1. หัวหน้าทัวร์กับมัคคุเทศก์
(Tour Leader and
Tour Guide)
หัวหน้าทัวร์และมัคคุเทศก์เป็นองค์ประกอบหนึ่งที่ส�ำคัญของ
การท่องเที่ยว เพราะเป็นบุคคลที่จะน�ำพาและอ�ำนวยความสะดวก
ตลอดจนให้การต้อนรับนักท่องเที่ยวเปรียบเสมือนเป็นทูตและเป็น
ตัวแทนของบริษัทท่องเที่ยวหรือบริษัททัวร์ และเป็นตัวแทนประชาชน
ในท้องถิ่นเพื่อสร้างความเข้าใจอันดีระหว่างนักท่องเที่ยวผู้มาเยือนกับ
คนในท้องถิน ดังนัน หัวหน้าทัวร์และมัคคุเทศก์จงเป็นบุคคลทีทำหน้าที่
่
้
ึ
่ �
น�ำนักท่องเที่ยว ลูกทัวร์ไปยังสถานที่ท่องเที่ยวต่าง ๆ โดยมีการแนะน�ำ
และให้ความรู้ที่เกี่ยวข้องกับสถานที่ท่องเที่ยวนั้น ๆ รวมไปถึงการ
อ�ำนวยความสะดวกและการดูแลความปลอดภัยให้กับนักท่องเที่ยว
ส�ำหรับความเป็นมาของมัคคุเทศก์นนเริมรูจกกันอย่างแพร่หลาย
ั้ ่ ้ ั
ประมาณกลางคริสต์ศตวรรษที่ 18 เมื่อบริษัทโทมัสคุกได้จัดน�ำเที่ยว
โดยทางรถไฟในประเทศอังกฤษและขยายการน�ำเที่ยวไปยังประเทศ
อื่น ๆ ให้กับคนจ�ำนวนมากจึงต้องมีมัคคุเทศก์คอยดูแลและอ�ำนวย

2. 2
ความสะดวกให้กับนักท่องเที่ยวพร้อมทั้งน�ำชมสถานที่ส�ำคัญ ๆ ตลอด
จนมีความรู้และข้อมูลของสถานที่ไว้คอยอธิบายให้แก่นักท่องเที่ยว
(บุญเลิศ จิตตั้งวัฒนา, 2549)
ส่วนความเป็นมาของมัคคุเทศก์ในประเทศไทยเพิ่งเป็นที่ร้จกกัน
ูั
อย่างแพร่หลายภายหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 เมื่อมีชาวต่างประเทศ
เดินทางเข้ามาในประเทศไทยเป็นจ�ำนวนมาก และได้ว่าจ้างผู้ที่มีความ
รู้ภาษาต่างประเทศเพื่อท�ำหน้าที่เป็นมัคคุเทศก์ กระทั่ง พ.ศ. 2535 ได้
มีพระราชบัญญัติธุรกิจน�ำเที่ยวและมัคคุเทศก์ โดยมีกฎข้อบังคับให้
ผู้ที่จะประกอบอาชีพมัคคุเทศก์จะต้องมีใบอนุญาตการเป็นมัคคุเทศก์
และมีความรูตามหลักสูตรทีสำนักพัฒนาการท่องเทียวภายใต้กระทรวง
้
่�
่
การท่องเที่ยวและกีฬาก�ำหนด และมัคคุเทศก์ทุกคนจะต้องติดบัตร
มัคคุเทศก์ในเวลาที่ปฏิบัติหน้าที่

3. 3
มัคคุเทศก์นับเป็นอาชีพสงวนที่ส�ำคัญ ซึ่งมีไว้ส�ำหรับผู้ประกอบ
อาชีพชาวไทยที่จะต้องมีคุณสมบัติ มีความรู้และความสามารถ รวม
ไปถึงต้องศึกษาในวิชาชีพนี้มาโดยตรง หรือผ่านกระบวนการอบรม
ทดสอบ เลือกสรรกลั่นกรอง จนได้วุฒิบัตรใบประกอบวิชาชีพ ทั้งนี้
เพราะมัคคุเทศก์เป็นผู้มีความส�ำคัญต่อประเทศชาติ เป็นผู้เผยแพร่
ขนบธรรมเนียม ประเพณีอันดีงาม ความเป็นเอกลักษณ์ของแหล่ง
ท่องเที่ยวและสร้างสรรค์ประเทศชาติ ท�ำให้นักท่องเที่ยวได้รับความรู้
ใหม่ ๆ รวมไปถึงประสบการณ์ ความสนุกสนานเพลิดเพลินตามวัตถุ
ประสงค์ในการเดินทางท่องเทียวในแต่ละครัง มัคคุเทศก์จะมีสวนท�ำให้
่
้
่
นักท่องเทียวประทับใจในสถานทีทองเทียวและกล่าวถึงสิงอันดีงามและ
่
่ ่ ่
่
ส่งผลต่อภาพลักษณ์ที่ดีของประเทศ
มัคคุเทศก์ (Guide)
ค�ำว่า “มัคคุเทศก์” ได้มีค�ำจ�ำกัดความไว้หลากหลาย ในที่นี้จะ
พิจารณาความหมายของค�ำว่ามัคคุเทศก์ไว้ 2 ลักษณะ คือ ความหมาย
ตามศัพท์ และความหมายตามกฎหมาย ดังนี้
ความหมายของค�ำว่า “มัคคุเทศก์” ตามศัพท์ในพจนานุกรม
ฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2542 ให้ความหมายไว้ว่า มัคคุเทศก์
หมายถึง ผู้น�ำทาง ผู้ชี้ทาง ผู้บอกทาง ผู้น�ำเที่ยว
ความหมายตามศั พ ท์ ข องค� ำ ว่ า “มั ค คุ เ ทศก์ ” ในเชิ ง ภาษา
มัคคุเทศก์มีรากศัพท์มาจากภาษาบาลีว่า มคฺค + อุทฺเทสก แปลว่า
ผู้น�ำทาง ผู้อธิบายทาง (มคฺค = ทาง, อุทฺเทสก = ผู้น�ำ ผู้อธิบาย) และ
ตามความหมายที่คนส่วนใหญ่เข้าใจนั้น มัคคุเทศก์จะหมายถึงผู้ที่ท�ำ

4. 4
หน้าที่น�ำผู้อื่นไปยังสถานที่ต่าง ๆ และให้ค�ำอธิบายแนะน�ำเกี่ยวกับ
สถานที่นั้น ๆ
ส่วนความหมายของค�ำว่า “มัคคุเทศก์” ในเชิงกฎหมายตาม
ความในพระราชบัญญัติธุรกิจน�ำเที่ยวและมัคคุเทศก์ พ.ศ. 2551
มาตราที่ 4 ได้กล่าวไว้ว่า มัคคุเทศก์ หมายถึง ผู้ให้บริการเป็นปกติ
ธุระในการน�ำนักท่องเที่ยวไปยังสถานที่ต่าง ๆ โดยให้บริการเกี่ยวกับ
ค�ำแนะน�ำและความรู้ด้านต่าง ๆ แก่นักท่องเที่ยว
จากความหมายข้างต้นที่กล่าวมา มัคคุเทศก์มีงานส�ำคัญ 2
ประการ คือ การน�ำนักท่องเที่ยวและการให้ความรู้โดยการอธิบายน�ำ
ชมสถานที่ต่าง ๆ ซึ่งแต่ละประเทศจะมีข้อก�ำหนดตามกฎหมายให้
อาชีพมัคคุเทศก์ เป็นอาชีพสงวนส�ำหรับบุคคลที่มีสัญชาติของประเทศ
นั้น ๆ จึงจะประกอบอาชีพได้ (การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ททท.),

5. 5
2551)
ส่วนค�ำในภาษาอังกฤษ มัคคุเทศก์ มีความหมายตรงกับค�ำว่า
Guide หรือ Tour Guide หรือ Tourist Guide แต่โดยปกติแล้วทั้ง 3
ค�ำ หมายถึง มัคคุเทศก์ที่ท�ำหน้าที่น�ำชมสถานที่ต่าง ๆ
ส่วน Courier และ Tour Leader จะใช้กับหัวหน้าทัวร์ที่คอย
อ�ำนวยความสะดวกแก่นักท่องเที่ยวในด้านการเดินทาง การจัดท�ำ
บัตรที่นั่ง การจัดห้องพัก การอ�ำนวยความสะดวกเกี่ยวกับเอกสาร
พิธีการตรวจคนเข้าเมือง ส่วนหัวหน้าทัวร์ที่น�ำนักท่องเที่ยวไปบาง
ประเทศ เช่น ประเทศแถบยุโรป สหรัฐอเมริกา ออสเตรเลีย จะต้อง
ท�ำหน้าที่มัคคุเทศก์รวมไปถึงอ�ำนวยความสะดวกแก่นักท่องเที่ยวด้าน
การพักแรม ด้านการรับประทานอาหาร ด้านการเดินทาง และด้าน
อื่น ๆ
หัวหน้าทัวร์ (Tour Leader)
ค�ำว่า “หัวหน้าทัวร์” “ผู้น�ำเที่ยว” ในพระราชบัญญัติธุรกิจ
น�ำเที่ยวและมัคคุเทศก์ พ.ศ. 2551 มาตราที่ 4 ได้ระบุความหมายของ
ค�ำว่า ผู้น�ำเที่ยว แยกต่างหากอย่างชัดเจน โดยผู้น�ำเที่ยวหมายถึงผู้รับ
ผิดชอบในการดูแล และอ�ำนวยความสะดวกแก่นักท่องเที่ยวในการ
เดินทางไปท่องเที่ยวในต่างประเทศ ส่วนหัวหน้าทัวร์เป็นภาษาพูดที่
เรียกผู้น�ำเที่ยวนั่นเอง และมัคคุเทศก์กับผู้น�ำเที่ยวจึงไม่ใช่บุคคลคน
เดียวกันหากแต่จะท�ำหน้าที่คล้าย ๆ กัน คือ มัคคุเทศก์จะท�ำหน้าที่
บรรยายให้ความรู้ และน�ำเที่ยวในประเทศ ส่วนหัวหน้าทัวร์หรือผู้น�ำ
เทียวจะท�ำหน้าทีอำนวยความสะดวก และน�ำนักท่องเทียวไปท่องเทียว
่
่�
่
่

6. 6
ยังต่างถิ่นหรือต่างประเทศ
ดังนั้น จากความหมายข้างต้นผู้ที่ท�ำหน้าที่น�ำนักท่องเที่ยวไปยัง
ที่ ต่าง ๆ โดยไม่ได้ให้ความรู้ จึงยังไม่สามารถเรียกว่ามัคคุเทศก์ได้ เช่น
ผู้รับส่งนักท่องเที่ยวจากท่าอากาศยานไปยังโรงแรมอย่างเดียวเราเรียก
บุคคลผูนวา “ผูรบ-ส่งนักท่องเทียว” (Transfer Personal) แต่ทำหน้าที่
้ ี้ ่ ้ ั
่
�
ให้ข้อมูลความรู้ในระหว่างการรับส่งนักท่องเที่ยวไปพร้อมกันนั้น ก็
สามารถเรียกได้ว่า “มัคคุเทศก์ระหว่างรับ-ส่ง” (Transfer Guide)
ในบางครั้งเราก็ควรแยกความหมายและหน้าที่ระหว่างมัคคุเทศก์ (Guide) กับหัวหน้าทัวร์ (Tour Leader) ออกจากกันให้ชัดเจน
เนื่องมาจากในหลายประเทศมีกฎหมายก�ำหนดให้ผู้ที่ท�ำหน้าที่เป็น
มัคคุเทศก์ต้องเป็นคนสัญชาติของตนเท่านั้น เช่นเดียวกับประเทศไทย
ซึ่งถ้าใช้ค�ำ 2 ค�ำนี้มาปะปนกันอาจจะท�ำให้เกิดความสับสนได้ เนื่อง

7. 7
จากมัคคุเทศก์มักเป็นคนท้องถิ่นหรือคนที่มีสัญชาติในประเทศนั้น ๆ
สามารถพูดภาษาของนักท่องเที่ยวหรือสื่อสารกับนักท่องเที่ยวได้เข้าใจ
เป็นบุคคลที่สามารถบรรยายเล่าเรื่องราวต่าง ๆ ของท้องถิ่นไม่ว่าจะ
เป็นประวัติศาสตร์ วัฒนธรรมประเพณี วิถีชีวิต โบราณสถาน โบราณ
วัตถุ แหล่งท่องเที่ยวที่น่าสนใจ งานของมัคคุเทศก์จะจ�ำกัดอยู่ใน
ขอบเขตการให้ความรู้ในเรื่องต่าง ๆ ส่วนหัวหน้าทัวร์จะเป็นผู้น�ำกลุ่ม
นักท่องเที่ยวที่เรียกกันโดยรวมว่า “ลูกทัวร์” หัวหน้าทัวร์จะท�ำหน้าที่
รับผิดชอบการเดินทางของนักท่องเที่ยวลูกทัวร์ตั้งแต่เริมต้นทีสนามบิน
่
่
ต้นทางจนเดินทางกลับถึงสนามบิน เดิมงานเอกสารที่เกี่ยวการเดินทาง
ทั้งหมด ได้แก่ ใบตรวจคนเข้าเมือง (ตม.) (Immigration Form) ใบ
ส�ำแดงสินค้า (Custom Declare) บัญชีรายชื่อจัดห้องพัก (Rooming
List) และเป็นผู้ประสานงานกับมัคคุเทศก์ท้องถิ่น (Local Guide) ต้อง
รับผิดชอบงานเกือบตลอด 24 ชั่วโมง (ฉันทัช วรรณถนอม, 2551)
ความแตกต่างระหว่างมัคคุเทศก์กับหัวหน้าทัวร์
เพื่อให้เห็นภาพชัดเจนจึงขอยกตัวอย่างเพื่อให้เห็นหน้าที่และ
ความแตกต่างระหว่างมัคคุเทศก์กับหัวหน้าทัวร์ในการจัดน�ำกลุ่มนัก
ท่องเที่ยวไปท่องเที่ยวต่างประเทศที่เรียกว่าการท่องเที่ยวแบบ Outbound สมมุติว่าน�ำนักท่องเที่ยวไปประเทศเวียดนาม ผู้ที่จะท�ำหน้าที่
เป็นหัวหน้าทัวร์ (Tour Leader) คือ ผูทเี่ ป็นตัวแทนของบริษทท่องเทียว
้
ั
่
ที่เป็นคนไทยน�ำนักท่องเที่ยวชาวไทยไปยังประเทศเวียดนาม เมื่อเดิน
ทางถึงประเทศเวียดนาม ผู้ที่จะท�ำหน้าที่เป็นมัคคุเทศก์ (Guide) คือ
ตัวแทนของบริษัทน�ำเที่ยวของประเทศเวียดนาม ซึ่งก็คือ มัคคุเทศก์

8. 8
คนเวียดนามที่สามารถพูดภาษาไทยได้ และมีบัตรมัคคุเทศก์ในการ
น�ำเที่ยวที่รัฐบาลเวียดนามให้การรับรอง หรือที่เราเรียกว่า มัคคุเทศก์
ท้องถิ่น (Local Guide)
มัคคุเทศก์ท้องถิ่นที่น�ำเที่ยวชาวไทยในประเทศเวียดนามนี้โดย
มากสามารถพูดสื่อหรืออธิบายเป็นภาษาไทยได้ เนื่องจากอาจเป็น
คนไทยที่ไปประกอบวิชาชีพหรือมีครอบครัวกับชาวเวียดนาม หรือ
อาจเป็นคนสัญชาติเวียดนามที่ฝึกพูดภาษาไทยเพื่อประกอบวิชาชีพ
การน�ำเที่ยวโดยเฉพาะ
หัวหน้าทัวร์ (Tour Leader) ถึงแม้จะมีหน้าที่หลักในการอ�ำนวย
ความสะดวกให้แก่นักท่องเที่ยวลูกทัวร์ แต่ก็ควรมีความรู้เกี่ยวกับ
ประเทศที่ไปเยือนด้วยเพื่อที่จะได้อธิบายให้นักท่องเที่ยวลูกทัวร์ได้รับ
ทราบข้อมูลต่าง ๆ ขณะเดินทางท่องเที่ยว เพราะในบางประเทศ

9. 9
ระหว่างการเดินทาง บางช่วงจะไม่มีมัคคุเทศก์ท้องถิ่นไปด้วย นอกจาก
นี้หัวหน้าทัวร์อาจท�ำหน้าที่ในการแปลความจากมัคคุเทศก์ท้องถิ่น
(Local Guide) ให้นักท่องเที่ยวลูกทัวร์ได้เข้ าใจมากขึ้น เนื่องจาก
บางครั้งมัคคุเทศก์ท้องถิ่นอาจสื่อสารไม่ชัดเจน ในบางโอกาสโดย
เฉพาะช่วงเทศกาล มัคคุเทศก์ท้องถิ่นอาจขาดแคลน ดังนั้น ผู้ที่ท�ำ
หน้าที่หัวหน้าทัวร์ต้องท�ำหน้าที่ทั้ง 2 อย่างควบคู่กันไปให้ได้อย่างมี
ประสิทธิภาพ
จากเหตุผลดังกล่าวข้างต้นจะเห็นได้วา หัวหน้าทัวร์กบมัคคุเทศก์
่
ั
ท้องถินเป็นบุคคลทีมความส�ำคัญไม่แพ้กน เพราะทังสองจะต้องช่วยกัน
่
่ี
ั
้
ท�ำให้การเดินทางท่องเที่ยวเป็นไปด้วยความราบรื่น ท�ำให้นักท่องเที่ยว
ลูกทัวร์ได้รับความรู้ สนุกสนาน และถึงแม้ว่ามัคคุเทศก์ท้องถิ่นจะ
ท�ำงานในช่วงระยะเวลาอันสั้นและไม่ได้อยู่กับนักท่องเที่ยวตลอดเวลา
เหมือนหัวหน้าทัวร์แต่มัคคุเทศก์ท้องถิ่นก็ยังคงความส�ำคัญอยู่เพราะ
เป็นคนท้องถินทีมความรูทกเรือง ดังนัน หัวหน้าทัวร์จงจ�ำเป็นต้องอาศัย
่ ่ี
้ ุ ่
้
ึ
มัคคุเทศก์ท้องถิ่นเป็นผู้ให้ค�ำแนะน�ำและช่วยเหลือในทุก ๆ ด้าน หาก
ขาดมัคคุเทศก์ท้องถิ่น หัวหน้าทัวร์ก็ไม่สามารถที่จะให้ข้อมูลได้ครบ
ถ้วน และน�ำนักท่องเที่ยวไปยังสถานท่องเที่ยวที่รับประทานอาหาร
ของที่ระลึก และที่ส�ำคัญในหลายประเทศอาชีพมัคคุเทศก์เป็นอาชีพ
สงวนมีไว้ส�ำหรับคนในประเทศนั้น ๆ หัวหน้าทัวร์ไม่สามารถท�ำหน้าที่
เป็นมัคคุเทศก์ เพราะจะเป็นการท�ำผิดกฎหมายของประเทศนั้น ๆ
ส่วนการน�ำเที่ยวแบบภายในประเทศ (Domestic) หรือการน�ำ
นักท่องเที่ยวชาวไทยเที่ยวในประเทศ บุคคลที่ท�ำหน้าที่เป็นมัคคุเทศก์
กับหัวหน้าทัวร์มักเป็นบุคคลคนเดียวกันจะน�ำนักท่องเที่ยวคนไทย
เที่ยวในประเทศ จึงไม่จ�ำเป็นที่จะต้องให้ใครมาท�ำหน้าที่ให้ข้อมูล

10. 10
ความรูใด ๆ อีก เพราะมัคคุเทศก์ไทยย่อมมีความรูดเี กียวกับประเทศไทย
้
้ ่
อยู่แล้ว ยกเว้นต้องเข้าไปเที่ยวในสถานที่ที่เฉพาะ และต้องอาศัยผู้รู้
เฉพาะด้าน หรือต้องเข้าไปในสถานที่ที่ก�ำหนดให้ใช้บริการน�ำเที่ยวจาก
เจ้าหน้าที่ของแหล่งท่องเที่ยวนั้น ๆ เท่านั้น เช่น การเข้าไปในพระที่นั่ง
วิมานเมฆ การเยี่ยมชมพิพิธภัณฑ์บางแห่ง และเขตพื้นที่ในบางจุดของ
อุทยานแห่งชาติ
จากความหมายเกี่ยวกับมัคคุเทศก์ข้างต้นยังมีค�ำอีกหลายค�ำ
ที่มีความหมายเหมือนหรือใกล้เคียงกับค�ำว่ามัคคุเทศก์ (Guide) แต่
อาจใช้เรียกเป็นชื่อเฉพาะหรือเรียกตามลักษณะของการน�ำเที่ยว อย่าง
เช่น
มัคคุเทศก์ในประเทศ (Domestic Guide) คือ ผูทนำคนไทยเทียว
้ ี่ �
่
ในประเทศ หรือเป็นการน�ำเทียวบุคคลทีมถนพ�ำนักถาวรในประเทศไทย
่
่ ี ิ่
เดินทางท่องเที่ยวภายในประเทศของตนเอง