1. ZAŠTITA OBJEKATA OD UDARA GROMAZAŠTITA OBJEKATA OD UDARA GROMAZAŠTITA OBJEKATA OD UDARA GROMAZAŠTITA OBJEKATA OD UDARA GROMAZAŠTITA OBJEKATA OD UDARA GROMAZAŠTITA OBJEKATA OD UDARA GROMA

2. UVODUVODUVODUVODUVODUVOD
Atmosfersko pražnjenje je električno pražnjenje atmosferskogAtmosfersko pražnjenje je električno pražnjenje atmosferskog
porekla između oblaka i zemljeporekla između oblaka i zemlje
Gromobranska instalacija, projektovana prema standardima,Gromobranska instalacija, projektovana prema standardima,
ne može pružiti apsolutne garancije za zaštitu objektane može pružiti apsolutne garancije za zaštitu objektane može pružiti apsolutne garancije za zaštitu objekta
Primenom tehničkih propisa znatno se smanjuje rizik odPrimenom tehničkih propisa znatno se smanjuje rizik od
oštećenja izazvanim udarom groma u štićeni objekatoštećenja izazvanim udarom groma u štićeni objekat
Gromobranska instalacija se deli na spoljašnju i unutrašnjuGromobranska instalacija se deli na spoljašnju i unutrašnjuGromobranska instalacija se deli na spoljašnju i unutrašnju
Spoljašnja instalacija ima zadatak da prihvati direktnaSpoljašnja instalacija ima zadatak da prihvati direktna
atmosferska pražnjenja u objekat i da bez posledica sprovedeatmosferska pražnjenja u objekat i da bez posledica sprovede
struju atmosferskog pražnjenja u zemljustruju atmosferskog pražnjenja u zemlju
Unutrašnja gromobranska instalacija ima zadatak da sprečiUnutrašnja gromobranska instalacija ima zadatak da spreči
pojavu velikih razlika potencijala unutar objekta i da zaštitipojavu velikih razlika potencijala unutar objekta i da zaštitipojavu velikih razlika potencijala unutar objekta i da zaštiti
uređaje i instalacije u objektu od prenapona atmosferskoguređaje i instalacije u objektu od prenapona atmosferskog
poreklaporekla

3. SPOLJAŠNJA GROMOBRANSKA INSTALACIJASPOLJAŠNJA GROMOBRANSKA INSTALACIJASPOLJAŠNJA GROMOBRANSKA INSTALACIJASPOLJAŠNJA GROMOBRANSKA INSTALACIJASPOLJAŠNJA GROMOBRANSKA INSTALACIJASPOLJAŠNJA GROMOBRANSKA INSTALACIJA
Spoljašnja gromobranska instalacija obuhvataSpoljašnja gromobranska instalacija obuhvata
- prihvatni sistem (štapne hvataljke, štapne hvataljke sa- prihvatni sistem (štapne hvataljke, štapne hvataljke sa
pojačanim dejstvom, mreža provodnika, razapete žice, metalnipojačanim dejstvom, mreža provodnika, razapete žice, metalni
limovi, olukovi, itd)limovi, olukovi, itd)
- spustni provodnici- spustni provodnici- spustni provodnici
- sistem uzemljenja- sistem uzemljenja
Zaštita od direktnog udara groma podrazumeva da jeZaštita od direktnog udara groma podrazumeva da je
verovatnoća pražnjenja mimo gromobranske zaštite manja odverovatnoća pražnjenja mimo gromobranske zaštite manja odverovatnoća pražnjenja mimo gromobranske zaštite manja od
neke tehnički prihvatljive vrednostineke tehnički prihvatljive vrednosti
Zaštita objekta od oštećenja koja mogu nastati usled induktivnogZaštita objekta od oštećenja koja mogu nastati usled induktivnog
uticaja atmosferskog pražnjenja u gromobransku instalaciju ili uuticaja atmosferskog pražnjenja u gromobransku instalaciju ili u
blizinu štićenog objektablizinu štićenog objekta
S obzirom da ne postoji apsolutno sigurna zaštita od direktnogS obzirom da ne postoji apsolutno sigurna zaštita od direktnogS obzirom da ne postoji apsolutno sigurna zaštita od direktnog
udara groma, definiše se nivo zaštite koji izražava efikasnostudara groma, definiše se nivo zaštite koji izražava efikasnost
gromobranske instalacijegromobranske instalacijegromobranske instalacije

4. Nivo zaštite spoljašnje gromobranske instalacijeNivo zaštite spoljašnje gromobranske instalacijeNivo zaštite spoljašnje gromobranske instalacijeNivo zaštite spoljašnje gromobranske instalacije
Pri proceni nivoa zaštite gromobranske instalacije polazi se odPri proceni nivoa zaštite gromobranske instalacije polazi se od
prosečne godišnje gustine pražnjenja na horizontalnoj površiniprosečne godišnje gustine pražnjenja na horizontalnoj površiniprosečne godišnje gustine pražnjenja na horizontalnoj površini
zemlje Ngzemlje Ng
Ako prosečna gustina pražnjenja Ng nije poznata, može seAko prosečna gustina pražnjenja Ng nije poznata, može se
proceniti na osnovu broja grmljavinskih dana T u toku godine izproceniti na osnovu broja grmljavinskih dana Td u toku godine iz
izokerauničke karte:
d
izokerauničke karte:izokerauničke karte:
1.25 2
0.04 (broj udara / km god)N T= 1.25 2
0.04 (broj udara / km god)g dN T= 0.04 (broj udara / km god)g dN T=
Učestanost direktnih udara u objekat Nd se određuje na osnovuUčestanost direktnih udara u objekat Nd se određuje na osnovu
prosečne godišnje gustine pražnjenja N i ekvivalentne prihvatneprosečne godišnje gustine pražnjenja Ng i ekvivalentne prihvatneprosečne godišnje gustine pražnjenja Ng i ekvivalentne prihvatne
površine objekta Ae (m2) :površine objekta Ae (m2) :
-6
10 (broj udara / god)N N A= ⋅ ⋅ -6
10 (broj udara / god)d g eN N A= ⋅ ⋅10 (broj udara / god)d g eN N A= ⋅ ⋅
Ekvivalentna prihvatna površina objekta predstavlja površinuEkvivalentna prihvatna površina objekta predstavlja površinuEkvivalentna prihvatna površina objekta predstavlja površinu
horizontalnog tla koji ima istu učestanost direktnih udarahorizontalnog tla koji ima istu učestanost direktnih udara
gromova kao i postmatrani objekatgromova kao i postmatrani objekatgromova kao i postmatrani objekat

5. Određivanje ekvivalentne prihvatne površine objekta: rotacijomOdređivanje ekvivalentne prihvatne površine objekta: rotacijom
nagnute ravni oko objekta u odnosu 1:3 prema visini objektanagnute ravni oko objekta u odnosu 1:3 prema visini objektanagnute ravni oko objekta u odnosu 1:3 prema visini objekta
Za objekat na slici ekvivalenta prihvatna površina je:Za objekat na slici ekvivalenta prihvatna površina je:
2
6 ( ) 9A ab h a b hπ= + + + 2
6 ( ) 9eA ab h a b hπ= + + +6 ( ) 9eA ab h a b hπ= + + +

6. U slučaju neravnog terena, nagib ravni koja rotira oko objekta jeU slučaju neravnog terena, nagib ravni koja rotira oko objekta je
isti a ekvivalentna prihvatna površina objekta se određuje uisti a ekvivalentna prihvatna površina objekta se određuje uisti a ekvivalentna prihvatna površina objekta se određuje u
odnosu na presek sa površinom zemljeodnosu na presek sa površinom zemlje

7. Kada objekat nije usamljen, od ekvivalentne prihvatne površineKada objekat nije usamljen, od ekvivalentne prihvatne površine
usamljenog objekta treba oduzeti one delove površine koje suusamljenog objekta treba oduzeti one delove površine koje suusamljenog objekta treba oduzeti one delove površine koje su
bliže susednim objektimabliže susednim objektima

8. Za svaki tip objekta usvaja se učestanost udara groma kojaZa svaki tip objekta usvaja se učestanost udara groma koja
predstavlja broj udara groma u objekat u toku jedne godine, kojipredstavlja broj udara groma u objekat u toku jedne godine, kojipredstavlja broj udara groma u objekat u toku jedne godine, koji
može da se tolerišemože da se toleriše
Usvojena učestanost udara groma N primenjuje se ili seUsvojena učestanost udara groma Nc primenjuje se ili seUsvojena učestanost udara groma Nc primenjuje se ili se
izračunava pomoću obrasca:izračunava pomoću obrasca:
-6
3 10⋅ -6
3 10
N
⋅
=cN
C C C C
=
⋅ ⋅ ⋅1 2 3 4C C C C⋅ ⋅ ⋅
Koeficijenti C1, C2, C3 i C4 se određuju iz tabelaKoeficijenti C1, C2, C3 i C4 se određuju iz tabela
Koeficijent C – tip konstrukcije objektaKoeficijent C1 – tip konstrukcije objektaKoeficijent C1 – tip konstrukcije objekta
Konstrukcija Metalni Kombinovani ZapaljivKonstrukcija
objekta
Metalni
krov
Kombinovani
krov
Zapaljiv
krovobjekta krov krov krovobjekta krov krov krov
Metalna 0.5 1 2Metalna 0.5 1 2
Kombinovana 1 1 2.5Kombinovana 1 1 2.5Kombinovana 1 1 2.5
Zapaljiva 2 2.5 3Zapaljiva 2 2.5 3

9. Koeficijent C – sadržaj objektaKoeficijent C2 – sadržaj objektaKoeficijent C2 – sadržaj objekta
Bez vrednosti i zapaljiv 0.5Bez vrednosti i zapaljiv 0.5Bez vrednosti i zapaljiv 0.5
Mala vrednost i uglavnom zapaljiv 1Mala vrednost i uglavnom zapaljiv 1
Veća vrednost i naročito zapaljiv 2Veća vrednost i naročito zapaljiv 2
Izvanredno velika vrednost, nenedoknadive 3Izvanredno velika vrednost, nenedoknadive
štete, vrlo zapaljiv ili eksplozivan
3
štete, vrlo zapaljiv ili eksplozivan
Koeficijent C – namena objektaKoeficijent C3 – namena objekta
Nezaposednut 0.5Nezaposednut 0.5
Uglavnom nezaposednut 1Uglavnom nezaposednut 1
Teška evakuacija ili opasnost od panike 3Teška evakuacija ili opasnost od panike 3
Koeficijent C – posledice udara groma u objekatKoeficijent C4 – posledice udara groma u objekatKoeficijent C4 – posledice udara groma u objekat
Nije obavezna neprekidnost pogona i 0.5Nije obavezna neprekidnost pogona i
bez uticaja (posledica) na okolinu
0.5
bez uticaja (posledica) na okolinu
Obaveza neprekidnog pogona, ali bez 1Obaveza neprekidnog pogona, ali bez
uticaja (posledica) na okolinu
1
uticaja (posledica) na okolinuuticaja (posledica) na okolinu
Uticaj (posledice) na okolinu 3Uticaj (posledice) na okolinu 3Uticaj (posledice) na okolinu 3

10. Efikasnost gromobranske zaštite se procenjuje na osnovuEfikasnost gromobranske zaštite se procenjuje na osnovu
učestanosti direktnog udara groma u objekat N i usvojeneučestanosti direktnog udara groma u objekat Nd i usvojeneučestanosti direktnog udara groma u objekat Nd i usvojene
učestanosti udara groma Ncučestanosti udara groma Nc
Ako je N ≤ N gromobranska instalacija nije potrebnaAko je Nd ≤ Nc gromobranska instalacija nije potrebnaAko je Nd ≤ Nc gromobranska instalacija nije potrebna
Ako je N > N gromobranska instalacija je potrebna, računskaAko je Nd > Nc gromobranska instalacija je potrebna, računskaAko je Nd > Nc gromobranska instalacija je potrebna, računska
efikasnost gromobranske instalacije je:efikasnost gromobranske instalacije je:
N
1 cN
E = −1 c
r
d
E
N
= −
dN
U zavisnosti od ugroženosti objekta od atmosferskog pražnjenja,U zavisnosti od ugroženosti objekta od atmosferskog pražnjenja,
svi objekti se dele na 5 nivoa zaštitesvi objekti se dele na 5 nivoa zaštite
Amplituda struje Udarno rastojanje (m) Računska Nivo zaštiteAmplituda struje
groma I(kA)
Udarno rastojanje (m) Računska
efikasnost E
Nivo zaštite
0.67
10R I= ⋅groma I(kA) efikasnost Er
0.67
10udR I= ⋅
- - Er>0.98 Nivo I- - Er>0.98 Nivo I
2.8 20 0.98≥E >0.95 Nivo II2.8 20 0.98≥Er>0.95 Nivo II
5.2 30 0.95≥E >0.90 Nivo III5.2 30 0.95≥Er>0.90 Nivo III5.2 30 0.95≥Er>0.90 Nivo III
9.5 45 0.90≥Er>0.80 Nivo III9.5 45 0.90≥Er>0.80 Nivo III
14.7 60 0.80≥E >0 Nivo IV14.7 60 0.80≥Er>0 Nivo IV

11. Zaštitne zone prihvatnog sistemaZaštitne zone prihvatnog sistemaZaštitne zone prihvatnog sistemaZaštitne zone prihvatnog sistemaZaštitne zone prihvatnog sistemaZaštitne zone prihvatnog sistema
Pod zaštitnom zonom prihvatnog sistema podrazumeva se zonaPod zaštitnom zonom prihvatnog sistema podrazumeva se zonaPod zaštitnom zonom prihvatnog sistema podrazumeva se zona
u kojoj se sa malom verovatnoćom može dogoditi direktnou kojoj se sa malom verovatnoćom može dogoditi direktno
atmosfersko pražnjenjeatmosfersko pražnjenje
Zaštitna zona prihvatnog sistema zavisi od vrste prihvatnogZaštitna zona prihvatnog sistema zavisi od vrste prihvatnog
sistema, koriste se kombinacije sledećih elemenata:sistema, koriste se kombinacije sledećih elemenata:sistema, koriste se kombinacije sledećih elemenata:
- štapnih hvataljki ili štapnih hvataljki sa pojačanim dejstvom- štapnih hvataljki ili štapnih hvataljki sa pojačanim dejstvom
- razapetih žica- razapetih žica
- mreže provodnika- mreže provodnika
Zaštitne zone vertikalne štapne hvataljke prema više autoraZaštitne zone vertikalne štapne hvataljke prema više autoraZaštitne zone vertikalne štapne hvataljke prema više autora

12. Danas se koriste dva pristupa u određivanju zaštitne zoneDanas se koriste dva pristupa u određivanju zaštitne zone
prihvatnog sistemaprihvatnog sistema
- zaštitni ugao α- zaštitni ugao α- zaštitni ugao α
- kotrljajuća sfera poluprečnika koji je jednak udarnom rastojanju- kotrljajuća sfera poluprečnika koji je jednak udarnom rastojanju
za određenu struju gromaza određenu struju groma
U slučaju primene mreže provodnika kao prihvatnog sistema,U slučaju primene mreže provodnika kao prihvatnog sistema,U slučaju primene mreže provodnika kao prihvatnog sistema,
definiše se veličana okaca mrežedefiniše se veličana okaca mreže

13. Zaštitni ugao α, poluprečnik kotrljajuće sfere R i širina okacaZaštitni ugao α, poluprečnik kotrljajuće sfere R i širina okaca
mreže u zavisnosti od nivoa zaštitemreže u zavisnosti od nivoa zaštite
Zona zaštite štapnog gromobrana visine hZona zaštite štapnog gromobrana visine h

14. Spustni provodniciSpustni provodniciSpustni provodniciSpustni provodniciSpustni provodniciSpustni provodnici
Imaju zadatak da najkraćim putem sprovedu struju atmosferskogImaju zadatak da najkraćim putem sprovedu struju atmosferskog
pražnjenja udo zemljepražnjenja udo zemlje
Na spusnom provodniku se pri proticanju struje atmosferskogNa spusnom provodniku se pri proticanju struje atmosferskog
pražnjenja pojavljuje povećanje potencijala usled:pražnjenja pojavljuje povećanje potencijala usled:pražnjenja pojavljuje povećanje potencijala usled:
- pada napona na uzemljivaču- pada napona na uzemljivaču
- indukvnog pada napona na spusnom provodniku- indukvnog pada napona na spusnom provodniku
Visoko potencijal spustnog provodnika može da bude opasanVisoko potencijal spustnog provodnika može da bude opasanVisoko potencijal spustnog provodnika može da bude opasan
ako se u njegovoj blizini nalazi druga instalacija (instalacijaako se u njegovoj blizini nalazi druga instalacija (instalacija
niskog napona, telefonska linija, vodovodna instalacija, itd)niskog napona, telefonska linija, vodovodna instalacija, itd)niskog napona, telefonska linija, vodovodna instalacija, itd)
Mere za smanjenje potencijala spustnog provodnikaMere za smanjenje potencijala spustnog provodnikaMere za smanjenje potencijala spustnog provodnika
- postavlja se više paralelenih spustnih provodnika ravnomerno- postavlja se više paralelenih spustnih provodnika ravnomerno
raspoređenih oko objektaraspoređenih oko objektaraspoređenih oko objekta
- teži se pravolinijskim vođenjem spusnih provodnika, sa što je- teži se pravolinijskim vođenjem spusnih provodnika, sa što je- teži se pravolinijskim vođenjem spusnih provodnika, sa što je
moguće manjim petljamamoguće manjim petljama

15. Gromobranski uzemljivačiGromobranski uzemljivačiGromobranski uzemljivačiGromobranski uzemljivačiGromobranski uzemljivačiGromobranski uzemljivači
Mogu biti prstenasti (mrežasti), vertikalni, radijalni, temeljniMogu biti prstenasti (mrežasti), vertikalni, radijalni, temeljni
Minimalna ukupna dužina uzemljivača l u funkciji specifičnogMinimalna ukupna dužina uzemljivača l1 u funkciji specifičnogMinimalna ukupna dužina uzemljivača l1 u funkciji specifičnog
otpora tla ρ i nivoa zaštiteotpora tla ρ i nivoa zaštite

16. Primeri izvođenja spoljašnje gromobranske instalacijePrimeri izvođenja spoljašnje gromobranske instalacijePrimeri izvođenja spoljašnje gromobranske instalacijePrimeri izvođenja spoljašnje gromobranske instalacijePrimeri izvođenja spoljašnje gromobranske instalacijePrimeri izvođenja spoljašnje gromobranske instalacije
Zaštita manjeg objekta pomoću dva štapna gromobrana iliZaštita manjeg objekta pomoću dva štapna gromobrana ili
pomoću horizontalne trakepomoću horizontalne trake

17. Zaštita višespratnog objektaZaštita višespratnog objekta

18. UNUTRAŠNJA GROMOBRANSKA INSTALACIJAUNUTRAŠNJA GROMOBRANSKA INSTALACIJAUNUTRAŠNJA GROMOBRANSKA INSTALACIJAUNUTRAŠNJA GROMOBRANSKA INSTALACIJA
Unutrašnja gromobranska instalacija ima zadatak da sprečiUnutrašnja gromobranska instalacija ima zadatak da spreči
pojavu velikih razlika potencijala unutar objekta i da zaštitipojavu velikih razlika potencijala unutar objekta i da zaštitipojavu velikih razlika potencijala unutar objekta i da zaštiti
uređaje i instalacije u objektu od prenapona atmosferskoguređaje i instalacije u objektu od prenapona atmosferskog
poreklaporeklaporekla
Unutar objekta koji je efikasno zaštićen od direktnog udaraUnutar objekta koji je efikasno zaštićen od direktnog udara
groma se mogu pojaviti prenaponi na sledeće načine:groma se mogu pojaviti prenaponi na sledeće načine:groma se mogu pojaviti prenaponi na sledeće načine:
- povećanjem potencijala uzemljivača usled proticanja struje- povećanjem potencijala uzemljivača usled proticanja struje- povećanjem potencijala uzemljivača usled proticanja struje
atmosferskog pražnjenjaatmosferskog pražnjenja
- prodorom atmosferskog prenapona putem nadzemnog- prodorom atmosferskog prenapona putem nadzemnog- prodorom atmosferskog prenapona putem nadzemnog
električnog priključkaelektričnog priključka
- elektromagnetskom spregom provodnog puta sruje- elektromagnetskom spregom provodnog puta sruje
atmosferskog pražnjenja i posmatranog objekta ili uređajaatmosferskog pražnjenja i posmatranog objekta ili uređaja
Unutrašnja gromobranska instalacija obuhvata mere u ciljuUnutrašnja gromobranska instalacija obuhvata mere u cilju
- izjednačavanja potencijala unutar objekta,- izjednačavanja potencijala unutar objekta,
- ograničavanja od prenapona unutar objekta- ograničavanja od prenapona unutar objekta- ograničavanja od prenapona unutar objekta
- oklapanje objekata ili uređaja- oklapanje objekata ili uređaja- oklapanje objekata ili uređaja

19. Izjednačavanje potencijala unutar objektaIzjednačavanje potencijala unutar objektaIzjednačavanje potencijala unutar objektaIzjednačavanje potencijala unutar objektaIzjednačavanje potencijala unutar objektaIzjednačavanje potencijala unutar objekta
Izjednačavanje potencijala između gromobranske instalacije iIzjednačavanje potencijala između gromobranske instalacije i
vodovodne instalacijevodovodne instalacije

20. Izjednačavanje potencijala između gromobranske instalacije iIzjednačavanje potencijala između gromobranske instalacije i
elektroenergetske instalacijeelektroenergetske instalacije

21. Ograničavanje prenapona unutar objektaOgraničavanje prenapona unutar objektaOgraničavanje prenapona unutar objektaOgraničavanje prenapona unutar objektaOgraničavanje prenapona unutar objektaOgraničavanje prenapona unutar objekta
Da bi se sprečila pojava velikih prenapona unutar objekta usledDa bi se sprečila pojava velikih prenapona unutar objekta usled
povišenja potencijala uzemljivačkog sistema, neophodno jepovišenja potencijala uzemljivačkog sistema, neophodno jepovišenja potencijala uzemljivačkog sistema, neophodno je
ugraditi odvodnike prenapona između faznih provodnika i šine zaugraditi odvodnike prenapona između faznih provodnika i šine za
izjednačavanje potencijalaizjednačavanje potencijalaizjednačavanje potencijala
Odvodnici prenapona između faznih provodnika i šine zaOdvodnici prenapona između faznih provodnika i šine za
izjednačavanje potencijala štite i od prenapona koji dolaze poizjednačavanje potencijala štite i od prenapona koji dolaze poizjednačavanje potencijala štite i od prenapona koji dolaze po
elektroenergetskoj instalaciji u objekatelektroenergetskoj instalaciji u objekat

22. Za zaštitu osetljivih elektronskih uređaja koriste se:Za zaštitu osetljivih elektronskih uređaja koriste se:Za zaštitu osetljivih elektronskih uređaja koriste se:
- poluprovodničke (Cener) diode- poluprovodničke (Cener) diode- poluprovodničke (Cener) diode
- varistori- varistori
- gasni odvodnici- gasni odvodnici
- električni filtri bazirani na kombinaciji induktivnih kalemova,- električni filtri bazirani na kombinaciji induktivnih kalemova,- električni filtri bazirani na kombinaciji induktivnih kalemova,
otpornika i kondenzatoraotpornika i kondenzatora
Kombinacija gasnog odvodnika, varistora i induktivnog kalema uKombinacija gasnog odvodnika, varistora i induktivnog kalema u
kompleksnoj zaštiti simetrične telefonske linije:kompleksnoj zaštiti simetrične telefonske linije:kompleksnoj zaštiti simetrične telefonske linije:

23. Odziv varistora na standardni naponski talas amplitude 4 kVOdziv varistora na standardni naponski talas amplitude 4 kVOdziv varistora na standardni naponski talas amplitude 4 kV

24. Odziv gasnog odvodnika na standardni naponski talas amplitudeOdziv gasnog odvodnika na standardni naponski talas amplitudeOdziv gasnog odvodnika na standardni naponski talas amplitude
4 kV4 kV

25. Odziv kombinacije gasnog odvodnika, varistora i induktivnogOdziv kombinacije gasnog odvodnika, varistora i induktivnogOdziv kombinacije gasnog odvodnika, varistora i induktivnog
kalema u kompleksnoj zaštiti na standardni naponski talaskalema u kompleksnoj zaštiti na standardni naponski talas
amplitude 4 kVamplitude 4 kVamplitude 4 kV