1. Máy tính
và
S d ng máy tính

3. N i dung
Gi i thi u v máy tính ................................................................ 1
Máy tính trong xã h i ngày nay ............................................................... 3
Vai trò c a máy tính............................................................................... 3
Công ngh trong giáo d c ...................................................................... 3
T ng k t bài h c..................................................................................... 6
Câu h i ki m tra..................................................................................... 6
Ph n c ng và m ng máy tính................................................................... 7
Các thành ph n ph n c ng c a máy tính ............................................... 7
T ng quan v m ng.............................................................................. 12
T ng k t bài h c................................................................................... 16
Câu h i ki m tra................................................................................... 17
Ph n m m máy tính ................................................................................ 19
H i u hành ........................................................................................ 19
T ng quan v các ng d ng ................................................................. 24
B o v máy tính c a b n ...................................................................... 32
T ng k t bài h c................................................................................... 35
Câu h i ki m tra................................................................................... 35
Th c hành ............................................................................................ 35
H i u hành Windows XP ...................................................... 37
i m qua v Microsoft Windows XP Professional............................................... 39
Kh i ng Windows XP Professional ................................................. 39
ng nh p vào Windows XP Professional .......................................... 40
Tìm hi u các thành ph n c a Windows XP ......................................... 43
Kh i ng ch ng trình....................................................................... 47
Di chuy n, thay i kích th c và óng c a s ................................... 49
Chuy n i gi a các ch ng trình ....................................................... 51
K t thúc phiên làm vi c v i Windows XP........................................... 53
T t máy tính Windows XP Professional .............................................. 54
T ng k t bài h c.................................................................................. 56

4. Máy tính và s d ng máy tính
Câu h i ki m tra................................................................................... 56
Th c hành ............................................................................................ 56
Qu n lý t p tin và th m c ..................................................................... 59
Xem và m th m c............................................................................. 60
M , so n th o và l u t p tin................................................................. 63
In t p tin ............................................................................................... 66
S p x p t p tin...................................................................................... 67
T o t p tin và th m c ......................................................................... 68
Di chuy n, sao chép và i tên t p tin và th m c .............................. 69
Xóa t p tin và th m c......................................................................... 71
T ng k t bài h c.................................................................................. 73
Câu h i ki m tra................................................................................... 73
Th c hành ............................................................................................ 73
S d ng Internet và World Wide Web................................... 75
Khám phá Web ........................................................................................ 77
Trình duy t là gì? ................................................................................. 77
Chúng ta duy t cái gì và âu? ........................................................... 78
a ch Web là gì?................................................................................ 78
D o quanh Internet b ng trình duy t ................................................... 79
K t n i v i Internet .............................................................................. 83
In trang Web ........................................................................................ 85
L u gi trang Web ............................................................................... 86
T ng k t bài h c................................................................................... 89
Câu h i ki m tra................................................................................... 89
Th c hành ............................................................................................ 89
Tìm và qu n lý thông tin......................................................................... 91
Tìm ki m trên Internet ......................................................................... 91
Ch n công c tìm ki m ........................................................................ 94
T o danh sách Favorites....................................................................... 95
Dùng th m c History.......................................................................... 97
T ng k t bài h c................................................................................... 99
Câu h i ki m tra................................................................................... 99
Th c hành ............................................................................................ 99
ii

5. N i dung
S d ng Microsoft Outlook.................................................... 101
Gi i thi u v Outlook ............................................................................ 103
Kh i ng Outlook ............................................................................ 103
Di chuy n bên trong Outlook............................................................. 104
S d ng thanh Outlook ...................................................................... 107
Dùng th m c Favorites..................................................................... 113
S d ng Folder List............................................................................ 114
S d ng Office Assistant ................................................................... 115
T ng k t bài h c................................................................................. 116
Câu h i ki m tra................................................................................. 116
Th c hành .......................................................................................... 116
G i th i n t b ng Outlook .............................................................. 119
So n, a ch và g i th ................................................................. 119
nh d ng th ..................................................................................... 121
G n kèm t p tin vào th ..................................................................... 123
Ki m tra th i n t ........................................................................... 124
In th .................................................................................................. 127
Tìm th ............................................................................................... 128
Xóa th ............................................................................................... 129
L u gi b n th o ................................................................................ 130
T ng k t bài h c................................................................................. 130
Câu h i ki m tra................................................................................. 131
Th c hành .......................................................................................... 131
Các bài c tham kh o.......................................................................... 133
S l c l ch s phát tri n c a máy vi tính ......................................... 133
t t c m i ng !i c dùng máy tính........................................... 136
Chuyên gia công ngh thông tin ........................................................ 138
iii

9. Máy tính trong xã h i ngày nay
Sau khi hoàn thành bài h c này, các b n s hi u c:
Nh ng ng d ng phong phú c a máy vi tính trong i s ng hi n i
Máy tính ang c ng d ng nh th nào trong hai l nh v c quan
tr ng là kinh doanh và giáo d c
Vai trò c a máy tính
Máy tính có nh h ng n r t nhi u ngh nghi p trong xã h i ngày nay.
Nhân viên thu ngân các siêu th l n hay các c a hàng qu n áo s d ng
máy tính c mã v ch và tính ti n cho khách. Nhân viên kho ki m kê
hàng và nh p các d li u l u vào trong máy tính. Nhân viên ti p tân các
nhà hàng s d ng máy tính liên l c v i nhà b p. Các k toán viên dùng
máy tính l u tr thông tin và b ng tính. C nh sát dùng máy tính ti p
c n thông tin và hquot; tr cho công tác i u tra. Và còn vô vàn nh ng ví d
khác n a.
Ngày nay vi c s d ng máy tính ã tr thành ph bi n. Mquot;i phòng ban c a
n v hay công ty lúc này có th có riêng m t h th ng x lý v n b n ho#c
hay có riêng m t chi c quot;máy tính miniquot; ph c v cho d án c th thay vì
ph i chia s$ th!i gian dùng máy tính v i các phòng ban khác.
Và vi c h giá thành c%ng nh c i ti n v kích c& ã t o nên m t cu c cách
m ng máy tính. Máy tính ã xu t hi n h u nh trên t t c các bàn làm vi c
n i công s . Máy tính c%ng b c ra kh i các công ty và n v i !i s ng
th !ng nh t trong các gia ình.
Công ngh trong giáo d c
Ngoài m t s ngh có liên quan tr c ti p n máy tính thì ngày càng nhi u
ngành s d ng máy tính trong các nghi p v h ng ngày. ' nhi u n c, ki n
th c c b n v máy tính và công ngh liên quan là i u ki n tìm c các
công vi c chuyên môn.
Các k( n ng ánh máy và nh p d li u, ki n th c v b ng tính và ph n m m
x lý v n b n, s thu n th c trong x lý th i n t và s d ng Internet là
m t s trong nh ng k( n ng nh mà t t c các sinh viên c n có có th
b c chân v ng vàng trên con !ng hoà nh p v i m t xã h i t duy công
ngh ngày nay.
Ngày nay, vi c k t h p công ngh ã giúp thay i cách gi ng d y cho h c
sinh và nh ng l i ích c a máy tính trong giáo d c ngày càng tr nên rõ ràng
h n. Các tr !ng h c và các a ph ng ang u tiên u t cho các phòng
máy tính và trang b máy tính cho các phòng h c. Gi ng d y v công ngh

10. Gi i thi u v máy tính
ã tr thành m t ph n trong giáo trình b t bu c, giáo viên c b)i d &ng
s d ng ph n m m giúp gi m nh* gánh n#ng công vi c, h c sinh và sinh
viên c ng d ng công ngh làm bài t p v nhà.
D i ây là m t s ví d v cách th c k t h p máy tính v i công ngh khác
mang n nh ng ki n th c phong phú cho ng !i h c.
c
Máy tính là m t công c tuy t v!i th c hành c. B n không ch i u
ch nh c ki u ch , c& ch mà còn có th i u ch nh c các tham s
khác giúp cho vi c c b t c ng th+ng. Ngày nay còn có các ph n m m
giúp c nhanh và phát tri n các k( n ng c. Ngoài ra b n còn có th k t
h p các y u t ) h a, hình nh ng và âm thanh v i ch ng trình c
có th gi ng d y cho t t c các l a tu i và t t c các cách h c khác nhau.
Vi t
Ph n s an th o v n b n giúp t o m i lo i v n b n m t cách d, dàng. Ví d ,
b n có th t o ra m t câu chuy n g)m có nhi u ph n, m t h c sinh s- b t
u câu chuy n và chuy n nó cho m t h c sinh ti p theo. Các h c sinh có
th dùng chung máy tính ho#c c%ng có th chuy n câu chuy n ó cho nhau
thông qua các máy tính n i m ng. K t h p v i Internet, h c sinh có th h c
nhóm v i các b n khác trên toàn th gi i và vi t nên nh ng câu chuy n
mang h ng s c qu c t b i vì mquot;i m t h c sinh tham gia vào vi c vi t
truy n b sung thêm nhi u tình ti t c áo c a n n v n hoá n c mình.
Toán h c
Có r t nhi u ph n m m hay giúp h c sinh nâng cao ki n th c toán b ng vi c
th c hành nh ng k( n ng c b n. Ngoài ra, h c sinh còn có th s d ng hình
h a gi i thích nh ng bài toán c d, l.n khó. Ví d , các hình ho 3 chi u
giúp h c sinh h c môn hình hi u qu h n. Ngoài ra, b n còn có th giúp cho
h c sinh c a mình thi t k nh ng bài toán và a cho các h c sinh khác gi i.
Máy tính có th giúp gi i t/ nh ng bài toán r t d, ki u nh bài toán qu
cho n nh ng phép tính hóc búa nh d oán v qu( o h cánh c a tàu
v% tr xu ng m#t tr ng.
Sinh h c
H c sinh có th dùng máy tính th c hi n vi c gi i ph.u mô ph ng và
khám phá nh ng b ph n bên trong c a nhi u loài v t. Sau ó, h c sinh có
th s d ng PowerPoint trình bày nh ng s li u thu c cho c l p.
Hóa h c
B n có th dùng máy tính mô ph ng r t nhi u thí nghi m m t cách an
toàn mà l i không ph i b ti n ra mua hóa ch t th t. N u nh h c sinh mu n
4

11. Máy tính trong xã h i ngày nay
bi t i u gì s- x y ra khi cho n c tác d ng v i k-m, b n có th ti n hành
thí nghi m ó mà không ph i lo l ng r ng s- x y ra cháy n .
a lý
Các ph n m m máy tính hi n có t o i u ki n các h c sinh có th quan
sát c s chuy n ng c a các l c a c%ng nh s hình thành c a l c a
m i. B n c%ng có th quan sát c s hình thành c a nh ng l p á khác
nhau và hi u c các núi l a c hình thành th nào và vì sao nó l i phun
trào. B n có th vào các trang web, qua ó có th th y c nh ng ng n núi
l a còn ho t ng trên toàn th gi i. Ngoài ra b n có th quan sát nh ng mô
ph ng các tr n ng t và sau ó ki m tra trên các trang web có nh ng
thông tin c p nh t v nh ng tr n ng t th c s .
Sinh thái
B n có th s d ng máy tính t o ra và quan sát nh ng môi tr !ng o,
cho dù là sa m c hay r/ng nhi t i, ngay trong gi! h c. B n có th thám
hi m các h sinh thái khác nhau trên toàn c u qua vi c tìm ki m trên
Internet và trao i th i n t v i các sinh viên s ng t i các vùng khác
nhau trên th gi i.
Ngh thu t
B n có th th m quan t t c các vi n b o tàng trên th gi i qua máy tính cá
nhân c a mình. Nh ng ngh s0 có th s d ng máy vi tính t mình sáng
tác ra nh ng hình v-, áp phích, o n b ng video và các s n ph1m ngh thu t
khác.
Âm nh c
B n có th s d ng máy vi tính sáng tác nh ng bài hát c a riêng mình
qua vi c mô ph ng âm thanh c a g n nh b t c m t nh c c nào, k c c a
c m t dàn nh c. K t h p âm nh c v i nh ng ph ng ti n truy n thông khác
(ví d nh hình nh), ta có th t o ra nh ng hình th c ngh thu t m i. Sinh
viên có th h p nh t nh ng hình nh s (c t0nh và ng) v i âm thanh, ch
t o ra video âm nh c riêng c a mình.
Nghiên c u h n h p
Hãy t ng t ng b n giao cho các h c sinh c a mình làm m t bài nghiên
c u, sau ó cung c p luôn cho nh ng h c sinh ó 1 máy tính có th k t n i
v i t t c các thông tin nghiên c u mà h c n. Nh ng h c sinh viên này s-
s d ng máy tính tìm nh ng bài báo, các ch ng trình video, nh ng bài
phát bi u c a nh ng chuyên gia và r t nhi u các thông tin h u ích khác. H c
sinh th m chí có th liên l c v i nh ng h c sinh trên toàn th gi i c%ng ang
nghiên c u m t ch t ng t . M i h c sinh s- ti p c n c nh ng lo i
thông tin mong mu n c s d ng khi nghiên c u. Khi nh ng h c sinh này
5

12. Gi i thi u v máy tính
làm bài nghiên c u, b n c%ng không ph i gi ng bài cho c l p mà có th
dành th!i gian cho t/ng h c sinh, h ng d.n cách hoàn thành bài nghiên
c u.
Nh ng c nh t ng nêu trên không ph i là m t gi c m . B n có th d, dàng
bi n nó thành s th c b i l- g n nh b t c ch nào u có nh ng ph n
m m cung c p thông tin v ch ó. Th m chí b n có th có nh ng ph n
m m cho phép t o ra m t ch ng trình gi ng d y c a riêng mình và truy n
t nh ng kinh nghi m nghiên c u thích h p cho nh ng l p h c.
T ng k t bài h c
Trong bài h c này, b n ã c h c v vai trò c a máy tính trong xã h i
ngày nay. Qua ó ta có th th y tin h c c ng d ng trong cu c s ng hi n
i trong r t nhi u ph ng di n. #c bi t b n ã c bi t v vai trò c a
máy tính và công ngh trong giáo d c ngày nay.
Câu h i ki m tra
1. Máy tính có vai trò ngày càng l n nh th nào trong cu c s ng và xã
h i ngày nay?
2. Công ngh c s d ng nh th nào trong l0nh v c giáo d c?
6

13. Ph n c ng và m ng máy tính
Sau khi hoàn thành bài h c này, các b n s hi u c:
Các thi t b ph n c ng c n thi t m t máy tính có th ho t ng
c và các thi t b b sung.
M ng máy tính và l i ích c a m ng máy tính.
Các thành ph n ph n c ng c a máy tính
Ph n l n máy tính ngày nay u có các thành ph n sau: b x lí (CPU),
RAM, màn hình, 0a c ng, bàn phím, chu t, CD-ROM và th$ âm thanh.
Ngoài ra, có th còn các thi t b b sung khác, nh DVD, Zip, máy in và
máy quét. Tr c h t ta i m qua các thi t b c n thi t nh t, c n có c a m t
máy tính cá nhân.
Chu t
Ph n l n máy tính u có chu t. Chu t là thi t b tr ch n các i t ng
hi n th trên màn hình. Chu t có nhi u ki u thi t k khác nhau, ph bi n là
lo i chu t có bánh xe nh gi a b n có th th c hi n vài thao tác b sung.
M t lo i khác là chu t bóng xoay, có m t nôi t0nh ch a m t qu bóng mà b n
có th xoay xoay nó b ng u ngón tay. Máy tính xách tay có lo i chu t khác,
t m ch m - m t b m#t nh y c m v i s c ép c #t s2n trên bàn phím. Nó
cho phép b n di chuy n con tr chu t b ng cách mi t ngón tay lên t m ch m
ó.
Con chu t này c thi t k kh p v i hình dáng c a bàn tay ng i và có bánh xe
cho ch c n ng ph thêm
Bàn phím
Bàn phím máy tính là thi t b c b n dùng a thông tin vào máy tính,
cho nên ph n l n các máy tính u có m t bàn phím ngo i tr/ các ki u thi t
b c m tay. Bàn phím c%ng có nhi u ki u. Bàn phím Microsoft d i ây có
thi t k làm gi m vi c c ng c và gân trong c tay, cánh tay và kh y tay.

14. Gi i thi u v máy tính
Bàn phím t i u giúp làm gi m s c ng c tay, cánh tay và khu u tay
Màn hình
Màn hình là thi t b thông báo các k t qu ho t ng c a máy tính. Ngày
nay, màn hình s2n có v i m i giá. Ph n l n m i ng !i ngh0 màn hình
càng to càng t t, ch/ng nào kh n ng tài chính còn cho phép. Ngày nay màn
hình 17 inch giá không h n màn hình 15 inch là m y nh ng s khác bi t là
áng k . Không gian màn hình càng r ng, làm vi c v i các ng d ng trên
máy tính càng d,. Tuy nhiên màn hình càng r ng thì ng èn hình càng to
và chi m nhi u chquot; trên bàn làm vi c h n.
Ki u màn hình máy tính i n hình này là t t c m i i u b n c n
Màn hình tinh th l ng (LCD) là màn hình không có ng èn hình, dùng
công ngh tinh th l ng và chi m ít chquot; h n. Vì không có ng èn hình, nó
tiêu th ít n ng l ng h n và c%ng ít sinh nhi t h n. Giá màn hình này cao
h n màn hình truy n th ng, nh ng ang có xu h ng h xu ng.
am m
Ph n l n máy tính u có 0a m m. Trong nhi u n m, 0a m m là ph ng
th c trao i d li u t/ máy tính. B n sao d li u vào 0a m m và chuy n
0a m m i. n th!i i Internet và m ng, có nh ng cách th c m i và
thu n ti n h n trao i thông tin. Tr c kia 0a m m là cách thông
th !ng sao l u d phòng d li u.
8

15. Ph n c ng và m ng máy tính
a c ng - Không gian l u d li u
Ngày nay ch+ng ai bi t t i máy tính mà không có 0a c ng. 3 0a c ng là
thi t b v t lí b n l u m i công vi c c a mình và truy nh p sau ó. Các
0a c ng ngày nay có dung l ng nhi u gigabyte, nh ng m t s ng !i v.n
dùng h t không gian 0a và c n m r ng v i các 0a dung l ng l n h n.
Các ngh s0 ) ho và nhà nhi p nh ch+ng h n, h có th dùng h t không
gian 0a 40 megabyte ch cho m t nh. Ngoài ra, m t s ch ng trình yêu
c u n hàng tr m megabyte không gian tr ng ch y. N u nh làm vi c
v i nh ch p nhi u, b n có th c n 0a l n h n, hay b n có th mu n có
các Zip, c mô t trong m c sau.
RAM - B nh trong
T t c các máy tính u có b nh trong còn g i là RAM, vi t t t c a ch
ramdom access memory t c là b nh truy nh p ng.u nhiên. RAM ôi khi b
l.n l n v i 0a c ng (còn g i là b nh ngoài). Máy tính c n RAM ch y
ch ng trình. N u b n nh mua m t PC m i, hãy tìm máy có ít nh t 128
megabyte RAM làm vi c hi u qu trên Internet. Máy tính có dung l ng
RAM ít h n s- không làm vi c nhanh. Máy tính v.n ho t ng t t khi có
b nh ch y ph n m m hi n th!i. B nh t i thi u cho các ph n m m
ngày nay th !ng là 64 megabyte.
CD
G n nh m i máy tính ngày nay u có CD nh m t thi t b chu1n. Ph n
m m ngày nay u c chuy n giao trên CD (các ch ng trình h c, trò
ch i, và công c tham kh o nh Microsoft Encarta, m t bách khoa toàn th ,
u trên CD). 3 CD c%ng cho phép b n có th dùng các 0a CD âm nh c
(vi t t t c a compact disc) v i CD trên máy tính. 3 CD c ánh giá
theo t c có th truy nh p thông tin trên CD, c ánh d u b ng các s
nh 12x, 20x, 32x hay 40x.
3 CD có hai ki u: ch c và ghi c. V i lo i ch c, ta không th ghi
thông tin lên ó. 3 0a CD ghi c cho phép sao chép thông tin lên chúng
nh sao chép lên 0a m m.
Ngoài các thi t b c n thi t nói trên, khai thác t i a tính n ng c a máy
tính, có th b n s- c n t i các thi t b b sung sau ây:
Th âm thanh
Th$ âm thanh gi ng nh b khu ch i âm thanh. Th$ âm thanh cg n
bên trong h p máy tính. N u máy tính không có th$ âm thanh, b n s- không
có th nghe th y âm thanh do máy tính phát ra. Ph n l n máy tính u c
trang b th$ âm thanh.
M t PC c mô t là PC a ph ng ti n s- ph i có m t th$ âm thanh. N u
c n mua máy tính m i hay n gi n ch nâng c p th$ âm thanh hi n có c a
9

16. Gi i thi u v máy tính
mình, hãy tìm hi u các tính n ng thông d ng nh t qua các th ng hi u khác
nhau.
Loa
V i th$ âm thanh, CD, và loa, b n có th nghe các 0a CD âm nh c trên
máy tính và t n h ng tính n ng âm thanh c a các ng d ng trên máy tính.
Loa c%ng có lo i giá, nh ng ngay v i loa r$ ti n thì c%ng làm vi c t t.
Loa c m vào ng sau l ng máy tính và trông t ng t nh loa d i ây.
V i nh ng loa này, b n có th nghe âm nh c và các âm thanh khác, c ng nh l i
nh c hàng ngày và âm thanh c nh báo mà máy tính t o ra
Zip
3 Zip là phiên b n m i h n c a 0a m m. 3 Zip, ôi khi có s2n trong máy
tính m i, có chi u dày kho ng g p ôi 0a m m v i dung l ng 100
megabyte thông tin (lo i m i nh t là 250 megabyte). 3 Zip là c n thi t n u
c n làm vi c v i nhi u nh, chi m nhi u không gian 0a cho t/ng nh. Các
0a này r t ti n l i sao l u cho t t c d li u quan tr ng.
Modem
Modem bây gi! th !ng c l p s2n vào máy tính. k t n i vào Internet,
b n ph i có modem. N u dùng modem v i !ng i n tho i truy nh p
Internet, t c i n hình cho modem nhà là 56K. N u máy tính không có
modem c l p bên trong, b n có th l p modem ngoài. Modem ngoài có
s2n và vi c l p #t c%ng n gi n.
N u dùng cáp hay !ng chuyên d ng cho truy nh p Internet, b n s- c n
modem #c bi t. Nh ng modem này nhanh h n nhi u so v i modem c
thi t k làm vi c v i !ng i n tho i, nh ng chúng t h n.
Máy in
Hàng tr m lo i máy in khác nhau ang có trên th tr !ng, v i nhi u lo i giá
c khác nhau. Công ngh máy in ã ti n b r t nhi u trong 10 n m qua, ngay
10

17. Ph n c ng và m ng máy tính
c máy in r$ ti n c%ng có th t o ra k t qu nt ng. Máy in d, mua và d,
l p #t.
Máy in khác bi t b i các tính n ng in, ch t l ng in, và t c - t c là in bao
nhiêu trang trong m t phút. Máy in ph bi n nh t s d ng nhà là máy
in phun. Máy in phun in b ng cách phun ra m t tia m c m nh lên trang gi y
và là ki u máy in th !ng c dùng cho in m u. Máy in laze t h n, nh ng
nhanh h n và cho ch t l ng in cao h n. Ph n l n các lo i máy in ch in en
tr ng. Máy in laze m u có th khá t. Ngoài ra còn có c máy a n ng v/a
in, fax, sao và quét.
Máy in laze, t/ lâu ã là chu1n cho ng !i dùng chuyên nghi p và công ty, in
nhanh và hi u qu , và v c b n nhanh h n máy in phun m c nhi u. M t s
máy in laze có th in 32 trang m t phút, r t nhanh. Chúng có nhi u khay cho
các c& gi y khác nhau và có nhi u tính n ng khác. N u b n c n in nhi u thì
ki u máy in này là m t l a ch n t t.
Máy in phun dùng cho gia ình. Có c lo i in m u c%ng nh en tr ng,
nh ng t c ch m h n nhi u so v i máy in laze. Các lo i r$ có th m t h n
m t phút in m t trang y v n b n.
ghi CD và DVD
N u mu n ghi CD riêng c a mình, b n c n m t 0a chuyên d ng g i là
ghi CD. 3 ghi CD không t và d, l p #t. 3 ghi DVD càng t thì các d ng
th c DVD càng m i, cho phép l u gi nhi u thông tin h n.
Máy quét
Máy quét dùng sao chép nh hay v n b n trên gi y l u gi và hi n th
trên máy tính. Máy quét v c b n trông gi ng nh máy sao chép lo i nh .
v i m t t m kính ( #t b n sao vào) và m t cái th m cao su n m ph n
trên c a nó.
Dùng máy quét khi chuy n nh in vào máy tính
11

18. Gi i thi u v máy tính
Các nhu c u c bi t
M t ng !i có khi m khuy t nhìn hay nghe, hay b ch ng viêm kh p hay li t
b ph n có th không th dùng c bàn phím chu1n hay chu t ho#c không
th c c màn hình hay không nghe c âm thanh c a máy tính. Có
nhi u ki u thi t b ph n c ng cho các nhu c u #c bi t nh th . B n có th
#t m t s tùy ch n cho nhu c u #c bi t c xây d ng s2n trong
Windows, c%ng nh r t nhi u tùy ch n ph n c ng và m m khác n a.
Các tùy ch n r t a d ng. tìm ra gi i pháp ph n m m và ph n c ng t t
nh t, hãy h i chuyên gia bi t thêm thông tin. Khi vào Web, b n c%ng s-
tìm c s l ng kh ng l) các tài nguyên ch n.
Các thiêt b khác
Máy quay video k thu t s có th c g n vào máy tính, và b n có th
truy n nh sang hay t/ máy tính c a b n.
Máy nh k thu t s , chính là máy nh có th ch p nh t c th!i, không
phim, cho phép ch p nhanh và truy n hình nh tr c ti p vào PC.
T ng quan v m ng
Riêng b n thân nó, máy tính là m t công c m nh. Nh ng khi máy tính
c k t n i trong m t m ng, ích l i c a t/ng máy tính cá nhân c t ng
lên r t nhi u.
Khi máy tính là m t thành ph n c a m ng, b n có th chia s$ m t s t p tin
c a mình cho )ng nghi p, in báo cáo trên máy in m u *p phía bên kia
toà nhà, hay g i th i n t cho )ng nghi p m i n i.
Các thành ph n c a m ng
Cáp c a màn hình, bàn phím, chu t và modem, t t c u c m vào các gi c
c m trên máy tính. Khi nh n Enter trên bàn phím, bàn phím s- g i m t tín
hi u #c bi t qua dây cáp, máy tính nh n l y, di,n gi i, và truy n cho b t kì
ng d ng nào ang cho ch y.
Nguyên t c ghép n i v t lí ph n c ng (dùng gi c c m) c a m t máy tính và
s d ng ph n m m t ng tác v i ng d ng c%ng áp d ng cho m ng máy
tính. n i máy tính vào m ng, b n c n có ph n c ng và ph n m m c n
thi t trên các máy tính g i và nh n tín hi u, và cáp n i hay kênh không
dây:
Máy tính, k t n i vào m ng.
Mô em cho t/ng máy tính, k t n i vào Internet.
Th$ giao di n m ng (hay còn g i là card m ng) cho t/ng máy tính,
máy tính c a b n c m vào m ng.
12

19. Ph n c ng và m ng máy tính
Hub ho#c b nh tuy n (router), giúp chuy n h ng tín hi u trên
m ng.
Cáp lo i 5, n i máy tính c a b n v i mô em, hub và b nh tuy n.
Máy tính
Th c t , b n có th k t n i m ng v i b t kì máy tính nào ch y Microsoft
Windows 98 Second Edition (SE) hay m i h n. Các máy tính không c n
ch y cùng h i u hành. T t nhiên, m i phiên b n m i c a Windows u có
kh n ng k t m ng t t h n phiên b n tr c. N u b n k t n i Internet, máy
tính c a b n nên c cài phiên b n m i nh t c a Windows.
Modem
N u k t n i Internet, i u u tiên b n c n là m t modem. H u h t m i máy
tính c bán ngày nay u i cùng v i m t modem t ng t , cho phép k t
n i v i Internet v i t c t ng i th p, nh ng b n có th thuê ho#c mua
modem b ng r ng có th k t n i Internet t c 100 l n nhanh h n.
Th giao di n m ng
Th$ giao di n m ng (NIC), c%ng còn có tên là b i u h p m ng hay b
i u h p Ethernet, n i máy tính c a b n v i m ng, dù m ng là Internet,
m ng gia ình, hay m ng c a c quan. Nhi u máy tính c bán ngày nay
u có thêm modem t ng t và m t NIC, phù h p cho m ng nh . M t s
nhà cung c p còn bán máy tính v i NIC cho m ng không dây hay các ki u
m ng khác.
L uý
Ethernet là chu1n cho truy n thông d li u qua m ng. Các h th ng c% h n
có th truy n d li u v i t c 10 Mbps (megabit trên giây), nh ng th c t
t t c các th$ giao di n m ng c bán ngày nay u có kh n ng truy n d
li u v i t c 100 Mbps.
N u máy tính ch a có NIC, b n có th mua thêm c m vào khe c m m
r ng trong máy tính. Vi c c m thêm NIC khá n gi n, nh ng c n m b o
r ng b ng m ch NIC b n mua s- kh p v i khe c m m r ng c a máy tính.
Trong máy tính có hai ki u khe c m m r ng có th dùng c m NIC: khe
c m PCI và khe c m ISA. Hãy ki m tra tài li u máy tính phân bi t các
khe c m ó. N u máy tính không còn khe c m m r ng, hay n u không
thích m máy tính, b n có th mu n mua NIC ngoài k t n i máy tính qua
c ng USB.
13

20. Gi i thi u v máy tính
Hub và B nh tuy n
chia s$ k t n i v i các máy tính khác trên m ng, b n c n thêm m t thi t
b . Có hai ch n l a: hub ho#c b nh tuy n. Hub là thi t b trông gi ng cái
h p, th !ng có t/ ba t i tám c ng, cho phép chia s$ k t n i Internet c a b n
cho cùng m t s máy tính. ây là lo i chia s$ n gi n, không có rào ch n
ph n c ng gi a các máy tính. N u mu n gi cho m ng c an toàn, b n có
th mua m t b nh tuy n. B nh tuy n s- ng n c n các truy c p gây h i
t/ bên ngoài vào m ng c a b n.
Cáp lo i 5
Cat-5 là vi t t t cho cáp quot;lo i 5quot;, m t chu1n c Hi p h i Công nghi p
Truy n thông và T ch c Tiêu chu1n Qu c t a ra. Cà cáp này có kh
n ng truy n d li u qua m ng v i t c cao nh t mà NIC có th truy n. Cáp
lo i 5 c dùng n i gi a card m ng và hub ho#c b nh tuy n. B n có
th mua cáp theo nh ng chi u dài c t s2n, hay có th làm cáp riêng c a
mình.
Lo i hình m ng
Lo i hình có ngh0a là quot;cách b tríquot; hay quot;thi t k quot;. Có hai lo i hình c s
k t n i m ng máy tính: lo i vòng, và lo i hình sao.
Các máy tính này c k t n i trong m ng vòng, trong ó các máy tính n i l i
thành dây chuy n
Trong m ng b n máy tính c v- trên hình trên, n u mu n nh n m t t p
tin t/ máy tính phía i di n c a m ng, b n c n g i yêu c u qua m t trong
các máy tính bên c nh t i máy tính b n ang dùng. Máy tính lân c n c a b n
s- truy n yêu c u ó i t i máy tính kia v i thông tin b n c n, r)i nó chuy n
ti p d li u theo vòng cho t i khi d li u n chquot; b n. Lo i hình này có vài
nh c i m chính: h ng hóc b t kì máy tính nào trên vòng s- làm gián
o n m ng, ngh0a là b t kì máy tính nào bên ngoài chquot; gãy c%ng không truy
cp c. V i m ng nhi u h n ba hay b n máy tính, trong tình hu ng này
không bi t máy nào b lquot;i. Lo i tr/ ng.u nhiên m t máy ng.u nhiên không
kh c ph c c tình hình.
14

21. Ph n c ng và m ng máy tính
M t lo i hình m ng t t h n là hình sao, trong ó m t máy tính ph c v làm
máy tính chính cho m ng.
Nh ng máy tính này c k t n i trong lo i hình sao, trong ó ch m t h ng hóc
hub hay b !nh tuy n squot; làm s p toàn b m ng.
Máy tính trung tâm c liên k t v i các máy tính khác trong m ng b ng
m t chuquot;i các NIC c g n v i m ng qua hub hay b nh tuy n. Trong
c u hình này, n u không th l y d li u t/ máy tính khác trên m ng, b n bi t
r ng ho#c máy tính c a b n không làm vi c, ho#c máy tính ích không làm
vi c, hay máy ch truy c p c a b n không làm vi c. Có th d, dàng ki m tra
máy tính c a mình có làm vi c hay không, và có th l y các t p tin trên máy
tính m ng khác ki m tra th hub, cho nên vi c hình dung ra v n n m
âu th !ng khá n gi n.
L uý
B n có th m r ng m ng hình sao, nh g n thêm hub n i thêm nhi u
máy tính trong m ng. M ng m.u c v- trong hình trên là phiên b n n
gi n c a lo i hình sao.
N i m ng làm vi c... và ch i
M ng cho phép dùng các tài nguyên có trên b t kì máy tính nào trên m ng.
Chia s truy c p Internet
B ng vi c thi t l p m ng, m i máy tính trong m ng có th chia s$ k t n i
Internet. N u k t n i b ng thông r ng, m t )ng nghi p có th tra c u trên
Web trong khi b n g i th i n t cho )ng nghi p khác. Nó s- ch y ch m
h n chút ít n u b n k t n i v i Internet b ng vi c dùng modem t ng t .
N u m i ng !i tránh các trang có nhi u ) ho l n, t p tin âm thanh, hay
ho t hình, v.n có th dùng Internet m t cách hi u qu .
15

22. Gi i thi u v máy tính
Chia s t p tin
M t ích l i c a chia s$ t p tin qua m ng, i l p v i vi c sao t p tin lên 0a
m m và mang nó sang máy tính khác, là làm gi m r i ro sao hay c t gi sai
phiên b n c a t p tin hay 0a m m có th h ng ho#c têp có th quá to v/a
0a m m. 4u i m quan tr ng khác là kh n ng h p tác v i ng !i khác
trong m t s d án b ng vi c chia s$ th m c và t p tin. V i các t p tin
c c t gi m t chquot;, m i ng !i u có th d, dàng tìm th y các t p c n
thi t và không c n duy trì nhi u b n sao c a cùng m t t p tin. B n s- tránh
c tình hu ng trong ó hai ng !i s a i cùng m t t p tin theo nh ng
cách khác nhau. N u ã t/ng ph i g p nh ng thay i vào m t t p tin do
nhi u ng !i t o ra, b n s- th c s ánh giá cao tính n ng này.
Chia s máy in
4u i m khác c a m ng là chquot; có th mua ch m t máy in và b t k5 ai
trên m ng c%ng có th dùng c. B n có th cài #t máy in vào b t kì máy
tính nào trên m ng và in t/ b t kì máy tính nào trong m ng.
Tán g u
Tán g.u (chat) và th t c th!i (messenger) cho phép b n g#p ng !i khác v i
cùng m i quan tâm trong môi tr !ng an toàn h p lí. Phòng tán g.u là m t
khu v c trên Internet n i ng !i dùng máy tính t/ kh p trên th gi i có th
t i cùng nhau và nói chuy n v b t kì ch nào c phân cho khu v c ó.
B n c%ng có th dùng công c tán g.u qua m ng c a mình trao i v i
b n bè b ph n khác. Thay vì ph i i sang v n phòng c a )ng nghi p
xem ng !i ó có trên máy tính hay có bi t tr l!i câu h i c a b n, b n có th
m c a s tán g.u và h i qua m ng.
Ch i trò ch i nhi u ng i
Và bây gi! chúng ta th c s vui v$ khi có m ng, #c bi t v i m ng có k t
n i Internet t c cao: Ch i trò ch i. Có hàng nghìn trò ch i b n có th
ch i qua Internet, t/ trò ch i óng vai nh Asheron's Call t i c i n nh trò
ch i Spades và Heart ho#c trò ch i chi n l c nh Age of Empires . N u
b n không ph i là ng !i ch i, chia s$ k t n i Internet s- v.n có ích l i.
T ng k t bài h c
Trong bài h c này, chúng ta ã i m qua các thi t b ph n c ng c n thi t
nh t c a máy tính cá nhân, c%ng nh các thi t b b sung giúp b n t n h ng
hi u qu t i a c a máy tính. B n c%ng ã c h c khái ni m v m ng máy
tính, các thành ph n c a m ng c%ng ngh cách th c k t n i m ng.
16

23. Ph n c ng và m ng máy tính
Câu h i ki m tra
1. S khác bi t gi a b nh 0a c ng và RAM là gì? Nêu các thi t b t i
thi u nh t c n thi t có m t máy tính h at ng t t.
2. M ng máy tính là gì? Nêu hai l ai hình m ng c b n c%ng nh y u
i m và l i i m c a chúng.
3. Các c u ph n n n t ng c a m ng máy tính là gì? B n c n ph n c ng
nào n i v i Internet?
4. B n hãy cho bi t l i ích c a vi c s d ng m ng máy tính.
17

25. Ph n m m máy tính
Sau khi hoàn thành bài h c này, các b n s hi u c:
Vai trò c a h i u hành
M t s ph n m m ng d ng ch y trên máy tính cá nhân.
Cách th c m b o an toàn cho máy tính và d li u l u trên máy tính.
H i u hành
H i u hành (OS) th c s làm t t c nh ng i u chúng ta mu n th c hi n
v i máy tính cá nhân (PC) thành có th và th c t . H i u hành không ph i
là ph n c ng, mà là ph n m m, nó làm vi c v i ph n c ng m c g n g%i
t i m c nó và ph n c ng t o nên cái mà chúng ta g i là PC. Theo cách th c
r t th c, b n có th nói r ng OS là PC. Tuy nhiên, chính xác h n nên xem
OS nh m t ph n ch ch t c a PC.
PC và OS
V i các ph n m m c vi t cho các máy tính cá nhân (PC) u tiên và sau
ó, máy tính ph i th c hi n nh ng l nh c th theo các cách th c xác nh
tr c. Vì th nhi u #c tr ng ch ch t c a PC ã c ch p thu n là chu1n.
Ví d : Cách th c chu1n g i thông tin sang màn hình video ngh0a là b t kì
i u gì b n th c hi n và b t kì ph n m m nào b n dùng, trên th c t b n u
có kh n ng th y c k t qu . T ng t , cách th c chu1n g i các kí t
sang máy in ngh0a là b n có th in b t kì cái gì mà PC có th t o ra.
i u ó có ngh0a r ng, ph n c ng c a máy tính ho t ng theo các chu1n
công ngh nh t nh. Các chu1n m i t t h n luôn luôn xu t hi n và có th b
thay th b i các chu1n còn m i h n, và c th ti p di,n. Các chu1n c nh
tranh hay khác nhau th !ng cùng t)n t i. B n có th ch n l a chu1n thích
h p nh t cho nhu c u c a b n. ó là lí do có nhi u cách khác nhau hi n
th các nh 3 chi u trên màn hình và t i sao hai h máy tính r t khác nhau -
h PC và h Apple Macinhtosh - c hai u thành công.
Nói ng n g n, h i u hành là m t th trung gian gi a ph n c ng máy tính
và các ph n m m ng d ng giúp b n th c hi n công vi c c a mình trong
th c t . H i u hành là ph n m m, là chi c c u b c gi a ph n c ng và t t
c các ph n m m khác - ch ng trình và d li u c a b n - trên PC. C%ng
nh có các chu1n v cách làm vi c c a ph n c ng PC, h i u hành thi t l p
các cách th c chu1n t ng tác v i ph n c ng. Ph n m m ng d ng
không c n hi u t t c ph n c ng. Nó ch c n hi u h i u hành mà nó ho t
ng trên ó.
Ví d : Microsoft Word ch y trên Windows XP. i u ó ngh0a là Word có
th ch y trên b t kì PC nào ang dùng Windows XP làm h i u hành. PC

26. Gi i thi u v máy tính
ó có th c b t kì nhà ch t o nào làm ra, Word s- v.n làm vi c t t. T i
sao? B i vì các nhà ch t o PC khác nhau u tuân th các chu1n ph n
c ng, còn Windows XP có th trao i m t cách tin c y v i t t c các ph n
c ng khác nhau ó.
Microsoft Word không c n bi t s khác bi t gi a 0a c ng hay 0a m m. Nó
ch ph i bi t r ng h i u hành có th th c thi các l nh nào ó i lo i quot; ây
là d li u; hãy l u gi nó trên thi t b mà tôi ã ch n.quot;
Nh ng ng !i vi t Microsoft Word không c n bi t lo i ph n c ng nào có th
ch y ph n m m c a h . Th m chí chúng ta th !ng không nói v ph n c ng
quot; ang ch yquot; ph n m m. Thay ó, chúng ta nói r ng Microsoft Word ch y
trên Windows XP.
H i u hành làm gì
Mua t/ng thi t b thành ph n t/ nhà s n xu t tin c y. L p ráp t t c các thi t b
ph n c ng c n thi t c a PC l i m t cách c1n th n. Ki m tra m i ghép n i. R)i
b t nó lên, và i u gì x y ra? Bip!
Và ó là t t c nh ng gì b n có c. Ch mquot;i ti ng bíp và vài m1u v n b n
trên màn hình nói r ng quot;B n g n tôi l i úng r)i. Hoan hô b n.quot; Th r)i
ch+ng có gì c . B n ã quên cái gì? Sao máy tính ch+ng làm gì c th này?
Cái ang thi u là m i th . Lí do máy tính không làm gì c là chquot; máy tính
không th làm c gì ngoài vi c ki m tra r ng các b ph n m u ch t ã
c n i úng và ang s2n sàng làm vi c. ó là t t c nh ng gì PC làm
khi không có s giúp & c a h i u hành (OS). B x lí c a PC là b não
c a ph n c ng, nh ng nó không làm c gì nhi u n u thi u OS. V y OS là
gì, nó làm cái gì, và t i sao nó l i quan tr ng th ?
Hãy hình dung m t nhà hát l n, n i công di,n m t tác ph1m v i nh ng b
trang ph c *p, âm nh c hoành tráng, b c c xu t s c. B n i u khi n kéo
màn, qu n lí dàn âm thanh, ánh sáng, chuy n c nh sân kh u và tr giúp i
trang ph c. B n v n hành thi t b l p ráp, ch nh m i nh c c trong dàn nh c
- và c ch huy n a; b n ng)i trong chquot; nh c v , và b n là th m c và th
hàn xây lên t t c các c nh.
B n là ng !i thi t k ánh sáng, ngh s0 c nh, ng !i ch chquot;; b n th m chí
còn soát vé và ki m soát an ninh. B n là giám c, b n ph i vi t h u h t các
o n k ch, và th m chí ph i nói chuy n v i ng !i tài tr gi a lúc ngh bi u
di,n.
Khi ó b n là h i u hành y.
M i vi c b n th c hi n trên t ng t các nhi m v mà h i u hành máy PC
th c hi n. gi i thích, chúng ta hãy chia m t s công vi c nhà hát ó thành
hai lo i: quot;Dành cho tác ph1mquot; và quot;Dành cho khán gi .quot;
20

27. Ph n m m máy tính
Dành cho tác ph m Dành cho khán gi
Th m c Ng !i soát vé
K0 s âm thanh Gác c ng
Th in Ca s0
Ng !i thi t k c nh Ng !i d.n chquot;
Ng !i vi t k ch b n và giám c Thao tác viên ban âm thanh
An ninh An ninh
M i th x y ra trong nhà hát chung cu c là dành cho khán gi , nh ng tr c
ti p h n, nh ng ng !i nh th i n và ng !i thi t k c nh th c hi n vi c
c a mình làm cho bu i công di,n có th th c hi n c, trong khi ban âm
thanh và gác c ng làm cho bu i bi u di,n thành công.
Gi ng nh vi c nhà hát, công vi c c a h i u hành chia làm hai nhóm.
Chúng ta g i trách nhi m “Dành cho tác ph1m” là tác v h th ng, và t t c
trách nhi m “Dành cho khán gi quot; là giao di n ng i dùng. M i h i u
hành u th c hi n hai ki u nhi m v này, ho#c ch m sóc nhu c u c a b n
thân PC ho#c th a mãn nhu c u c a ng !i s d ng PC. Nh trong nhà hát,
m i th trong th gi i PC x y ra vì ích l i c a ng !i dùng, nh ng ph n l n
th!i gian c a h i u hành c dành cho vi c ch m lo t i các tác v h
th ng làm cho “tác ph1m” tr thành có th .
Nhi m v h th ng
N u ch u trách nhi m m i th v bu i di,n cho ngoài tr/ vi c di,n, b n s-
b n r n t/ lâu tr c khi m màn. H i u hành c a PC c%ng b n ngay t/ lúc
b t u. Vài giây sau khi b n b t ngu)n cho máy PC, OS làm vi c luôn.
Trong nh ng giây này, ph n c ng máy PC ang ch y m t t p nh các phép
t ki m tra m b o nó có th tìm ra m i th mà PC c n, nh b nh , h
th ng video, thi t b nh , và bàn phím.
Quá trình t kh i ng này và vi c m b o nó s2n sàng làm vi c v m#t h
th ng c g i là kh i ng.
Ngay khi PC phát hi n ra thi t b b nh c a mình, nó ch th c hi n ch m t
i u. Nó chuy n u c ghi c a thi t b n v trí nh s2n và c d li u
cl u ó. V trí nh s2n này c g i là séc t kh i ng, và thông tin
lu ó là m t o n ch ng trình c g i là b n p kh i ng.
B n p kh i ng là ph n u tiên c a h i u hành máy PC. Nó không
c “s n xu t” cùng b n thân 0a c ng mà c ghi ó nh b t kì d li u
nào khác khi cài #t h i u hành. B n p kh i ng c c t/ 0a và n p
vào trong b nh , và các l nh c a nó c th c hi n b ng b x lí trung tâm
c a PC (CPU). Các l nh này n gi n nói cho u c/ghi 0a c ng c a b n
21

28. Gi i thi u v máy tính
n i tìm các ph n k ti p c a h i u hành. B n p kh i ng bi t cách n p
các ph n c t lõi c a h i u hành t/ 0a vào b nh và ch y chúng.
H i u hành c th th !ng tr c ch y cho t i khi b n t t PC i. OS làm gì?
Trong s nhi u vi c khác, nó phát hi n và l p c u hình cho m i thành ph n
c ng c a PC, t/ b nh cho t i th$ âm thanh, t i c ng USB. Toàn b th!i
gian PC c b t lên, OS qu n lí t t c ph n c ng ó, m b o ch c r ng
t/ng thi t b u v n hành và ph i h p hài hòa v i các thi t b khác, không
xung t.
OS luôn luôn i u ph i các thi t b nh , m b o ch c ch n b t kì khi
nào d li u c n c hay ghi u c th c hi n. OS c%ng qu n lí m i kh
n ng k t n i m ng c a PC, n u có, ki m tra vi c k t n i, và thi t l p giao
th c m ng và ti n hành vi c k t n i m ng. Sau khi t t c nh ng vi c c b n
này c kh i ng và ch y thành công, OS b t u n p và cho ch y giao
di n ng !i dùng.
Giao di n ng i dùng
Có l- i u có ý ngh0a nh t làm thay i th gi i h i u hành (ít nh t là t/
góc ng !i dùng) x y ra n m 1984, khi Apple Computer a ra máy tính
Macintosh. Macintosh là máy tính s n xu t mang tính th ng m i u tiên
cho phép m i ng !i t ng tác v i nó b ng ) ho , s d ng chu t và các
bi u t ng chúng ta quen thu c bây gi!. Ph n c a h i u hành cho phép
chúng ta làm i u ó có tên : giao di n ng i dùng # ho , hay GUI.
Nh! có giao di n ng !i dùng ) ho nh Microsoft Windows XP, vi c s
d ng máy tính d, h n nhi u. M t khi b n bi t cách v n hành c a GUI, b n
s- th y r ng m i ch ng trình có giao di n ng !i dùng ) ho u làm vi c
theo cùng cách. Vì v y th!i gian h c t p s d ng máy tính s- gi m i nhi u.
Và m t s công vi c, nh s a nh ch+ng h n, s- không mang tính th c t
n u thi u GUI. Vì m i vi c u d, làm h n, chúng ta làm nhi u h n tr c
ây trên PC. Cho nên h i u hành GUI có ý ngh0a làm cho PC tr thành
máy tính cá nhân.
B n th y k t qu c a OS th c hi n t t c các tác v h th ng c a nó, nh ng
b n không th y các tác v ó m t cách tr c ti p. M i th b n th y trên PC -
ngo i tr/ thao tác #c bi t c a t/ng ng d ng và ch ng trình - u là ph n
th hai c a OS, giao di n ng !i dùng.
Giao di n ng !i dùng tr c kia là giao di n v n b n (text) nh MS-DOS.
Ngày nay h u h t các h i u hành u có giao di n ) h a nh Windows
XP.
Ph n GUI c a Windows cho phép ng !i dùng ch n các i t ng b ng vi c
s d ng thi t b tr và thao tác v i chúng b ng cách nháy con tr trên chúng.
Windows XP là th h OS cung c p giao di n này cho PC.
22

29. Ph n m m máy tính
Windows ã thay i nhi u qua n m tháng, nh ng GUI c a nó v.n th c hi n
cùng ki u nhi m v quot;Dành cho khán gi quot; mà ban u nó ã làm. GUI cung
c p môi tr !ng c a s và d a trên các b ng ch n ã quen thu c. Nó hi n th
con tr chu t và cho môi tr !ng tr c quan chúng ta th y khi dùng Windows.
M t trong nh ng ích l i hi n nhiên và m nh m- nh t c a b t kì GUI nào -
và c a Windows XP nói riêng - là trong khi các tác v h th ng Windows
XP m b o t t c các thi t b ngo i vi và ph n c ng v n hành úng, thì
GUI m b o giao di n c a ng d ng trông h p lí và t $ng t nhau. B n
không c n bi t nhi u v GUI làm vi c v i nó, sau khi h c cách m t
ch ng trình v n hành, b n s- th y r ng mình có th làm vi c v i b t kì ng
d ng nào t ng t .
%ây là desktop, môi tr i dùng # ho c a Window
ng làm vi c do giao di n ng
XP cung c p
Windows XP qu n lí thi t b
Nhi u tác v h th ng mà h i u hành Windows XP th c hi n còn mang
tính k0 thu t và chi ti t h n nhi u so v i i u chúng ta c n xem xét. Tác v
h th ng Windows g n g%i nh t v i chúng ta, nh ng ng !i dùng, là gi cho
t t c ph n c ng làm vi c úng.
làm vi c v i Windows, t/ng thi t b u c n bi t v Windows, và
Windows c n bi t v t/ng thi t b . Các thi t b c n bi t tài nguyên ph n
c ng nào c phép s d ng, và Windows qu n lí t t c nh ng th này r t
ch#t ch-. Các thi t b c n Windows hquot; tr b t kì khi nào chúng c n hoàn
thành m t nhi m v nào ó, và chúng c n bi t cách Windows s- áp ng, và
23

30. Gi i thi u v máy tính
cách th c ti n hành. Windows, n l t mình, l i c n bi t t t c , c%ng nh
ph i có kh n ng phát hi n các tr ng thái v n hành c a t/ng thi t b .
Kh n ng phát hi n này không ch Windows, mà còn c hquot; tr b i h
th ng có tên là Plug and Play. Plug and Play m t ph n c xây d ng trong
m ch riêng c a t/ng thi t b ngo i vi, m t ph n c xây d ng trong b ng
m ch ch c a PC, và m t ph n c xây d ng trong Windows. Trong khi
Plug and Play báo cho Windows tài nguyên ph n c ng nào mà thi t b mu n
s d ng - và nó có th dùng cái gì n u nh ng tài nguyên ó không có s2n -
cây c u th c t gi a t/ng thi t b và giao di n ng !i dùng c phía tác v
h th ng Windows qu n lí. Windows dùng các trình i u khi n hi u nhu
c u c a t/ng thi t b ngo i vi.
Các trình i u khi n không có trong trong ph n c ng. Thay vì th , Plug and
Play ch n gi n nh n di n t/ng thi t b cho Windows, và Windows n p
trình i u khi n thi t b c n thi t vào b nh .
Có hai ki u trình i u khi n: các trình c xây d ng trong Windows và
trình do t/ng nhà ch t o ngo i vi cung c p. N u thi t b ngo i vi ã c
thi t k làm vi c v i chu1n nào ó do Microsoft phát tri n, Windows
dùng trình i u khi n chu&n c a riêng mình. N u nhà ch t o ã cung c p
trình i u khi n cho Microsoft, trình i u khi n ó có th c phân ph i
trên 0a CD Windows XP, và Windows s- dùng nó. Windows qu n lí vi c
n p và v n hành t t c các trình i u khi n mà h th ng yêu c u, và trình
i u khi n ho t ng nh chi c c u, hay b d!ch.
Tài nguyên ph n c ng là gì?
M i thi t b ph n c ng u yêu c u tài nguyên làm vi c v i Windows.
Theo ngh0a r ng, tài nguyên ph n c ng là b nh c a PC, b x lí c a PC,
và các !ng truy n d li u bên trong h th ng. M i thi t b , ngay c chu t,
c%ng c n m t ph n b nh v n hành. ( ó là ph n gi cho con tr chu t
vào m t chquot;; v trí c a nó c c t gi trong m t kho ng b nh tí xíu dành
cho m c ích ó.)
N u m t ng d ng hay m t s thi t b khác dùng cùng ph n b nh dành
cho chu t, con tr chu t s- ch y lung tung. T ng t v y, n u b x lí v n
b n n p vào cùng các bit và byte c a b nh mà th$ video ang nh dùng,
thì màn hi n th video s- l n x n, y nh ng ch m sáng ng.u nhiên ch+ng
có ngh0a gì.
T ng quan v các ng d ng
Máy tính không ch c n h i u hành, hay các t p tin, th m c hay 0a.
Các ng d ng - ch ng trình – là các thành ph n làm cho máy tính th c hi n
nh ng i u b n mu n. Khi mu n dùng máy tính vi t, v-, ch i c!, h c
ngôn ng khác, thi t k v !n, l p l i mô hình nhà b p, hay th c hi n b t kì
24

31. Ph n m m máy tính
cái gì t/ tính toán cho t i hoá h c, b n c n kh i ng các ng d ng t ng
ng.
M c này gi i thi u m t s ph n m m ng d ng tiêu bi u.
Các ng d ng c b n cho máy tính cá nhân
b t u, ta hãy tìm hi u v n m ng d ng: x lí v n b n, b ng tính, bài
trình bày, c s d li u và qu n lí th i n t và l ch. T t c n m ng d ng
u c dùng r ng rãi nhà và trong doanh nghi p.
Microsoft Office XP th c t là m t nhóm các ng d ng, quan tr ng h n, các
ng d ng này làm vi c cùng nhau giúp b n hoàn thành công vi c t t h n,
thu n ti n h n. D i ây là các ch ng trình lõi t o nên Office XP:
Microsoft Word, ch ng trình x lí v n b n dùng so n th o, t o báo
cáo, xu t b n b n tin, và nhi u vi c khác.
Microsoft Excel, ch ng trình b ng tính có kh n ng tính toán, s p x p
và phân tích d li u, và l p s ) và báo cáo.
Microsoft PowerPoint®, ch ng trình dùng t o ra t! chi u cho bài
trình bày, hi n th các qu y, và th m chí truy n phát trên Web.
Microsoft Access, ch ng trình qu n lý c s d li u quan h giúp t
ch c, theo dõi, s p x p, l c, và báo cáo d li u.
Microsoft Outlook®, dùng g i và nh n th i n t , s p x p l ch cá
nhân, theo dõi, nhi m v , và các liên h cá nhân và công vi c.
Ph n m m so n th o v n b n
B n dùng ph n m m x lý v n b n so n th o nh giáo trình này ch+ng
h n, b n tin, báo cáo, cu n sách, v.v. V i ph n m m x lí v n b n:
B n so n th o và nh d ng tài li u ch/ng nào b n còn ch a hài lòng và
in ra trên gi y.
B n không bao gi! ph i lo ngh0 v vi c vi t quá y trang hay v.n còn
trong các l : ch ng trình t ng t dòng và trang khi b n gõ. T t c m i
i u b n ph i hình dung ra là ch m d t o n âu và b t u o n m i
âu.
B n có th làm các tiêu và u trang to h n hay th.m h n ph n v n
b n còn l i, và b n th m chí còn có th in chúng v i các ki u ch khác
nhau n u b n mu n.
B n có th in nhi u b n sao tùy ý, và t/ng b n u trông nh nhau -
th c s - u là quot;b n g cquot;.
Và t t h n c , b n không bao gi ph i dùng t1y ho#c bút xóa.
Microsoft Word là ph n m m x lí v n b n có trong Office.
25

32. Gi i thi u v máy tính
Word, ph n m m x lí v n b n c a Microsoft
Ch ng trình b ng tính
Ch ng trình b ng tính là công c i n t t ng ng v i s k toán. B t
kì khi nào c n làm vi c v i các con s , hay thông tin - ch+ng h n s i m
h c sinh, n u b n là th y giáo - khi cách trình bày t t nh t là d ng b ng cho
phép c c chi u ngang và d c, ó là lúc ngh0 t i vi c dùng b ng tính.
Không gi ng nh b x lí v n b n c thi t k x lý các dòng và o n
v n b n, trang tính c thi t k x lí thông tin trong các ô, theo hàng và
theo c t. ây là tiêu chu1n cho m i b ng tính i n t .
Microsoft Excel là câu tr l!i c a Office i v i ph n m m b ng tính.
26

33. Ph n m m máy tính
Excel, ph n m m b ng tính c a Microsoft
Ph n m m trình bày
N u thuy t trình, b n không còn ph i dùng máy chi u ki u c và bút, ph n,
hay các ch)ng gi y trao tay. Ph n m m trình bày giúp b n t o ra các t!
chi u, v i nh ng hi u ng sinh ng, th m chí c phim hay âm thanh.
Microsoft PowerPoint t o ra bài trình bày hi u qu
Ph n m m trình bày không ch giúp b n d, dàng khi thuy t trình, b n còn có
th t ch c bài nói c a mình m t cách d, dàng. Nó cung c p các thi t k có
s2n, b n ch ph i gõ thêm n i dung c a mình vào. B n c%ng có th b sung
thêm các ghi chú t nh c mình v i u c n trình bày. Khán gi hay h c
viên s- không còn ph i ghi chép trong khi c g ng nghe. Ph n m m trình
bày cho phép in ra các t! chi u trao tr c cho khán gi h d, hi u i u
b n nói.
Microsoft PowerPoint là ph n m m trình bày có trong Office.
Ph n m m qu n lý c s d li u
Ch ng trình c s d li u có nhi u lo i, t/ n gi n cho t i khá ) s .
Ch+ng h n, Chính ph d a trên c s d li u theo dõi thông tin: thu , an
ninh xã h i, các thành t u phát tri n kinh t - xã h i, v.v. Các c s d li u
nh th là lo i quot;khá l nquot;, và chúng yêu c u các i chuyên gia lành ngh
c p nh t và v n hành. ' qui mô nh h n là nh ng c s d li u nh kho
tàng, thông tin nhân viên, và bán hàng có trong các công ty l n trên kh p th
gi i. Nh ng c s d li u lo i này c%ng yêu c u các nhà chuyên môn lành
ngh .
27

34. Gi i thi u v máy tính
M i ng !i có th và có dùng c s d li u cho nh ng d án hàng ngày, nh
h n nhi u. Chúng giúp t ch c và theo dõi b t kì thông tin liên quan mà b n
mu n t ch c, s p x p, và có kh n ng c p nh t b t kì khi nào mu n.
Ph n m m c s d li u là m t ph n c a Office c g i là Microsoft
Access.
T o ra c$ s d li u riêng b'ng vi c dùng Microsoft Access
Qu n lý th i n t và l ch
Th i n t ang tr thành cách th c ph c p liên l c v i m i ng !i trên
kh p th gi i. Thay vì nói chuy n i n tho i t n kém v i ai ó n a vòng
qu t, b n có th dùng th i n t g i cho h ngay t c kh c và r$ ti n,
k c nh, t p tin hay video. B n có th dùng ph n m m th i n t ct
gi a ch và thông tin liên h c a t t c các h c viên, )ng nghi p, b n bè
và gia ình và t ch c h p th m t cách thích h p.
Microsoft a ra hai ch ng trình th i n t : Microsoft Outlook, m t ph n
c a Microsoft Office, và Microsoft Outlook Express m t ph n c a Windows
XP.
Ch ng trình th i n t trong Office c g i là Microsoft Outlook. Nó là
ch ng trình phong phú h n Outlook Express. Ngoài g i nh n th , b n có
th dùng tính n ng l ch c a Outlook theo dõi các cu c h p c a mình mquot;i
ngày và xem ho#c in l ch c a mình theo ngày, tu n hay tháng. B n có th
dùng l ch Outlook l p l ch các cu c g#p v i ng !i khác, g n vào ch ng
trình ngh s cu c h p và tài nguyên #t s2n (nh phòng h i th o) mà b n
c n cho cu c h p. Outlook c%ng cho phép b n t o ra cu c h p nh k5 theo
tu n, hai tu n, hàng tháng, hay hàng n m. Và tính n ng nh c nh c ính
kèm cho t/ng thông báo h p s- cho b n bi t khi nào cu c h p hay h*n g#p
s p t i g n.
28

35. Ph n m m máy tính
Outlook Express là ph n m m th i n t nh m t ph n c a Windows XP
Dùng Microsoft Outlook theo dõi ngày và l!ch h p v i ng i khác
các ng d ng làm vi c cùng nhau
Dù b n mu n làm vi c v i v n b n, s , nh, n i dung Web, hay d li u, u
có m t ch ng trình trong Office XP giúp b n th c hi n i u b n mu n.
D i ây là vài ph ng th c b n có th dùng Office XP:
B n có th t o ra b n tin trong Word, bi n nó thành n i dung Web b ng
vi c dùng FrontPage, và g i i m t phiên b n th i n t b ng vi c
dùng Outlook hay Outlook Express.
29

36. Gi i thi u v máy tính
B n có th c t gi t t c thông tin sách cho th vi n cá nhân c a mình
trong m t c s d li u Access và truy nguyên b t kì sách nào b n ã
mua hay m n trong Excel. B n có th g i s l ng l n th t/ cho b n
bè b ng vi c dùng tính n ng tr n th c a Word.
N u b n là th y giáo, b n có th t o ra m t trang Web tr !ng h c
m c chuyên nghi p b ng vi c dùng FrontPage, so n b c th g i ph
huynh hàng n m trong Word, và nh p các bi u ) b n ã t o ra trong
Excel phác ho chân dung tình hình tài chính c a tr !ng.
B n có th dùng Outlook giúp mình t ch c l ch th!i gian, l ch bi u
h p v i )ng nghi p, truy nguyên thông tin khách hàng, phân công
nhi m v (cho mình và ng !i khác), thêm các l u ý vào tài li u ki m
i m, và qu n lí danh sách liên h c ngày m t nhi u h n c a mình.
M t trong nh ng ích l i l n nh t c a vi c dùng Office XP là b n có th d,
dàng s d ng các ch ng trình cùng nhau. M i ch ng trình c tích h p
v i nhau và b n có th chuy n d li u t/ Word qua Excel qua PowerPoint
t i Accesss. B n có th liên k t m t b ng trong Word v i m t trang tính
trong Excel và mquot;i l n thay i, thông tin c c p nh t t ng. B n có th
t o ra trang Web trong FrontPage, r)i làm m t s thay i trong Word, và
r)i chuy n ng c l i cho FrontPage l n n a, t t c u n gi n và d, dàng.
Các ng d ng Web
World Wide Web là m t kho tàng phong phú. Ngày càng nhi u thông tin và
d ch v c a lên Web. D i ây mô t vài ví d v ng d ng Web và
cách Web hquot; tr công vi c c a b n.
Công c tìm ki m
B n có th tìm th y b t kì cái gì trên Web. B n có th tìm c thông tin vì
có các công c tìm ki m nh Yahoo, Google, MSN. Các công c tìm ki m
này cho phép b n ch c n gõ m t mô t v i u mu n tìm, b n s- nh n c
danh sách các trang liên quan có th có. L c d n danh sách ó và tìm ra i u
c n thi t có th là m t chút ít ngh thu t. N u mô t b n quá r ng, b n có
th nh n c hàng tri u liên k t t i thông tin theo úng ngh0a t/ này.
!ng d ng mua squot;m
Web có th c xem là ph mua bán l n nh t th gi i. N u b n mua cái gì
ó, dù nó là qu n áo, sách v hay xe h i m i, ai ó trên Web có l- có bán
y. Nhi u c a hàng duy trì m t trang Web v i danh m c hàng hoá thay cho
c a hàng. Th c t , mua trên Web c%ng t ng t nh mua cái gì ó t/ danh
m c hàng. Web th !ng cho phép b n truy nh p vào danh m c hàng c a c a
hi u và b n có th mua theo ch n l a c a mình tr c ti p t/ Website hay b n
có th g i n m t s máy mi,n phí và #t n hàng c a mình v i i di n
d ch v khách hàng, c%ng nh b n t/ng #t hàng qua danh m c in s2n.
30

37. Ph n m m máy tính
An ninh
#t các kho n m c t/ Web dùng th$ tín d ng là nhanh chóng, an toàn và
h p lí. Ng c v i o t ng ph bi n, r t khó cho ai ó n m b t c s th$
tín d ng c a b n khi b n a vào trong m t trang Web có b o m t. S th$
tín d ng c a b n c mã hoá khi máy tính c a b n g i nó i, và cho dù nó
có b ch#n b t, s này s- r t khó b gi i mã. M t khi giao d ch hoàn thành, s
hi u th$ có th tr nên d, b ánh c p. Nh ng i u này c%ng có th x y ra
khi b n dùng th$ tín d ng t i c a hàng hay khi #t hàng qua th . Nói cách
khác, khi làm vi c v i m t hãng tin c y, #t hàng t/ Internet c%ng không
nguy hi m h n vi c dùng th$ tín d ng c a hi u.
Du l ch
N u b n lên k ho ch cho kì ngh hay b t kì chuy n du l ch nào, Web có th
tr giúp b n v i t t c m i chi ti t. N u b n ang lái xe, b n có th tìm ích
c a mình, l y b n ) ( !ng cái chính, !ng c nh v t, !ng ng n nh t
vân vân), hay nh v m i th làm và xem d c !ng. B n c%ng có th
#t chquot; khách s n và các chquot; khác trên !ng i c a mình.
V i !ng hàng không và các chuy n i khác, nhi u trang Web là nh ng i
lí l hành o. Nh ng trang này có th giúp b n tìm giá r$ nh t cho chuy n i
b ng !ng hàng không, #t chquot; hãng hàng không, xác nh và #t chquot;
nh ng khách s n thu n ti n, thuê xe, v.v.
Ngân hàng tr c tuy n
M t nhóm các ng d ng Web là v ngân hàng và tài chính. Web là cách
hoàn h o truy nh p và ki m soát tài chính cá nhân c a b n. Ngày m t
nhi u ngân hàng và các c s tài chính ang th c hi n ngân hàng tr c tuy n.
Ngân hàng tr c tuy n cho phép b n qu n lí t t c tài chính cá nhân t/ máy
tính c a mình. B n có th vi t séc, chuy n ngân, và qu n lí tài kho n c a
mình 24 gi! m t ngày, 7 ngày m t tu n, th m chí không r!i kh i chquot; tho i
mái nhà hay v n phòng mình.
Gi i trí
Web là ngu)n gi i trí tuy t v!i. Có các trang áp ng b t kì s thích hay m i
quan tâm nào mà b n có th có.
M t l0nh v c th !ng xuyên t#ng tr ng là trò ch i tr c tuy n. B n có th
truy nh p các trang Web n i b n có th tham gia vào trò ch i máy tính a
chu ng c a mình và u v i nh ng ng !i ch i trên kh p th gi i.
Tin t c
Nhi u báo chí có n b n mi,n phí tr c tuy n. B n có th truy nh p và c
nh ng tin m i nh t. Các bài t !ng thu t có th c ng trên Web ngay
31

38. Gi i thi u v máy tính
khi ng !i ta trình chi u trên tivi, radio hay in ra. Bài t !ng thu t Internet có
th là v n b n, hình nh, âm thanh và th m chí các o n video hoàn ch nh.
B o v máy tính c a b n
Nh ng i u t)i t ôi khi x y ra, và chúng có th x y ra cho máy tính c a
b n. Ai ó có th mu n n m quy n truy nh p vào d li u c a b n, hay b n
có th g#p ph i vi rút máy tính. 0a c ng c a b n có th kém ho#c b h ng.
Hay ho ho n phá hu6 máy tính c a b n. Có m i v n , t/ không d,
ch u cho n nghiêm tr ng. B n /ng ch! i i u t)i t x y. N u hành
ng tr c, b n có th làm gi m r t nhi u r i ro an ninh i v i v i máy
tính và m ng c a b n.
Nh ng gì b n c n b o v và t i sao
Máy tính c a b n bao g)m nhi u b ph n, và các b ph n thì c mòn c%
d n. Có th có th m ho , nh h a ho n ho#c ng t. N u i u này x y ra,
máy tính c a b n có th b h ng, m t kh i l ng d li u quý giá c a b n s-
b m t.
Bên c nh r i ro t/ th m ho t nhiên, máy tính c%ng b nguy c t/ nh ng k$
xâm nh p. Hacker là nh ng ng !i mu n chi m quy n i u khi n máy tính
c a b n mà không có s )ng ý c a b n. H t o ra nh ng ch ng trình nh ,
g i là vi rút và sâu, có th gây nhi u h h ng cho máy tính n u không c
b o v . Ph n c ng s- không b nh h ng, nh ng các ch ng trình này có
th xóa nhi u d li u, c n tr m ng, hay gây ra các v n khác. M#t khác
các máy tính khác trên m ng c%ng s- b lây nhi,m. Nh ng k$ xâm nh p
quan tâm t i vi c truy nh p vào h th ng c a b n và ánh c p d li u. Các
i u này có th x y ra n u b n ang tr c tuy n hay n u ai ó n m quy n
truy nh p v t lí vào máy tính c a b n.
An ninh máy tính: Làm gì và không làm gì
S th n tr ng có th gi m thi u c hai ki u nguy c nói trên.
H n ch truy c p vào máy tính c a b n
N u b n c t gi d li u nh y c m trên máy tính c a mình, b n không mu n
b t kì ai c%ng có th truy c p hay thay i d li u này. N u b n mu n h n
ch truy c p vào máy tính, b n c n t o ra rào ch n v t lí. M t cách n gi n
và r t có hi u qu là n gi n khoá c a v n phòng l i!
Khoá c a v n phòng ng n c n vi c truy nh p c c b , nh ng n u máy tính
c a b n ang n i tr c tuy n trên m ng thì ng !i khác v.n truy c p c.
Cách n gi n nh t ng n c n vi c truy nh p t/ xa không c phép là
dùng m t kh1u cho tài kho n c a b n. Microsoft Windows XP hquot; tr cho
nhi u ng !i dùng, mquot;i ng !i u có m t tài kho n riêng bi t v i m t kh1u
ch cho ng !i ch tài kho n ó. Theo cách này, ng !i dùng không th truy
32

39. Ph n m m máy tính
nh p c vào d li u c a ng !i khác ch/ng nào h còn không chia s$ d
li u m t cách #c bi t.
M t kh1u t t là m t kh1u khó oán ra. /ng dùng tên b n, tên c a các thành
viên gia ình, hay ngày sinh c a b n làm m t kh1u. Lí t ng nh t là các m t
kh1u ch a l.n l n ch , s , d u ng t và dài ít nh t tám kí t .
/ng vi t m t kh1u c a b n lên m t m1u gi y và nó thu n ti n d i bàn
phím hay trên th m chu t. ó là n i k$ tr m s- nhìn vào u tiên!
Khoá máy tính
N u b n mu n i xa, nh ng không mu n t t máy, b n có th khoá máy tính.
làm vi c này khi b n s d ng Windows XP, hãy nh n )ng th!i phím
Windows ( ó là phím n m gi a phím Ctrl và phím Alt) và phím L. (N u b n
ang dùng Microsoft Windows 2000 hay bàn phím c a b n không có phím
Windows, b n có th )ng th!i nh n Ctrl+Alt+Delete và r)i nh n phím K.)
Hành ng này s- khoá máy tính, và không ai có kh n ng m nó mà không
có m t kh1u c a b n.
Khi b n quay l i, b n s- c n m khoá máy tính tr c khi có th b t u làm
vi c l i. làm nh v y, nh n Ctrl+Alt+Delete. H p tho i s- yêu c u b n
cung c p m t kh1u. Gõ m t kh1u, nh n Enter, và máy tính m khoá, b n tr
l i chquot; b n ã r!i i.
Ch y ph n m m ch ng vi rút
Vi rút máy tính là ngu)n gây phi n nhi,u, hay chúng có th làm h h i áng
k , làm cho máy tính tr nên không dùng c. Trong nh ng tr !ng h p
c c oan, hành ng t t nh t là cài #t l i t t c ph n m m trên máy tính.
Nh ng n u làm i u ó, b n s- m t t t c các t p tin và d li u. B n c%ng s-
m t t t c các c p nh t ph n m m có th ã cài #t.
tránh tình hu ng khó ch u này, b n nên th !ng xuyên ch y ph n m m
ch ng vi rút. Hi n có nhi u ch ng trình ch ng vi rút r t t t: các s n ph1m
c a McAfee và Symantec. Vi c cài #t các ch ng trình ch ng vi rút này r t
n gi n, hãy thi t l p sao cho nó quét t t c các t p tin n.
M t khi c cài #t, ph n m m này s- quét các t p tin i v i t t c các vi
rút ã bi t. Vì vi rút m i th nh tho ng l i xu t hi n, nên hãy c p nh t u
#n ph n m m ch ng vi rút c a b n.
M t p ính kèm th i nt
Môi tr !ng thông d ng lan truy n vi rút là t p ính kèm th i n t . Khi
nào có th m b n ính kèm và khi nào thì không? D i ây là m t s kinh
nghi m:
N u b n không bi t ng !i g i th i n t , hãy #c bi t c1n th n. Cách
an toàn nh t x trí v i b n ính kèm t/ ng !i không bi t là xóa nó
33

40. Gi i thi u v máy tính
i. Nh ng n u b n ch c ch n b n ính kèm là h p l , hãy l u nó vào 0a
và ki m tra ph n m r ng c a nó. N u ph n m r ng c a b n ính kèm
là .exe, .vbs, .js hay b t kì t p tin ch y nào, b n ph i h t s c th n tr ng.
T p tin ch y là t p tin ch ng trình có th cho ch y. M t p tin ính
kèm s- làm cho ch ng trình c ch a trong t p tin ó kh i ng.
Kinh nghi m: N u b n không bi t ch ng trình làm gì, /ng m nó!
Hãy quét b n ính kèm b ng ph n m m ch ng vi rút xác nh n r ng
nó là an toàn.
N u b n bi t ng !i g i th i n t c%ng ch a có ngh0a th i n t ó là
an toàn n u m ra. Có th là ng !i g i ã m m t ính kèm không an
toàn, và vi rút ch a trong ính kèm ó, ch không ph i là ng !i ch , ã
g i th này. N u b n không ch! m t th v i b n ính kèm, hãy h i l i
ng !i g i li u h có g i b n ính kèm cùng th i n t cho b n không
và m nó ra có an toàn không.
N u m t th nh c b n chuy n ti p nó cho m i ng !i b n bi t, có th
ch c ch n nó không h p pháp. /ng chuy n ti p nh ng th ó.
T i các t p tin t# Internet
Internet y nh ng t p tin thú v : nh, trò ch i, câu , chuy n c !i thông
minh, v.v.. M t i u r t cám dquot; là l t Web tìm t t c nh ng ng d ng
b n có th mu n cài #t vào máy tính c a mình. Nh ng không ph i t t c
các t p t i xu ng u có l i. M t s có th ch a vi rút, sâu, hay o n mã
nguy hi m nào ó.
Hãy c1n th n v i các t p tin t i xu ng t/ nh ng ngu)n không bi t, #c bi t
n u b n không ph i là ng !i kh i u vi c t i xu ng. ôi khi m t ng d ng
nham hi m có th eo m#t n nh ng d ng có ích, l, phép m!i b n t i nó
xu ng. B n c n #c bi t c1n th n v i các c a s b t ra xu t hi n khi b n l t
Web; m t s trong các c a s này có th b t u t i xu ng m t ng d ng
vào máy tính c a b n khi b n nháy OK. /ng t i xu ng ng d ng nh v y.
N u b n tìm ra m t ng d ng mình quan tâm và ch n t i nó xu ng, hãy l u
nó thành m t t p tin trên 0a c ng tr c. R)i tr c khi cài #t nó, hãy quét
nó b ng ph n m m ch ng vi rút. S- ch m t m t hai phút và có th & cho
b n nhi u chuy n au u. N u vi c quét trôi ch y, hãy ti p t c và cài #t
ng d ng này.
S d ng macro
Khi b n làm vi c v i các ng d ng nh Microsoft Word và Microsoft Excel,
b n ch c ch n s- phát hi n ra r ng macro là công c r t m nh hoàn thành
các nhi m v . Nh ng s c m nh này có th có tác d ng ch ng l i b n. N u
b n nh n c m t tài li u có ch a macro và b n không bi t ngu)n g c c a
tài li u này, macro c ch a trong nó có th th c hi n các hành ng
không mong mu n trên máy tính c a b n. Vì v y, t t nh t là làm macro m t
34

41. Ph n m m máy tính
hi u l c theo m#c nh và làm cho chúng thành có hi u l c n u b n ch c
chúng không ác ý.
T o b n sao l u d phòng
Khi t o ra d li u nh y c m hay r t quan tr ng, b n mu n ch c r ng d li u
này s- v.n t)n t i cho dù 0a c ng máy tính c a b n có b h ng, t p tin b
phá hu6, v.v.
gìn gi d li u quan tr ng tránh m t mát, b n c n sao l u nó. n gi n
là t o ra b n sao c a t p tin này và gi nó ch c ch n. Ch+ng h n, n u b n
dùng b ng tính c t gi d li u c a mình trên máy tính lúc làm vi c, b n
có th làm b n sao c a t! công vi c này, nó vào 0a m m, và em nó v
nhà. Các t p tin l n không thay i th !ng xuyên có th c sao l u trên
CD.
/ng quên sao l u d phòng các t p tin c a b n u #n, n u không b n sao
l u s- tr nên vô d ng. T n su t sao l u d phòng tùy thu c vào m c
thay i th !ng xuyên c a các t p tin thay i th nào. Ví d , các hình nh
k( thu t s ch c n m t b n sao l u. V i k t qu báo cáo hàng tu n trên
trang tính Excel, b n s- c n sao l u trang tính c vài tu n, hay có th hàng
tu n m t l n.
T ng k t bài h c
Trong bài h c này b n h c v v h i u hành và Microsoft Windows XP.
B n c%ng ã h c v ph n m m ng d ng và và t m quan tr ng c a vi c gi
cho máy tính c a b n và d li u c a nó c an toàn.
Câu h i ki m tra
1. Cách t t nh t gi cho d li u máy tính c an toàn là gì?
2. B n nên tránh dùng cái gì làm m t kh1u cá nhân c a mình?
3. B n có th làm gì b o v máy tính kh i vi rút máy tính?
4. quot;Windowsquot; là gì và t i sao b n c n nó ch y máy tính cá nhân t ng
thích IBM?
5. Các ki u ng d ng cho máy tính bàn là gì và s d ng chúng th nào?
Th c hành
Bài t p 1: S d ng Control Panel trong Windows, nh v c a s System
Properties và xác nh máy tính b n có bao nhiêu RAM.
Bài t p 2: tìm hi u thêm v vi rút máy tính và cách b n có th b o v
các ng d ng Microsoft Office, hãy m trình duy t Web và nh p a ch
Internet sau vào h p v n b n: http://www.bkav.com.vn. Sau ó nh n Enter.
35

45. i m qua v Microsoft Windows XP
Professional
Sau khi hoàn thành bài h c này, b n s có th :
Kh i ng Windows XP Professional.
ng nh p vào máy tính Windows XP Professional trên mi n m ng.
ng nh p vào máy tính Windows XP Professional riêng l .
Hi u các thành ph n c a Windows XP Professional.
Kh i ng ch ng trình.
Di chuy n và óng c a s .
i kích c$ c a s .
Chuy n i gi a các ch ng trình.
K t thúc phiên làm vi c v i Windows XP Professional.
Tquot;t Windows XP Professional.
Microsoft® Windows XP Professional, t/ ây v sau ta g i ng n g n là
Windows, là m t phiên b n c a h i u hành Microsoft Windows®. H i u
hành là t p h p các ch ng trình ph n m m i u khi n cách th c các thi t b
ph n c ng t ng tác v i các ch ng trình, c%ng nh cách máy tính áp ng
l i l nh c a b n. Ch ng trình là công c giúp b n th c hi n nhi m v nào
ó. (Ch ng trình c%ng còn c g i là ng d ng). Khi làm vi c v i máy
tính, b n u dùng Windows - ho#c tr c ti p ho#c gián ti p qua ch ng
trình khác, nh Microsoft Word.
Vì Windows óng vai trò quan tr ng, bài này gi i thi u các thành ph n
chính c a Windows.
Kh!i ng Windows XP Professional
Mquot;i l n b n kh i ng máy tính, nó u tr i qua quá trình kh i ng. Quá
trình kh i ng ki m tra h th ng máy tính ch c ch n r ng t t c m i
ph n c n thi t c a máy tính u c k t n i và ho t ng úng. Ngay khi
máy tính hoàn thành vi c kh i ng, nó chuy n i u khi n cho Windows.
K t/ ó cho t i lúc b n t t máy tính, Windows ch u trách nhi m v máy
tính c a b n.

46. H i u hành Windows XP
quot;ng nh p vào Windows XP Professional
quot;ng nh p vào Windows XP Professional trên mi n m ng
M ng là nhóm các máy tính và các thi t b c n i b ng thi t b và ti n ích
truy n thông. Máy tính ch y Windows XP Professional có th n i thành
m ng c c b (LAN) và c l p c u hình nh m t ph n c a mi n m ng
ho#c nh m t nhóm ngang hàng (không s d ng mi n) - hay có th là máy
n l$. M c này áp d ng cho lo i máy tính th nh t.
L uý
Khi nâng c p h i u hành máy tính c a mình t/ phiên b n tr c c a
Windows sang Windows XP Professional ho#c Windows XP Home Edition,
hay l n u tiên s d ng máy tính m i có Windows XP ã c cài #t b i
nhà ch t o thi t b g c (OEM), b n c nh c ph i kích ho t b n sao c a
Windows XP.
Kích ho t S n ph1m Windows là bi n pháp an ninh do Microsoft thi t l p
giúp ng n c n vi c phân ph i và s d ng các b n sao không phép c a
Windows. Sao không phép là n c p ph n m m gây h i cho ng !i sáng t o
ph n m m và ng !i dùng ph n m m b i các lí do:
Ph n m m không phép không c nh n s hquot; tr k0 thu t hay nâng c p
s n ph1m.
Vi c s d ng ph n m m không phép có th gây ra x ph t tài chính và
phí t n pháp lí, c%ng nh gây ti ng x u cho b n hay c quan. Nh ng
ng !i i u hành có th b quy trách nhi m t i ph m và trách nhi m dân
s vì vi c xâm ph m b n quy n.
Ph n m m không phép có th ch a các vi rút c h i có kh n ng gây
h ng cho máy tính riêng l$ hay toàn th m ng.
Mquot;i b n sao c a Windows XP u ph i c kích ho t trong vòng 30 ngày
c a l n dùng u tiên. B n có th kích ho t Windows XP qua Internet hay
qua i n tho i và không ph i trao b t kì thông tin cá nhân nào v b n thân
mình hay máy tính c a mình.
Quá trình b t u m t phiên làm vi c v i máy tính c g i là ng nh p.
ng nh p vào mi n m ng, b n ph i có tên tài kho n ng i dùng h p
th c và m t kh&u c a mình B n c%ng c n bi t tên mi n. Nh ng thông tin này
ng !i qu n tr m ng s- cung c p cho b n.
Khi Windows XP c cài #t trên máy tính, m t tài kho n qu n tr! c
t o ra v i (c quy n qu n tr! ki m soát máy tính #c bi t ó. Thông
th !ng ng i qu n tr! m ng có th dùng tài kho n ó t o ra tài kho n
khác trên máy tính. Nh ng tài kho n này qu n tr dành cho ng !i có nhi u
40

47. %i m qua v Microsoft Windows XP Professional
#c quy n h n ch ng n c n ch tài kho n khác không c thay im t
s thi t l p trên máy tính.
Các b c th c hi n
ng nh p, b n c n bi t tên tài kho n ng !i dùng c a mình, m t kh1u
c a mình và tên mi n c a mình.
1. Kh i ng máy tính c a b n. Sau khi máy tính b t u ch y, ho#c kh i
ng, màn hình Welcome to Windows xu t hi n.
2. Nh n )ng th!i các phím Ctrl, Alt và Del. Windows XP hi n th h p
tho i và ch! i thông tin c n x lí. H p tho i là ph ng ti n trao
i chính gi a máy tính và ng !i dùng máy tính trong Windows và
trong các ch ng trình d a trên Windows. Mquot;i h p tho i u a ra các
tùy ch n có th liên k t v i m t hành ng, và b n ch n m t trong các
tùy ch n này ch ra cách mu n hành ng ó c th c hi n. Trong
tr !ng h p này, h p tho i Log On to Windows xu t hi n.
3. Gõ tên tài kho n ng !i dùng c a b n trong ô User name.
4. Gõ m t kh1u trong ô Password.
5. N u ô Log on to không c hi n th , nháy Options m h p tho i
này. Sau ó nháy m%i tên xu ng bên ph i c a ô Log on to và nháy tên
mi n trong danh sách th xu ng.
6. Nháy OK ng nh p vào Windows XP Professional và mi n m ng ã
ch n.
Màn hình n n Windows XP Professional xu t hi n, nh d i ây:
41

48. H i u hành Windows XP
L uý
Sau khi ng nh p, màn hình n n Windows XP có th trông khác v i hình
trên. thay i, b n có th nháy chu t ph i vào desktop, và nháy
Properties trên b+ng ch n. Sau ó trong h p tho i Display Properties,
nháy tab Desktop, nháy Customize Desktop, ch n các bi u t ng b n
mu n, và nháy OK.
quot;ng nh p vào Windows XP Home Edition
Có th ch mình b n dùng máy tính c a mình ho#c dùng chung v i nh ng
ng !i khác. N u ch mình b n dùng máy tính thì ch c n m t tài kho n
ng !i dùng. N u ng !i khác dùng chung máy tính v i b n, m i ng !i u
có th dùng cùng m t tài kho n, hay b n có th thi t l p tài kho n cho t/ng
ng !i dùng. Mquot;i tài kho n ng !i dùng u c liên k t v i khái l c c a
ng !i dùng c th và thông tin này bao g)m màn hình n n, phông ch , bi u
t ng t t, v.v. và có th thay i theo t/ng ng !i dùng.
N u có m t tài kho n ng !i dùng, Windows XP ng nh p b ng vi c dùng
tài kho n ó khi b n dùng máy tính. N u có nhi u tài kho n, Windows XP
nh c b n ch n khái l c ng !i dùng c a mình và n u tài kho n cb ov
b ng m t kh1u, b n ph i a m t kh1u c a mình vào.
Có th thay i tên tài kho n và khái l c c a t/ng ng !i dùng; ng !i dùng
v i quy n qu n tr có th thay i b t kì tên tài kho n và khái l c c a
ng !i dùng khác.
Các b c th c hi n
Trong bài th c hành này, b n ng nh p vào máy tính ã cài #t Windows
XP Home Edition và ã c t o ch a nhi u tài kho n (có ho#c không có
m t kh1u).
1. Kh i ng máy tính. Sau khi máy tính kh i ng, màn hình ng nh p
xu t hi n. Màn hình ng nh p do Windows XP Home Edition hi n th
c g i là màn hình Welcome. Màn hình này hi n th t t c các tài
kho n ng !i dùng trên máy tính. Nh ng tài kho n này c t o ra
gi cho d li u c a t/ng ng !i dùng c tách bi t. N u máy tính c
l p c u hình ch a m t tài kho n, b n bây gi! th y desktop Windows
XP và có th b qua các b c còn l i.
2. Chuy n con tr chu t lên tên ng !i dùng s2n có. Chú ý r ng tên ng !i
dùng c ch n c b t sáng, trong khi tên ng !i dùng khác l i m! i.
3. Nháy chu t vào tên tài kho n ng !i dùng c a b n hay hình nh t ng
ng.
4. Nh p m t kh1u vào ô Type your password và nháy nút m%i tên ti p
t c. N u b n quên m t m t kh1u c a mình, nháy vào nút d u h i xem
g i ý v m t kh1u.
42

49. %i m qua v Microsoft Windows XP Professional
Trong khi Windows XP ang ng nh p, tên tài kho n ng !i dùng và hình
nh tài kho n di chuy n vào vùng trung tâm màn hình, các tùy ch n khác
xu t hi n. Khi b n ã c ng nh p vào tài kho n c a mình, màn hình
Windows XP Home Edition xu t hi n.
quot;ng nh p vào máy tính Windows XP Professional riêng l
Windows XP Professional nói chung c dùng trong môi tr !ng k t n i
m ng, nh ng có th dùng máy tính không nh t thi t ph i c n i m ng
v m#t v t lý. Ch+ng h n, có th có Windows XP Professional c cài trên
máy tính xách tay dùng c v n phòng và nhà, v.v.
Khi ng nh p vào máy tính Windows XP Professional ã c c u hình
k t n i m ng, nh ng hi n b ng t, sau khi ch n mi n m ng, b n ng nh p
theo cách thông th !ng, và Windows XP s d ng thông tin v tài kho n c a
b n ng nh p vào mi n m ng l n tr c ã c l u trên máy tính. N u
máy tính Windows XP Professional không c l p c u hình làm vi c
trên m ng thì quá trình ng nh p gi ng v i quá trình ng nh p c a
Windows XP Home Edition. Các tài kho n ng !i dùng h p l c hi n th
trên màn hình ng nh p, và tùy ch n Fast User Switching c hi n th
theo m#c nh.
Tìm hi u các thành ph n c a Windows XP
Khi b n kh i ng Windows l n u tiên, màn hình trông t ng t nh
minh ho sau ây. Khi cài #t ch ng trình và tùy ch nh Windows cho phù
43

50. H i u hành Windows XP
h p cách b n làm vi c, b n s- th y các bi u t ng khác, nh ng nh ng thành
ph n c b n v.n xu t hi n gi ng nh th này.
L uý
Trong su t tài li u , các ch d.n nh nháy và kéo bao gi! c%ng ng m nh
nói t i vi c dùng nút chu t trái. Nháy úp ngh0a là nháy nhanh lên nút chu t
trái hai l n. N u b n c n dùng nút chu t ph i hay nút ph hoàn thành m t
l nh, l nh s- nói c th . Ch+ng h n, quot;Nháy chu t ph i vào bi u t ng.quot; Bi u
t ng là m t bi u di,n ) ho nh c a ch ng trình, t p tin hay th m c.
Thu t ng kéo ngh0a là tr vào m t i t ng trên màn hình, nh n gi nút
chu t trái, và r)i di chuy n chu t t i v trí khác; sau ó th nút chu t khi i
t ng c #t vào v trí mong mu n.
D i ây là các thành ph n Windows c b n.
Desktop Desktop bao g)m nh ng n i dung c a màn hình máy tính c a
b n sau khi Windows ã c b t u. Các i t ng trên desktop bao
g)m các bi u t ng cho các ch ng trình th !ng dùng và các ti n ích
khác.
Thanh Quick Launch Thanh Quick Launch (Truy c p nhanh) là ph n
bên ph i c a thanh công vi c. Thanh Quick Launch ch a nhi u nút là
bi u t ng c a các ch ng trình th !ng c dùng. B n có th nháy
(m t l n) các nút này kh i ng ch ng trình t ng ng. Thanh
Quick Launch bao g)m c nút Show Desktop, b n có th nháy nó
c c ti u hoá t t c các c a s ang m v các nút trên thanh công vi c.
44

51. %i m qua v Microsoft Windows XP Professional
Bi u t ng t#t Bi u t ng t t cho phép truy nh p nhanh vào các t p
tin, th m c hay ch ng trình. Ch+ng h n, b n có th m m t b ng vài
l n m t tu n. B ng tính c c t gi bên trong nhi u t ng th m c, và
b n m t p tin b ng vi c m t/ng th m c theo trình t và nháy úp
vào bi u t ng c a t p tin. kh i m t th!i gian, b n có th t o ra bi u
t ng t t trên desktop và truy nh p nhanh vào t p tin. Bi u t ng t t
c%ng c dùng nh các bi u t ng khác (nháy úp chúng m các
t p tin, th m c hay ch ng trình). Bi u t ng t t có m t m%i tên nh ,
cong góc d i bên trái c a nó. B n có th t o, sao chép, di chuy n và
xóa bi u t ng t t mà không nh h ng gì t i b n thân t p tin, th m c
hay ch ng trình.
Nút Start Nút Start c #t bên trái c a thanh công vi c, và nó là
thành ph n quan tr ng nh t trên bàn làm vi c Windows. Nó là i m m
m i ch ng trình và c a s trên máy tính. Nháy nút Start m m t
lo t các b ng ch n cho các ch ng trình b t u, tìm và m các th
m c và t p tin, #t các tùy ch n, l y tr giúp, thêm ph n c ng và ph n
m m, và t t máy tính.
Thanh công vi c Thanh công vi c n m áy màn hình. V c b n nó
g)m nút Start, thanh Quick Launch, các nút cho các ti n ích và ch ng
trình nào ó (nh núm i u khi n âm l ng cho h th ng âm thanh c a
máy tính), và th!i gian. T t c các ch ng trình ang m u c hi n
th nh các nút trên thanh công vi c. Nháy vào các nút này trên thanh
công vi c hi n th c a s c a t ng ng.
Th$i gian Th!i gian c hi n th bên ph i thanh công vi c. #t con
tr chu t trên th!i gian hi n ngày và ngày tháng. Nháy úp Th!i gian
m h p tho i và có th thay i ngày tháng, th!i gian hay múi th!i
gian mà máy tính nh n bi t c.
C a s M t ph n c a màn hình hi n th m t t p tin, th m c hay
ch ng trình. Nhi u c a s có th c hi n th trên màn hình cùng lúc,
ho#c bên c nh nhau, t/ nh t i áy, hay è lên nhau. B n s- h c cách
di chuy n và i kích c& c a s v sau trong bài h c này.
H p tho i
H p tho i xu t hi n trên màn hình khi b n c n trao i v i ch ng trình.
H p tho i cung c p các cách th c cho b n ra quy t nh và l a ch n t/ các
tùy ch n s2n có. Các thành ph n i n hình c a h p tho i g)m h p v n b n, ô
tùy ch n, ô ánh d u, và b ng ch n.
' góc trên bên ph i c a m i h p tho i là nút Close. T i ph n cu i c a h u
h t các h p tho i là nút OK và nút Cancel.
Nháy OK khi b n mu n Windows cài #t các tùy ch n ã xác nh trong
h p tho i. Nháy nút Cancel hay nút Close óng h p tho i mà không t o
b t k5 thay i gì.
45

52. H i u hành Windows XP
Các b c th c hành
Trong bài th c hành này, b n th c hành các k( thu t chu t thông th !ng
tìm hi u Windows.
1. #t chu t sao cho con tr chu t c #t bên trên th!i gian góc d i
bên ph i c a màn hình. Ngày tháng c hi n th .
2. H i di chuy n chu t, theo b t kì h ng nào. Ngày tháng bi n m t. Cho
dù b n không di chuy n chu t, thông tin c hi n th c%ng bi n m t sau
vài giây nên nó không che màn hình nh ng gì b n ang làm. thông
tin hi n ra l n n a, di chuy n con chu t ra xa và #t l i trên ó.
3. Nháy úp Th!i gian. H p tho i Date and Time Properties xu t hi n.
4. Nháy Cancel trong h p tho i Date and Time Properties. H p tho i óng
l i. Không thay i nào c th c hi n.
5. Nháy nút Start u bên trái c a thanh công vi c. B ng ch n Start xu t
hi n. M t s kho n m c b ng ch n này có các m%i tên tr , nh My
Recent Documents hay All Programs, d.n t i các b ng ch n con.
6. Nháy b t kì mi n tr ng nào c a desktop. B ng ch n Start óng l i.
46