I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

1. Kütüphaneler Sanal
Güzergâhlara Mı Dönüşüyor?
Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
-1
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

2. Plan
• “Dünya Düzdür”
• Düz dünyada kütüphaneler
• “Mekan” olarak kütüphane
• Ters yüz kütüphane
• Sanal güzergâhlar olarak kütüphaneler
• Sonuç
-2
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

3. “Dünya Düzdür,” Thomas Friedman
• Ağların etkisi
• Mesafenin ölümü
• Küresel rekabet
– 1492-1800: Ülkeler küreselleşiyor
– 1800-2000: Şirketler küreselleşiyor
– 2000 ---: Bireyler küreselleşiyor
-3
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

4. Dünyayı Düzleştiriciler
• MS Windows
• Netscape
• İş akışı,
• Açık kaynak yazılımları
• ...
• Dijital, gezgin, kişisel, sanal
ortamlardan bilgiye erişim
-4
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

5. Dünyanın Düzleşmesi
• “. . . gezegenimizdeki tüm bilgi
merkezlerinin tek bir küresel şebekeye
bağlanması anlamına gelmekte”
• Bu gelişmeler “şaşırtıcı bir refah ve
yenilikler çağı”nı başlatabilir (s. 18).
-5
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

6. Evet, ama . . .
• Evet, belki gezegenimizdeki tüm bilgi
merkezlerini birbirine bağlıyoruz
• Ama çoğu kütüphane için Dünya
henüz düz değil!
-6
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

7. Hacettepe’de “World is Flat”
-7
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

8. Bilkent’te “World is Flat”
-8
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

9. ODTÜ’de “World is Flat”
-9
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

10. Kataloglar Yardım Sunmuyor
• “Bizde yok ama
– şu kütüphanelerden size hemen sağlayabiliriz
– Amazon.com’dan hemen çevrimiçi olarak ısmarlayabiliriz
– Amazon.com’dan satın alabilirsiniz
– kitapla ilgili daha fazla bilgiye şuralardan (Amazon.com,
Google, Yahoo! vs.) erişebilirsiniz
– kitapla ilgili eleştiri yazılarına şuradan erişebilirsiniz
– kitapla ilgili tanıtım/eleştiri yazıları bizde bulunan şu
dergilerde yer almaktadır. İsterseniz elektronik
kopyalarına erişebilirsiniz.
– aynı yazarın şu kitapları var.
– . . .”
- 10
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

11. Mekân Olarak Kütüphane
• “Kütüphane üniversitenin kalbidir.”
• Günümüzde bir kampusta kütüphanenin
tam olarak nerede olduğunu belirlemek zor
çünkü kütüphane sadece binadan değil,
içerikten oluşuyor (Kohl, 2006).
• İçerik giderek artan bir biçimde kütüphane
binasının dışında
• Danışma, elektronik belge sağlama, ve
kullanıcı eğitimi gibi hizmetler de
kütüphane binasının dışında gerçekleşiyor
- 11
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

12. Sanal Güzergâh Olarak Kütüphane
• Önce kütüphane katalogları sanal
güzergâh haline geldi
• Şimdi giderek kütüphanelerin kendileri
sanal güzergâhlar haline geliyor
- 12
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

13. Kütüphanelerin sanal
güzergâha dönüşmesi
ne demek?
- 13
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

14. Kaliforniya Üniversitesinde “World is Flat”
- 14
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

15. - 15
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

16. Basılı kopyalar
Elektronik kopyalar
- 16
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

17. İTÜ’de “Türk Kütüphaneciliği”
- 17
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

18. - 18
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

19. - 19
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

20. Tam metin makale
- 20
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

21. Kütüphane Katalogları
• Sadece kendi sahip oldukları kitapların
bibliyografik tanımlarını listeliyor
• Dergi makaleleri ve diğer bilgi kaynakları
kütüphane kataloglarında hiç temsil
edilmiyor!
• Oysa kütüphane katalogları da
“Amazoogle” gibi çalışmalı (Dempsey)
- 21
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

22. “Amazoogle”
• Amazon.com’da “Dünya Düzdür”
– Kitap hakkında ayrıntılı bilgiler, içindekiler
sayfası, eleştiriler, müşterilerin tartışmaları,
konkordans, Inside the Book, arama
özellikleri, kitabın elektronik kopyası, yazarın
diğer kitapları hakkında bilgiler, vs.
• Google’da Dünya Düzdür
– Kitap eleştirileri, Wikipedia makaleleri, yazarla
yapılan bir görüşmenin bedava video’su, fiyat
karşılaştırmaları, vs.
- 22
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

23. Ters Yüz Kütüphane Lab kitapları
Kullanıcı ortamında kütüphane
Kütüphane ortamında kullanıcı değil PD
PDA’lar
Kampus geçidi
(portal’ı)
Öğrenim yönetim sistemleri
Ders kitapları Sergiler
Kişisel koleksiyonlar
Okuma
listeleri
kullanıcı ortamı
kaynak ortamı
kütüphane Sanal
referans
Kurumsal arşivler
Farklı kaynaklardan hizmetlerin esnek bir biçimde toplanması
Toplamalar
Dijital koleksiyonlar
Katalog Lisanslı
E-rezerv koleksiyonlar
Kataloglama - 23
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul
Kaynak: Dempsey, 2005 K.a ödünç ver.
Kaynak: Dempsey, LIBER Conference, 2005

24. - 24
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

25. Araştırma Kütüphanesi Kataloğu
“. . .bilimsel bilgi evreninin küçük bir
kısmını yansıtıyor.”
“. . . kütüphane ilk ya da tek durak değil …”
“. . . Katalog kayıtlarının en az birkaç on yıl,
belki de daha uzun bir süre, dünya
kütüphanelerinin dermelerinden bilgi
keşfetmede ve bilgiye erişimde rol
oynayacakları güvenle söylenebilir.”
Kaynak: K. Calhoun, The Changing Nature of the Catalog and its Integration with Other Discovery Tools. 2006, p. 26
- 25
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

26. Mekân Olarak Kütüphanenin Önlenemez Düşüşü
• Fiziksel olarak kütüphaneye gelen kullanıcı
sayısı azalıyor
• Ama çevrimiçi kaynakların kullanımı artıyor
• Çoğu kullanıcılar kütüphaneleri atlayıp tek
noktadan bütün gereksinimlerini
karşılayabilecekleri sistemlere gidiyorlar (“one
stop shopping”)
• Kullanıcılar hâlâ kütüphanelere uğruyorsa bunun
nedeni bazı kaynakların henüz Web’de olmayıp
sadece kütüphaneler aracılığıyla erişilebilmesidir
• Ama bu durum yakında değişecek . . .
- 26
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

27. Açık Erişim
• Çoğu dergi makaleleri açık erişim
• Yayıncıların %93’ü yazarların kendi makalelerini
kurumsal arşivler aracılığıyla herkesin
kullanımına açmalarına izin veriyor
• Tezler, teknik raporlar, dijitalleştirilen yerel
kaynaklar da giderek açık erişim haline geliyor
• Halen telif hakları nedeniyle kitapların çoğu açık
erişim değil
• Ama kitap dijitalleştirme projeleri telif hakkı
sınırlaması olmayan kitapları da herkese açmayı
amaçlıyor
- 27
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

28. Dijitalleştirme Projeleri
• Google Book Search, 10 yılda 15 milyon kitap
dijitalleştirilecek
• Million Books Project, CMU, Kasım 2005
itibariyle 600.000 kitap tarandı
• Amazon.com, 200.000 kitap
• Gutenberg Projesi , M. Hart, 18.000 kitap
• The Internet Archive, Brewster Kahle
• Gallica, BNF, 70.000 kitap
• İskenderiye Kütüphanesi
• Yayıncılar (HighWire Press, MIT Press, etc.)
- 28
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

29. Google Scholar etkisi
• Herkesin erişimine açık kaynak sayısı
artıyor
• 100’den fazla kütüphane kataloglarını
ve/ya da dermelerini Google Scholar’a açtı
• Böylece, daha çok kullanıcı bu
kütüphanelerin içeriğine erişim sağlayabilir
- 29
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

30. Sanal Güzergâhlar Olarak Kütüphaneler I
• “Anadan doğma” dijital kaynakları artırmalı
• “Sonradan olma” dijital kaynakları artırmalı
• Çevrimiçi kopyaya erişilemiyorsa
kütüphaneler erişilebilen yerlere (örneğin,
Amazon.com) bağlantı vermeli
• Kütüphanenin lisanslı veri tabanlarından
kolayca erişilebilecek dergi makalelerine ya
da eleştirilere bağlantı vermeli
- 30
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

31. Sanal Güzergâhlar Olarak Kütüphaneler II
• Katalogları veri ve hizmetlerle zenginleştirmeli
• Sadece kendi dizin bilgileriyle yetinmemeli
• Kitap ve makalelerin bulunmasını ve bunlara
erişimi ortak arama yoluyla kolaylaştırmalı
• Mümkünse tam metne erişim sağlamalı
• Anında sağlanamayan kaynaklar için bir dizi
aracısız, hızlı erişim/teslim seçenekleri sunmalı
• Katalog bilgilerini ve bağlantıları ders web
sayfalarına ve geçitlere (portal) koymalı (“ters yüz
kütüphane”)
• Kütüphane üyesi olmayan kullanıcılara hizmet
vermek için e-ticaret işlevlerinden yararlanmalı
Kaynak: K. Calhoun, The Changing Nature of the Catalog and its Integration with Other Discovery Tools. 2006, s. 19
- 31
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

32. Sonuç
• Kütüphaneler elini çabuk tutmalı!
• Kullanıcıların hiç geri gelmemek
üzere kaybedilme riski
• Kullanıcıların kütüphanelerin
yerine web üzerindeki başka bir
sistemi koyma olasılığı
• Kütüphaneler “düz Dünya”da
atlanma / görmezden gelinme
tehlikesiyle karşı karşıya
• Kütüphaneler web bilgi uzayında
gerçek sanal güzergâhlar olmalı
• Her tür bilgi kaynağına çevrimiçi
erişim sağlamalı
• “Bulduklarımız kim olduğumuzu
belirliyor / değiştiriyor”
- 32
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

33. Bildirinin tam metni
http://yunus.hacettepe.edu.tr/tonta/yayinlar/tonta-istanbul-mayis-2006.pdf
- 33
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul

34. Kütüphaneler Sanal
Güzergâhlara Mı Dönüşüyor?
Yaşar Tonta
Hacettepe Üniversitesi
Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü
tonta@hacettepe.edu.tr
yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html
- 34
I. Uluslararası Bilgi Hizmetleri Sempozyumu, 25-26 Mayıs 2006, İstanbul