกเซลล] < [Sol.ในเซลล]
38

39. ลําเลียงสารผานเยื่อหุมเซลล
แบบไมใชพลังงาน (ตอ)
 การแพรแบบฟาซิลิเทต (facilitated diffusion) คือ การแพรแบบใชตัวพา
โดยใชโปรตีนที่อยูบริเวณเยื่อหุมเซลล เกิดขึ้นเมื่อความเขมขนของสารภายนอก
เซลลสูงกวาสารภายในเซลล
39

40. ลําเลียงสารผานเยื่อหุมเซลล
แบบใชพลังงาน (active transport)
 เปนการลําเลียงสารจากความเขมขนต่ํา ไปความเขมขนสูง
 อาศัยโปรตีนที่แทรกอยูระหวางเยื่อหุมเซลล
 ตองใชพลังงานที่ไดสารพลังงานสูง เชน ATP
40

41. ลําเลียงสารแบบไมผานเยื่อหุมเซลล
 แบงเปน 2 แบบ คือ
Exocytosis เปนการลําเลียงสารขนาดใหญออกนอกเซลล โดยสารจะบรรจุอยูใน
เวสสิเคิล เชน การหลั่งเอนไซมจากเยื่อบุกระเพาะอาหาร
Endocytosis เปนการลําเลียงสารเขาสูเซลล
Phacocytosis หรือ เซลลEating คือ การที่เซลลยื่นไซโทพลาสซึมไป
ลอมรอบสาร แลวโอบลอมเขามาเกิดเปนถุงเขาสูเซลล
Pinocytosis หรือ เซลลDrinking คือ การที่เซลลเวาไซโทพลาสซึมเขาไปจน
เกิดเปนถุงเขาสูเซลล
41

42. การสื่อสารระหวางเซลล
 Gap junction คือ ชองขนาดเล็กที่เกิดจากโปรตีนที่ฝงอยูในเซลลสองเซลลมา
บรรจบกัน พบในเซลลสัตว
 plasmodesmata คือ ชองที่เชื่อมระหวางเซลลพืชที่อยูติดกัน เปนบริเวณที่ไซ
โทพลาสซึมของเซลลหนึ่งติดตอกับอีกเซลลหนึ่งได พบในพืช
 สารสื่อประสาท จะปลอยจากปลายแอกซอนของเซลลประสาท ไปที่เยื่อหุมเซลล
ประสาทตัวรับซึ่งจะมีโปรตีนเปนตัวรับสารสื่อประสาทอยู
 ฮอรโมน เปนสารเคมีที่สรางโดยเซลลจากตอมไรทอซึ่งจะสงไปตามระบบ
หมุนเวียนเลือดไปยังอวัยวะเปาหมาย
42

43. กระบวนการสื่อสารระหวางเซลล
 มี 3 ขั้นตอน คือ
1. การรับสัญญาณ (reception) คือ การที่เซลลเปาหมายรับสัญญาณจาก
ภายนอกเซลล โดยโปรตีนตัวรับที่อยูบริเวณผิวเซลลเปาหมายจะจับกับสารเคมีที่
หลั่งออกมาจากเซลลอื่น เชน ฮอรโมน สารสื่อประสาท
ถาสารเคมีเปนสารพวกสเตรอยด ตัวรับสัญญาณจะอยูภายในเซลล
2. การสงสัญญาณ เปนการเปลี่ยนรูปแบบสัญญาณที่ไดรับมาจากภายนอก
โดยโปรตีนตัวรับจะเกิดการเปลี่ยนแปลงเพื่อสงสัญญาณตอโดยอาศัยสารเคมีที่อยู
ในเซลลเปนตัวกลาง อาจเกิดเพียงขั้นตอนเดียวหรือหลายขั้นตอนก็ได
43

44. กระบวนการสื่อสารระหวางเซลล (ตอ)
3. การตอบสนอง เปนขั้นตอนที่เซลลเปาหมายแสดงกิจกรรมตาง ๆ
ตอบสนองสัญญาณที่ไดรับ ซึ่งจะมีความจําเพาะตอสารเคมีที่ใชสื่อสาร เชน
ทําใหเซลลเปลี่ยนรูปราง การแบงเซลล เซลลสังเคราะหโปรตีน
โปรตีนตัวรับจะมีความสามารถในการเปลี่ยนรูปรางกลับไปมาได
เพื่อใหพรอมที่จะตอบสนองเมื่อไดรับสัญญาณใหมตอไป
44

45. การแบงเซลล
 การแบงเซลลของพวกยูคาริโอต ประกอบดวย 2 ขั้นตอน คือ การแบงนิวเคลียส
(karyokinesis) และ การแบงไซโทพลาสซึม (cytokinesis)
 การแบงนิวเคลียส สามารถแบงได 2 แบบ คือ
1. การแบงแบบไมโทซิส (mitosis) เปนวิธีแบงนิวเคลียสที่ทําใหมีจํานวน
โครโมโซมคงที่ คือ เซลลลูกมีจํานวนโครโมโซมเทากับเซลลแม พบในเซลล
รางกาย เซลลบริเวณปลายยอดปลายรากของพืช
2. การแบงแบบไมโอซิส (meiosis) เปนการแบงนิวเคลียสที่ทําใหจํานวน
โครโมโซมลดลงครึ่งหนึ่ง พบในเซลลสืบพันธุ เชน เซลลไข อสุจิ
45

46. การแบงเซลลแบบไมโทซิส
 การแบงเซลลแบบไมโทซิส เปนการแบงเซลล เพื่อเพิ่มจํานวนเซลลของ
รางกาย ในการเจริญเติบโต ในสิ่งมีชีวิตหลายเซลล หรือในการแบงเซลล เพื่อ
การสืบพันธุ ในสิ่งมีชีวิตเซลลเดียว และหลายเซลลบางชนิด เชน พืช
 ไมมีการลดจํานวนชุดโครโมโซม (2n ไป 2n หรือ n ไป n )
 เมื่อสิ้นสุดการแบงเซลลจะได 2 เซลลใหมที่มีโครโมโซมเทาๆ กัน และเทากับ
เซลลตั้งตน
 พบที่เนื้อเยื่อเจริญปลายยอด, ปลายราก, แคมเบียม ของพืชหรือเนื้อเยื่อบุผิว
, ไขกระดูกในสัตว, การสรางสเปรม และไขของพืช
 มี 5 ระยะ คือ อินเตอรเฟส (interphase), โพรเฟส (prophase), เมทาเฟส
(metaphase), แอนาเฟส (anaphase) และเทโลเฟส (telophase) 46

47. การแบงเซลลแบบไมโทซิส (ตอ)
 วัฏจักรของเซลล (cell cycle) พบเฉพาะการแบงเซลลแบบไมโทซิส โดยเริ่มตั้งแต
ระยะเวลาที่เซลลเตรียมความพรอมกอนการแบงจนถึงการแบงนิวเคลียสและไซ
โทพลาซึมเสร็จสิ้น แบงไดเปน 2 ขั้นตอนใหญ ๆ คือ
1. ระยะอินเตอรเฟส (interphase)
2. ระยะที่มีการแบงแบบไมโทซิส (mitotic phase หรือ M phase)
47

48. การแบงเซลลแบบไมโทซิส (ตอ)
 ระยะอินเตอรเฟส ระยะนี้เปนระยะเตรียมตัว ที่จะแบงเซลลในวัฏจักรของเซลล แบง
ออกเปน 3 ระยะยอย คือ
 ระยะ G1 เปนระยะกอนการสราง DNA ซึ่งเซลลมีการเจริญเติบโตเต็มที่ ระยะ
นี้ จะมีการสรางสารบางอยาง เพื่อใชสราง DNA ในระยะตอไป
 ระยะ S เปนระยะสราง DNA (DNA replication) โดยเซลลมีการเจริญเติบโต
และมีการสังเคราะห DNA อีก 1 ตัว หรือมีการจําลองโครโมโซม อีก 1 เทาตัว
แตโครโมโซมที่จําลองขึ้น ยังติดกับทอนเกา ที่ปมเซนโทรเมียร (centromere)
หรือไคเนโตคอร (kinetochore) ระยะนี้ใชเวลานานที่สุด
 ระยะ G2 เปนระยะหลังสราง DNA ซึ่งเซลลมีการเจริญเติบโต และ
เตรียมพรอม ที่จะแบงโครโมโซม และไซโทพลาสซึมตอไป
48

49. การแบงเซลลแบบไมโทซิส (ตอ)
 ระยะ M (M phase) เปนระยะที่มีการแบงนิวเคลียส และแบงไซโทพลาสซึม ซึ่ง
โครโมโซม จะมีการเปลี่ยนแปลงหลายขั้นตอน กอนที่จะถูกแบงแยกออกจากกัน
ประกอบดวย 4 ระยะยอย คือ โพรเฟส เมทาเฟส แอนาเฟส และเทโลเฟส
49

50. การแบงเซลลแบบไมโทซิส (ตอ)
1. ระยะโฟรเฟส (prophase)
 ระยะนี้โครมาทิดจะหดตัว โดยการบิดเปนเกลียวสั้นลง ทําใหเห็นไดชัดเจนมากขึ้น
วา โครโมโซม 1 แทงมี 2 โครมาทิด
 เยื่อหุมนิวเคลียส และนิวคลีโอลัสสลายไป
 เซนทริโอล (centrioles) ในเซลลสัตว และโพรติสทบางชนิด เชน สาหราย รา จะ
เคลื่อนที่ แยกไปอยูตรงขามกัน ในแตละขั้วเซลล และสรางเสนใยโปรตีน
(microtubule) เรียกวา ไมโทติก สปนเดิล (mitotic spindle) และสปนเดิล ไฟเบอร
(spindle fiber) ไปเกาะที่เซนโทรเมียร ของทุกโครมาทิก ดังนั้น รอบๆ เซนโทรโอล
จึงมีไมโทติก สปนเดิล ยื่นออกมาโดยรอบมากมาย เรียกวา แอสเทอร (Aster)
สําหรับใชในเซลลพืช ไมมีเซนทริโอล แตมีไมโทติก สปนเดิล การกระจายออก จาก
ขั้วที่อยูตรงขามกัน (polar cap) 50

51. การแบงเซลลแบบไมโทซิส (ตอ)
2. ระยะเมทาเฟส (metaphase)
 ระยะนี้ไมโทติก สปนเดิลจะหดตัว ดึงใหโครมาทิดไปเรียงตัวอยูในแนวกึ่งกลาง
เซลล (equatorial plate)
 โครมาทิดหดสั้นมากที่สุด จึงสะดวกตอการเคลื่อนที่ ของโครมาทิดมาก
 ระยะนี้เหมาะมากที่สุด ตอการนับจํานวนโครโมโซม, จัดเรียงโครโมโซมเปนคูๆ
หรือที่เรียกวาแครีโอไทป (karyotype) หรือเหมาะตอการศึกษารูปราง ความ
ผิดปกติ ของโครโมโซม
 ตอนปลายของระยะนี้ มีการแบงตัว ของเซนโทรเมียร ทําใหโครมาทิดพรอมที่
จะแยกจากกัน 51

52. การแบงเซลลแบบไมโทซิส (ตอ)
3. ระยะแอนาเฟส (anaphase)
 ระยะนี้ไมโทติก สปนเดิล หดสั้นเขา ดึงใหโครมาทิดแยกตัวออกจากกัน แลว
โครมาทิด จะคอยๆ เคลื่อนไปยังแตละขั้ว ของเซลล
 โครโมโซม ในระยะนี้จะเพิ่มจาก 2n เปน4n
 เปนระยะเวลาที่ใชสั้นที่สุด
 ระยะนี้จะเห็นโครโมโซม มีรูปรางคลายอักษรตัววี (V), ตัวเจ (J) และตัวไอ (I)
ขึ้นอยูกับตําแหนงของเซนโทรเมียร วาอยูกึ่งกลางของโครโมโซม หรือ
คอนขางปลาย หรือเกือบปลายสุด
52

53. การแบงเซลลแบบไมโทซิส (ตอ)
4. ระยะเทโลเฟส (telophase)
 เปนระยะสุดทายของการแบงเซลล โดยโครมาทิดที่แยกออกจากกัน จะเรียกเปน
โครโมโซมลูก (daughter chromosome) ซึ่งจะไปรวมกลุมในแตละขั้วของเซลล
 มีการสรางเยื่อหุมนิวเคลียส ลอมรอบโครโมโซม และนิวคลีโอลัสปรากฏขึ้น
 ไมโทติก สปนเดิล สลายไป
 มีการแบงไซโทพลาสซึมออกเปน 2 สวน คือ
1. ในเซลลสัตว จะเกิดโดย เยื่อหุมเซลลจะคอดกิ่วจาก 2 ขาง เขาใจกลางเซลล จน
เกิดเปนเซลล 2 เซลลใหม
2. ในเซลลพืช จะเกิดโดย กอลจิคอมเพลกซสรางเซลลูโลส มากอตัวเปนเซลล
เพลท (cell plate) หรือแผนกั้นเซลล ตรงกลางเซลล ขยายไป 2 ขางของเซลล ซึ่งตอมา
เซลลเพลท จะกลายเปนสวนของผนังเซลล 53

54. ภาพแสดง
ระยะตาง ๆ
ของ
การแบงเซลล
แบบไมโทซิส
54

55. การแบงเซลลแบบไมโอซิส
 เปนการแบงนิวเคลียสของเซลลที่เจริญเปนเซลลสืบพันธุทั้งในเซลลพืชและเซลล
สัตวมีการเปลี่ยนแปลง 2 ครั้ง ติดตอกันหลังจากแบงเซลลเสร็จแลวไดเซลลใหม 4
เซลล แตละเซลลมีโครโมโซมเพียงครึ่งหนึ่งของเซลลแม โครโมโซมของเซลลใหม
แตละเซลลจึงเปนแฮพลอยด (haploid) หรือ n โครโมโซม คือมีโครโมโซมเพียงชุด
เดียวเทานั้น เปนการแบงเซลลเพื่อสรางเซลลสืบพันธุ
 การแบงเซลลแบบไมโอซิสครั้งแรกและครั้งที่สอง ประกอบดวยระยะตางๆ ดังนี้
55

56. การแบงเซลลแบบไมโอซิส (ตอ)
1. การแบงไมโอซิสครั้งแรก (meiosis I) มีระยะตางๆ ดังนี้
 ระยะอินเตอรเฟส I (interphase I) การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในระยะนี้มีการ
เตรียมสารตางๆ เชนโปรตีน เอนไซม เพื่อใชในระยะตอไป จึงมีเมแทบอลิซึมสูง มี
นิวเคลียสใหญ มีการจําลองโครโมโซมใหมแนบชิดกับโครโมโซมเดิมและ
เหมือนเดิมทุกประการ โครโมโซมเปนเสนบางยาวๆ พันกันเปนกลุมรางแห
56

57. การแบงเซลลแบบไมโอซิส (ตอ)
 ระยะโพรเฟส I (prophase I)ใชเวลานานและซับซอนมากที่สุด มีเหตุการณที่สําคัญ คือ
- โครโมโซมหดสั้นเปนแทงหนาขึ้น
- โครโมโซมคูเหมือน (homologous chromosome) มาจับคูกันเปนคูๆ แนบชิดกัน
เรียก ไซแนพซิส (synapsis) คูของโครโมโซมแตละคูเรียก ไบวาเลนท (bivalant) แตละ
โครโมโซมที่เขาคูกัน มี 2 โครมาทิด มีเซนโทรเมียรยึดไว ดังนั้น 1 ไบวาเลนทมี 4 โครมา
ทิด
- โครมาทิดที่แนบชิดกันเกิดมีการไขวกัน เรียก การไขวเปลี่ยน (crossing over)
ตําแหนงที่ไขวทับกัน เรียกไคแอสมา (chiasma)
- เซนทริโอแยกไปยังขั้วเซลลทั้ง 2 ขาง
- มีเสนใยสปนเดิล ยึดเซนโทรเมียรของแตละโครโมโซมกับขั้วเซลล
- โครโมโซมหดตัวสั้นและหนามากขึ้น เยื่อหุมนิวเคลียสและนิวคลีโอลัสคอยๆ สลายไป
57

58. การแบงเซลลแบบไมโอซิส (ตอ)
 ระยะเมทาเฟส I (mataphase I) แตละไบวาเลนทของโครโมโซม มาเรียงอยูกลาง
เซลล เยื่อหุมนิวเคลียสและนิวคลีโอลัสสลายไปหมดแลว
 ระยะแอนาเฟส I (anaphase I) โครโมโซมคูเหมือนที่จับคูกัน ถูกแรงดึงจากเสนใยสปน
เดิลใหแยกตัวออกจากกันไปยังขั้วเซลลที่อยูตรงขาม การแยกนั้นแยกไปทั้งโครโมโซมที่
มี 2 โครมาทิด และการแยกโครโมโซมนี้มีผลทําใหการสลับชิ้นสวนของโครมาทิดตรง
บริเวณที่มีการไขวเปลี่ยนชวยทําใหเกิดการแปรผัน (variation) ของลักษณะตางๆ ของ
สิ่งมีชีวิต ซึ่งมีประโยชนในแงวิวัฒนาการจากการแยกกันของโครโมโซมไปยังขั้วเซลล
แตละขางมีโครโมโซมเหลือเพียงครึ่งหนึ่งของเซลลเดิม
 ระยะเทโลเฟส I (telophase I) ในระยะนี้จะมีโครโมโซม 2 กลุมแตละกลุมจะมีจํานวน
โครโมโซมเพียงครึ่งหนึ่งของเซลลเดิม แตละเซลลมีโครโมโซมเปนแฮพลอยด
58

59. การแบงเซลลแบบไมโอซิส (ตอ)
 ระยะเมทาเฟส I (mataphase I) แตละไบวาเลนทของโครโมโซม มาเรียงอยูกลาง
เซลล เยื่อหุมนิวเคลียสและนิวคลีโอลัสสลายไปหมดแลว
 ระยะแอนาเฟส I (anaphase I) โครโมโซมคูเหมือนที่จับคูกัน ถูกแรงดึงจากเสนใยสปน
เดิลใหแยกตัวออกจากกันไปยังขั้วเซลลที่อยูตรงขาม การแยกนั้นแยกไปทั้งโครโมโซมที่
มี 2 โครมาทิด และการแยกโครโมโซมนี้มีผลทําใหการสลับชิ้นสวนของโครมาทิดตรง
บริเวณที่มีการไขวเปลี่ยนชวยทําใหเกิดการแปรผัน (variation) ของลักษณะตางๆ ของ
สิ่งมีชีวิต ซึ่งมีประโยชนในแงวิวัฒนาการจากการแยกกันของโครโมโซมไปยังขั้วเซลล
แตละขางมีโครโมโซมเหลือเพียงครึ่งหนึ่งของเซลลเดิม
 ระยะเทโลเฟส I (telophase I) ในระยะนี้จะมีโครโมโซม 2 กลุมแตละกลุมจะมีจํานวน
โครโมโซมเพียงครึ่งหนึ่งของเซลลเดิม แตละเซลลมีโครโมโซมเปนแฮพลอยด
59

60. การแบงเซลลแบบไมโอซิส (ตอ)
2. การแบงไมโอซิสครั้งที่สอง(meiosis II) มีระยะตางๆ ดังนี้
 ระยะโพรเฟส II (prophase II) แตละโครโมโซมในนิวเคลียส แยกเปน 2 โครมาทิด มี
เซนโทรเมียรยึดไว เซนทริโอลแยกออกไปขั้วเซลลทั้ง 2 ขาง มีเสนใยสปนเดิลยึดเซน
โทรเมียรกับขั้วเซลล เยื่อหุมนิวเคลียสและนิวคลีโอลัสสลายไป
 ระยะเมทาเฟส II (metaphase II) โครโมโซมทั้งหมดมารวมอยูกลางเซลล
 ระยะแอนาเฟส II (anaphase II) เสนใยสปนเดิลหดตัวสั้นเขาและดึงใหโครมาทิดของ
แตละโครโมโซมแยกออกจากกันไปขั้วเซลลตรงกันขาม
 ระยะเทโลเฟส II (terophase II) เกิดนิวคลีโอลัส เยื่อหุมนิวเคลียสลอมรอบ โครมา
ทิดกลุมใหญ แตละโครมาทิดก็คือ โครโมโซม นั้นเอง เมื่อจบการแบงเซลลในระยะเทโล
เฟส 2 แลวไดเซลลใหม 4 เซลล แตละเซลลมีโครโมโซมเปนแฮพลอยด
60

61. ภาพแสดงระยะตาง ๆ ในการแบงเซลลแบบไมโอซิส
61

62. ภาพแสดงการเปรียบเทียบ
การแบงเซลลแบบไมโทซิส และ ไมโอซิส
62