2. Η ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΟΜΑΔΑ
Αντωνάκης Γεώργιος Μπούγος Χρήστος
Βαγενάς Νικόλαος Νικολακάκης Ιωάννης
Γονιδέλλης Ραφαήλ Πετρόπουλος Γεώργιος
Δαφνή Αγγελική Πουλημένος Άγγελος
Ευθυμίου Χριστίνα Ρήγας Γεώργιος
Κορόβηλα Αλεξάνδρα Σακκά Βασιλική
Κουλούρης Αγησίλαος Τσάμης Γεώργιος
Κουτσιλιανός Ελευθέριος Τσονοπούλου Αντιγόνη
Μπούγια Τατιάνα Φωτοπούλου Ελένη
Χίνη Ιωάννα
Η ερευνητική εργασία πραγματοποιήθηκε στο χρονικό διάστημα;
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2011 έως ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012
2
3. Ο λευκός θησαυρός
Το αλάτι συλλέγεται κυρίως από τις αλυκές που βρίσ-
κονται σε λίμνες και σε θάλασσες, καθ΄ όλη τη διάρκεια
του χρόνου. Η διαδικασία κρατάει περίπου τρεις εβδο-
μάδες.
Το ορυκτό αλάτι λαμβάνεται με εξόρυξη από τα αλατο-
ρυχεία.
Το αλάτι προκαλεί μεγάλη πίεση.
Το αλάτι είναι σώμα στερεό ,κρυσταλλικό με ειδικό βά-
ρος 2165.Έχει σημείο τήξης τους 801 βαθμούς και σημείο ζέσης τους 1413 βαθμούς. Διαλύεται στο
ψυχρό και στο θερμό νερό .Αλάτι ονομάζεται το μαγειρικό άλας η χλωριούχο νάτριο . Αναφαίρετε
πως το φυσικό αλάτι αποτελείται από συνολικά 84 στοιχεία το μεγαλύτερο μέρος πιάνουν τα δύο
γνωστά στοιχεία Χλώριο και Νάτριο που ενώνονται ως χλωριούχο νάτριο και αποτελούν τα 97-
99,5% του άλατος, τα υπόλοιπα 82 στοιχεία μοιράζονται και αποτελούν μόλις το 0,5-3% της ποσό-
τητας. Το αλάτι έχει τη σπουδαία ιδιότητα να εμποδίζει την ανάπτυξη μικροοργανισμών και γι’ αυτό
χρησιμοποιείτε για την συντήρηση των τροφίμων. Το αλάτι στο φαγητό είναι διεγερτικό και τονωτι-
κό!
Το αλάτι είναι πάρα πολύ διαδεδομένο στη φύση, βρίσκεται διαλυμένο στο νερό της θάλασσας και
στο νερό ορισμένων λιμνών. Επίσης, βρίσκεται σε στερεή κατάσταση μέσα στη Γη, όπως π.χ στην
Πολωνία, στην Αυστρία, στη Γερμανία. Η θάλασσα περιέχει αλάτι σε ποσοστό 2,7-3,8%,Σε περιο-
χές, όπου το κλίμα είναι θερμό, το ποσοστό αυτό αυξάνεται ενώ μειώνεται σε θάλασσες, όπου εκ-
βάλουν πολλοί ποταμοί. Το αλάτι είναι απαραίτητο συστατικό κάθε ζωντανού οργανισμού και παί-
ζει σπουδαίο ρόλο στα βιολογικά φαινόμενα!!
Είναι επίσης πολύ απαραίτητο για τον άνθρωπο. Σε μερικές περιοχές στην αρχαία εποχή ,το χρη-
σιμοποιούσαν σαν νόμισμα. Έτσι οι πλούσιοι πουλούσαν δούλους σε αντάλλαγμα με αλάτι. Σε με-
ρικές χώρες της οι κάτοικοι έκαναν τις αγορές και τις πωλήσεις με κομμάτια αλατιού. Άλλοι λαοί
είχαν έρθει σε πόλεμο μεταξύ τους για να κατακτήσουν εδάφη με αλατούχες πηγές .Στην αρχή οι
άνθρωποι έπαιρναν το αλάτι από την θάλασσα ,στις αλυκές, με την εξάτμιση του νερού. Το αλάτι
έχει την ιδιότητα να εμποδίζει την ανάπτυξη μικροοργανισμών ,γι' αυτό και χρησιμοποιείται για τη
συντήρηση των τροφίμων. Το αλάτι που προέρχεται από την θάλασσα θεωρείται ωφελιμότερο από
το ορυκτό και χρησιμοποιείται στην καθημερινή διατροφή του ανθρώπου.
3
4. Το ακατέργαστο αλάτι
Αρχικά το αλάτι ως πρώτη ύλη συλλέγετε από επιλεγμένες αλυκές από όλη την Ελλάδα. Η αρχική
μορφή του αλατιού είναι κρυσταλλική και έχει αρκετά μεγάλο μέγεθος. Οι φυσικές μέθοδοι επεξερ-
γασίας είναι το ψήσιμο του αλατιού, ο κατακερματισμός του σε κυλίνδρους και το επαναψήσιμο.
Μετά απ’ αυτά παραλαμβάνετε στην τελική μορφή του για καθημερινή χρήση.
Το αλάτι θεωρείτο ο λευκός θησαυρός και για πολλούς αιώνες σε πολλές περιοχές του πλανήτη
είχε ύψιστη σημασία. Το άλας χρησιμοποιούνταν και ως μέσο ανταλλαγής(αντί του χρήματος) και
συχνά οι πληρωμές γίνονταν με άλας. Επίσης ο Μέγας Αλέξανδρος κατά τις εκστρατείες του στην
Ανατολή πλήρωνε τους στρατιώτες του πολλές φορές με άλας. Το αλάτι είναι το πιο πολύτιμο υλι-
κό μαζί με το νερό, σ΄ αυτόν τον πλανήτη!
Εγκαταστάσεις και σκεύη που βρέθηκαν σε διάφορες περιοχές του κόσμου μαρτυρούν ποιές τεχνι-
κές έχουν χρησιμοποιηθεί.
Οι απαρχές της συστηματικής προσπάθειας του ανθρώπου για την απόκτηση αλατιού ανάγονται
στις αρχές της 10ης χιλιετίας. Οι τρόποι παραγωγής ποικίλλουν ανάλογα με τις δυνατότητες κάθε
αλατοφόρου περιοχής αλλά και με τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν σ’ αυτήν. Για παράδε-
ιγμα, στις ακτές περιοχών όπως είναι η Μεσόγειος με ξηρό και θερμό κλίμα ,η δημιουργία αλατιού
από φυσική εξάτμιση του θαλασσινού νερού ήταν αρκετή για να καλύψει τις ανάγκες των πρώιμων
κατοίκων τους, το μόνο που είχαν να κάνουν εκείνοι ήταν να το μαζέψουν την κατάλληλη στιγμή!.
Ο Ηρόδοτος ,κυρίως όμως ο γεωγράφος Στράβων, μας δίνουν αρκετές πληροφορίες για αλοπηγία
είτε σε παράκτιες θέσεις στον Εύξεινο Πόντο ή στην ατλαντική ακτή της Ιβηρικής Χερσονήσου, είτε
στην ενδοχώρα ,όπου υπήρχαν πηγές ή λίμνες αλμυρού νερού, όπως η λίμνη Καπαύτα ανατολικά
της Αρμενίας, η λίμνη Τάττα της Καππαδοκίας, στην νότια Γαλλία... Ο Στράβων όμως αναφέρει και
περιοχές, όπου υπήρχε ορυκτό αλάτι ,όπως στην Ινδία, στην Κουλουπηνή κοντά στην Αρμενία,
στην Αραβία, στην Αιθιοπία..
Στην Κίνα οι πιο παλιές:
Η αύξηση του πληθυσμού και η διεύρυνση των ποικίλων χρήσεων του αλατιού μεγάλωσε τη ζήτη-
ση,η οποία είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής. Σε τενάγη δηλαδή δίπλα στη θάλασ-
σα έγιναν διαμορφώσεις που επέτρεπαν την ελεγχόμενη εισαγωγή θαλάσσιου νερού συστηματο-
ποιώντας την εξάτμισή του για την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων αλατιού με χαμηλό κόστος. Η
ιδιότητα του αλατιού να διαλύεται έχει συντελέσει, ώστε να μη το βρίσκουμε σε ανασκαφικές συνά-
φειες. Ωστόσο, εγκαταστάσεις και σκεύη που χρησιμοποιήθηκαν για την παραγωγή αλατιού με
βράσιμο αλμυρού νερού είτε από τη θάλασσα είτε από λίμνες ή πηγές έχουν εντοπιστεί σε διάφο-
ρες περιοχές της Γης και αποτελούν την παλαιότερη αρχαιολογική μαρτυρία για τη δραστηριότητα
αυτή. Στη βόρεια επαρχία της Κίνας Shanxi τέτοιες εγκαταστάσεις χρονολογούμενες γύρω στο
6000 π.Χ. έχουν εντοπιστεί κοντά στη λίμνη Yuncheng.
4
5. Ευρώπη
Στην Ευρώπη τεράστιοι σωροί από σπασμένες πή-
λινες μήτρες έχουν εντοπιστεί κοντά σε εγκαταστά-
σεις της προϊστορικής Ευρώπης και είναι γνωστοί
ως briquetage. Κατα μήκος των ακτών του Essex οι
λεγόμενοι Κόκκινοι Λόφοι πήραν το όνομα τους από
τις τεράστιες ποσότητες κόκκινου καμένου χώματος
που προέκυψε από την επί αιώνες παραγωγή αλα-
τιού με βράσιμο της άρμης. Στην περιοχή του Αιγαί-
ου ,όπου η εξάτμιση του νερού με τον ήλιο αρκούσε
για την παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων αλατιού
κατά μήκος των ακτών ,τέτοιες εγκαταστάσεις δεν
έχουν βρεθεί. Ωστόσο υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις
ότι τα λεγόμενα τηγανόσχημα σκεύη του Κυκλαδι-
κού πολιτισμού μπορεί να λειτουργούσαν ως μήτ-
ρες πλακούντων αλατιού : χάρη στα λοξά τους τοι-
χώματα που ανοίγουν προς τα έξω ,το στερεοποιη-
μένο περιεχόμενο τους εύκολα θα μπορούσε να
απελευθερωθεί!
Γύρω στα 800 π.Χ. χρονολογείτε η αρχαιότερη γραπτή μορφή στην Κίνα που μιλάει για παραγωγή
και εμπορία θαλασσινού αλατιού χίλια χρόνια νωρίτερα .Οι αλυκές στα τνάγη της αρχαίας Αθήνας
και της Αλεξάνδρειας, όπου λειτουργούσαν αυτοφυή αλοπήγια, ήταν πιο πρωτόγονες από τεχνική
άποψη.
Μακριά από τη θάλασσα:
Σε άλλες περιοχές του πλανήτη , οι οποίες είτε βρίσκον-
ται μακριά από τη θάλασσα είτε διακρίνονται για συχνές
βροχοπτώσεις, επινοήθηκαν άλλοι τρόποι για την πα-
ραγωγή αλατιού .Στο Bunyro της Αφρικής όπου η πα-
ραγωγή αλατιού ήταν αποκλειστικά γυναικεία ενασχό-
ληση ,χώμα κορεσμένο σε αλάτι αναμειγνυόταν ,με νερό
και στη συνέχεια διηθείτο παράγοντας άρμη, η οποία με
βράσιμο εξατμιζόταν και έδινε μικρές ποσότητες αλατιού
.Σε περιοχές πάλι με τροπικό κλίμα υπάρχουν φυλές
που παράγουν αλάτι από τη στάχτη φυτών που αναπ-
τύσσονται σε αλμυρά νερά. Διηθώντας τη στάχτη ανάμεικτη με νερό μέσα από ππυκνοπλεγμένα
καλάθια δημιουργούν άρμη, την οποία με βράσιμο εξατμίζουν παράγοντας αλάτι.
5
6. Παραγωγή
Αλάτι ονομάζεται το μαγειρικό άλας. Κυρίως αποτελείται από χλω-
ριούχο νάτριο και είναι βασικό συστατικό της ανθρώπινης διατρο-
φής. Με αυτό αλατίζουμε τα τρόφιμα και παρασκευάζουμε τα αλί-
παστα.
Το ορυκτό αλάτι (Αλίτης) εξάγεται και παραλαμβάνεται με εξόρυξη
ή με διάλυση. Η πρώτη μέθοδος εφαρμόζεται, όταν τα κοιτάσματα του ορυκτού είναι καθαρά. Όταν
περιέχουν ξένες προσμείξεις εφαρμόζεται η μέθοδος της διάλυσης. Δηλαδή τοποθετούνται δύο
σωλήνες από την επιφάνεια της Γης μέχρι το βάθος όπου βρίσκεται το κοίτασμα. Οι σωλήνες αυτοί
είναι συγκεντρωτικοί, επικοινωνούν μεταξύ τους. Από τον ένα εισάγεται καθαρό νερό. Με μια αν-
τλία το νερό μαζί με το διαλυμένο αλάτι από το ορυκτό ανέρχεται από το δεύτερο σωλήνα και το
διάλυμα αυτό υφίσταται αρχικά διήθηση και στη συνέχεια εξατμίζεται για να παραληφθεί το καθαρό
προϊόν.
Το αλάτι του θαλασσινού νερού παραλαμβάνεται ως εξής :Το νερό συγκεντρώνεται σε λάκκους,
που λέγονται αλυκές. Εκεί, με τη βοήθεια της ηλιακής θερμότητας και των ανέμων εξατμίζεται. Στις
βόρειες χώρες, όπου δεν χρησιμοποιείται η ηλιακή θερμότητα, η εργασία γίνεται ως εξής: Το νερό
πήζει σε χαμηλή θερμοκρασία, οπότε αποχωρίζεται καθαρός πάγος και μένει διάλυμα εμπλουτισ-
μένο σε αλάτι. Το διάλυμα αυτό κατόπιν εξατμίζεται για να παραληφθεί το καθαρό προϊόν. Το αλάτι
είναι απαραίτητο στην καθημερινή διατροφή του ανθρώπου. Όταν προστίθεται στις τροφές, ανοίγει
την όρεξη και τις νοστιμεύει. Επίσης, είναι ένα μέσο για να συντηρηθούν τα τρόφιμα.
Στην ιατρική χρησιμοποιείται διάλυμα αλατιού 0,9% ως φυσιολογικός ορός, επειδή το διάλυμα αυτό
έχει την ίδια οσμωτική πίεση με το πλάσμα του αίματος. Στη γεωργία χρησιμοποιείται για την βελ-
τίωση των καλλιεργειών, αλλά, όταν βρίσκεται σε ποσότητα μεγαλύτερη του κανονικού, κάνει το
έδαφος ξερό και άγονο. Στη βιομηχανία χρησιμοποιείται για την παρασκευή του ανθρακικού νατρί-
ου ,του μεταλλικού νατρίου, του καυστικού νατρίου, του χλωρίου, του υδροχλωρίου κλπ. Επίσης
χρησιμοποιείται στην παρασκευή ψυκτικών μιγμάτων και για την επισμάλτωση διάφορων κεραμευ-
τικών ειδών. Στη σαπωνοποιία για την παρασκευή σάπωνος, προστίθεται μαγειρικό αλάτι στο διά-
λυμα του και έτσι αυτό αποχωρίζεται ευκολότερα. Το αλάτι κατέχει σημαντική θέση στη ζωή των
λαών, στις συνήθειες. στη θρησκεία και στις παραδώσεις τους. Κατά τους αρχαίους Έλληνες συμ-
βολίζει τη φιλία και την αλληλεγγύη. Με αυτό επισφράγιζαν τις συμφωνίες τους. Επίσης το χρησι-
μοποιούσαν στις θυσίες και στις προσφορές τους προς τους θεούς. Έτσι, είχαν τη συνήθεια να
σκορπίζουν αλάτι σε αγρούς που αφιέρωναν στους θεούς τους.!!
Επεξεργασία
Συνήθως το αλάτι που εξάγεται περιέχει ξένες ουσίες, όπως άργιλο, άλατα του μαγνησίου και του
ασβεστίου καθώς και άλλα. Μόνο το ορυκτό, που λαμβάνεται με εξόρυξη, είναι δυνατόν να χρησι-
μοποιηθεί αμέσως χωρίς άλλες κατεργασίες. Το "ακάθαρτο" ορυκτό αλάτι παραλαμβάνεται σε διά-
λυμα. Στο διάλυμα αυτό προστίθενται διάφορες χημικές ουσίες, με τις οποίες αντιδρούν πολλές
ξένες προσμείξεις και καταβυθίζονται σαν ιζήματα, που απομακρύνονται με διήθηση. Ακολουθεί
6
7. κλασματική κρυστάλλωση. Το θαλασσινό αλάτι, μετά την παραλαβή του από τις αλυκές, καθαρίζε-
ται με διαλύματα αλάτων και ύστερα με αλκαλικά διαλύματα. Έτσι, απαλλάσσεται από τις ξένες ου-
σίες Στην συνέχεια ξηραίνεται, κονιοποιείται και πωλείται στην αγορά ως μαγειρικό αλάτι.
Οικονομία
Σήμερα οι Ελληνικές Αλυκές είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής των εταιρειών τυποποίησης, αλλά
δεν είναι και ο μοναδικός. Η συνολική παραγωγή της εταιρείας ανέρχεται σε 200.000 τόνους ετη-
σίως και η ελληνική αγορά καταναλώνει περίπου 350.000.Το έλλειμμα που υπάρχει, καλύπτεται
από πρώτες ύλες που εισάγονται από άλλες μεσογειακές χώρες όπως είναι η Γαλλία, η Τουρκία, η
Αίγυπτος, η Τυνησία και το Ισραήλ.
Εισάγουν την πρώτη ύλη
Επισημαίνεται ότι οι ανταγωνιστικές με την Ελλάδα χώρες παράγουν πολλαπλάσιες ποσότητες
αλατιού και είναι ιδιαίτερα «ελκυστικές» σε ό,τι αφορά τις τιμές της πρώτης ύλης, γεγονός που έχει
ως αποτέλεσμα ορισμένες από τις ελληνικές εταιρείες τυποποίησης αλατιού να εισάγουν την πρώ-
τη τους ύλη ακόμη και μέχρι το 100% των αναγκών τους. Η εταιρεία Κάλας, για παράδειγμα, εισή-
γαγε πέρυσι το 51% των αναγκών της σε πρώτη ύλη από το εξωτερικό.
Πέρυσι οι Ελληνικές Αλυκές πωλούσαν τον έναν τόνο της πρώτης ύλης αλατιού έναντι 22 ευρώ,
ενώ η εισαγόμενη αντίστοιχη ποσότητα κόστιζε 1-2 ευρώ φθηνότερα.
Μειώνεται η κερδοφορία της
Το Δημόσιο ελέγχει σήμερα το 55% της εταιρείας Ελληνικές
Αλυκές ενώ ποσοστό 20% ανήκει στους ΟΤΑ και 25% στην
εταιρεία Κάλας. Η κερδοφορία της εταιρείας βαίνει μειούμε-
νη κατά το 1995,όμως η επιχείρηση στηρίζεται εξ ολοκλή-
ρου σε ίδια κεφάλαια, καθώς έχει μηδενίσει τον τραπεζικό
δανεισμό της. Οι οκτώ δήμοι που έχουν αλυκές σχεδιάζεται
να ελέγχουν το 20% των μετοχών και να εισπράττουν πο-
σοστό του ετήσιου τζίρου. Η μεγαλύτερη από τις οκτώ αλυ-
κές είναι του Μεσολογγίου, έχει έκταση 11.220 στρέμματα
και ετήσια παραγωγή δυναμικότητα 120.000 τόνων πρωτο-
γενούς άλατος.
Οι εταιρείες που αντιδρούν, υποστηρίζουν ότι στην περίπτωση που ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής
τους, η Κάλας, αποκτήσει τον έλεγχο των Ελληνικών Αλυκών, θα μονοπωλήσει η αγορά.
7
8. Οι τρεις κυρίαρχοι της αγοράς
Η ΚΑΛΑΣ: Ιδρύθηκε το 1922 και αυτή τη στιγμή είναι η μεγαλύτερη ελληνική εταιρεία επεξεργασίας,
τυποποίησης και διάθεσης θαλασσινού αλατιού και μία από τις μεγαλύτερες στην Ευρωπαϊκή Έ-
νωση. Η εταιρεία δραστηριοποιείται επίσης στον χώρο των σαλατών και σε πλειάδα άλλων κατη-
γοριών τροφίμων.
Θεωρείται η πρώτη δύναμη στην ελληνική αγορά αλατιού και, σύμφωνα με δικά της στοιχεία, ελέγ-
χει το 65% που πωλείται μέσω των σούπερ μάρκετ. Οι εξαγωγές της εταιρείας διοχετεύονται σε
πάνω από 17 χώρες.
Η ΠΕΡΛΑ: Ιδρύθηκε το 1976 από τον όμιλο εταιρειών Μπερτζελέτου και τον ολλανδικό όμιλο Akzo
Nobel. Η εταιρεία έχει σημαντικές εξαγωγικές επιδόσεις σε αγορές του εξωτερικού (ΗΠΑ, Γερμανία,
Αγγλία, Ολλανδία, Κύπρος, Ουγγαρία, Αλβανία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Πολωνία, Τσεχία, χώρες
της Αφρικής, Αυστραλία, χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης).
Η ΧΙΩΝ: Ιδρύθηκε το 1936 και δραστηριοποιείται και στις εξαγωγές με το 10% της ετήσιας παρα-
γωγής της να διανέμεται στο εξωτερικό με την επωνυμία της ή σε μορφή private Label προϊόντος.
Χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστρία, η Τσεχία, η Μάλτα, η Κύπρος, η Βουλγαρία, η Ουγγαρία, ο
Καναδάς, η Ρουμανία, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και άλλες εισάγουν θαλασσινό αλάτι απο τη
Χιών και το χαρακτηρίζουν είδος πολυτελείας γιατί προέρχεται από τις ελληνικές θάλασσες.
ΕΤΗΣΙΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΧΡΗΣΗΣ ΠΟΥ ΕΛΗΞΕ
ΤΗΝ 31 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2010 ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΔΙΕΘΝΗ ΠΡΟΤΥΠΑ
ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ(ΔΠΧΑ)
Βεβαιώνεται ότι οι συνημμένες οικονομικές καταστάσεις είναι εκείνες που εγκρίθηκαν από το Διοι-
κητικό Συμβούλιο της εταιρείας
''ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΑΛΥΚΕΣ ΑΕ'' την 8 Ιου-
νίου 2011 και έχουν δημοσιευθεί στον
ημερήσιο τύπο καθώς επίσης και στο
διαδίκτυο στην διεύθυνση.
Επισημαίνεται ότι τα δημοσιοποιηθέντα
στον τύπο συνοπτικά οικονομικά στοι-
χεία, στοχεύουν στο να παράσχουν
στον αναγνώστη γενικές οικονομικές
πληροφορίες, αλλά δεν παρέχουν ο-
λοκληρωμένη εικόνα για την οικονομι-
κή θέση και τα αποτελέσματα της Εται-
ρείας, σύμφωνα με τα Διεθνή Πρότυπα
Χρηματοοικονομικής Αναφοράς. Επι-
σημαίνεται ότι χάριν απλοποίησης, στα δημοσιευμένα στον τύπο συνοπτικά οικονομικά στοιχεία
έχουν γίνει ορισμένες συμπτύξεις και ανακατατάξεις κονδυλίων.
8
9. Το ψυγείο της αρχαιότητας
Χημική Τεχνολογία - Συντήρηση τροφίμων
Αλάτι και χημεία
Αλάτι ονομάζεται το μαγειρικό άλας. Κυρίως αποτελείται από χλωριούχο νάτριο (χημικός τύπος
NaCl) και είναι βασικό συστατικό της ανθρώπινης διατροφής. Με αυτό αλατίζουμε τα τρόφιμα και
παρασκευάζουμε τα αλίπαστα.
Άλας ονομάζεται η χημική ένωση που δημιουργείται από συνένωση κατιόντων και ανιόντων. Τα
άλατα είναι ετεροπολικές (ιοντικές) ενώσεις και σ' αυτά το κατιόν μπορεί να είναι μέταλλο (π.χ. ασ-
βέστιο Ca2+ εκτός από το κατιόν Η+ που μπορεί να αποδοθεί ως πρωτόνιο) ή θετικό πολυατομικό
ιόν (π.χ. αμμώνιο ΝΗ4+) ενώ το ανιόν είναι αμέταλλο (εκτός του Ο2- και του Ο22-) ή πολυατομικό
αρνητικό ιόν (όπως π.χ. το θειικό ανιόν SO42- ή το νιτρικό ανιόν NO3-) εκτός του ΟΗ-. Οι χημικοί
τύποι που χρησιμοποιούνται για τα άλατα δείχνουν την απλούστερη ακέραιη αναλογία (1:1, 2:1,
1:3 κ.λ.π.) που υπάρχει μεταξύ των ιόντων στο κρυσταλλικό πλέγμα. Τα άλατα ανήκουν στην κα-
τηγορία των ηλεκτρολυτών και σύμφωνα με τις απόψεις του Arrhenius μπορούν να προκύψουν
από την εξουδετέρωση ενός οξέος από μια βάση εφόσον αυτά βρίσκονται σε υδατικό διάλυμα ή
τους ανυδρίτες τους. Η άποψη αυτή εξυπηρετεί πολύ τη μελέτη των αλάτων αφού οι αν
Φυσικoχημικές ιδιότητες
Εμφάνιση: 'Αχρωμο ή λευκό κρυσταλλικό σώμα (κυβικοί
κρύσταλλοι)
Μοριακός τύπος: NaCl
Σχετική μοριακή μάζα: 58,4428
Σημείο τήξεως: 801°C
Σημείο ζέσεως: 1465°C
Πυκνότητα: 2,17g/cm3
Δείκτης διάθλασης: 1,5442
Σκληρότητα (κλίμακα Mohs): 2,5
Διαλυτότητα στο νερό: 35,7 g /100 g H2O (0ºC). 1 g διαλύεται σε 2,6 mL ύδατος και σε 10 mL γλυ-
κερόλης. Πρακτικά αδιάλυτο σε π. HCl.
pH (υδατικού διαλύματος): ουδέτερο
9
10. Χημικές και φυσικές ιδιότητες του χλωριούχου νατρίου
Το χλωριούχο
νάτριο (μαζί με
το νερό) είναι
μια από τις
πρώτες χημικές
ενώσεις που
μαθαίνει κανείς
στα πρώτα μα-
θήματα Χημείας που θα παρακολουθήσει. 'Ισως είναι και μία από τις πολύ λίγες χημικές ενώσεις
που γνωρίζει το κάθε άτομο με μια μέση μόρφωση. Το χλωριούχο νάτριο αποτελεί και το πιο συ-
νηθισμένο παράδειγμα που χρησιμοποιούν οι διδάσκοντες για να αναφερθούν στις διαφορετικές
φυσικές, χημικές και φυσιολογικές ιδιότητες μιας χημικής ένωσης σε σχέση με τις αντίστοιχες ιδιό-
τητες των συστατικών στοιχείων της. Το παράδειγμα αυτό συνήθως συνοδεύεται από μια εικόνα
σαν αυτή που φαίνεται δίπλα, που δείχνει πως δύο στοιχεία, το ένα στερεό μέταλλο, το άλλο ένα
κιτρινοπράσινο αέριο, ιδιαίτερα επικίνδυνα σε ελεύθερη κατάσταση, όταν ενωθούν παρέχουν μια
κοινή και συχνά περιζήτητη ουσία.
Το χλωριούχο νάτριο είναι από χημική άποψη ένα τυπικό άλας, στο κοινό και πανάρχαιο όνομα
του οποίου οφείλεται η γενική ονομασία αυτής της τάξης των χημικών ενώσεων. Πρόκειται για μια
ετεροπολική ένωση που αποτελείται από κατιόντα νατρίου και ανιόντα χλωρίου κανονικά τακτοπο-
ιημένα στο κρυσταλλικό σκελετό και συγκρατούμενα με κουλομβικές δυνάμεις. Διαλύεται εύκολα
στο νερό, αφού τα μόρια του τελευταίου παρεμβάλλονται μεταξύ των ιόντων και εφυδατώνουν τα
ιόντα νατρίου και χλωρίου και καθιστούν ενεργειακά εφικτή την αποδόμηση του κρυσταλλικού
πλέγματος.
Οι χημικές ιδιότητες του χλωριούχου νατρίου δεν είναι παρά εκείνες των συστατικών ιόντων του.
Διαλύματά του παρέχουν τις χαρακτηριστικές αντιδράσεις ανίχνευσης νατρίου (π.χ. χρωματίζουν
τη φλόγα κίτρινη), όπως και των ιόντων χλωρίου (π.χ. με διάλυμα νιτρικού αργύρου παρέχουν
δυσδιάλυτο ίζημα AgCl, διαλυτό σε αραιό διάλυμα αμμωνίας).
Οι φυσικές ιδιότητες του χλωριούχου νατρίου είναι τυπικές εκείνων των ετεροπολικών ενώσεων.
Είναι δύστηκτο στερεό (σ.τ. 801°C). Εξατμίζεται επίσης σε υψηλή θερμοκρασία (σ.ζ. 1465°C). Η
διαλυτότητα του NaCl στο ύδωρ είναι σχετικά μεγάλη και αυξάνεται σε μικρό βαθμό με αύξηση της
θερμοκρασίας του ύδατος, σε αντίθεση με τα περισσότερα άλατα. Η διαλυτότητα του χλωριούχου
νατρίου σε οργανικούς διαλύτες είναι πολύ μικρότερη ή και μηδαμινή σε σχέση με τη διαλυτότητά
του στο ύδωρ.
Σύσταση και Ιδιότητες
Το μαγειρικό αλάτι αποτελείται κατά 97% με 99% από χλωριούχο νάτριο (χημικός τύπος NaCl).
Στο εμπόριο το αλάτι κυκλοφορεί με προσμείξεις, κυρίως ιωδιούχου καλίου (ΚΙ) (επίσης απαραίτη-
το στη διατροφή), οπότε έχει γεύση λίγο πικρή και είναι αρκετά υγροσκοπικό. Επίσης περιέχει αν-
10
11. τισυσσωματωτικά, συνήθως πυριτικό αργιλιονάτριο (E554). Το καθαρό αλάτι είναι σώμα στερεό,
κρυσταλλικό, με ειδικό βάρος 2,165. Τήκεται στους 801° C και ζέει στους 1413° C. Διαλύεται στο
ψυχρό και στο θερμό νερό. Όταν θερμανθούν οι κρύσταλλοί του, ακούγεται ένας χαρακτηριστικός
θόρυβος σαν τρίξιμο. Αυτό οφείλεται στο νερό που συγκρατούσαν οι κρύσταλλοι, το οποίο με τη
θέρμανση εξατμίζεται. Επειδή απορροφά νερό από την ατμόσφαιρα χαρακτηρίζεται ως υγροσκο-
πικό. Όταν είναι 100% καθαρό, το αλάτι έχει αλμυρή γεύση και δεν συγκρατεί υγρασία (δεν είναι
υγροσκοπικό). Το αλάτι έχει την ιδιότητα να εμποδίζει την ανάπτυξη μικροοργανισμών, γι' αυτό και
χρησιμοποιείται για τη συντήρηση των τροφίμων. Το αλάτι που προέρχεται από τη θάλασσα θεω-
ρείται ωφελιμότερο από το ορυκτό και χρησιμοποιείται στην καθημερινή διατροφή του ανθρώπου.
Είναι απαραίτητη μια μικρή ποσότητα από αυτό να λαμβάνεται καθημερινά με τις τροφές. Υπάρχο-
υν, βέβαια, περιπτώσεις που απαγορεύεται εντελώς, όπως σε παθήσεις νεφρών και σε περιπτώ-
σεις υπέρτασης. Όταν βρίσκεται μέσα στον οργανισμό διευκολύνει την πέψη, ανοίγει την όρεξη,
συντελεί στην έκκριση των γαστρικών υγρών, εμποδίζει τις ζυμώσεις στο στομάχι και στα έντερα,
αποτρέπει τη δυσκοιλιότητα και βοηθάει τον μεταβολισμό των τροφών που περιέχουν πρωτεΐνες.
Είναι, επίσης, ωφέλιμο σε ορισμένες παθολογικές καταστάσεις, γιατί εμποδίζει την αιμόπτυση, δρα
σαν καθαρτικό κλπ. Το αλάτι συντελεί στην αύξηση του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων και τα
βοηθά να προσλαμβάνουν ευκολότερα το οξυγόνο. Έτσι, το αίμα αποκτά λαμπρότερο χρώμα. Η
κατάχρησή του στη διατροφή είναι δυνατό να προκαλέσει παθήσεις. Από υπερβολική χρήση του ο
άνθρωπος είναι δυνατό να πάθει έλκος, δυσπεψία ή να καταστρέψει τους νεφρούς του. Για όλα
αυτά επιβάλλεται προσοχή στον καθορισμό της καθημερινά απαιτούμενης ποσότητας. Η ποσότητα
αυτή ποικίλλει ανάλογα με τον οργανισμό, την ηλικία και την γενικότερη διατροφή.
Χημικές αντιδράσεις των αλάτων
Τα ουδέτερα, τα όξινα και τα βασικά άλατα αντιδρούν με άλλα άλατα, με οξέα, με βάσεις αλλά και
με ανυδρίτες σύμφωνα με τα γενικά σχήματα :
Ουδέτερο άλας1 + οξύ1→ Ουδέτερο άλας2 + οξύ2
Ουδέτερο άλας1 + βάση1→ Ουδέτερο άλας2 + βάση2
Ουδέτερο άλας1 + Ουδέτερο άλας2→ Ουδέτερο άλας3 + Ουδέτερο άλας4
Όξινο άλας + βάση (ή ο ανυδρίτης της) με κοινό κατιόν→ Ουδέτερο άλας + νερό
Όξινο άλας + βάση (ή ανυδρίτης) με διαφορετικό κατιόν→ μικτό άλας (ή δύο ουδέτερα) + νερό
Βασικό άλας + οξύ (ή ο ανυδρίτης του) με κοινό ανιόν→ Ουδέτερο άλας + νερό
Το υπερμαγγανικό κάλιο (KMnO4) είναι ισχυρό οξειδωτικό.
Τα άλατα μπορούν να δράσουν τόσο ως αναγωγικά όσο και ως οξειδωτικά σώματα : Ως αναγωγι-
κά συμπεριφέρονται όταν περιέχουν στοιχείο με μεταβλητό αριθμό οξείδωσης και αυτός αυξάνεται
στα προϊόντα.
Τα υδρίδια είναι ισχυρές αναγωγικές ενώσεις, ιδιαίτερα το LiH και το CaH2. Ως οξειδωτικά συμπε-
ριφέρονται όταν περιέχουν στοιχείο με μεταβλητό αριθμό οξείδωσης και αυτός μειώνεται στα προϊ-
όντα.
11
12. Τα άλατα διασπώνται με θέρμανση δίνοντας διάφορα προϊόντα : Τα νιτρικά, θειικά, ανθρακικά και
βασικά ανθρακικά άλατα δίνουν με θερμική διάσπαση οξείδιο του μετάλλου. Τα όξινα ανθρακικά
άλατα με θέρμανση δίνουν ουδέτερα ανθρακικά. Τα αμμωνιακά άλατα δίνουν αμμωνία ή άζωτο
ανάλογα με το είδος του ανιόντος του άλατος. Τα χλωρικά άλατα δίνουν υπερχλωρικά και χλωριο-
ύχα και τα υποχλωριώδη δίνουν χλωρικά και χλωριούχα. Τα ένυδρα άλατα με θέρμανση χάνουν το
κρυσταλλικό τους νερό και μετατρέπονται σε άνυδρα. Τέλος, με θέρμανση του αρσενοπυρίτη πα-
ρασκευάζεται το αρσενικό. Όταν τα άλατα διαλυθούν στο νερό, τότε τα μόρια αυτού ως δίπολα που
είναι, ασκούν ελκτικές δυνάμεις στα ιόντα του κρυσταλλικού πλέγματος του άλατος. Το αποτέλεσμα
είναι τα ιόντα να απομακρύνονται μεταξύ τους και τα μόρια του Η 2Ο να διεισδύουν ανάμεσα στα
κενά. Αυτό έχει ως συνέπεια οι δυνάμεις Coulomb που συγκρατούν τα ιόντα να γίνονται πολύ μικ-
ρότερες και τελικά το κρυσταλλικό πλέγμα να χαλαρώνει οπότε το άλας διίσταται πλήρως. Στην
πραγματικότητα τα ιόντα μέσα στο διάλυμα είναι εφυδατωμένα δηλαδή κάθε ιόν περιβάλλεται από
ορισμένο αριθμό πολικών μορίων νερού. Τα υδρίδια δε διίστανται αλλά αντιδρούν βίαια με το νερό.
Το νερό σε μερικές περιπτώσεις αντιδρά με το ένα ή και με τα δύο ιόντα που δημιουργούνται από
τη διάσταση του άλατος και το φαινόμενο αυτό λέγεται υδρόλυση άλατος. Με το νερό αντιδρούν
όλα τα κατιόντα εκτός από τα K+, Na+, Ca 2+, Ba2+, και από τα ανιόντα αντιδρούν όλα εκτός από
Cl-, Br-, I-, NO3-, ClO4-, SO42-. Τα υδατικά διαλύματα των αλάτων όταν ηλεκτρολύονται με αδρανή
ηλεκτρόδια, δίνουν στην κάθοδο(-) Η2 ή μέταλλο και στην άνοδο(+) Ο2 ή αμέταλλο. Όταν ηλεκτρο-
λύονται τήγματα χλωριούχων (κυρίως) αλάτων, παράγεται μέταλλο στην κάθοδο και αμέταλλο στην
άνοδο. Αν τα ηλεκτρόδια δεν είναι αδρανή αλλά συμμετέχουν στις αντιδράσεις που πραγματοποο-
ύνται στο διάλυμα, τότε, αν είναι από υδράργυρο, σχηματίζεται στην κάθοδο αμάλγαμα και στην
άνοδο Ο2 ή αμέταλλο. Αν τα ηλεκτρόδια είναι κατασκευασμένα από το μέταλλο του άλατος που
περιέχεται στο υδατικό διάλυμα, τότε παρατηρείται μεταφορά μετάλλου από την άνοδο στην κάθο-
δο.
Γενικές μέθοδοι παρασκευής αλάτων
Πολλά άλατα παρασκευάζονται με ειδικές μεθόδους όπως π.χ. το Na 2CO3 με τη μέθοδο Leblanc
και τη μέθοδο Solvay. Άλατα παρασκευάζονται και με βιομηχανικές κατεργασίες των ορυκτών. Οι
γενικές, κυρίως εργαστηριακές, παρασκευές των αλάτων είναι : Με αντίδραση της μορφής "οξύ +
βάση→ άλας + νερό".
Έτσι παρασκευάζονται ουδέτερα άλατα π.χ. Ba(OH)2 + H2SO4→ BaSO4 + H2O. Με αντίδραση του
σχήματος "όξινο οξείδιο + βασικό οξείδιο→ άλας" π.χ. CaO + CO 2→ CaCO3 Με αντίδραση του
σχήματος "όξινο οξείδιο + βάση→ άλας + νερό" εφόσον σχηματίζεται ίζημα π.χ. CO 2 + Ca(OH)2→
CaCO3 + H2O. Με αντίδραση του τύπου "βασικό οξείδιο + οξύ→ άλας + νερό" π.χ. MgO + H 2SO4→
MgSO4 + H2O. Έτσι σχηματίζονται και τα μικτά άλατα : 2Pb(OH)2 + CO2→ Pb(OH)2.PbCO3 + H2O.
Με αντίδραση της μορφής "άλας1 + άλας2→ άλας3 + άλας4", εφόσον σχηματίζεται ίζημα π.χ.
AgNO3 + KCN→ KNO3 + AgCN, Hg2(NO3)2 + 2NaCl→ 2NaNO3 + Hg2Cl2. Έτσι σχηματίζονται και
σύμπλοκα άλατα : AgCN + KCN→ K[Ag(CN)2]. Με αντίδραση της μορφής "άλας1 + βάση1→ άλας2
+ βάση2" εφόσον σχηματίζεται ίζημα ή εκλύεται αέριο π.χ. CuSO 4 + 2NaOH→ Na2SO4 + Cu(OH)2.
Έτσι σχηματίζονται και διπλά άλατα : 2CuSO4 + 2NH3 + 2H2O→ Cu(OH)2.CuCO4 + (NH4)2SO4. Με
αντίδραση της μορφής "άλας1 + οξύ1→ άλας2 + οξύ2" εφόσον σχηματίζεται ίζημα ή εκλύεται αέρι-
ο. π.χ. 2NH4Cl + H2PtCl6→ (NH4)2PtCl6 + 2HCl Με αντίδραση "μέταλλο + αμέταλλο→ άλας" π.χ. Zn
12
13. + Cl2→ ZnCl2. Έτσι σχηματίζονται και τα υδρίδια στους 700 °C : Ca + H2→ CaH2. Με αντίδραση
του τύπου "μέταλλο + οξύ→ άλας + ..." π.χ. Zn + Cl2→ ZnCl2, 3Ag + HNO3→ 3AgNO3 + NO +
2H2O. Επίδραση NaOH, KOH, Ca(OH)2 σε αμέταλλο ή σε Al, Zn, Sn : Ca(OH)2 + Cl2→ H2O +
CaOCl2, Zn + 2NaOH→ Na2ZnO2 + H2. Με συνδυασμό ηλεκτρόλυσης και άλλης αντίδρασης όπως
π.χ. για την παρασκευή Na2CO3 : Μετά την ηλεκτρόλυση διαλύματος NaCl και το σχηματισμό
NaOH, διαβιβάζεται CO2 οπότε : 2NaOH + CO2→ Na2CO3 + H2O. Από θερμική διάσπαση :
2NaHCO3→ Na2CO3 + CO2 + H2O.
Συντήρηση χωρίς χημικά συντηρητικά
Τα τρόφιμα μπορούν να διατηρηθούν, χωρίς
τη βοήθεια συνθετικών ενώσεων. Παρακά-
τω, αναφέρονται οι κυριότερες μέθοδοι συν-
τήρησης των τροφίμων. Συντήρηση σε αλά-
τι. Αποτελεί μία απ’ τις αρχαιότερες γνωστές
μεθόδους συντήρησης που χρησιμοποιείται
εδώ και χιλιάδες χρόνια που μπορεί να ε-
φαρμοσθεί μόνη της ή και σε συνδυασμό μ’
άλλες. Προστίθεται αλάτι σε ποσοστό 10% -
20% επί του βάρους του τροφίμου προς
συντήρηση. Χρησιμοποιείται κυρίως σε αλ-
λαντικά, ψάρια και κάποια λαχανικά. Η συν-
τήρηση αυτή βασίζεται στην καταστροφή
των μικροοργανισμών εξ αιτίας του αλατιού. Το αλάτισμα μπορεί να γίνει κατά δύο τρόπους: 1) Με
προσθήκη αλατιού, όπως γίνεται με τα ψάρια (ρέγκες, βακαλάοι, σαρδέλες). 2) Με βύθιση του τρο-
φίμου σε άλμη (σαλαμούρα), όπως γίνεται με τις ελιές, τα κληματόφυλλα, κ.ά.
13
14. Ο ΑΘΟΡΥΒΟΣ ΔΟΛΟΦΟΝΟΣ
Υπέρ του αλατιού στην υγεία
1) Ισορροπεί το νευρικό σύστημα
2) Ρυθμίζει τον όγκο του αίματος (συντελεί στην αύξηση του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρί-
ων και το βοηθά να προσλαμβάνουν ευκολότερα οξυγόνο)
3) Συμβάλει στην καλή λειτουργία των νεφρών
4) Διευκολύνει την πέψη
5) Ανοίγει την όρεξη
6) Αποτρέπει την δυσκοιλιότητα
7) Βοηθάει τον μεταβολισμό των τροφίμων που περιέχουν πρωτεΐνες
8) Εμποδίζει την αιμόπτυση
9) Δρα σαν καθαρτικό
10) Σταθεροποιεί τον καρδιακό παλμό και ρυθμίζει την πίεση του αίματος – μαζί με το νερό
11) Αποσπά την υπέρμετρη οξύτητα από τα κύτταρα, ειδικά από τα εγκεφαλικά κύτταρα
12) Εξισορροπεί τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα (σημαντικό για τους διαβητικούς)
13) Είναι απαραίτητο για τη παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας στα κύτταρα του οργανισμού
14) Είναι ζωτικής σημασίας για την απορρόφηση των θρεπτικών στοιχείων στην εντερική οδό
15) Είναι φυσικό, ισχυρό αντισταμινικό και προλαμβάνει τις κράμπες
16) Αποτρέπει την υπέρμετρη παραγωγή σαλιού
17) Δυναμώνει τα οστά. Το 20% του αλατιού του οργανισμού βρίσκεται στα οστά. Η ανεπάρκεια
αλατιού ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την οστεοπόρωση
18) Εξομαλύνει τον ύπνο και είναι φυσικό υπνογόνο
19) Προλαμβάνει την ουρική αρθρίτιδα
20) Είναι ζωτικής σημασίας για την καλή ερωτική διάθεση
21) Εφοδιάζει τον οργανισμό με πάνω από 80 απαραίτητα μέταλλα
22) Ενισχύει την απορρόφηση των αμινοξέων
-Στα αρχαία χρόνια χρησιμοποιούσαν το αλάτι για την αντιμετώπιση σοβαρών σωματικών και δια-
νοητικών διαταραχών, σοβαρών εγκαυμάτων και άλλων ασθενειών
14
15. Κατά του αλατιού στην Υγεία
Σε περίπτωση που καταναλώνουμε περισσότερο από όσο πρέπει:
1) Επιβαρύνει τα νεφρά
2) Προάγει το έλκος (σε μεγάλο βαθμό μετατρέπεται σε καρκίνο του στομαχιού)
3) Αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών προβλημάτων κατά 25%
4) Αυξάνει την πίεση (υπέρταση)
5) Εγκεφαλικά επεισόδια
6) Δυσπεψία
7) Κατάργηση των διεργασιών ανάπλασης των κυττάρων
8) Έρευνες απέδειξαν ότι το θαλασσινό αλάτι διαταράσσει την ισορροπία των ηλεκτρολυτών.
Αυτό προκαλεί α) απώλεια της καλής λειτουργίας του ανοσοποιητικού συστήματος β) αλλερ-
γίες κ.α.
9) Αυξάνει την χοληστερίνη
10) Κάνει κακό στις αρθρώσεις
11) Κατακράτηση υγρών, με συνέπεια το γνωστό φούσκωμα
12) Προκαλεί επιβράδυνση της κυκλοφορίας του αίματος και ένα είδος υπεραιμίας των ιστών α)
παχυσαρκία β) δημιουργία κυτταρίτιδας
Τρόφιμα πλούσια σε αλάτι
1) Καπνιστά και παστά προϊόντα
2) Κονσέρβες λαχανικών, κρέατος και ψαριών
3) Τυριά (ειδικότερα τα σκληρά)
4) Σαλάτες σόγιας, μπάρμπεκιου, τσίλι, κέτσαπ, μουστάρδα (κυρίως στα fastfood, πατατάκια και
αλλαντικά και χρησιμοποιούνται για να κάνουν πιο ελκυστικά τα τρόφιμα δίνοντας περισσό-
τερη γεύση)
Υποκατάστατα του αλατιού
Σε τέτοιου είδους τρόφιμα θα ήταν καλύτερο να αποφεύγετε να
προσθέτετε αλάτι, αντί αυτού προσθέστε μυρωδικά-μπαχαρικά
όπως το κύμινο, ο γλυκάνισος, το σκόρδο, το πιπέρι, το κάρυ ή η
πάπρικα που δίνουν πικάντικες γεύσεις στα φαγητά. Στην αγορά
διατίθενται υποκατάστατα του αλατιού, τα όποια είναι μείγματα
15
16. αρωματικών βοτάνων. Τα φυτικά αυτά αλάτια έχουν αλμυρή γεύση. Τα αλάτια βοτάνων μπορούν
να χρησιμοποιηθούν ως καρυκεύματα, κάνοντας τα φαγητά πολύ πιο εύγεστα. Είναι βιοχημικά και
αβλαβή για τον ανθρώπινο οργανισμό
Τρόποι αποφυγής αλατιού σε καθημερινή βάση
• Μη βάζετε αλάτι στο τραπέζι. Γευτείτε πρώτα το φαγητό και
μετά προσθέστε αλάτι αν χρειαστεί
• Δώστε γεύση στο φαγητό με διάφορα μυρωδικά, βότανα, κα-
ρυκεύματα, λεμόνι, ξύδι και μπαχαρικά
• Μειώστε την κατανάλωση αλμυρών σνακ, όπως πατατάκια,
τα αλατισμένα φυστίκια, τα κρακεράκια κ.α.
• Μειώστε την κατανάλωση αλμυρών αλλαντικών, όπως το
μπέικον, το σαλάμι κ.α.
• Όταν αγοράζετε λαχανικά σε κονσέρβα επιλέξτε αυτά χωρίς
προσθήκη αλατιού
• Ελαττώστε τις σάλτσες (ειδικά στη σάλτσα σόγιας )
• Διαβάζετε πάντα τις ετικέτες τροφίμων σε ότι αφορά την περι-
εκτικότητα νατρίου
• Μην προσθέτετε αλάτι όταν βράζετε νερό
• Τέλος μαθαίνετε στα παιδιά σας να τρώνε το φαγητό τους ανάλατο
16
18. ΑΛΜΥΡΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ
ΣΠΙΤΙΑ ΑΠΟ ΑΛΑΤΙ ΣΤΗ ΒΟΛΙΒΙΑ:
Στα νοτιοανατολικά της Βολιβίας βρίσκεται η μεγαλύτερη αλμυρή έρημος του κόσμου : η Salar de
Uyuni. Εκεί υπάρχουν 10 δισεκατομμύρια τόνοι αλατιού, δημιουργούν ένα εντυπωσιακό τοπίο που
σιγά σιγά γίνεται τουριστικός προορισμός. Στο σημείο αυτό κάποιοι ντόπιοι βρήκαν έναν έξυπνο
και οικολογικό τρόπο να χρησιμοποιήσουν αυτό που τους έδωσε η φύση σε αφθονία. Για αυτό το
λόγο κατασκευάζουν σπίτια και ξενοδοχεία από τούβλα και από αλάτι. O τρόπος κατασκευής είναι
απλός. Μεγάλα κομμάτια αλατιού εξορύσσονται από την επιφάνεια της ερήμου και κόβονται σε
μικρότερα. Για προστασία φτιάχνονται θεμέλια από μπετόν ή πέτρα. Για στεγάνωση τοποθετείται
άχυρο και ρολά πλαστικού. Τα μεγάλα κομμάτια αλατιού που έχουν κοπεί σε μικρότερα, αποτελούν
τα δομικά υλικά της κατασκευής. Οι κατασκευές αυτές δημιουργήθηκαν τα τελευταία χρόνια. Ο
τρόπος δόμησης τους είναι φιλικός προς το περιβάλλον και για αυτό μπορεί να χαρακτηριστεί α-
πόλυτα οικολογία.
ΜΑΓΕΙΡΙΚΟ ΑΛΑΤΙ ΣΤΟΥΣ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΟΥΣ ΣΚΛΗΡΟΥΣ ΔΙΣΚΟΥΣ:
Μια νέα μέθοδος, προερχόμενη από τη Σιγκαπούρη, υπόσχεται να αυξήσει δραματικά τη χωρητι-
κότητα των σκληρών δίσκων που χρησιμοποιούμε στους υπολογιστές μας. Το χλωριούχο νάτριο ή
αλλιώς το γνωστό μας μαγειρικό αλάτι, μέλλει να μας προσφέρει περισσότερο αποθηκευτικό χώρο,
χωρίς παραπάνω κόστος, καθώς δεν απαιτείται καμία αύξηση φυσικού όγκου, ούτε κάποια εξελιγ-
μένη γραμμή παραγωγής στα εργοστάσια. Όλα βασίζονται στους πολύ μικρούς κόκκους - μικροσ-
κοπικούς όπως είναι το σωστό, που βρίσκονται διάσπαρτοι πάνω στα «πιάτα». Αυτά τα πιάτα α-
ποκτούν χωρητικότητα; Χάρη στους μαγνητικούς κόκκους, οι οποίοι κατά ομάδες δημιουργούν 1 bit
– αυτή είναι η μικρότερη μονάδα μέτρησης χωρητικότητας στον κόσμο των υπολογιστών. Μία ομά-
δα κατάφερε να αναπτύξει μια νέα τεχνική πυκνότερης «συγκέντρωσης» αυτών των μαγνητικών
κόκκων, χάρη στη χρήση άλατος και μιας νέας μεθόδου λιθογραφίας. Ποιος θα περίμενε ότι αυτό
που νοστιμίζει τα φαγητά μας (αλάτι) μελλοντικά θα ευθύνεται για τις μεγαλύτερες χωρητικότητες
των σκληρών μας δίσκων;
18
19. ΤΟ ΑΛΑΤΙ ΣΤΑΘΕΡΗ ΑΞΙΑ ΣΤΗΝ ΖΩΗ ΜΑΣ
Αλυκή ονομάζεται ο τόπος παραγωγής του αλατιού. Στην Ελλάδα με τα 16.000 χιλιόμετρα ακτών,
οι αλυκές βρίσκονται στις παραλίες. Επίπεδες αβαθείς δεξαμενές, διαιρούνται σε διαμερίσματα που
αφήνουν να κυκλοφορεί θαλασσινό νερό ανάμεσά τους. Όταν το νερό εξατμίζεται, αφήνει το ακα-
τέργαστο αλάτι που περιείχε μέσα στις δεξαμενές. Αν όλες οι ακτές ήταν κατάλληλες για αλυκές,
τότε το αλάτι δε θα είχε καμία εμπορική αξία. Εκτός επομένως από τον κατάλληλο χώρο μιας με-
γάλης επίπεδης έκτασης δίπλα στη θάλασσα, απαιτούνται ιδανικές εδαφικές και κλιματολογικές
συνθήκες για να ευνοείται η εξάτμιση. Η διαδικασία πα-
ραγωγής του αλατιού είναι πανάρχαια. Υπολογίζεται οτι
το αλάτι αποκάλυψε τις πολλαπλές του ιδιότητες περί-
που 13.000 χρόνια πριν. Η σημασία του για τον οργα-
νισμό έγινε απολύτως αντιληπτή από τους πρώτους
ανθρώπους που οργανώθηκαν σε κοινωνίες. Το αλάτι
στους αρχαίους πολιτισμούς είχε τόσο μεγάλη αξία που
χρησιμοποιήθηκε ως νόμισμα αγοραπωλησιών. Αξιο-
περίεργο είναι το γεγονός ότι ακόμη και οι συναλλαγές
της σημερινής εποχής περιλαμβάνουν τη λέξη
''αλάτι''.Το όνομα του αναφέρεται πρώτη φορά από τον
Όμηρο ως συνώνυμο της αρχαίας λέξης για τη θάλασ-
σα, δηλαδή ''αλς''. Οι Ρωμαίοι αναγραμματίζοντάς το, το
χρησιμοποιούν ως “sal” περιγράφοντας το μισθό του
λεγεωνάριου ο οποίος πληρωνόταν σε αλάτι. Στις μέρες
μας διατηρούμε το “salary” για την ετυμολογία του «μισ-
θού» και το “sale” για τις πωλήσεις. Οι μεσογειακοί πο-
λιτισμοί θεωρούνταν πλούσιοι επειδή δεν αντιμετώπισαν ποτέ πρόβλημα στην παραγωγή αλατιού.
Δε συμβαίνει όμως παντού το ίδιο. Όσο πιο κλειστή είναι η θάλασσα τόσο μεγαλύτερη περιεκτικό-
τητα έχει σε αλάτι. Το ποσοστό αλατιού κυμαίνεται στη Μεσόγειο περίπου στο 3,5% ενώ στην
Κασπία και τη Μαύρη θάλασσα ίσα που φθάνει στο 1%.Η πιο αλμυρή του κόσμου είναι η Νεκρά
θάλασσα με περιεκτικότητα 8%.Το αλάτι δεν είναι μόνο ευεργετικό με την παρουσία αλλά και με
την απουσία του… Για τα νησιά που δε διαθέτουν πόσιμο νερό και περιόδους βροχόπτωσης, η
μόνη λύση είναι τα εργοστάσια αφαλάτωσης. Σε έναν κόσμο που το περιβαλλοντολογικό μέλλον
φαντάζει δύσκολο, το αλάτι είναι σταθερή αξία και ευτυχώς ανεξάντλητο…
19
20. Η αλμυρή τέχνη
Είναι κοινώς αποδεκτό πως το αλάτι παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη διατροφή του ανθρώπου.
Αυτό που οι περισσότεροι δε γνωρίζουν όμως είναι πως , εκτός από βιολόγικη, ειναι και σπούδαια
πνευματικά τροφή!! Κατέχει ιδιαίτερη θέση στην τέχνη και τον πολιτισμό κάθε λαού και βρίσκεται σε
καθημερινή βάση μέσα στις διάφορες "αλατισμένες" φράσεις που χρησιμοποιούμε. Η αξιοσημείωτη
προσφορά του στην τέχνη είναι ανοιχτή σε όλους , καθώς εκθέματα από αλάτι απαντόνται σε μου-
σεία ανά όλο τον κόσμο. Ο πλούτος αυτός που παρέχει το αλάτι στην τέχνη, τον πολιτισμό και τη
λαογραφία των λαών παρουσιάζεται στην παρακάτω εργασία.
ΤΕΧΝΗ-ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΠΩΣ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΕΙΤΑΙ ΤΟ ΑΛΑΤΙ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΗ
Στις μέρες μας το αλάτι χρησιμοποιείται στη διακόσμηση αλλά και στην κατασκευή έργων τέχνης
.Με αλάτι διαφορετικών χρωμάτων μπορούν να επενδυθούν τοίχοι. Επίσης υπάρχουν γλυπτά φω-
τιστικά από Πολωνικό ορυκτό αλάτι ,λάμπες από ακατέργαστους βράχους Πακιστανικού ορυκτού
αλατιού, πίνακες και άλλα έργα τέχνης από ορυκτό αλάτι. Οι κρύσταλλοι αλατιού από τα αλατωρυ-
χεία της Πολωνίας και του Κασμίρ είναι αμόλυντοι από περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις .Όταν εξο-
ρυχτούν, οι κρύσταλλοι διαμορφώνονται από ειδικευμένους χειροτεχνίτες που χρησιμοποιούν πα-
νάρχαιες τεχνικές και ικανότητες που έμαθαν από πάππου προς πάππου για να παράγουν έργα
εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς.
20
21. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΠΟΥ ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΜΕ ΤΟ ΑΛΑΤΙ
Τα καλλιτεχνικά πνεύματα, ανήσυχα από την φύση τους, σπάνια περιορίζονται μέσα σε πρότυπα,
κανόνες. Οι κανόνες βρίσκονται εκεί για να τους μάθουν, να τους κάνουν δικούς τους και τελικά να
τους σπάσουν. Η διαρκής ανάγκη για καλύτερη αποτύπωση της έκφρασής τους, συνήθως τους
οδηγεί σε διάφορά μονοπάτια τεχνικών και υλικών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα νέων καλλιτεχ-
νών που δημιουργούν με ιδιαίτερα υλικά ο Bashir Sultani και η Bettina Werner, οι πιο γνωστοί για
το έργο τους, καθώς και η Pam Gazale, o Jorg Lenzlinger και πολλοί άλλοι.
BASHIR SULTANI
Η φράση ‘‘αξίζει το αλάτι του’’, που σημαίνει πως κάποιος αξίζει την οποιαδήποτε πληρωμή ή α-
ναγνώριση που δέχεται για την εργασία του, ταιριάζει απόλυτα στην περίπτωση του νέου καλλιτέχ-
νη Bashir Sultani, αν και η σημασία είναι κάπως κυριολεκτική! Ο Sultani, ο οποίος μένει στο Το-
ρόντο, άρχισε την σειρά έργων του με το όνομα
Ως χόμπι το οποίο εξελίχθηκε σε επαγγελματική του επιτυχία. Το ιδιαίτερο αυτό υλικό που χρησι-
μοποιεί στα έργα του ,το αλάτι, του έχει δώσει πάνω από 5.000 subscribers στο Youtube.
Σύμφωνα με τον Sultani δεν έχει πάρει καμία μορφή εκπαίδευσης σε αυτό που κάνει και κάθε έργο
του παίρνει το πολύ 40-50 λεπτά. Τα έργα του είναι κυρίως πρόσωπα και χαρακτήρες από γνωσ-
τές ταινίες και σειρές.
BETTINA WERNER
Γεννήθηκε στο Μιλάνο το 1965 και δημιουργεί έργα από αλάτι από τη δεκαετία του 80’.
Σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών στη Brera. Ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη εδώ και
πολλά χρόνια. Οι πίνακες από αλάτι, τα γλυπτά και γενικά τα έργα της, όπως το τραπέζι από αλάτι,
το κρεβάτι από αλάτι και άλλα, έχουν εκτεθεί σε μουσεία και galleries σε μεγάλη συχνότητα στην
Ευρώπη, τη Ρωσία και τις Η.Π.Α. Το 2002 ίδρυσε το ‘‘Salt Queen Foundation’’ ένα μη κερδοσκοπι-
κό εκπαιδευτικό ίδρυμα με σκοπό να γίνουν γνωστοί και άλλοι καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν ως
μέσα έκφρασης εναλλακτικά υλικά όπως το αλάτι.
21
22. ΛΑΜΠΕΣ ΑΠΟ ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΚΟ ΑΛΑΣ
Οι λάμπες από κρυσταλλικό άλας είναι ο πιο
απλός και πλέον φυσικός τρόπος ατμοσφαιρι-
κής ενεργοποίησης και ιονισμού του χώρου
σας. Αποτελούνται από ορυκτό αλάτι που δη-
μιουργήθηκε από την αποξήρανση των τότε
υπαρχόντων ωκεανών στην περιοχή των Ιμα-
λαΐων πάνω από 500 εκατομμύρια έτη πριν.
Συνεπώς μεταφέρουν τις αγνές δονήσεις ενός
άθικτου κόσμου. Τα χρώματα ποικίλουν και
εμφανίζονται σε λευκές, κιτρινο-πορτοκαλί έως
πορτοκαλοκόκκινες αποχρώσεις. Οι λάμπες
από ορυκτό άλας Ιμαλαΐων επιδρούν ευεργετικά στη σωματική και ψυχική μας ευεξία λόγω της ε-
πίδρασης των χρωμάτων αλλά και του ιονισμού του χώρου. Έτσι αποτελούν ιδανική πηγή φωτός.
Το Μουσείο των Αλατωρυχείων
Το σπουδαιότερο αξιοθέατο μέσα στο ορυχείο είναι το Μουσείο, που βρίσκεται
στον τρίτο όροφο του αλατωρυχείου και σε βάθος 130 μέτρων. Επί σειρά ετών, οι
αλατωρύχοι έφτιαχναν από αλάτι εντυπωσιακά έργα τέχνης, που κοσμούν μέχρι
και σήμερα τις αίθουσες του αλατωρυχείου.
Ιδιαίτερα εντυπωσιακό και πλούσια διακοσμημένο είναι το ‘Παρεκκλήσιο της Ευ-
λογημένης Κίνγκα’, ένας καθεδρικός ναός διαστάσεων 54 μ. επί 17 μ. και με ύψος
12 μέτρα .Η κατασκευή αυτού του υπόγειου ναού διήρκησε περισσότερο από 30
χρόνια (1896-1927), ενώ χρησιμοποιήθηκαν 20.000 τόνοι συμπαγούς αλατιού.
Όλα τα αντικείμενα μέσα στο ναό, από τους πολυελαίους μέχρι τα είδη θρησκευτικής λατρείας, εί-
ναι κατασκευασμένα εξολοκλήρου από το αλάτι του ορυχείου.
TOΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΙΝΓΚΑ ΣΤΟ ΑΛΑΤΩΡΥΧΕΙΟ ΒΙΕΛΙΤΣΚΑ
Ανάμεσα στα άλλα παρεκκλήσια του αλατωρυχείου είναι το έξοχο μπαρόκ ‘Παρεκκλήσιο του Αγίου
Αντωνίου’ που καθαγιάστηκε το 1698. Οι τοίχοι του είναι διακοσμημένοι με ανάγλυφες παραστάσε-
ις, ενώ υπάρχουν πολλά αγάλματα φτιαγμένα από αλάτι, από τα οποία ξεχωρίζει η Παναγία με το
Βρέφος Άγιο Αντώνιο, προστάτη άγιο των μεταλλωρύχων.
ΚΕΡΔΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΩΝ
Οι περισσότεροι καλλιτέχνες που ασχολούνται με το αλάτι ως συνθετικό στοιχείο των έργων τους
δεν έχουν μεγάλες χρηματικές αποδοχές από αυτή τους την ενασχόληση. Όπως δηλώνουν και οι
22
23. ίδιοι παράγουν αυτά τα έργα καθαρά για λόγους προσωπικής ικανοποίησης. Βέβαια υπάρχουν και
αυτοί οι οποίοι έχουν καταφέρει να διακριθούν για τη δουλειά τους και μέσω διάφορων εκθέσεων
στις οποίες παρουσιάζονται τα έργα τους εισπράττουν ικανοποιητικά χρηματικά ποσά!! Αυτό που
και οι μεν και οι δε υποστηρίζουν είναι πως η κινητήρια δύναμη της εργασίας τους είναι η ανάγκη
που νιώθουν να εκφραστούν, η αγάπη τους για δημιουργία και φυσικά η ιδιαίτερη διατροφική τους
σχέση με το αλάτι!
ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ
Οι καλλιτέχνες που χρησιμοποιούν αλάτι για τα έργα τους εκθέτουν τις δημιουργίες τους σε διάφο-
ρες εκθέσεις και gallery. Οι πιο γνώστες και μπορεί και πιο σημαντικές είναι η ετήσια έκθεση
“Crystals of the Sea” που γίνεται στην Ν. Υόρκη και η έκθεση « Salt of the Earth» που διοργανώνε-
ται κάθε 2 χρόνια στο Λονδίνο.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ
ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΜΕ ΑΛΑΤΙ ΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ
‘Below the salt’, ή ‘beneath the salt’, είναι μία από τις πολλές αγγλικές φράσεις που αναφέρονται
στο αλάτι, όπως π.χ. ‘worth one's salt’, ‘take with a grain of salt’, ‘the salt of earth’, κ.ά. Αυτό απο-
τελεί ένδειξη της μεγάλης σημασίας που έχει δώσει η κοινωνία στο αλάτι.
Η έκφραση ‘below the salt’ σημαίνει πως κάποιος ανήκει σε χαμηλή κοινωνική τάξη και προήλθε
από τη συνήθεια να κάθεται στην πιο χαμηλή καρέκλα ο πιο χαμηλόβαθμος με αποτέλεσμα να
βρίσκεται κάτω από το ύψος της αλατιέρας.
‘Worth one’s salt’: κάποιος/κάτι αξίζει τον κόπο. Η έκφραση αυτή προέρχεται από την μεσαιωνική
εποχή κατά την οποία το αλάτι είχε μεγάλη αξία στις συναλλαγές που έκαναν οι άνθρωποι μεταξύ
τους.
‘Take with a grain of salt’: να αποδέχεσαι κάτι αλλά να κρατάς κάποιο σκεπτικισμό γι ’αυτό. Προέρ-
χεται από το ότι το φαγητό καταπίνεται πιο εύκολα αν συνοδευτεί από μια μικρή ποσότητα αλατιού.
‘Salt of Earth’: 1) αυτοί με αξία και αξιοπιστία. Προέρχεται από τη Βίβλο και χρησιμοποιείται ως
συμβολική φράση καθώς το αλάτι είναι πάντα η πιο σίγουρη και ασφαλής λύση για να νοστιμέψει
ένα φαγητό.
2) αυτοί που πρέπει να φωτιστούν περισσότερο και να αναγερθούν από το έδαφος. Προέρχεται
από την αντίληψη πως το αλάτι είναι πολύ σημαντικό για να βρίσκεται κάτω από τη γη.
Την περίοδο της αποικιοκρατίας, και συγκεκριμένα τα χρόνια μετά την υποταγή των ινδιάνων στην
Αμερική, οι Ευρωπαίοι ανέπτυξαν κάποια έθιμα σχετικά με το αλάτι.
Στην Αμερική κάθε 29 Φεβρουαρίου ρίχνουν λίγο αλάτι έξω από την πόρτα για να εμποδίσουν την
κακοτυχία αυτής της μέρας να μπει στο σπίτι τους
Στην Αργεντινή στην τούρτα γενεθλίων βάζουν από κάτω διάφορα αντικείμενα στα οποία δένουν
διάφορες κορδέλες. Ο κάθε ένας τραβάει από μια κορδέλα και παίρνει τα αντικείμενο που του αν-
23
24. τιστοιχεί( κάθε αντικείμενο έχει συμβολικό χαρακτήρα). Ένα λοιπόν από αυτά τα πράγματα είναι το
αλάτι που συμβολίζει πως η ζωή του ατόμου που το τράβηξε θα γίνει πιο ‘‘ενδιαφέρουσα’’.
ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΗΜΑΤΑ
ΤΟ ΑΛΑΤΙ ΚΑΙ Η ΠΑΡΕΑ ΤΟΥ
ΑΛΑΤΙ ΚΑΙ ΠΙΠΕΡΙ ΦΙΛΟΙ, ΕΧΘΡΟΙ Ή ΤΑΙΡΙ?
ΜΑΖΙ ΣΤΗ ΚΑΤΣΑΡΟΛΑ ΤΟΥΣ ΒΛΕΠΕΙ ΚΙ Η ΦΡΑΝΤΖΟΛΑ.
ΖΑΧΑΡΗ ΚΑΙ ΑΛΑΤΙ ΠΑΝΤΑ ΠΛΑΤΗ ΜΕ ΠΛΑΤΗ.
ΑΣΠΡΟ ΧΡΩΜΑ ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ, ΤΟ ’ΝΑ ΑΛΜΥΡΟ, Τ’ ΑΛΛΟ ΓΛΥΚΟ.
ΡΙΓΑΝΗ ΚΑΙ ΑΛΑΤΙ ΚΑΝΟΥΝ ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΠΑΡΤΙ
ΣΤΟ ΦΟΥΡΝΟ ΜΕ ΠΑΤΑΤΕΣ, ΣΤΙΣ ΝΤΟΜΑΤΟΣΑΛΑΤΕΣ.
ΑΛΑΤΙ ΚΑΙ ΣΑΡΔΕΛΑ ΣΤΟΝ ΤΕΝΕΚΕ ΜΕ ΤΡΕΛΑ!
ΑΛΑΤΙ ΣΤΗΝ ΕΛΙΑ ΚΑΙ ΑΜΕΣΩΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΛΙΑ!
ΑΛΑΤΙ ΚΑΙ ΛΑΔΑΚΙ ΚΟΥΒΕΝΤΑ ΣΤΟ ΠΙΑΤΑΚΙ!
ΚΑΛΟΥΝ ΚΑΙ ΤΟ ΛΕΜΟΝΙ ΠΟΥ ΜΟΝΟ ΜΑΡΑΖΩΝΕΙ.
ΨΩΜΙ ΚΑΙ ΑΛΑΤΙ ΤΡΩΝΕ ΟΙ ΦΙΛΟΙ ΠΟΥ ΑΓΑΠΙΟΥΝΤΑΙ
ΣΤΙΣ ΛΥΠΕΣ, ΣΤΙΣ ΧΑΡΕΣ ΤΙΣ ΠΙΟ ΞΕΧΩΡΙΣΤΕΣ.
Ο βασιλιάς με τις τρεις κόρες
Μια φορά κι έναν καιρό, ζούσε ένας βασιλιάς με τις τρεις όμορφες κόρες του. Τις αγαπούσε πολύ
και τις τρεις, αλλά και αυτές τον λάτρευαν. Μια μέρα που καθόταν ο βασιλιάς μαζί τους, τις ρώτησε,
όπως ρωτούν όλοι οι πατεράδες, αν τον αγαπούν. Και οι βασιλοπούλες είπαν και οι τρεις μαζί «Και
το ρωτάς πατέρα». «Πόσο με αγαπάς εσύ» ρώτησε τη μεγάλη. «Σ’ αγαπώ πατέρα μου σαν το
χρυσάφι», του αποκρίθηκε εκείνη. «Μπράβο κόρη μου», είπε ευχαριστημένος. «Εσύ» ρώτησε τη
δεύτερη κόρη του. «Εγώ σε αγαπώ σαν το ασήμι πατέρα μου», είπε γλυκά η δεύτερη. «Εύγε παιδί
μου», είπε ο βασιλιάς και τη χάιδεψε τρυφερά. «Κι εσύ», ρώτησε τη μικρότερη. «Εγώ πατέρα σε
αγαπώ σαν το αλάτι», είπε η μικρή. «Σαν το αλάτι» φώναξε θυμωμένος ο βασιλιάς. «Μα αυτή δεν
είναι αγάπη, κόρη μου. Δεν το περίμενα αυτό από εσένα. Δεν θέλω να σε βλέπω πια». Στενοχω-
ρημένη η βασιλοπούλα, κλείστηκε στο δωμάτιό της μια και δεν ήθελε ο πατέρας της να την ξαναδεί
και σκεφτόταν πώς να του αποδείξει ότι τον αγαπά. Ένα πρωί, λοιπόν, κατέβηκε στις βασιλικές
κουζίνες, παράγγειλε ένα μεγάλο γεύμα για τον πατέρα της και του μήνυσε μάλιστα ότι θα του έ-
φτιαχνε η ίδια τα καλύτερα φαγητά. Στολίστηκε το βράδυ, στολίστηκαν και οι δύο άλλες αδερφές
της και πέρασαν όλοι μαζί στην τραπεζαρία του παλατιού. Η μικρή κόρη είχε στολίσει το τραπέζι.
Άστραφταν τα ολόχρυσα πιάτα και τα ποτήρια και έλαμπαν από το ασήμι τα μαχαίρια και τα πιρού-
νια. Σαν άρχισε, όμως, να τρώει ο βασιλιάς τα φαγητά που του είχε μαγειρέψει η κόρη του, έσπρω-
24
25. ξε το ολόχρυσο πιάτο μακριά. Δοκίμασε το δεύτερο φαγητό. Ήταν πιο άνοστο από το πρώτο και ας
ήταν και αυτό μέσα σε ολόχρυσο πιάτο. Τίποτα δεν του άρεσε. Όλα ήταν άνοστα και καθόταν νησ-
τικός και στενοχωρημένος. Τότε έσκυψε η βασιλοπούλα και του είπε «Μήπως θέλεις να δοκιμάσεις
από το δικό μου πιάτο βασιλιά μου». Ο βασιλιάς δοκίμασε από το φαγητό της και το βρήκε θαυμά-
σιο. «Αυτό είναι φαί!!» είπε χαρούμενος. Πήρε μπροστά του το γυάλινο πιάτο της και έφαγε με με-
γάλη όρεξη. «Τι του έχεις βάλει και είναι τόσο νόστιμο», ρώτησε τη μικρή του κόρη. Και εκείνη του
απάντησε πονηρά «Αλάτι, πατέρα Αλάτι». Ο βασιλιάς κατάλαβε ότι άδικα είχε θυμώσει με τη μικρή
του κόρη. Είδε πως δεν είναι μόνο το χρυσάφι και το ασήμι που αξίζουν. Και από τότε ένιωσε πε-
ρήφανος για την αγάπη και την εξυπνάδα της μικρής του κόρης.
Ο Ιβάν, το αλάτι και ο γίγαντας
Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας έμπορος και είχε τρεις γιους. Ο νεότερος γιος ονομαζόταν Ιβάν ο
ανόητος.
Μια μέρα, αγόρασε μια φθηνή βάρκα και πήγε στη θάλασσα. Μετά από τέσσερις μέρες, ο αέρας
τον έσπρωξε σε ένα απομακρυσμένο νησί, όπου βρήκε ένα βουνό με αγνό ρώσικο αλάτι. Το φόρ-
τωσε στη βάρκα του και ταξίδεψε σε μια άλλη χώρα με την ελπίδα να το πουλήσει. H χώρα που
ξεφόρτωσε ο Ιβάν δεν είχε δει ποτέ πριν αλάτι και οι κάτοικοι της δεν αναγνώριζαν την αξία του.
Έτσι, ο Ιβάν τρύπωσε στην κουζίνα του βασιλιά και έριξε αλάτι σε όλες τις τροφές. Ο βασιλιάς ξετ-
ρελάθηκε με τη γεύση του φαγητού τόσο πολύ που αποφάσισε να αγοράσει όλο το αλάτι από τον
Ιβάν με αντάλλαγμα ασήμι και χρυσό. Επίσης, επέτρεψε στον Ιβάν να αρραβωνιαστεί την κόρη το-
υ, μια πανέμορφη πριγκίπισσα.
Όταν ο Ιβάν επέστρεψε σπίτι του, με τη νύφη και τα πλούτη του, τα αδέρφια του ζήλεψαν και τον
απήγαγαν. Τον πήραν και τον πέταξαν στη θάλασσα. Ο μεγαλύτερο αδελφός έκλεψε την γυναίκα
του Ιβάν και κανόνισε να την παντρευτεί.
O Ιβάν κολύμπησε σε ένα κοντινό νησί και διασώθηκε από έναν τεράστιο γίγαντα. Ο γίγαντας λυ-
πήθηκε και κουβάλησε τον Ιβάν στους ώμους του πέρα από τη θάλασσα, στην πατρίδα του. Ο γί-
γαντας του είπε ότι αν μιλήσει σε οποιονδήποτε για την διάσωσή του θα τον σκοτώσει! Ο Ιβάν υ-
ποσχέθηκε ότι θα το κρατήσει μυστικό. Έτσι ευχαρίστησε το γίγαντα και επέστρεψε στο σπίτι του.
Όταν επέστρεψε στο σπίτι ο Ιβάν είπε στον πατέρα του τι του είχε συμβεί. Ο πατέρας θύμωσε και
έδιωξε τους γιους του από το σπίτι. Ο Ιβάν ξαναπαντρεύτηκε με τη γυναίκα του και γιόρτασαν με
ένα μεγάλο γλέντι την ένωσή τους. Κατά τη διάρκεια της γιορτής, ο Ιβάν μέθυσε και είπε την ιστορία
για τη διάσωσή του από το γίγαντα στους καλεσμένους του.
Ακριβώς τότε, ο γίγαντας εμφανίστηκε και είπε στον Ιβάν ότι επειδή δεν είχε κρατήσει την υπόσχε-
σή του θα έπρεπε να τον σκοτώσει. Ο Ιβάν προσπάθησε να απολογηθεί στο γίγαντα και να του
εξηγήσει ότι εξαιτίας της μέθης του τα φανέρωσε όλα. Ο γίγαντας που δεν είχε ξανακούσει ποτέ τι
σημαίνει να μεθάει κανείς, θέλησε να μάθει. Έτσι ο Ιβάν διέταξε να δοθούν στο γίγαντα εκατό γα-
λόνια βαρελίσιου κρασιού. Ο γίγαντας τα ήπιε όλα και μεθυσμένος κατέστρεψε το χωριό και κοιμή-
θηκε για τρεις ημέρες και τρεις νύχτες. Όταν ο γίγαντας ξύπνησε, είδε τι είχε προκαλέσει στο χωριό
του Ιβάν και του είπε «Τώρα κατάλαβα τι είναι το μεθύσι». Στη συνέχεια είπε στον Ιβάν ότι δεν θα
τον σκοτώσει και από δω και μπρος θα μπορούσε να λέει σε όποιον θέλει για τη διάσωσή του.
Εδώ τελειώνει n ιστορία τον Ιβάν… και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα!
25
26. ΕΘΙΜΑ
Στα νησιά μας συνήθιζαν πριν φασκιώσουν το νεογέννητο να του περάσουν το σώμα με αλάτι για
να γίνει το δέρμα του γερό και για να αποτρέψουν τα κακά πνεύματα που έρχονται να του κάνουν
κακό.
Οι νοικοκυρές χρησιμοποιούσαν το αλάτι όταν έφτιαχναν το σαπούνι αλλά και ως φυσικό καθαρτι-
κό και λευκαντικό
ΤΟ ΠΡΩΙ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΥΠΟΔΟΧΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΜΕ ΤΟ ΡΙΞΙΜΟ ΑΛΑΤΙΟΥ
ΣΤΗ ΦΩΤΙΑ, «ΕΤΣΙ ΟΠΩΣ ΣΚΑΕΙ ΤΟ ΑΛΑΤΙ,ΕΤΣΙ ΝΑ ΣΚΑΣΟΥΝ ΟΙ ΕΧΘΡΟΙ»
ΠΡΟΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΔΥΣΙΔΑΙΜΟΝΙΕΣ
ΤΟ ΑΛΑΤΙ ΔΙΧΝΕΙ ΤΑ ΔΑΙΜΟΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΑΝΕΠΙΘΗΜΗΤΟΥΣ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ.
ΑΝ ΧΥΘΕΙ ΑΛΑΤΙ ΚΑΤΑ ΛΑΘΟΣ ΕΙΝΑΙ ΓΡΟΥΣΟΥΖΙΑ ΚΑΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΡΙΞΕΙΣ ΠΙΣΩ ΣΟΥ ΠΑΝΩ
ΑΠΟ ΤΟΝ ΩΜΟ ΣΟΥ.
ΑΛΑΤΙΣΜΕΝΟ... ΛΕΓΕΙΝ
ΑΝΑΛΑΤΟΣ
Ανάλατο χαρακτηρίζεται κατά κυριολεξία αυτό που δεν περιέχει αλάτι ή το περιέχει αρκετή ποσότη-
τα. Δανειζόμαστε όμως τη λέξη και τη χρησιμοποιούμε μεταφορικά για να χαρακτηρίσουμε «ανάλα-
το» τον άνθρωπο που δεν έχει χάρη, γούστο ή νοστιμιά. Με δεδομένο ότι τα στοιχεία αυτά της
προσωπικότητας πάντα ήταν ζητούμενα, οι άνθρωποι κατά τα παλαιότερα χρόνια συνήθιζαν να
αλατίζουν τα νεογνά όχι μόνο για να γίνουν ευφυείς, πνευματώδεις ενήλικες, καθώς και το αλάτι
υπήρξε σύμβολο ευφυΐας από τα αρχαία χρόνια.
ΒΑΛ’ΤΟ ΣΤΗ ΣΑΛΑΜΟΥΡΑ
Σαλαμούρα ονομάζεται κοινώς η άλμη, το νερό δηλαδή που περιέχει μεγάλη ποσότητα αλατιού και
χρησιμεύει για τη διατήρηση ψαριών, ελιών και άλλων εδωδίμων. Σαλαμούρα λέμε μεταφορικά και
το φαγητό που είναι υπερβολικά αλμυρό( πχ αυτή η σούπα δεν τρώγεται, είναι σκέτη σαλαμούρα),
ενώ άλλοτε λέμε ειρωνικά τη φράση «Βάλ’το στη σαλαμούρα» για κάτι που όχι μόνο φαίνεται να
μην είναι χρήσιμο, αλλά και που αμφισβητείται η μελλοντική του χρήση.
ΑΙΝΙΓΜΑ ΑΠΟ ΕΛΛΑΔΑ (ΚΡΗΤΗ)
ΣΕ ΚΗΠΟ ΔΕΝ ΦΥΤΕΥΕΤΑΙ ΣΕ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΟΧΙ,ΚΙ Ο ΒΑΣΙΛΕΑΣ ΤΟ ΓΕΥΕΤΑΙ ΚΑΙ ΟΛΟΣ Ο
ΚΟΣΜΟΣ ΤΟ ΧΕΙ.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ; ΤΟ ΑΛΑΤΙ !
26
27. ΑΛΑΤΙΣΜΕΝΕΣ….ΦΡΑΣΕΙΣ
Θα σε αλατίσω (= θα σε τιμωρήσω).
Το ψέμα είναι το αλάτι της αλήθειας (= όχι μόνο δεν είναι δυνατή η αλήθεια χωρίς ψέμα, αλλά το
ψέμα νοστιμίζει την αλήθεια).
Σε ξένο φαί αλάτι μη ρίχνεις. (= μην ανακατεύεσαι σε ξένες υποθέσεις).
ΑΛΑΣ ΚΑΙ ΤΡΑΠΕΖΑΝ ΜΗ ΠΑΡΑΒΑΙΝΕΙΝ.
ΜΑΖΙ ΦΑΓΑΜΕ ΨΩΜΙ ΚΑΙ ΑΛΑΤΙ.
ΤΟΝ ΕΚΑΝΕ ΤΟΥ ΑΛΑΤΙΟΥ.
ΑΛΑΤΙ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΖΩΗ ΤΗΝ ΝΟΣΤΙΜΙΖΕΙ.
Η ΕΛΕΗΜΟΣΥΝΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΠΛΟΥΤΟΥ.
ΕΥΦΥΟΛΟΓΙΑ ΧΩΡΙΣ ΦΡΟΣΥΝΗ ΕΙΝΑΙ ΑΛΑΤΙ ΧΩΡΙΣ ΚΡΕΑΣ.
Η ΠΕΙΡΑ ΚΑΙ Η ΣΚΕΨΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΜΑΣ, ΟΤΙ Η ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΑΛΑΤΙ ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΓΗΤΟ
ΜΑΣ.
ΑΛΗΘΕΙΑ ΧΩΡΙΣ ΨΕΜΑΤΑ ΦΑΙ ΧΩΡΙΣ ΑΛΑΤΙ.
Ο ΝΟΙΚΟΚΥΡΗΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΣΠΙΤΙΟΥ ΜΑΣ.
ΧΩΡΙΣ ΑΛΑΤΙ Η ΓΟΡΤΗ ΧΑΛΑΕΙ (ΠΟΛΩΝΙΑ).
ΟΙ ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΟΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ.
ΓΕΡΟΝΤΩΝ ΠΑΡΕ ΤΗΝ ΒΟΥΛΗ ΚΙ ΑΝΡΘΩΠΩΝ ΜΑΘΗΜΕΝΩΝ ΟΠΟΥ ΕΧΟΥΝΕ ΠΟΛΥ ΨΩΜΙ
ΚΑΙ ΑΛΑΤΙ ΦΑΓΩΜΕΝΟ.
Καταλήγοντας , λοιπόν ,μπορούμε να πούμε ότι το αλάτι το οποίο αποτελείται από χλωριούχο νάτ-
ριο NaCl είναι βασικό συστατικό της… τέχνης.
Σε διάφορα μέρη του κόσμου μπορεί κάποιος να επισκεφτεί μουσεία ή χώρους που φιλοξενούν
έργα τέχνης φτιαγμένα από αλάτι. Το αλάτι κατέχει σημαντική θέση στη ζωή των λαών, στις συνή-
θειες, στη θρησκεία και στις παραδόσεις τους καθώς επίσης αναφέρεται σε πολλές παροιμίες. Τέ-
λος μέχρι σήμερα έχουν διατηρηθεί αρκετές προλήψεις σχετικά με το αλάτι.
27
