2. Que é a Literatura?
• Unha forma de comunicación
•
•
lingüística a través da palabra.
Unha forma de expresión artística.
Cando a mensaxe é literaria, a esa
función sumáselle unha función
estética.
4. Que é a Literatura?
• Na obra literaria, a lingua sofre distintas
•
•
alteracións que teñen como finalidade a
LITERATURIZACIÓN do código lingüístico.
O emisor chama a atención sobre a lingua.
A linguaxe literaria caracterízase por
representar un mundo imaxinario e pola súa
plurisignificación
O signo lingüístico é portador de múltiples
dimensións semánticas, lonxe do significado
unívoco das linguaxes científica, xurídica…
5. Que é a Literatura?
• A historia da Literatura é unha constante
exploración das posibilidades
significativas da lingua e unha
permanente creación de novos recursos
expresivos.
• A Literatura pode servir como vehículo de
evasión e ao mesmo tempo de crítica
social.
7. Características da lingua literaria
1. Predominio da función poética: o acto de
comunicación céntrase na mensaxe, na
súa disposición, na forma como se
transmite. A linguaxe ten un propósito
estético.
2. Uso da linguaxe connotativa: as
palabras cárganse de significacións
subxectivas.
3. Emprego de recursos literarios.
8. Características da lingua non
literaria
1. Predominio da función representativa.
2. Uso da lingua denotativa.
3. Emprego dunha lingua informativa.
9. Funcións da literatura
•
•
•
•
•
•
•
•
USO ESTÉTICO DA LINGUAXE
Fonte de coñecementos
Transmisión de tradicións e valores
Función pedagóxica
Compromiso ideolóxico e político
Crítica social
Función de evasión
Función lúdica
11. 1. O poema e a poesía
• Poema : é a obra poética en verso.
• Poesía : é un tipo de texto e mais un
xénero literario, habitualmente referido á
poesía lírica.
12. 1.2. Tipos de poema
•
•
•
•
•
•
Cantiga: destinada ao canto
Égloga: diálogo entre pastores
Elexía: laio por unha morte
Epigrama: carácter festivo ou satírico
Himno: composición patriótica
Oda: gabar a alguén
13. 2. Narrativa
Obras en prosa nas que un narrador conta
unha historia dun xeito determinado (discurso),
protagonizada por uns personaxes nun espazo
e nun tempo concretos.
14. 2.1. Xéneros narrativos
• Epopea: longa narración en verso de feitos
grandiosos de pobos antigos
• Cantar de xesta: poema medieval en verso
de longa extensión que conta as fazañas dun
heroe
• Novela: narración extensa e complexa
• Conto: relato breve moi concentrado
15. 2.1. Xéneros narrativos
• Apólogo: relato breve con finalidade
moral. Na Idade Media chamábase
«exemplo»
• Fábula: os protagonistas son animais,
tamén con finalidade moral.
16. 3. Teatro
Feito para ser representado por uns actores nun
escenario, ante un público e cun diálogo.
XÉNEROS:
•Traxedia: con remate catastrófico
•Comedia: procura o riso do espectador
•Drama: mestúrase
o cómico co serio
17. Recursos da linguaxe literaria
• A lingua literaria caracterízase por
presentar a mensaxe dun xeito atractivo a
través da utilización de recursos literarios.
• Estes recursos empréganse tanto na
prosa como no verso, aínda que algúns
deles aparecen só na poesía (ex. a
métrica).
18. Figuras literarias :
Utilización de palabras no seu sentido
habitual, pero con algunha particularidade
fonética, gramatical ou semántica que as
afasta do seu uso na lingua cotiá.
19. Figuras de carácter fonolóxico
• Aliteración : repetición de fonemas ou
sílabas en palabras próximas:
- Lagoas laiando na lama das leiras (Informe da
gavilla, Vítor Vaqueiro).
• Onomatopea : Repetición de fonemas que
reproducen sons naturais
- Fiu, Fiu (asubío)
20. Figuras de carácter sintáctico
• Anáfora : repetición dunha ou máis
palabras ao comezo de varios enunciados
ou dentro dun enunciado:
–
–
–
Era Galicia un puro val… Era Galicia a chaira
máis espida… Era Galicia a patria do
traballo… (Xosé Luís Méndez Ferrín)
Que non se debe ter por trobador / trobador
que troba por trobar. (Uxío Novoneyra)
‘Amén, miña vella, amén’ .
21. Figuras de carácter sintáctico
• Polisíndeto : Repetición de conxuncións
para unir varios elementos
- E pinchaba, e brincaba, e corría, e
bailaba.
• Asíndeto : Supresión de conxuncións.
- Comprei pan, cebolas, allos, tomates.
22. Figuras de carácter sintáctico
• Paralelismo : Repetición de construcións
similares
- Ti destérrasme por un; /
Eu destérrome por catro
• Hipérbato : Alteración da orde normal da
oración
- Volverán as escuras andoriñas no teu
balcón os seus niños a colgar
23. Figuras semánticas
• Hipérbole : esaxeración desmesurada e
inverosímil:
–
Estou tan canso que non podo dar un paso
máis
• Antítese : contraposición entre dúas
palabras:
–
Invoca a luz desde esta dura tebra.
24. Figuras semánticas
• Personificación : atribución de
características humanas a seres
inanimados:
–
Hoxe cásanse os paxaros (Luís Amado
Carballo)
• Metonimia : substitución dun elemento por
outro co que garda unha relación de
contigüidade:
–
Non traias viños tristes de Hungría. Quero
Burdeos. Quero Marsala ardente. (Otero
Pedrayo)
25. Figuras semánticas
• Ironía : consiste en dicir o contrario do
que se quere dar a entender.
- Que boa sorte teño!
• Interrogación retórica : Pregunta da
que non se agarda resposta.
26. Figuras semánticas
• Símil : comparación entre dous termos
expresos, que se fai explícita coa palabra
“como”:
–
Unha canción tan lonxana… / como a
sombra do aire sobre a herba. (Luís
Pimentel)
• Metáfora : substitución dun elemento por
outro, habitualmente co uso do verbo ser
ou da aposición:
–
Dime onde vas, miña cerva querida. (Álvaro
Cunqueiro)
27. Recursos literarios do verso
1. O verso:
1.
2.
3.
Medida: palabra final e licenzas poéticas.
Rima: consonante, asonante e sen rima.
Ritmo: acento, pausas e encabalgamento.
1. A estrofa e o poema:
número de versos
e esquema métrico.
28. 1. O verso
• Unidade rítmica en que pode dividirse un
•
•
•
poema, xeralmente superior á palabra e inferior
á estrofa.
Conxunto de palabras suxeitas a medida, rima e
ritmo, en contraposición á prosa, que non está
sometida habitualmente a estes procedementos.
Provén do latín versus, que significa “suco ou
liña", por oposición a prorsus, que significa
“dereitamente, todo seguido”, de onde vén
prosa).
A disciplina que estuda as clases de versos e
estrofas denomínase métrica.
29. 1.1. Medida do verso
• Palabra final:
–
–
Aguda: + 1 sílaba: unha casa de marfil (7+1=8)
Esdrúxula: - 1 sílaba: estas claras efemérides
(9-1=8)
• Licenzas poéticas:
•
–
–
–
Sinalefa: para a virtude o humilde (10 > 8)
Sinérese: recollendo realidades (9 > 8)
Diérese: fragor e süavidade (7 > 8)
Segundo o número de sílabas os versos poden
ser de arte menor (ata 8) ou maior
(desde 9).
30. 1.2. Rima
• Repetición dunha secuencia de fonemas ao
final de dous ou máis versos a partir da
última vogal acentuada, incluída esta.
–
Asonante: cando se repiten só as vogais; é
–
Consonante: cando se repiten vogais e
característica da poesía tradicional ou de inspiración
popular: terra-ela (“Airiños, airiños aires” de Rosalía
de Castro).
consoantes; é característica da poesía culta, de raíz
trobadoresca, eclesiástica ou italianizante:
verdecente-transparente (Himno galego - “Os pinos”
de Eduardo Pondal).
31. 1.3. Ritmo
• Movemento marcado pola sucesión regular
de elementos fortes e débiles, que se logra
mediante a repetición de acentos e pausas
e mais polos encabalgamentos:
–
Acento: último acento presente no verso,
–
Pausas: silencios que delimitan elementos do
–
Encabalgamento: desaxuste entre a pausa
corresponde sempre á penúltima sílaba.
verso tales como os hemistiquios.
versal e a pausa sintáctica.
32. 2. A estrofa
• Estrofa : é un grupo de versos unidos
por unha serie de criterios fixos de
extensión, rima e ritmo. As estrofas
clasifícanse polo número de versos que
conteñen (habitualmente de 2 a 14).
33. 2.1. Tipos de estrofas
•
•
•
•
•
•
Pareado: dous versos de rima consonante AA
Terceto: tres versos de rima consonante A-A
Cuarteto: catro versos hendecasílabos de rima
consonante ABBA
Serventesio: catro versos hendecasílabos de
rima consonante ABAB
Redondilla: catro versos octosílabos de rima
consoante abba
Cuarteta: catro versos octosílabos de rima
consoante abab
34. 2.1. Tipos de estrofas
• Quintilla: combinación libre de cinco
versos octosílabos con dous xogos de
rimas consonantes aabab, aabba, abaab
• Quinteto: igual que a quintilla pero con
versos de arte maior.
• Oitava real: oito versos de arte maior e
rima consoante ABABABCCA
• Décima: dez versos de arte menor.
35. 2.1. Tipos de estrofas
• Romance: número indeterminado de
versos octosílabos de rima asonante
• Silva: número indeterminado de versos
heptasílabos e hendecasílabos de rima
consonante
• Soneto: Catro estrofas, as dúas primeiras
de catro versos –cuartetos- e as outras
dúas tercetos. Case sempre con
hendecasílabos.