1. Galiza en América
As comunidades galegas,
un activo para a difusión da nosa cultura

2. Novos, tecnoloxizados e galego-globales:
o xurdimento dun renovador modelo de
asociacionismo na colectividade galega de Bos Aires

3. As institucións que conforman o tecido da colectividade
galega de Bos Aires atópanse atrapadas nunha
encrucillada
caída na
cantidade de
socios activos
imposibilidade de
achegar ás novas
xeracións de
galegos
natural
envecellemento
da súa poboación

4. A primeira asociación galega de axuda ao emigrado que aparece
nas Américas foi a Sociedad de Beneficencia de Naturales de Galicia
(La Habana 31 de decembro de 1871). Oito anos despóis xurden o
Centro Gallego de Buenos Aires e o Centro Gallego de Montevideo.
So entre a metade o século XIX e a

Gran Depresión do 1929, máis de 4
millóns de españois emigraron cara a
América.
Deles, algo máis de 2.070.000

escolleron a Arxentina e o 54%
quedou alí para o resto da súa vida.
Os catro grupos nacionais que

escolleron a Arxentina foron os
galegos, os vascos, os cataláns e os
andaluces.
Para mediados do século XIX, 4 de

cada 10 emigrantes españois na
Arxentina eran galegos.
Ao longo das décadas seguintes, estas

proporcións acentuaríanse: os
galegos chagaron a conformar o 54
por cento dos ibéricos na Arxentina.

5. As asociacións fixeron máis doada a chegada e
adaptación dos emigrantes ao novo país
Axudas materiais
Hospitais, seguros médicos, búsqueda de traballo, axuda
 
de funeral, fogares para e asesoramento
anciáns, pateóns nos
Búsqueda de parentes no

cemiterios
país, información legal,
Albergue temporal repatriacións


6. As asociacións fixeron máis doada a chegada e
adaptación dos emigrantes ao novo país
Actividades culturais e
contención emocional
Organización de festividades, Publicación de xornais e
 
banquetes, concertos revistas con información
sobre Galiza e a
Actos patrios, eventos colectividade

musicais, teatrais e
deportivos Sitio de encontro cos

paisanos e de refuxio

7. ¿qué pasou cos fillos deses
emigrantes?

8. O ensino arxentino
converteuse nunha eficaz e
extendida ferramenta de
homoxeneización e
asimilación dos millóns de
emigrantes que chegaron ao
país.

9. Pretendíase conformar un sustrato

de creenzas, valores e prácticas
culturais cohesivo e homoxéneo
fronte a un mundo de diversidade
dunha nación que baseara a súa
política poblacional na inmigración
masiva.
O ensino primario debía consumar

o proceso de nacionalización
dirixido aos fillos de inmigrantes.

10. Desplegaba un repertorio de

liturxias patrióticas, rituais e
ceremonias escolares tendiente á
formación dunha conciencia
nacional.
Sistemáticamente e con obrigada

insistencia se lles fala aos nenos e
nenas da patria, da bandeira, dos
persoeiros nacionais e dos episodios
heroicos da historia; cantan o
himno e recitan distintas letras con
loubanzas aos símbolos da
arxentinidade.

11. Para cando a emigración galega cara a América foi
reemplazada pola emigración europea, xeracións e
xeracións de fillos e netos de Galiza estaban
perdidos a mans dunha idea da arxentinidade na
que non había sitio para outras culturas, outras
linguas, outras historias nacionais e, moito menos,
outras identidades.

12. Unha rede que se baleira
As chamadas Casas de
Na actualidade, na 

Galicia no Estado Español
Arxentina existen uns 25
presentan unha situación
centros galegos espallados
moi parecida.
polo país todo. A eles é
preciso engadir outros 50 Segundo un informe

centros parroquiais (por publicado no ano 2005,
rexions, cidades ou existen institucións deste
concellos). tipo en todas as
comunidades autónomas
Boa parte deles, constitúen ainda que -como

centros de recreación e consecuencia dos novos
conservación da cultura tempos no proceso
galega. inmigratorio galego-
atópanse menos poboadas.
Levan anos sen atopar o

Centro de Barcelona, por
xeito de recuperar esas 
exemplo, foi quen de
mesmas xeracións que
contabilizar máis de 2.000
foron educadas polo ensino
socios e hoxe os que ten
da arxentinización pura.
non pasan dos mil.

13. * No Centro Galego de Río Gallegos
(Santa Cruz, Arxentina) só quedan un
11% de galegos nativos e un 25% de fillos
e netos. O resto son doutras procedencias
ou arxentinos
* A Asociación Gallega de Cienfuegos
(Cuba), veu reducirse o número dos seus
socios nun 95% entre 1995e 2000: pasou
de 763 a 38.
* A Agrupación Artística Gallega (Cuba)
perdeu en 17 anos máis do 78% dos
membros.
* O Centro Galego de México, entre
1988 e 2000 perdeu máis do 55% dos
socios.
* O Centro Cultural e Recreativo Alma
Gallega (Uruguai) perdeu o 65% en 11
anos (1989-2000).
* O Centro Galego de Barquisimeto
Fonte: O papel de Internet na conservación da cultura e
(Venezuela) perdeu case o 68% en 19 identidade galegas entre os descendentes dos emigrante.
Manuel Casal Lodeiro (2003)
anos.

14. Ao mesmo tempo, a
globalización do mundo abriu
novos vieiros
Os conceptos de Estado,

Patria, Cidadanía,
Identidade e Pertenza
baleiranse do sentido
tradicional
Mudan as condicións de

traballo
Muda a subxectividade

colectiva, a producción
cultural, e a vida diaria
Pódense manter vínculos

sociais máis alá da
dimensión territorial

15. “Ao querer estudar como se reconstrúe a
identidade nacional dos migrantes, como se
reconstrúe a nación fore do territorio nacional,
como se forma a diáspora e a comunidade
transnacional, descubrimos que debiamos
incorporar no noso traballo etnográfico un novo
medio e contexto como o ciberespazo. É nel e a
través del que, a pesar da distancia física dos
emigrantes, desenvólvense relacións sociais,
constrúense imaxinarios e recréase a nación”
Abril Trigo (2003)

16. A Galiza Global
A través das posibilidades que

ofrecen as autovías da
comunicación no mundo,
milleiros de persoas que sinten
o interese de coñecer a súa
cultura de orixe, a terra dos
seus, a lingua na que foi falada
a súa memoria familiar,
sérvense da internet para sair
na procura desa información.
So a comunidade Fillos de

Galicia achega a máis de 4.000
persoas no mundo, moitas
delas sen participación nas
institucións galegas formais
dos seus países de residencia.

17. A Galiza Global
Dúas experiencias e a potencia da rede
Fillos de Galicia

18. A Galiza Global
Dúas experiencias e a potencia da rede
Fillos de Galicia
Experiencia non so pioneira senón Participan de Fillos de Galicia gallegos
 
tamén a testemuña de que o emigrados, os seus fillos, netos e
afastamento da cultura de orixe tamén bisnetos.
pode lerse como unha certa
Ten membros en todo o mundo:
incomunicación entre os fillos e netos 
Alemania, Arxentina, Bélxica, Brasil,
de Galiza e as institucións.
Canadá, Cuba, Chile, Ecuador, Estados
É unha comunidade virtual cuxo nexo Unidos, España, Francia, Italia,

é ser descendentes de galegos México, Nova Zelanda, Porto Rico,
emigrados. Os servizos que dan Países Baixos, Panamá, Paraguai,
soporte a esta comunidade están Perú, Portugal, República Dominicana,
localizados na web www.fillos.org, que Reino Unido, Suecia, Uruguai,
se configura como unha especie de Venezuela...
Centro Gallego Virtual.
Ten máis de 4000 membros activos en

Os obxetivos de Fillos de Galicia son todo o mundo.

manter e divulgar a cultura galega
entre os descendentes da diáspora
galega, e tamén ampliar e fortalecer
os lazos con Galiza.

19. A Galiza Global
Dúas experiencias e a potencia da rede
ReNova Galiza (Segundo Monográfico)

20. A Galiza Global
Dúas experiencias e a potencia da rede
ReNova Galiza (Segundo Monográfico)
O Monográfico quot;A Galiza global: as Coordinado pola experta en temas
 
internacionais Ana Miranda, foi
galegas e galegos non mundo(I)quot; foi
redactado literalmente por decenas e
editado en Barcelona e reune máis de
decenas de ordenadores en todo o
50 traballos e textos de galegos e
mundo. As colaboracións chegaron
descendentes de galegos de todo o
desde os cinco continentes e -a pesar
mundo. Escritores, xornalistas,
das variadas temáticas- cristalizaron o
científicos, artistas de todo o mundo mellor das novas tecnoloxías e unha
reunidos pola súa orixe galega. idea sobre a galeguidade que non ten
fronteiras nin límites.
No volume participaron persoeiros

galegos como Ramón Chao, Ignacio Non se trata de que todos miren cara

Ramonet, Fermin Bouza, ou o Ministro a Galiza. Pola contra, trátase de
de Cultura de Venezuela, e supón un reunir, intercambiar, comunicar e
reto de achegar voces que ata o de proxectar o que cada un está a facer
agora non se xuntaron nunca. para -entre todos- dar corpo a esa
idea da Galiza Global, cunha cultura
O monográfico impulsou o

plural, polifónica que constrúa a
fortalecemento dos lazos entre as galeguidade do século XXI.
sociedades nas que reside a diáspora
galega e Galiza.

21. É imposible non ver que as posibilidades que ofrece a
rede, o momento histórico e o camiño percorrido ata
aquí evidencian unha oportunidade única
A conciencia individual de que é posible ser galego fóra de Galicia porque,
hoxe en día, é posible ser moitas cousas, permanentemente.
Accións efectivas para integrar a esa diáspora en proxectos específicos que
empuxan a unha maior visibilidade desa presenza mundial dos galegos.
Unha nacente reformulación da imaxe desa diáspora.
Aínda que sexa un fenómeno que está só xurdindo e que non ten aínda
unha dimensión demasiado extendida, o rol que os soportes dixitais están
a cumprir nos lazos de pertenza dos galegos de segundas, terceiras ou
cuartas xeracións na diáspora.

22. Tres experiencias que están a renovar a
colectividade galega de Bos Aires
Lectores Galegos en Bos Aires
Colectivo de galegas na diáspora
Herbas de Prata
Biblioteca Galega de Bos Aires e
Centro de Investigación
Ramón Suárez Picallo

23. Lectores Galegos en Bos Aires
Presentouse o sábado 16 de O corpus de novelas inclúe a
 
decembro de 2006 Café autores como Xavier Alcalá,
Tortoni de Bos Aires. Suso de Toro, Xosé Luis
Méndez Ferrín, Manuel Rivas,
É un ciclo deliteratura galega Anxo Angueira e Ma. Xosé

que se propon como espazo Queizán, entre moitos outros.
aberto e gratis para todas as
persoas interesadas en Trabállase na reflexión sobre

traballar coas letras de Galiza. certos eixos centrais e de
contacto entre Galiza e a
A escolla do Tortoni non é Arxentina que percorren as

casual: búscase continuar obras seleccionadas: a
dalgún xeito a presenza galega violencia do Estado, a
nese mítico café. emigración, a resistencia, as
mulleres coma sosténs da
Este ano trabállase “as familia e a economía.

representacións da Guerra
Civil e o franquismo na nova
literatura galega”.
Búscase engadir unha ollada

dende as dúas beiras ao
revisionismo histórico.

24. Lectores Galegos en Bos Aires
Débora Campos Vázquez
j
Andrea Cobas Carral
g
filla de galegos, xornalista e
filla e neta de galegos. Docente
b
profesora na UBA. Formouse na UBA
e investigadora da UBA. Bolseira
f
e na escola de xornalistas TEA,
do CONICET. Dictou cursos de
h
mentres traballaba en xornais e
literatura galega na Cátedra
g
revistas. En Galiza, é colaboradora
de Estudios Gallegos (UBA). No
de Vieiros e columnista no Diario
2003 editouse o estudio “Una
Cultural da Radio Galega. Na
historia que no cesa” no que se
Arxentina, membro do Foro de
recupera a historia dos Centros
Periodismo Argentino (FOPEA),
Provinciais Galegos da díaspora
redactora do xornal gratuito e
porteña. Dictou cursos na
universitario La U e autora do blog
Universidade de Luján, de General
coordinadoras Fíos Invisibles.
San Martín e na Universidad del Cine.

25. Lectores Galegos en Bos Aires
Ademáis da lectura e o debate,

engádese a utilización doutros
soportes para complementar e
enriquecer as xuntanzas: videos,
documentáis, conferencias e
visitas especiais.
É relevante suliñar o uso da

internet: mensualmente os
lectores atopan unhas fichas de
axuda para a lectura en curso.
Ademáis, é un medio para a
información referida ás
actividades. E, tamén, ciclo conta
cunha sinxela páxina de internet.

26. Lectores Galegos en Bos Aires
Cara ao futuro
Problemas
Proxectos
Levar á páxina os mp3 e un Falta de tempos disponibles para
 
resumo do que se debate e fala máis tarefas .
en cada tertulia.
Dificultades para mercar libros

Elaboración de materiais galegos recentes.

(resúmenes, fichas de lectura e
guías) que permitan espallar a As limitacións propias de

idea do ciclo alí onde un pequeno traballar cos libros que se teñen
grupo de lectores se conforme. ou que se poden atopar, en vez
de traballar cos que se queren ou
En vinculación co Centro de se escollen.

Investigación Ramón Suárez
Picallo, a elaborando dunha líña
de investigación sobre as
temáticas percorridas no ciclo.
A elaboración dun corpus para

traballar o ano 2008 nas
manifestación que na narrativa
galega adoptou o xénero policial
clásico.

27. Herbas de Prata
No contexto da visita oficial do Desas xuntanzas xurdiu o
 
Vice-presidente da Xunta a colectivo Herbas de Prata.
Bos Aires, a secretaria Xeral
Fundado oficialmente no ano
de Igualdade da Xunta, Carme 
2006, achega a mulleres de
Adán, que era parte da
todas as idades, todos os
comitiva, visitou a un grupo
intereses e todas as profisións.
diverso de mulleres.
A idea é a de tecer unha rede
Desa primeira xuntanza, na 

de mulleres que permita a
que se deixaron datos e
colaboración con elas nas
correos electrónicos, xurdiu
problemáticas propias.
unha lista de correo que se
chamou Queremos Poder,
Algúns dos propósitos son
como lazo de continuidade cos

promover a capacitación das
panos que a funcionaria
mulleres, a atencións dos seus
agasallou.
problemas, a posible
vinculación coas institucións
Nesa lista xurdiron

públicas e privadas
inquietudes que non atopaban
pertinentes.
unha canle de realización no
ciberespacio. De feito que esas
mulleres comezaron a
xuntarse.

28. Herbas de Prata
Herbas de Prata deuse a

coñecer públicamente cun acto
celebrado no Día da Muller do
ano 2007.
Nas semanas seguintes,

adiantaron nas actividades do
colectivo como o taller de
Autoestima (obradoiros,
coordinados polas psicólogas
Patricia Alonso e Adela
Fernández Cruz que axudan á
visibilización das emocións das
integrantes do colectivo, á
toma de conciencia sobre o
propio lugar e o dos outros e
ao establecemento de
relacións equitativas).

29. Herbas de Prata
En maio editaron un video e

organizaron unha lectura
colectiva de María Mariño para
lembrar o Día das Letras
Galegas.
Nos meses seguintes,

participaron na organización
das visitas dos escritores
Manuel Rivas e Suso de Toro á
Federación de Sociedades
Galegas.

30. Herbas de Prata
Cara ao futuro
Problemas
Proxectos
Consultorio legal gratuito: moitas Falta de tempos disponibles para
 
das mulleres descoñecen os seus máis tarefas voluntarias.
dereitos básicos. É urxente a
implementación dunha asesoría Falta de recursos propios

especializada nos temas (algunhas das integrantes fan
vencellados á muller. aportes voluntarios para pagar
insumos necesarios).
Consultorio psicolóxico gratuito:

ainda está sen escribir a historia Están facendo os trámites para

médica que día conta das inscribirse como organización
tremendas pegadas que deixa na civil con algúns problemas.
psique dos emigrados e dos seus
As dificultades de traballar dende
fillos o drama que implica a 
unha perspectiva de xénero con
emigración e a vida ao lonxe.
mulleres maiores que
Edición de traballos que rescaten naturalizaron os seus sitios

da invisibilidade ás mulleres periféricos e domésticos na
galegas que foron ignoradas e colectividade.
relegadas na colectividade.

31. Biblioteca Galega de Bos Aires
Trátase da primeira biblioteca Conta coas doazóns de
 
galega fóra do Estado e os entidades como o Centro
socios poden gozar da lectura Republicano Español; tamén,
en sala e o préstamo a doazóns de particulares, como
domicilio. a familia do coronel
republicano Francisco Galán, e
Ten un patrimonio de doce mil dun dos dirixentes do Centro

exemplares que integran o Republicano Español, Antonio
acervo arquivístico e Salgado, a familia republicana
bibliográfico da Federación. López Silva, as fillas do
dirixente nacionalista exiliado
Na biblioteca non faltan o Manuel Pedreira, e os

sector infantil e xuvenil, un herdeiros do poeta e
catálogo en liña e a xornalista José González Ledo.
posibilidade de consulta
especializada e actividades de Ademáis, achegas da Editorial

extensión cultural, e está Galaxia, Ediciós Do Castro e a
conectada á Rede de Fundación Sotelo Branco. A
Bibliotecas de Galicia. Biblioteca recibe tamén o
mesmo material bibliográfico
que as públicas galegas, de
acordo co subscrito en abril de
2006 entre a Federación e a
Consellaría de Cultura.

32. Biblioteca Galega de Bos Aires
Nos andeis da Biblioteca, O CIRSP convocou a unha
 
podense consultar materiais serie de investigadores
relacionados coa historia, a universitarios a reunirse nun
literatura e as ciencias de grupo de afinidade, que poida
Galicia, a Guerra Civil española coordinar e relacionar as
e os movementos sociais do diferentes investigacións que
século XX, entre eles a veñan realizando ou tamén
emigración galega e española que actúe como marco para a
na Arxentina, e o labor posta en marcha de novas
intelectual das persoas investigacións ao redor de
exiliadas. temáticas que teñan que ver
con Galicia, con España ou cos
A sala da biblioteca, ademáis, emigrantes dese país á

foi a sede do xurdimento Arxentina e a América.
dunha proposta distinta: o
Centro de Investigación
Ramón Suárez Picallo (CIRSP).
Está coordinado polo

historiador Hernán Díaz.

33. Biblioteca Galega de Bos Aires
Ten entre os seus proxectos o

de editar un boletín de
traballos, onde os
participantes teñan un ámbito
de publicación propio para
plasmar alí o seu labor, ao
xeito de informes, resumos,
relatorios ou traballos de
maior envergadura.
Non leva nin un mes en

funcionamento e xa conta coa
participación dunha ducia de
investigadores: María Rosa
Lojo, Nadia De Cristóforis,
Marina Guidotti, Laura Fasano,
Patricio Cóccaro, Mariana
Beheran, Jesús Castreje, os
integrantes do Grupo de
Historia desde Abajo da cidade
de Mar del Plata, entre outros.

34. Cada un destes colectivos ten particularidades. Pero
pódense sinalar unha serie de potencialidades
comunes e tamén algunhas problemáticas que os
percorren.
Potencialidades
A proposta que cada un destes A circulación, o traballo que pode
 
novos colectivos fai é chegar a todos e relacionarse con
definitivamente cara fora: fora todos, dende unha ollada de non
das institucións tradicionais, fora distancias e de integración é sen
dos estilos desas institucións e dúbida a marca máis
fora dos participantes exclusivos importante deste fenómeno.
da colectividade.
A achega que están a producir de

Evidénciase a procura dunha persoas non participantes da

conformación transversal á colectividade galega.
colectividade e as súas
O estilo renovador e unha ollada
institucións: trátase dunha 
completamente afastada dos
construcción en positivo, coas
tópicos e da morriña da que se
ferramentas deste tempo,
fixo culto en moitas das
cunha ollada moito máis global
institucións, o que seduce aos
e superadora da localidade e
novos integrantes. A impresión de
cunha mecánica propia desta
que se está diante dun par.
época.

35. Cada un destes colectivos ten particularidades. Pero
pódense sinalar unha serie de potencialidades
comunes e tamén algunhas problemáticas que os
percorren.
Problemas
Como realidade en xurdimento e Non buscan relacións coas
 
coas súas particularidades, dependencias galegas que traballan
tórnanse en interlocutores oficialmente nos mesmos obxectivos
dificiles para os mecanismos de difusión da cultura dun xeito
tradicionais das institucións sistemático e profesional.
gubernamentais que son as
A vontade dos seus coordinadores
naturais contrapartidas de este 
como motor principal fai que estes
fenómeno.
protagonismos sexan ao mesmo
O primeiro problema que se tempo unha ponte e un risco: os

presenta é a súa informalidade colectivos dependen ao cento por
administrativa. cento do compromiso dos seus
impulsores sen coller ainda unha
Aunsencia de canles de conformación propia que os supere e

información seria e garanta a súa durabilidade.
comunicación que cheguen a
todos os galegos (inscriptos no
CERA ou non)

36. Febles e fortes.
Novos e tecnoloxizados.
Híbridos e galegos por escolla,
porque queren. O futuro
dunha colectividade con
historia.
Galegos globais

37. O que hai que conseguir é, en definitiva, que Galiza exista como
rede, como esa aldea global que imaxinou Marshall Mc Luhan e
que nós fixemos en carne e óso. Ademais, a achega que pode
facer a diáspora é esencial porque temos alí -formando parte da
propia cultura galega- unas antenas que nos permiten recibir
simultaneamente, dunha maneira natural, dunha forma ademais
simbiótica e fecundante, moitísima información do que está
pasando no mundo. É dicir, temos o xeito de tecermos unha rede
propia. Iso, se tivesemos que inventalo, sería imposible. Por
iso, dunha vez hai que pensar en romper certos nichos mentais e
pensar que o mapa de Galicia é o mapamundi.
Manuel Rivas

38. Mar por Medio
Galiza en América. As comunidades galegas,
un activo para a difusión da nosa cultura
Débora Campos Vázquez
Ribadeo, 26 de xullo 2007