1. ΖΩΗ ΧΑΤΖΗ, M.Α., ΓΕΛ Βαγίων
«Διδακτική αξιοποίηση των ιστορικών πηγών
(γραπτών, παραστατικών, ηλεκτρονικών) στη
διδασκαλία της Ιστορίας»
Ιστορία Β΄ Λυκείου.
Διδακτική ενότητα: ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ
ΗΜΕΡΙΔΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ
«ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΣΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ
ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΑΙ ΛΥΚΕΙΟΥ»
31-10- 2013, Λιβαδειά
Διοργάνωση: Στρατής Μαϊστρέλλης
Σχολικός Σύμβουλος Φιλολόγων Ν. Βοιωτίας

2. ΜΑΘΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑ
ΤΑΞΗ: Β΄ΛΥΚΕΙΟΥ
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΙΣ.
ΠΡΟΒΛΕΠΟΜΕΝΟΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΣ ΧΡΟΝΟΣ: 2 διδακτικές ώρες.
ΜΕΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ :
Διδακτικό εγχειρίδιο
Ηλεκτρονικός Υπολογιστής και video projector
Παρουσίαση οπτικού υλικού (power point)
ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ: ΔΙΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ (ΕΠΑΓΩΓΙΚΗ). Εξέταση γραπτών
πηγών ( ημερολόγιο, αφηγήσεις, χρονικό, αναφορά, επιστολή) και
παραστατικών πηγών (χάρτες, εικόνες, διαγράμματα, πίνακες) για
προβληματισμό, ανάλυση, έρευνα, εντοπισμό στοιχείων και εξαγωγή
συμπερασμάτων από τους μαθητές.

3. Σκοποί διδασκαλίας της ιστορίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
Να διαμορφώσουν οι μαθητές, μέσα από τη μελέτη των επιμέρους πολιτισμών
και της συνεισφοράς τους στον παγκόσμιο πολιτισμό, πνεύμα μετριοπάθειας,
ανοχής και σεβασμού στο διαφορετικό.
Να γνωρίσουν διαστάσεις του ιστορικού γίγνεσθαι που δεν παρουσιάστηκαν ή
δεν μελετήθηκαν συστηματικά στο Δημοτικό ή στο Γυμνάσιο.
Να κατανοήσουν ότι η Ιστορία είναι ανακατασκευή του παρελθόντος, ότι
βασίζεται σε πηγές και ότι συνιστά επιλεκτική διαδικασία.
Να συλλαμβάνουν το ιστορικό παρελθόν ως ολότητα, σε κάθε εξεταζόμενη
περίοδο, ως συνάρθρωση των ποικίλων πεδίων της ανθρώπινης δραστηριότητας,
και να κατανοούν την επίδραση και τον αλληλοκαθορισμό τους.

4. Σκοποί διδασκαλίας της ιστορίας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση
Να οικειωθούν το περιεχόμενο ιστορικών όρων και εννοιών, αναγκαίων για τη
βαθύτερη και πληρέστερη ιστορική γνώση ή σχετικών με διαστάσεις της
ιστορικής πραγματικότητας που δεν διδάχτηκαν στην εννιάχρονη υποχρεωτική
εκπαίδευση.
Να αναλύουν λογικά πληροφορίες και να τις αξιοποιούν για τη βαθύτερη
κατανόηση του ιστορικού παρελθόντος.
Να συνδέουν και να συσχετίζουν με τρόπο τεκμηριωμένο γεγονότα, περιόδους,
ιδέες διαφόρων εποχών και τόπων.
Να συνθέτουν και να παρουσιάζουν με τρόπο ολοκληρωμένο και διεξοδικό
ιστορικά θέματα.
Να προσεγγίζουν κριτικά διάφορα είδη ιστορικών πηγών ανάλογα με το είδος
τους και την εποχή στην οποία αναφέρονται.
Πρόγραμμα σπουδών του μαθήματος της Ιστορίας του Ενιαίου Λυκείου , ΔΕΠΠΣ-ΑΠΣ Ιστορίας
Λυκείου [Αρ. Απ. 101609/Γ2 ΦΕΚ 1313/9/10/2002].

5. Ειδικοί διδακτικοί στόχοι
Οι μαθητές/ τριες με το πέρας της διδασκαλίας επιδιώκεται:
 Να πληροφορηθούν ότι πολύ καιρό πριν συντελούνταν στην Ευρώπη διάφορες
αλλαγές που έπαιξαν η καθεμιά τον δικό της ρόλο στις Ανακαλύψεις.
 Να κατανοήσουν ότι τα ισχυρά οικονομικά κίνητρα αποτελούσαν αναγκαία αλλά
όχι επαρκή συνθήκη για την πραγματοποίηση των Ανακαλύψεων και να
συνειδητοποιήσουν ότι οι Ανακαλύψεις ήταν αποτέλεσμα μιας σύνθετης οικονομικής,
τεχνολογικής, επιστημονικής και κοινωνικής διαδικασίας.
 Να προσδιορίσουν και να εκτιμήσουν τις οικονομικές, κοινωνικοπολιτικές και
πολιτιστικές συνέπειες των ανακαλύψεων ( άμεσες και απώτερες).
 Να εξοικειωθούν με τη χρήση ποικιλίας πηγών: γραπτές, οπτικές, συμβατικές,
ηλεκτρονικές και με νέους τρόπους διδακτικής προσέγγισης.

Να ασκηθούν στην παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου.

6. Πορεία διδασκαλίας
1. ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΓΝΩΣΗ
2. ΝΕΑ ΕΝΟΤΗΤΑ:
Α. Ερωτήματα προς διερεύνηση:
 Ποια κράτη και για ποιους λόγους επεδίωξαν και υποστήριξαν τα εξερευνητικά ταξίδια;
 Ποιοι παράγοντες διευκόλυναν τα εξερευνητικά ταξίδια;
 Ποιοι ήταν οι μεγάλοι θαλασσοπόροι και οι διαδρομές που ακολούθησαν;
 Ο πρώτος περίπλους της γης και η σημασία του.
 Γιατί ο νέος κόσμος μοιράστηκε πριν ανακαλυφθεί;
 Ποιες μεγάλες αποικιακές αυτοκρατορίες διαμορφώθηκαν μετά την ανακάλυψη του νέου
κόσμου;
 Ποια ή συμπεριφορά των κατακτητών-αποικιοκρατών έναντι των γηγενών πληθυσμών των
περιοχών που κατακτούσαν;

Ποιες ήταν οι συνέπειες των Ανακαλύψεων τόσο για τους Ευρωπαίους όσο και για τους
πληθυσμούς των νέων χωρών;
3. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ:

7. 1Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΩΡΑ
7

8. 1. Σύνδεση με προηγούμενη γνώση
ΕΡΩΤΗΜΑ: Ποιές αλλαγές παρατηρούνται στη Δ. Ευρώπη με το πέρασμα από το
Μεσαίωνα στους Νεώτερους Χρόνους;
ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ Δ. ΕΥΡΩΠΗ
[ Κεφ. 6ο :Ενότητα 1. Από το Μεσαίωνα στους Νέους Χρόνους και 2. Αναγέννηση-Ανθρωπισμός]
Α. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ – ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ
Αναζωπύρωση εμπορίου και επανεμφάνιση χρήματος ως ανταλλακτικού μέσου.
Δημογραφική ανάκαμψη (πληθυσμιακή αύξηση)→ ανάκαμψη γεωργίας, βιοτεχνίας και
εμπορικών ανταλλαγών.
Κατάρρευση φεουδαρχίας και ανάδειξη πρώιμης αστικής τάξης (εμπόρων, βιοτεχνών,
τραπεζιτών).
Εδραίωση εθνικών μοναρχιών.
Β. ΝΕΕΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ –ΚΛΙΜΑ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ
Αμφισβήτηση αξιών φεουδαρχίας και κριτική σε Ρωμαιοκαθολική εκκλησία.
Εξερευνητικά ταξίδια στην Ανατολή (13ος - 14ος αι.) για αναζήτηση νέων εμπορικών δρόμων
(ταξίδι βενετού Μάρκο Πόλο στην Ασία).
Αναγέννηση- Ανθρωπισμός-Διεύρυνση πνευματικών οριζόντων.
Ανακάλυψη τυπογραφίας.

9. Παρουσίαση της ενότητας
Κύρια σημεία της ενότητας
Κίνητρα – αίτια των ανακαλύψεων.
Παράγοντες που διευκόλυναν τις ανακαλύψεις.
Τα εξερευνητικά ταξίδια.
1η διδακτική
ώρα
Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές
αυτοκρατορίες ( α΄ μέρος) .
Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές
αυτοκρατορίες ( β΄ μέρος) .
Οι συνέπειες των ανακαλύψεων.
2η διδακτική
ώρα

10. 1. Κίνητρα- αίτια των Ανακαλύψεων
ΕΡΩΤΗΜΑ ΠΡΟΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ
(αξιοποίηση γραπτών και παραστατικών πηγών: γραπτών πηγών
σελ. 122 και 124 σχολ. βιβλίου, πρόσθετης γραπτής πηγής και
χάρτη σελ. 122): Ποιά κράτη και για ποιούς λόγους οδηγήθηκαν
στην Ανακάλυψη των νέων χωρών;

11. 1. Κίνητρα- αίτια των Ανακαλύψεων
Α. Τα αμύθητα πλούτη της Ιαπωνίας
Β .Τα πλούτη της Ιαπωνίας
Οι άνθρωποι εδώ έχουν καλούς τρόπους και σας λέω
ότι έχουν χρυσάφι σε υπερβολικές ποσότητες. Και σας
λέω, επίσης, ότι κανένας άντρας δε μπορεί να
μεταφέρει χρυσάφι έξω από αυτό το νησί, γιατί ούτε
έμπορος ούτε κανένας άλλος δεν πλησιάζει στη
στεριά. Έχουν τόσο χρυσάφι, ώστε αυτό το θαυμάσιο
αγαθό δεν ξέρουν τι να το κάνουν. Σας λέω αληθινά ότι
υπάρχει ένα μεγαλοπρεπές παλάτι ολόκληρο
καλυμμένο με πλάκες καθαρού χρυσό... Έχουν σε
μεγάλη αφθονία πολύτιμες κόκκινες πέτρες, πολύ
ωραίες, στρογγυλές και μεγάλες και εξίσου ακριβές
όσο και οι λευκές. Είναι ένα νησί τόσο πλούσιο, ώστε
κανένας δεν μπορεί να μετρήσει τον πλούτο που
υπάρχει σ’ αυτό.
Στο νησί αυτό καθώς και στα άλλα γύρω δεν
υπάρχει φυτό που να μην ευωδιάζει και να
μη χρησιμεύει σε κάτι, όπως η αλόη για να
αρκεστούμε σ‘ αυτήν. Υπάρχουν επίσης
πολλά ακριβά καρυκεύματα διαφόρων
ειδών... Το χρυσάφι βρίσκεται σε μεγάλες
ποσότητες, το ίδιο και οι πολύτιμοι λίθοι.
Πραγματικά είναι αξιοθαύμαστο πόσο φθηνά
είναι το χρυσάφι και τα άλλα πανάκριβα
προϊόντα στα νησιά αυτά. Μόνο που το
ταξίδι είναι πάρα πολύ μακρινό και
επικίνδυνο.
Μάρκο Πόλο, Το βιβλίο των Θαυμάτων, κεφ. 162.
Από Το Βιβλίο των Θαυμάτων του Μάρκο Πόλο,κεφ.162, 167,
στο Marco Polo, Le devisement du monde, Le livre des
marveilles, t.II, La Decouverte/ Maspero, Παρίσι,1983,412.
ΕΡΩΤΗΣΗ 1η: Ποιος είναι ο συγγραφέας των πηγών;
ΕΡΩΤΗΣΗ 2η: Ποιος είναι ο ιδιαίτερος τόνος των κειμένων;
ΕΡΩΤΗΣΗ 3η: Γιατί τα προϊόντα που αναφέρει ο Μάρκο Πόλο στα δύο αποσπάσματα ήταν περιζήτητα και πανάκριβα
στην Ευρώπη;
ΕΡΩΤΗΣΗ 4Η: Διαβάστε με προσοχή τις φράσεις «Μόνο που ... επικίνδυνο». Τι εννοούσε ο Μάρκο Πόλο και πώς το
διάβασαν οι Ευρωπαίοι της περιόδου των ανακαλύψεων;

12. ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΜΑΡΚΟ ΠΟΛΟ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ
ΕΡΩΤΗΣΗ 1Η: Μπορούσαν οι Ευρωπαίοι του 15ου αιώνα να ακολουθήσουν τη διαδρομή
του ταξιδιού του Μάρκο Πόλο; Γιατί;

13. 1. ΚΙΝΗΤΡΑ – ΑΙΤΙΑ ΤΩΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΕΩΝ
Οι στόχοι του Ερρίκου του Θαλασσοπόρου
Η πρώτη χριστιανική λειτουργία στα νησιά
Μπαχάμες της Καραϊβικής.
«Ήθελε να μάθει ποιες χώρες υπήρχαν πέρα από τα Κανάρια
νησιά και από το ακρωτήριο Μπαγιατόρ, γιατί μέχρι εκείνη την
εποχή κανένας άνθρωπος ούτε διάβασε ούτε άκουσε ποια χώρα
βρισκόταν μετά από αυτό το ακρωτήριο... Ο δεύτερος λόγος ήταν
ότι αν σ’ αυτές τις χώρες βρίσκονταν χριστιανικοί πληθυσμοί ή
κάποια λιμάνια που μπορούσαν να τα πλησιάσουν χωρίς
κίνδυνο, θα μπορούσαν να φέρουν στο βασίλειο πολλά και
φθηνά προϊόντα, γιατί ασφαλώς δε θα υπήρχαν άλλοι άνθρωποι
σ’ αυτές τις ακτές που θα ασχολούνταν με το εμπόριο…. Ο τρίτος
λόγος ήταν ότι θα έστελλε τους άνδρες του με σκοπό να
πληροφορηθεί μέχρι πού έφθανε η δύναμη των απίστων. Ο
τέταρτος λόγος υπήρξε ο εξής: θα ήθελε να μάθει αν σ’ εκείνες τις
περιοχές υπήρχαν μερικοί ηγεμόνες χριστιανοί αρκετά ισχυροί
για να τον βοηθήσουν εναντίον των απίστων. Ο πέμπτος λόγος
ήταν η μεγάλη του επιθυμία να συντελέσει στην ενίσχυση της
χριστιανικής πίστης και να οδηγήσει στο χριστιανισμό όλες τις
ψυχές που ήθελαν να σωθούν».
Gomes Eanes de Azurara, Χρονικά της ανακάλυψης και κατάκτησης της
Γουινέας, 1543.
ΕΡΩΤΗΣΗ 1Η: Για ποιους λόγους ο πρίγκιπας Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος
συμμετείχε σε εξερευνητικές αποστολές των Πορτογάλων και
χρηματοδότησε εξερευνητικά ταξίδια;

14. Κίνητρα- αίτια των ανακαλύψεων
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ :
Αναζήτηση νέων εμπορικών δρόμων προς την Ανατολή λόγω:
Έξαψης φαντασίας Ευρωπαίων από διηγήσεις για πλούτη Ανατολής (Μάρκο Πόλο,
Βιβλίο Θαυμάτων).
Αποκλεισμού των χερσαίων εμπορικών δρόμων από τους Οθωμανούς και δυσκολίας
πρόσβασης στις αγορές της Ανατολής.
Επιθυμίας των νέων και φιλόδοξων κρατών της Ιβηρικής χερσονήσου να
συμμετέχουν στο εμπόριο μπαχαρικών με την Ανατολή, το μονοπωλιακό έλεγχο του
οποίου είχαν Βενετοί και Άραβες.
 Έλλειψης πολύτιμων μετάλλων (χρυσού και αργύρου) στην Ευρώπη και ανάγκης
ανακάλυψης νέων κοιτασμάτων.

15. Κίνητρα- αίτια των ανακαλύψεων
ΠΟΛΙΤΙΚΑ:
Διαμόρφωση εθνών- κρατών και ανταγωνισμός μεταξύ μοναρχών → επιδίωξη
απόκτησης πλούτου, νέων εδαφών, ενίσχυσης γοήτρου των χωρών αυτών → Κρατική
υποστήριξη και χρηματοδότηση ταξιδιών.
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ:
Εγγύτητα του Ατλαντικού στην Ιβηρική χερσόνησο → πλεονεκτική γεωγραφική θέση
Ισπανίας και Πορτογαλίας.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ:
 Επιθυμία γνώσης και επαλήθευσης επιστημονικών θεωριών ή μυθικών διηγήσεων .
(Ερρίκος Θαλασσοπόρος - πνεύμα του ουμανισμού και της Αναγέννησης)
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ:
 Εξερευνητικές αποστολές = ευκαιρία για θρησκευτικό προσηλυτισμό των
«ειδωλολατρών» της Ασίας και της Αφρικής.

16. 2. Παράγοντες που διευκόλυναν τα εξερευνητικά ταξίδια
ΕΡΩΤΗΜΑ ΠΡΟΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ
ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ ( αξιοποίηση παραστατικών πηγών: εικόνων
σχολικού εγχειριδίου σελ. 123 και πρόσθετου υλικού).
Ποιοί παράγοντες ευνόησαν τις γεωγραφικές
ανακαλύψεις;

17. 2. Παράγοντες που διευκόλυναν τα εξερευνητικά ταξίδια
Α.
Τελειοποίηση των τεχνικών μέσων
πλεύσης και προσανατολισμού.
α
β
Ναυτική πυξίδα του 16ου αιώνα.
Αστρολάβος, όργανο προσδιορισμού του γεωγραφικού
πλάτους με βάση την παρατήρηση των άστρων, από
μικρογραφία του 16ου αι. Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη.
Αστρολάβος του 16ου αιώνα.

18. 2. Παράγοντες που διευκόλυναν τα εξερευνητικά ταξίδια
Β. Ανάπτυξη χαρτογραφίας
Πορτολάνος: Ναυτικός χάρτης του
Lazaro Luis, γνωστός με την ονομασία
Άτλας(16ος αι.). Λισαβόνα, Ακαδημία
Επιστημών.
Ο πιο ενημερωμένος ίσως χάρτης του τέλους του 15ου αιώνα
συντάχτηκε στη Λισσαβόνα και ανέφερε επίσημα τις ανακαλύψεις των
Πορτογάλων θαλασσοπόρων. Σε ό,τι αφορά στις περιοχές πέρα από την
Ινδία, βασίστηκε στις πληροφορίες του Πτολεμαίου, αλλά παρουσιάζει
με ακρίβεια το σχήμα της Αφρικής και σκιαγραφεί επίσης τις ακτές της
Βραζιλίας, που κατέκτησε για λογαριασμό της Πορτογαλίας ο Πέντρο
Καμπράλ το 1500, καθώς και τις ανακαλύψεις του Κολόμβου στις
Δυτικές Ινδίες. Ο χάρτης αυτός, καθώς αποτελούσε κλειδί για
θησαυρούς και για εμπορικές προοπτικές, φυλαγόταν ζηλότυπα, αλλά
όχι πάντα με επιτυχία. Αυτό το αντίτυπο πουλήθηκε το 1502 για 12
χρυσά σε πράκτορα του δούκα της Φεράρας.
Πηγή: users.sch.gr/maritheodo/history-pi/section1/ploia /images/S52.htm

19. 2. Παράγοντες που διευκόλυναν τα εξερευνητικά ταξίδια
Γ. Ναυπήγηση νέου τύπου πλοίου
(καραβέλας):
Ασφαλέστερου
Ταχύτερου
 Μεγαλύτερης χωρητικότητας
Καραβέλα: τύπος πλοίου, κατάλληλου για ταξίδια στην
ανοιχτή θάλασσα και τον ωκεανό. Σχέδιο του Guillaume
de Testu, 1555, Παγκόσμια Κοσμογραφία. Vinecennes,
Υπηρεσία Ιστορίας Στρατού.
Δ. Αντίληψη για σφαιρικότητα της Γης.
Στ. Η ανάπτυξη της πολεμικής τέχνης.

20. 3. Τα εξερευνητικά ταξίδια
ΕΡΩΤΗΜΑ ΠΡΟΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ
ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ [αξιοποίηση παραστατικών κυρίως πηγών:
χάρτη σελ. 123 και πρόσθετου υλικού (ηλεκτρονικών
πηγών, χαρτών και εικόνων].
Ποιοι ήταν οι μεγάλοι θαλασσοπόροι και οι διαδρομές
που ακολούθησαν;

21. 3. Τα εξερευνητικά ταξίδια

22. 3. Τα εξερευνητικά ταξίδια
Ταξίδι Βαρθολομαίου Ντιάζ, 1498.
Ταξίδι Βάσκο Ντε Γκάμα, 1498.

23. 3. Τα εξερευνητικά ταξίδια
Ο Χριστόφορος Κολόμβος πλέει
προς την Κούβα
Τα ταξίδια του Χρ. Κολόμβου[1492-1504]
 ΕΡΩΤΗΣΗ
1Η
: Σε ποια περιοχή
νομίζει ότι έφτασε ο Κολόμβος και από
πού επηρεάστηκε;
ΕΡΩΤΗΣΗ 2Η:Ποια επίδραση είχαν
στον Κολόμβο οι διηγήσεις του Μάρκο
Πόλο;
Παρασκευή 26 Οκτωβρίου (1492).
Από εδώ που έχουμε αγκυροβολήσει θα
βάλω πλώρη για την Κούβα. Αν κρίνω
από τις πληροφορίες των Ινδιάνων ότι
το νησί αυτό έχει μεγάλη έκταση και
είναι προικισμένο με αφθονία χρυσού
και πολύτιμων λίθων, πρόκειται
σίγουρα για την Ιαπωνία.
Από το Ημερολόγιο Καταστρώματος του
Χριστόφορου Κολόμβου, 1492, στο Valentino
Pompiani, Giornaledi Bordodi Cristoforo
Colombo (1492-93), Μιλάνο 1939, 116, 120.

24. 3. Τα εξερευνητικά ταξίδια
Α. ΠΟΡΤΟΓΑΛΟΙ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΕΣ: Κατευθύνθηκαν προς τις Ινδίες παραπλέοντας την
Αφρική με στόχο την ανακάλυψη θαλάσσιου δρόμου προς τις Ινδίες.
Βαρθολομαίος Ντιάζ
Βάσκο ντε Γκάμα
Έφτασε στο ακρωτήριο της
Καλής ελπίδας, το νοτιότερο
άκρο της Αφρικής το 1487.
Φτάνει ως Καλικούτ Ινδιών το 1498.
Ανοίγει το νέο εμπορικό δρόμο
προς τις Ινδίες.
Επιστρέφει το 1499 με τα αμπάρια
του γεμάτα Μπαχαρικά
Αλβαρέζ Καμπράλ
Πλέοντας προς Ινδίες
παρασύρθηκε από τα κύματα
μέχρι τη Βραζιλία και την
κατέλαβε στο όνομα του βασιλιά
του (βλ. Συνθήκη Τροντεζίλας).

25. 3. Τα εξερευνητικά ταξίδια
Β. ΙΣΠΑΝΟΙ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΕΣ: Ακολούθησαν δυτική κατεύθυνση, αντίθετα με τους
Πορτογάλους για να φτάσουν στις Ινδίες (πεπεισμένοι περί σφαιρικότητας της γης).
Χριστόφορος Κολόμβος
Γενουάτης στην υπηρεσία του Ισπανού βασιλιά.
Ακολουθεί δυτική κατεύθυνση για να φτάσει
στην Α. Ασία, πεπεισμένος για τη σφαιρικότητα
της γης (1492-1504).
Αποβιβάζεται το 1492 στο σαν Σαλβαντόρ και
πιστεύει ότι βρίσκεται στις Ινδίες, πεποίθηση
που διατήρησε ακόμα και μετά την ανακάλυψη
άλλων περιοχών της Κ. Αμερικής
Αμέρικο Βεσπούτσι
Φλωρεντινός στην υπηρεσία του Πορτογάλου βασιλιά.
Διαπίστωσε ότι οι περιοχές που ανακάλυψε ο Κολόμβος
δεν άνηκαν στην Ασία αλλά σε μια νέα ήπειρο την οποία
και προσπάθησε να χαρτογραφήσει

26. 3. Τα εξερευνητικά ταξίδια
ΕΡΩΤΗΜΑ ΠΡΟΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ
ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ (αξιοποίηση παραστατικών πηγών: χάρτη
σελ. 122 σχολικού βιβλίου και πρόσθετου υλικού)
Πότε έγινε ο πρώτος περίπλους της γης, από ποιον και
ποια η σημασία του;

27. 3. Τα εξερευνητικά ταξίδια
Γ. Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΤΗΣ ΓΗΣ (1519-1522) ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ
ΤΟΥ

28. 3. Τα εξερευνητικά ταξίδια
Γ. Ο ΠΡΩΤΟΣ ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΤΗΣ ΓΗΣ (1519-1522) ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ
 Ο Φ. Μαγγελάνος, Πορτογάλος εξερευνητής στην
υπηρεσία του Ισπανού βασιλιά, κατευθύνθηκε δυτικά
παρακάμπτοντας τη Ν. Αμερική και σε διάστημα δυόμισι
ετών (1519-1521) πραγματοποίησε τον περίπλου της
γης.
↓
 Βρήκε νέο δρόμο προς την Ασία, για λογαριασμό του
βασιλιά της Ισπανίας, ώστε να μην έχουν οι Πορτογάλοι
το εμπορικό μονοπώλιο με την Ανατολή.
 Απέδειξε τη σφαιρικότητα της γης.

29. 4. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
ΕΡΩΤΗΜΑ ΠΡΟΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ
ΠΗΓΩΝ ( αξιοποίηση γραπτών και παραστατικών πηγών: 1ης
γραπτής πηγής και εικόνας σελ. 126 σχολικού βιβλίου, χάρτη
σελ. 127 και επιπλέον χαρτών).
α)Ποιες μεγάλες αποικιακές αυτοκρατορίες διαμορφώθηκαν
μετά την ανακάλυψη του νέου κόσμου;
και
β)Γιατί ο νέος κόσμος μοιράστηκε πριν ανακαλυφθεί;

30. 4. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
Και με τη βούλλα του πάπα
Το 1493 ο πάπας Αλέξανδρος VI με βούλλα
του πρότεινε τη διανομή του κόσμου μεταξύ
Πορτογάλων και Ισπανών. Στους τελευταίους
θα παραχωρούνταν τα δικαιώματα σε όλες
τις ανακαλύψεις που βρίσκονταν 600
περίπου χιλιόμετρα δυτικά των νησιών του
Πράσινου Ακρωτηρίου.
Οι Πορτογάλοι διαφώνησαν και ύστερα από
σκληρές διαπραγματεύσεις υπογράφηκε το
1494 η Συνθήκη της Τορντεζίλας που
μετέθετε τα όρια κυριαρχίας τους 1500
χιλιόμετρα δυτικότερα της αρχικής γραμμής,
47° δυτικά του μεσημβρινού. Έτσι ο κόσμος
μοιράστηκε προτού καν ανακαλυφθεί.
[ σχολ. βιβλ. σελ. 126]
1Η:
Πορτογαλικές και ισπανικές αποικίες. Συνθήκη της Τροντεζίλα.
ΕΡΩΤΗΣΗ
Γιατί οι Ισπανοί και οι
Πορτογάλοι βιάστηκαν να μοιράσουν το Νέο
Κόσμο πριν καλά καλά τον ανακαλύψουν;
ΕΡΩΤΗΣΗ
2Η:
Πώς
εξηγείτε
το
διαμεσολαβητικό ρόλο του Πάπα στη
μοιρασιά;

31. Η Ισπανική αυτοκρατορία το 16ο αιώνα

32. Η Πορτογαλική αυτοκρατορία το 16ο αιώνα
Χάρτης της Πορτογαλικής αυτοκρατορίας
το 16ο αιώνα.
Εμπορικός σταθμός των Πορτογάλων στην
Καλκούτα. Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη

33. 4. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
Διανομή των αποικιών μεταξύ Ισπανίας και Πορτογαλίας με τη Συνθήκη της Τορντεζίλας (1494) για
αποφυγή μεταξύ τους συγκρούσεων και για να προλάβουν άλλους διεκδικητές.
ΠΟΡΤΟΓΑΛΟΙ:
Ίδρυση οχυρωμένων εμπορικών σταθμών από Αφρική και Περσικό κόλπο ως Ιαπωνία.
Δημιουργία εύθραυστης θαλάσσιας αυτοκρατορίας που εφοδιάζει την Ευρώπη με μπαχαρικά και
πολύτιμα μέταλλα ( κρατικό μονοπώλιο).
Καλλιέργεια φυτειών τσαγιού, κακάο και ζάχαρης στη Βραζιλία (ιδιωτική πρωτοβουλία).
 Εμπόριο Μαύρων από την Αφρική ως φτηνό εργατικό δυναμικό για τις φυτείες της Αμερικής (λόγω
της έλλειψης εργατών).
ΙΣΠΑΝΟΙ:
Ίδρυση ηπειρωτικής αυτοκρατορίας από Μπουένος Άιρες ως Καλιφόρνια και εκμετάλλευση και του
εδάφους (φυτείες κακάο, ζαχαροκάλαμου, ρυζιού, καπνού, αμπελιών) και του υπεδάφους ( ανακάλυψη
και εκμετάλλευση ορυχείων μετάλλου- κυρίως αργύρου).
Προσθήκη Ολλανδίας, Αγγλίας και Γαλλίας στους διεκδικητές των αποικιών από το τέλος του 16ου
αιώνα.

34. ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ:
1. Συνδυάζοντας στοιχεία που θα αντλήσετε από τα κείμενα Τα αμύθητα πλούτη της
Ιαπωνίας (σελ. 122 σχ. βιβλίου και πρόσθετο απόσπασμα) και Οι στόχοι του Ερρίκου
του Θαλασσοπόρου (σελ. 124 του σχολικού βιβλίου) και β) αξιοποιώντας το χάρτη
(σελ. 122 του σχολικού βιβλίου) να γράψετε ένα κείμενο όπου θα αναπτύσσετε ομαδοποιώντας σε κατηγορίες- τους λόγους που οδήγησαν τους Ισπανούς και τους
Πορτογάλους στην ανακάλυψη νέων χωρών και θα δηλώνετε τεκμηριωμένα ποιον
από αυτούς θεωρείτε σημαντικότερο.
2. Να αναφέρετε τις επιστημονικές γνώσεις και τις τεχνολογικές εφευρέσεις που
επέτρεψαν την πραγματοποίηση των υπερπόντιων ταξιδιών για την ανακάλυψη των
νέων χωρών.

35. 2Η ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΩΡΑ

36. 4. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
ΕΡΩΤΗΜΑ ΠΡΟΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ
ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ [αξιοποίηση παραστατικών και γραπτών
πηγών: εικόνων σελ. 125, γραπτών πηγών σελ. 125- 126
και πρόσθετου υλικού ( εικόνων, ιστογράμματος, γραπτών
πηγών)]. Ποια ήταν η συμπεριφορά των κατακτητών –
αποικιοκρατών έναντι των γηγενών πληθυσμών των
περιοχών που κατακτούσαν;

37. 4. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
Α’ ΟΜΑΔΑ :
β
α
Οι ιθαγενείς του Σαν Σαλβαδόρ υποδέχονται τον Κολόμβο και τους
Ισπανούς. Γκραβούρα του Θεόδωρου de Bry, 1602. Παρίσι, Εθνική
Βιβλιοθήκη.
Τλάλοκ, ο θεός της βροχής των Αζτέκων.
Φλωρεντία, Εθνική Βιβλιοθήκη.

38. 4. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
Παρασκευή 12 Οκτωβρίου 1492. Η γη φαίνεται στον ορίζοντα στις 2 η ώρα τα ξημερώματα. Το πρωί
αποβιβάζομαι στο νησί ( ένα νησί στις Μπαχάμες). Ξεδιπλώνω τη βασιλική σημαία και το καταλαμβάνω στο
όνομα του βασιλιά και της βασίλισσας.
…..
Επειδή ήξερα ότι ήταν άνθρωποι που θα στρέφονταν και θα καταπείθονταν στη δική μας Άγια Πίστη, μάλλον με
την αγάπη παρά με τη βία, έδωσα σε ορισμένους κόκκινους σκούφους και μερικές γυάλινες χάντρες που τις
κρέμασαν στο λαιμό τους, και πολλά άλλα πράγματα μικρής αξίας, τα οποία τους ευχαρίστησαν πολύ. Ήταν
θαύμα πόσο κοντά μας αισθάνθηκαν. Κατόπιν, αυτοί οι ίδιοι έρχονταν κολυμπώντας στις βάρκες των
καραβιών όπου βρισκόμαστε και μας έφερναν παπαγάλους, νήμα μπαμπακιού σε κουβάρια ........
Δεν κρατούν όπλα, ούτε καν τα γνωρίζουν, γιατί τους έδειξα σπαθιά, που από άγνοια, τα έπιαναν από την
κόψη και κόβονταν. Δεν έχουν σίδερο ... Πρέπει να γίνουν καλοί και επιδέξιοι υπηρέτες, γιατί βλέπω πως
επαναλαμβάνουν πολύ γρήγορα ό,τι τους λέω και πιστεύω πως εύκολα θα γίνονταν χριστιανοί, αφού, όπως μου
φάνηκε, δεν ανήκουν σε καμιά αίρεση. Αν είναι θέλημα του Κυρίου, την ώρα της αναχώρησής μου, θα φέρω
έξι στις υψηλότητες Σας , για να μάθουν τη γλώσσα μας».
Σάββατο 16 Δεκεμβρίου. Οι κάτοικοι της Ισπανιόλας (Αϊτής) δεν έχουν όπλα και είναι εντελώς γυμνοί. Οι
Μεγαλειότητές σας ( ο βασιλιάς και η βασίλισσα της Ισπανίας), θα έχουν τη μεγάλη χαρά να τους
εκχριστιανίσουν.
Αποσπάσματα από το Ημερολόγιο του Κολόμβου(1492).
ΕΡΩΤΗΣΗ 1: Πώς παρουσιάζονται οι ιθαγενείς μπροστά στον Κολόμβο , σύμφωνα με την πηγή και
τις εικόνες α και β;
ΕΡΩΤΗΣΗ2: Ποια στοιχεία αντλούμε σχετικά με τις διαθέσεις τους απέναντι στους αποικιοκράτες;

39. 4. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
Η απόβαση του Κορτές στο Μεξικό. Αξίζει
να επισημανθεί η βαριά θωράκιση των
ανδρών του Κορτές, ο επίσης βαρύς
οπλισμός τους καθώς και το ότι
χρησιμοποιούν
ιθαγενείς
για
τη
μεταφορά των εφοδίων τους (Μαδρίτη,
Εθνική Βιβλιοθήκη).
Β’ ΟΜΑΔΑ :
ε
γ
δ
Ο Κορτές (F. Cortez, 1485-1547 ), ένας
από τους Ισπανούς κατακτητές
εισέρχεται
θριαμβευτικά
στην
πρωτεύουσα των Αζτέκων Τλαξκάλα
(Μεξικό). Έργο του Alvarez Solis.
Μαδρίτη, Μουσείο της Αμερικής.
Εικόνα από έκθεση του Ισπανού επισκόπου
Βαρθολομαίου Λας Κάζας, σχετικά με τις
ωμότητες που διέπραξαν οι Ισπανοί στο
Μεξικό.
(Παγκόσμια Ιστορία, Time Life, Τόμος 13,
σ.46).

40. 4. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
Μια φωνή διαμαρτυρίας για την τύχη των
ιθαγενών
Ο ειρηνικός χαρακτήρας των Ινδιάνων και η απάνθρωπη
συμπεριφορά των κατακτητών
Οι Ισπανοί βρέθηκαν ανάμεσα στους
Ινδιάνους όπως οι λύκοι, οι τίγρεις και τα
αιμοβόρα λιοντάρια πεινασμένα για πολλές
μέρες. Εδώ και σαράντα χρόνια, δεν κάνουν
τίποτα άλλο από να τους κάνουν κομμάτια,
να τους τουφεκίζουν, να τους βασανίζουν
και να τους εξοντώνουν με τόση ωμότητα,
ώστε το νησί Κούβα είναι σήμερα
ερημωμένο από κατοίκους...
Αν οι χριστιανοί έχουν καταστρέψει τόσες
και τόσες ψυχές, το έκαναν με μοναδικό
σκοπό να αποκτήσουν χρυσάφι και να
πλουτίσουν όσο το δυνατό γρηγορότερα.
Ενώ οι Ινδιάνοι είχαν φιλικά αισθήματα, οι Ευρωπαίοι
εισέβαλαν στις περιοχές της Αμερικής σαν πεινασμένοι λύκοι.
Οι λόγοι για τους οποίους σκοτώθηκαν τόσο πολλοί ιθαγενείς
είναι οι εξής: Πρώτο, γιατί οι Ευρωπαίοι που έφτασαν εδώ,
είχαν την πεποίθηση ότι, επειδή οι ντόπιοι δεν πίστευαν στη
χριστιανική θρησκεία, νομιμοποιούνταν να τους σκοτώνουν ή
να τους αιχμαλωτίζουν. Δεύτερο, οι ιθαγενείς αυτοί ήταν οι
πιο ήσυχοι και οι πιο ειρηνικοί άνθρωποι του κόσμου,
εντελώς άοπλοι. Τρίτο, πρέπει να σημειωθεί ότι η
πλειονότητα αυτών που έχουν έρθει εδώ από την Ισπανία
είναι ληστές, αποβράσματα της κοινωνίας, συρφετός
κακοποιών».
Απόσπασμα από την αναφορά του Επισκόπου
Βαρθολομαίου Λας Κάζας προς το βασιλιά της
Ισπανίας.
Από τη Σύντομη Αναφορά για την καταστροφή των Δυτικών Ινδιών, 1552,
του Επισκόπου Βαρθολομαίου Λας Κάζας (Las Casas), στο: Η. Crieger, Die
Neuzeit, Materiialien furden Geschichts unterwicht, Φραγκφούρτη,
41978, 28.
ΕΡΩΤΗΣΗ 1η: Πώς συμπεριφέρονται οι κατακτητές στους γηγενείς πληθυσμούς των
κατακτημένων χωρών, σύμφωνα με τις γραπτές πηγές και τις εικόνες γ-ε και γιατί;
 ΕΡΩΤΗΣΗ 2η: Θεωρείτε αξιόπιστη την πηγή από την οποία προέρχονται τα παραπάνω
αποσπάσματα;

41. 4. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
Η δημογραφική εξέλιξη του ιθαγενούς πληθυσμού της Κεντρικής
Αμερικής

42. 4. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
Γ΄ ΟΜΑΔΑ :
Οι Προκολομβιανοί πολιτισμοί της Αμερικής
Η κεντρική πλατεία τελετών της πρωτεύουσας των Αζτέκων
Τενοτστιτλάν.
Σκηνή ανθρωποθυσίας Αζτέκων.
Η πόλη Μάτσου Πίτσου των Ίνκας.
ΕΡΩΤΗΣΗ 1η: Ποιο ήταν το επίπεδο ανάπτυξης των
προκολομβιανών πολιτισμών;
Οι μαθητές καλούνται με βάση τις τρεις εικόνες να
οδηγηθούν σε συμπεράσματα για τους προκολομβιανούς
πολιτισμούς.
Με την ερώτηση επιχειρείται ο
συσχετισμός των πληροφοριών και η πολύπλευρη
εξέταση των γεγονότων. Η μη επάρκεια των
συγκεκριμένων πηγών για εξαγωγή ορθών-ασφαλών
συμπερασμάτων, αποτελεί εγγενές πρόβλημα της
επαγωγικής μεθόδου γενικότερα.

43. 4. Η κατάκτηση του Νέου Κόσμου και οι αποικιακές αυτοκρατορίες
Βίαιη κατάκτηση νέων χωρών από Ισπανούς και Πορτογάλους (σφαγές
λεηλασίες, καταστροφές).
Εξαφάνιση προκολομβιανών πολιτισμών στην Αμερική από Ισπανούς
κυρίως ( Ίνκας, Αζτέκων).
Οικονομική εκμετάλλευση των νέων χωρών από τους κατακτητές (Ισπανούς
και Πορτογάλους).
Προσπάθεια διάδοσης και συχνά επιβολής χριστιανισμού και δυτικού
πολιτισμού στους ιθαγενείς των νέων χωρών (ιδεολογικός- θρησκευτικός
«μανδύας» ανακαλύψεων).

44. 5. Οι συνέπειες των Ανακαλύψεων
ΕΡΩΤΗΜΑ ΠΡΟΣ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ
ΠΗΓΩΝ (αξιοποίηση γραπτών και παραστατικών πηγών: χάρτη
σελ. 127, πίνακα, γραφικής παράστασης, ραβδογράμματος,
γραπτής πηγής σελ. 128 και πρόσθετου υλικού (εικόνων και
γραπτών πηγών).
Ποιες ήταν οι συνέπειες των Ανακαλύψεων για τους
Ευρωπαίους και για τους πληθυσμούς των Νέων Χωρών;

45. 5. Οι συνέπειες των Ανακαλύψεων
Α΄ ΟΜΑΔΑ :
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Η ΕΥΡΩΠΗ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ
ΕΜΠΟΡΙΟΥ
ΕΡΩΤΗΣΗ 1: Θεωρείτε ίσες τις εμπορικές
ανταλλαγές μεταξύ των τριών ηπείρων;
ΕΡΩΤΗΣΗ 2: Ποιος φαίνεται να κερδίζει
οικονομικά από το διεθνές εμπόριο;
Η Ευρώπη εισάγει πολύτιμα μέταλλα, αποικιακά και
άλλα προϊόντα από την Ασία και την Αμερική. Από την
Αφρική μεταφέρονται δούλοι στην Αμερική για να
εργαστούν ως σκλάβοι στις φυτείες (π.χ. καφέ,
βαμβακιού) των Ευρωπαίων αποίκων.
Οι ευρωπαϊκές εξαγωγές προς τις άλλες ηπείρους
περιορίζονται, αρχικά, σε διάφορα μικροεμπορεύματα
(βιοτεχνικά και άλλα).

46. 5. Οι συνέπειες των Ανακαλύψεων
ΟΙ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ ΑΡΓΥΡΟΥ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΑΣ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ
ΠΕΡΙΟΔΟΣ
1540-1550
1550-1560
1560-1570
1570-1580
1580-1590
1590-1600
ΧΙΛΙΟΓΡΑΜΜΑ
17500
30000
94000
100000
200000
270000
ΕΡΩΤΗΣΗ 1η : Τι συνεπάγεται η
εισαγωγή πολύτιμων μετάλλων
στην Ευρώπη;
Η εισαγωγή πολύτιμων
μετάλλων προκαλεί αφενός
ανάπτυξη του εμπορίου και
αφετέρου υποτίμηση του
νομίσματος και αύξηση των
τιμών.
ΕΡΩΤΗΣΗ 2η : Γιατί η τάση των
τιμών των καρυκευμάτων και της
ζάχαρης είναι αυξητική μολονότι
εισάγονται σε αφθονία στην
Ευρώπη;

47. 5 . Ο ι 4. υ νΕυρώπηςκαιω ν Α ν α κ α λ ύ ψ ε ω ν
σ Η έ π ε ι ε τ ο Νέος Κόσμος
Α. Οικονομικές συνέπειες
Μετατόπιση κέντρου ευρωπαϊκής οικονομίας στον Ατλαντικό και τη Βόρεια Θάλασσα και
ανάπτυξη νέων λιμανιών (Αμβέρσας, Σεβίλλης, Λισσαβόνας) σε βάρος της Βενετίας και της
Γένουας.
Διεύρυνση εμπορικών ανταλλαγών – η Δυτική και Β. Ευρώπη κέντρο των διεθνών εξελίξεων.
Εισαγωγή πολύτιμων μετάλλων (ασημιού και χρυσαφιού) στην Ευρώπη → αύξηση κυκλοφορίας
του χρήματος → συσσώρευση πλούτου → επενδύσεις σε τράπεζες, χρηματιστήριο,
ασφαλιστικές επιχειρήσεις → Ανάπτυξη κεφαλαιοκρατικού συστήματος* και παραγκωνισμός
φεουδαρχίας.
ΑΛΛΑ
Πτώση της τιμής των μετάλλων και άνοδος των τιμών άλλων αγαθών (λόγω νομισματικής
υποτίμησης).
Πρόοδος βιοτεχνίας ( μεταξουργίας, υφαντουργίας και τυπογραφίας )
παραγκωνισμού του συντεχνιακού πνεύματος του Μεσαίωνα.
Εμπλουτισμός της γεωργίας με την καλλιέργεια νέων αποικιακών προϊόντων
μεταφορά ασθενειών των φυτών.
λόγω του
αλλά και
Εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών σε βάρος των ιθαγενών.
*Ιδιώτες κεφαλαιούχοι επενδυτές κατέχουν και εκμεταλλεύονται τα μέσα παραγωγής για να αποκομίσουν κέρδη. Άρα το ιδιωτικό κεφάλαιο αποτελεί κινητήρια δύναμη της
οικονομίας.

48. 5. Οι συνέπειες των Ανακαλύψεων
Β’ ΟΜΑΔΑ :
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
Η περιγραφή των πρώτων αφρικανών
δούλων από έναν Πορτογάλο.
Ο απολογισμός της ημέρας από
έναν τραπεζίτη και τη γυναίκα
τον.
Πίνακας
(1538)
του
Ραϋμερσβέλλε ( Martinus van
Reymerswaele).
Μουσείο
Φλωρεντίας.
«Ποια καρδιά μπορεί να είναι τόσο σκληρή
που να μη νιώσει οίκτο βλέποντας αυτή τη
συνοδεία; (…) Μερικοί είχαν τα κεφάλια
τους σκυμμένα και τα πρόσωπα λουσμένα
στα δάκρυα, κοιτώντας ο ένας τον άλλον·
άλλοι στέκονταν στενάζοντας με πόνο,
κοιτώντας ψηλά τον ουρανό. (…) Κάθε
φορά που έβαζαν χώρια τους γιους, όταν
αυτοί έβλεπαν τους πατέρες τους αλλού,
σηκώνονταν με μεγάλη ορμή και έτρεχαν
κοντά τους. Οι μητέρες έσφιγγαν τα άλλα
παιδιά στην αγκαλιά τους και έπεφταν μαζί
τους κάτω, αψηφώντας τα κτυπήματα που
δέχονταν, φτάνει μόνο να μην τους τα
έπαιρναν (…)».
Κόμης Εάνες ντε Ζουράρα, βιογράφος του Ερρίκου
του Θαλασσοπόρου. Παγκόσμια Ιστορία, τόμος 11 ,
σελ. 222
Ένας Ισπανός αξιωματούχος, ξαπλωμένος
στο κρεμαστό κρεβάτι του, υπηρετείται από
Ινδιάνους που έχουν συλληφθεί αιχμάλωτου
(Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη).
ΕΡΩΤΗΣΗ 1Η: Σε ποιες κοινωνικές αλλαγές οδήγησαν οι οικονομικές εξελίξεις που
επέφεραν οι γεωγραφικές ανακαλύψεις;

49. 5. Οι συνέπειες των Ανακαλύψεων
Β. Κοινωνικές συνέπειες:
ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ:
Ανασχηματισμός της κοινωνίας. Άνοδος μια νέα κοινωνική τάξης, της αστικής που
ωφελείται οικονομικά από τις εξελίξεις.
Οι χωρικοί ευνοούνται από τις εξελίξεις καθώς παρά την άνοδο των τιμών το
ενοίκιο γης που πληρώνουν στους φεουδάρχες παραμένει σταθερό και πλέον
μπορούν να αγοράσουν τη γη που καλλιεργούν.
Οι εργάτες πλήττονται καθώς οι τιμές των προϊόντων είναι υψηλές ενώ οι αμοιβές
τους σταθερές και ανεπαρκείς.
Οι ευγενείς πλήττονται καθώς οι τιμές των προϊόντων αυξάνονται και το χρήμα
υποτιμάται ενώ το εισόδημα τους που προέρχεται από τη γη παραμένει σταθερό.
ΣΤΙΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ: → Υπανάπτυξη και φτώχεια λόγω:
 υπερεκμετάλλευσης των ιθαγενών
 έξαρση ς της δουλείας

50. 5. Οι συνέπειες των Ανακαλύψεων
Γ΄ ΟΜΑΔΑ :
ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
α
Ο Βεσπούτσι αναφέρεται στην
«ανηθικότητα»
των ιθαγενών της Αμερικής
«Όλοι αυτοί κυκλοφορούν γυμνοί όπως ήρθαν στη
γη, χωρίς να ντρέπονται καθόλου. Κι αν έπρεπε να
σας διηγηθώ πόσο λίγο ντρέπονται, θα έπρεπε να
αρχίσω να λέω απρέπειες, γι’ αυτό είναι καλύτερα να
σιωπήσω».
Αμέρικο Βεσπούτσι, 'Ο Νέος Κόσμος, Επιστολές προς τον Λαυρέντιο
των Μεδίκων', μτφρ. Δ. Δεληολάνης, εκδ. Στοχαστής, Αθήνα 1990,
σελ. 29.
γ
Η σχετικότητα των πραγμάτων
Καθένας ονομάζει βαρβαρότητα αυτό που ο ίδιος δε
συνηθίζει. Το ίδιο νομίζουμε ότι δεν είναι αληθινό
παρά αυτό που μας έχει δώσει η παιδεία μας και οι
παραδόσεις του τόπου μας.
β
Η άλλη άποψη για τους ιθαγενείς
της Αμερικής…
«Η Εξοχότητά του θα πρέπει να ξέρει ότι
βρήκαμε τις χώρες αυτές σε μια κατάσταση,
όπου δεν υπήρχαν κλέφτες, κακοί άνθρωποι
ή αργόσχολοι. Εμείς μεταμορφώσαμε
αυτούς τους ντόπιους που έχουν τόση
σοφία και διαπράττουν τόσο λίγα
εγκλήματα. Τότε δεν υπήρχε καθόλου κακό,
αλλά τώρα δεν υπάρχει τίποτα καλό».
Μάντσιο Σιέρρα, κονκισταδόρ στην υπηρεσία του
Πιθάρο, Έκθεση προς τον βασιλιά της Ισπανίας, 1589.
Μ. Μονταίνι ( Michel Montaigne, 1533-1592),
Δοκίμια.
ΕΡΩΤΗΣΗ 1Η:Τι φανερώνει η διάσταση απόψεων σχετικά με τους ιθαγενείς της Αμερικής, όπως
εκφράζεται στις πηγές α και β;
ΕΡΩΤΗΣΗ 2Η : Ποια επίδραση νομίζετε πως είχε στους Ευρωπαίους η επαφή τους με άλλους,
διαφορετικούς πολιτισμούς;

51. 5. Οι συνέπειες των Ανακαλύψεων
Αζτέκοι περιγράφουν μια επιδημία
πανούκλας
«Όταν οι Ισπανοί εγκατέλειψαν την πόλη
του Μεξικού και πριν κάνουν άλλα σχέδια για
να μας επιτεθούν ξανά, έπεσε ανάμεσά μας μια
μεγάλη αρρώστια, η πανούκλα. Μας σάρωσε
σκοτώνοντας τεράστιο αριθμό ανθρώπων. Τα
σώματα πολλών άλλων καλύφθηκαν με πληγές
… πολλοί πέθαναν από την αρρώστια και
πολλοί άλλοι από την πείνα, καθώς δεν υπήρχε
κανείς ζωντανός για να τους φροντίσει …
πολλοί
είχαν
τα
πρόσωπά
τους
παραμορφωμένα, άλλοι είχαν σημάδια που
τους έμειναν για πάντα. Άλλοι έχασαν την
όρασή τους, έμειναν τυφλοί» .
Φλωρεντινός Κώδικας,
Ιστορία της κατάκτησης, γραμμένη το 1550 από Αζτέκους, για
τον μοναχό Μπερναρντίνο ντε Σαχαγκούν.
Χάρτης του G. Mercator (1538), Πηγή: http://www.scg.ulaval.ca/gps
-rs/Images/Mercator.gi
1η:
ΕΡΩΤΗΣΗ
Ποια αντίληψη είχαν για το
χώρο οι Ευρωπαίοι πριν τις ανακαλύψεις και
πόσο αυτή επηρεάζεται από την Ανακάλυψη
των Νέων Χωρών;
ΕΡΩΤΗΣΗ 1η: Η διάδοση μεταδοτικών
νοσημάτων εκτιμάτε πως συνέβη μόνο
από την πλευρά των κατακτητών;

52. 5. Οι συνέπειες των Ανακαλύψεων
Γ. Πολιτιστικές συνέπειες:
Κλονισμός προκαταλήψεων και αξιών του παρελθόντος (Μεσαίωνα) → διαμόρφωση
ιδέας σχετικότητας αξιών.
Ενοποίηση γεωγραφικής αναπαράστασης του Κόσμου αλλά και χλωρίδας, πανίδας,
μικροβίων (ανταλλαγή ασθενειών).
Η Ευρώπη παύει να αποτελεί το κέντρο του κόσμου απέναντι σε ένα « βάρβαρο»
Ισλάμ και γίνεται μέρος ενός ευρύτερου Κόσμου. Η σύγκριση και αντιδιαστολή με τους
άλλους λαούς επιτρέπει στους Ευρωπαίους να αποκτήσουν σαφέστερη εικόνα για τις
δικές τους ιδιαιτερότητες και την ιδιαίτερη κουλτούρα τους.
Ανάπτυξη επιστημών ( γεωγραφίας, αστρονομίας, μαθηματικών , βοτανικής,
ζωολογίας, εθνογραφίας) για απόκτηση γνώσεων και επίλυση πρακτικών
προβλημάτων.
Διεύρυνση πνευματικών οριζόντων (επαλήθευση σφαιρικότητας γης νέα αντίληψη
για το χώρο) → γέννηση κριτικού πνεύματος και άρνηση δογματισμού και αυθεντίας
που οδηγεί σταδιακά στον ορθολογισμό του 18ου αιώνα.
Απαξιωτική αντιμετώπιση και καταστροφή ιθαγενών πολιτισμών.

53. ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ: Να ταξινομήσετε τα αποτελέσματα των Ανακαλύψεων (οικονομικά,
κοινωνικά και πολιτιστικά// θετικά-αρνητικά) τόσο για τους Ευρωπαίους όσο και για τους
λαούς των νέων χωρών και να τα αξιολογήσετε αντλώντας στοιχεία από την ιστορική
αφήγηση και τα σχετικά παραθέματα που σας δόθηκαν.

54. Αξιολόγηση της διδασκαλίας και του σχεδιασμού
ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΠΗΓΩΝ: Αξιοποιήθηκαν πηγές γραπτές, παραστατικές και
κάποιες
ηλεκτρονικές, πρωτογενείς και δευτερογενείς, άμεσες και έμμεσες, επίσημες και ανεπίσημες, από τις
οποίες άλλες τεκμηρίωναν, άλλες συμπλήρωναν την ιστορική αφήγηση ενώ άλλες προσφέρονταν για
πολυπρισματική, διαθεματική και διεπιστημονική προσέγγιση, για κατανόηση ή αναζήτηση αιτίων,
αξιολόγηση δράσεων, καλλιέργεια του οπτικού αλφαβητισμού (visual literacy) κ. α.
ΧΡΟΝΟΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: Στη δεύτερη διδακτική ώρα δεδομένης της μεγαλύτερης
δυσκολίας της συγκριτικά με την πρώτη, η ενότητα δεν ολοκληρώθηκε ( δε συζητήθηκαν οι
πολιτιστικές συνέπειες των ανακαλύψεων) και καλύφθηκε μέσα από την εργασία που ανατέθηκε
στους μαθητές για το σπίτι.
Εκτιμούμε ότι αν είχε εφαρμοστεί η ομαδοσυνεργατική μέθοδος θα είχε εξοικονομηθεί χρόνος για
την ολοκλήρωση της ενότητας. Αξίζει δε να τονιστεί ότι όσες φορές ακολουθήθηκε η συγκεκριμένη
μέθοδος και στα δύο τμήματα τα αποτελέσματα ήταν ιδιαίτερα καλά, γεγονός που εκτιμούμε πως
οφείλεται στην προηγούμενη εμπειρία που έχουν αποκτήσει οι μαθητές από τις ερευνητικές
εργασίες.
ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ:
• Η αποσπασματικότητα της διδακτέας ύλης του βιβλίου κατέστησε δύσκολη τη σύνδεση με την
προηγούμενη γνώση που επιτεύχθηκε μερικώς μέσω ερωτήσεων προς τους μαθητές από τη
διδάσκουσα.
• Οι πηγές που αξιοποιήθηκαν, αν και κάλυψαν μεγάλο μέρος της ύλης της ενότητας, ωστόσο δεν την
κάλυψαν πλήρως. Κατέστη αναγκαία η συμπλήρωση της ιστορικής αφήγησης από τη διδάσκουσα, σε
κάποια από τα ερωτήματα, δεδομένου ότι η παράθεση και άλλων πηγών ήταν ανέφικτη λόγω του
περιορισμένου διδακτικού χρόνου.

55. Γενικό συμπέρασμα
Η κατάλληλη αξιοποίηση των πηγών από το διδάσκοντα :
Αυξάνει το ενδιαφέρον των μαθητών, καθώς αποκτούν ενεργητικό ρόλο στη μαθησιακή
διαδικασία και συγχρόνως ενισχύει θετικά το διδάσκοντα.
Προωθεί την ανακαλυπτική, ερευνητική μάθηση (ανάπτυξη αναλυτικών και ερμηνευτικών
δεξιοτήτων).
Καλλιεργεί την κριτική σκέψη και ασκεί τους μαθητές στην αδογμάτιστη- πολυπρισματική
προσέγγιση γεγονότων και καταστάσεων.
 Τους βοηθά στην καλύτερη κατανόηση του παρελθόντος μέσα από την ανάλυση των πηγών
και την εξήγηση των διαφορετικών ερμηνειών .
Ενισχύει την ενσυναίσθηση τους .
Συντελεί στην κατανόηση της φύσης των πηγών και του τρόπου αξιοποίησης τους για
εξαγωγή συμπερασμάτων.
Δίνει στους μαθητές τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσουν περισσότερες αισθήσεις .
Καλλιεργεί τον ιστορικό γραμματισμό, τις αναγνωστικές δεξιότητες, την ικανότητα τους να
παράγουν λόγο γραπτό και προφορικό .

56. Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία
Α. Ενδεικτικά για τις Ανακαλύψεις:
Berstein, S. -Milza P., Ιστορία της Ευρώπης, τ. Α΄, συλλογικό έργο, επιμέλεια ελληνικής έκδοσης Aymard, M., Αρβελέρ, Ε.
Η εποχή των μεγάλων γεωγραφικών ανακαλύψεων 150ς-160ς αι.:
http://users.sch.gr/filologos/index.php?option=com_downloads&Itemid=60
http//www.ucalgary.ca/applied history/tutor/eurvoya/
 Δημητρούκας Ι., Ιωάννου Θ., Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία Β’ Γυμνασίου. Βιβλίο Καθηγητή:
http://www.pi-schools.gr/books/gymnasio/mes_ist_b/BK_ISTORIA_B_80_158.pdf
Μεσαιωνική και Νεότερη Ιστορία, Β΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Μαθητή, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2006.
Ιστορία του Μεσαιωνικού και Νεότερου Κόσμου, Β΄ Λυκείου, Βιβλίο Καθηγητή, ΟΕΔΒ, Αθήνα 2004.
Β. Για την αξιοποίηση των πηγών στην εκπαιδευτική διαδικασία:
Αικατερίνη Μ. Ρεβάνογλου., Εισαγωγική επιμόρφωση εκπαιδευτικών, Διδακτική της Ιστορίας:
ide.flo.sch.gr/SxolikoiSymbouloi/PE02/DidaktikiAxiopoiisiIstorikonPigon.pdf
Μαυροσκούφης, Δημήτρης Κ. , Η Ιστορία μέσα και έξω από το σχολείο, Υλικό από σειρά έξι ημερίδων για τη διδακτική της Ιστορίας:
http://www.schools.ac.cy/eyliko/mesi/themata/istoria/ekpaideftiko_yliko/prostheto_yliko/his54.pdf
Μαυροσκούφης, Δημήτρης Κ. (2005). Αναζητώντας τα ίχνη της Ιστορίας: ιστοριογραφία, διδακτική μεθοδολογία και ιστορικές πηγές.
Θεσσαλονίκη: Αδελφοί Κυριακίδη.
Γιάννη Γρυντάκη, Το παράθεμα ως στοιχείο για διατύπωση ερωτήσεων και ανάπτυξη κριτικής σκέψης, Περιοδικό Τα Εκπαιδευτικά,
τεύχη 59 – 60.
Διδακτική Μεθοδολογία και εφαρμογές στο μάθημα της Ιστορίας, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, Π.Ι. Κύπρου, Εγχειρίδιο
εκπαιδευτικού (2011): http://www.nap.pi.ac.cy/files/istoria/nap_istorias/did_method_efarm_egxeiridio_ekpaideftikou_teliko.pdf

57. -ΤΕΛΟΣ-
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.