L58 Superfoods - Edwin van den Worm - NIBI-conferentie 17 januari 2015

1/18/2015
1
Superfoods: feit of fictie?
29e NIBI Onderwijsconferentie
Dr. Edwin van den Worm
e.vandenworm@uu.nl
Voeding, Vertering, Voedselproductie
16 & 17 januari 2015
Lunteren
Departement Moleculaire Farmacie
Faculteit Betawetenschappen
Universiteit Utrecht
Dept. Moleculaire Farmacie EvdW

1/18/2015
2

1/18/2015
3

1/18/2015
4
Hippocrates “ De Vader van de Geneeskunde” (~ 460 - 370 BC)

1/18/2015
5
a
Hoe kan men bepalen welke voeding of voedingsmiddelen gezond zijn:
* Wat is ‘gezond’: medicinaal vs. nutritioneel?
* Wat zijn de parameters die gemeten worden?
* Proefpersonen: individuele verschillen, leef- en eetpatroon, geografie(!)
* Korte-termijn vs. lange-termijn effecten
* Wetenschappelijke onderbouwing?
* Constante samenstelling van de voedingsmiddelen/ingrediënten?

1/18/2015
6
- ‘Superfoods’ - claims en feiten
I h d t ff- Inhoudsstoffen
- Biologische beschikbaarheid
- Bereiding/verwerking
- Herkomst en kwaliteit
- Marketing / ‘hypes’
- Conclusies

1/18/2015
7
SuperfoodsSuperfoods

1/18/2015
8
Quinoa Goji
Chia Maca
Tarwegras
Spirulina Acai

1/18/2015
9
Quinoa
(Chenopodium quinoa,
Amaranthaceae)
Peru &
Bolivia
‘superfood’ supplement
2013: novel food
vitamines (B2-riboflavine) en E, Fe, Cu en Mg,
alle essentiële aminozuren, onverzadigde vetzuren,
vezels
Goji China ‘wondermiddel’ antioxidanten, vitamines (met name C),
β t l h id fl ïd ( ti )
herkomst ‘claims’ inhoudsstoffen
j
(Lycium barbarum,
Solanaceae)
β-caroteen, polysachariden, flavonoïden (rutine)
Chia
(Salvia hispanica,
Lamiaceae)
Mexico &
Guatamala
‘superfood’ supplement
2009: novel food
omega-3 vetzuren, Na, Ca, P, Mn, Mg, Fe,
vitamine B17
Maca
(Lepidium meyenii,
Peru ‘wondermiddel’
f di i
mineralen, vitamine B, Mg, Se, Fe en essentiële
aminozuren, glucosinolaten, sterolen
p-methoxybenzyl-isothiocyanaat
Brassicaceae) oa. afrodisiacum p methoxybenzyl isothiocyanaat
Spirulina
(Arthrospira platensis)
Mexico ‘superfood’ supplement
oa. ‘tonicum’, lever- en
nierbescherming
60% eiwit, 7% lipiden, K, Ca, Mg, P, Zn, Se
vitamine B1 (thiamine), B2 (riboflavine), B3
(nicotinamide), B6 (pyridoxine), B9 (foliumzuur),
vitamines C, A en E, carotenoïden (zeaxanthine)
Acai
(Euterpe oleracea,
Arecaceae)
Brazilië ‘wondermiddel’
oa. overgewicht
antioxidanten (anthocyanines, proanthocyanidines)
Ca, Fe, Vitamine A
Arecaceae) g
Tarwegras
(Triticum aestivum,
Poaceae)
Wereldwijd
(oorsprong
Egypte)
‘wondermiddel’
oa. ‘tonicum’, ontstekingen,
kanker
vezelrijke bron, vitamines A, C, E, K, B1, B2, B6
Fe, Zn, Mn, Cu, Se

1/18/2015
10
Quinoa zaden: Bevatten 2x zoveel eiwitten als tarwe en zilverliesrijst
Vitamine- en mineralengehalte gelijk of lager dan volkorengranen
Vezelgehalte quinoa: 3,5 gram per 100 gram
Vezelgehalte volkorenbrood: 5 gram per 100 gram
Vezelgehalte havermout: 7,5 gram per 100 gram
Calciumgehalte lager dan in havermout aminozuurpatroon vergelijkbaar met dat vanCalciumgehalte lager dan in havermout, aminozuurpatroon vergelijkbaar met dat van
vlees of melk (ijzer uit vlees wordt beter opgenomen dan ijzer uit quinoa)
(± €13-16 per kg)
Goji bessen: Antioxidantengehalte van verse bessen gemiddeld, maar 2x lager dan
in bv. pruimen, granaatappels en linzen
(gedroogde bessen: ± €8-14 per 100 gram, sap: ± €12 per 500 mL)
Chia zaden: Een haring of een portie makreel of zalm bevat meer omega-3 vetzuren
(DHA(22), EPA(20))
Vrijwel volledig vergelijkbaar met lijnzaad (dat minimaal 5x goedkoper is)
Chiazaden hebben een bloedverdunnende werking
In België beschouwd als ‘gevaarlijke plant’
Maca wortel: Beschikbaarheid van veel inhoudsstoffen nogal beperkt.
Bij langdurig gebruik kunnen de aanwezige glucosinolaten leiden tot vergroting van
de schildklier (struma of krop) en vergroting van spiermassa

1/18/2015
11
a
Spirulina: Eerder gemelde hoge concentraties eiwitten blijken verwaarloosbaar laag
Bevat vaak toxines (microcystines) boven de toegestane norm (1μg/gram)
Bevat hoge concentraties chlorofyl
Bevat geen enkel nutriënt dat niet ook in groenten en fruit voorkomt
Acai bessen: polyfenolen en antioxidantengehalte in verse bessen lager dan in
bv. aardbeien en druiven
Bevat saponinen die darmklachten kunnen veroorzaken.
Puur sap: ~ €28 - €35 per liter, gemalen bessen: € 100 - €115 per kg
Bevat geen enkel nutriënt dat niet ook in groenten en fruit voorkomt
p p g p g
Tarwegras: ‘Raw food’
veel vezels, maar veel slecht beschikbare voedingsstoffen
Geclaimd: aanwezigheid van vitamine B12, maar dit is aangetoond onjuist

1/18/2015
12
Moerbeien
(rauwe) cacao
Mangosteen
Hennep
Acerola
Kelp
Baobab

1/18/2015
13
InhoudsstoffenInhoudsstoffen

1/18/2015
14
Vitamines (wateroplosbaar vs. vetoplosbaar,
endogeen vs. exogeen, essentieel?)
Polyfenolen
Antioxidanten
(glycosides, aglyconen, oligomeren, polymeren)
(hydrofiel vs. lipofiel)
Vezels
Mineralen
(oplosbaar vs. onoplosbaar,
prebiotisch?)
(essentieel vs. sporenelement)

1/18/2015
15

1/18/2015
16
a
UV
straling
(lucht)
vervuiling
stress / ziekte
ongezonde
ongezonde
voedingsgewoontes
of leefpatroon

1/18/2015
17

1/18/2015
18
Fysiologische effecten van polyfenolen

1/18/2015
19
a
b
c
flavonen flavonolen flavanonen
flavanonolen flavanolen anthocyanidines
isoflavonen chalconen

1/18/2015
20
Flavonoïden
flavonolen flavanolenflavonen flavanonen anthocyanidines isoflavonen
Secundaire metabolieten!
quercetine
kaempferol
myricetine
galangine
luteoline
apigenine
chrysine
tangeritine
catechine
epicatechine
epigallo‐
catechine
hesperitine
naringenine
eriodyctiol
naringine
delphinidine
cyanidine
malvidine
peonidine
genisteïne
daidzeïne
glyciteïne
formononetinegalangine
fisetine
tangeritine
baicaleïne
catechine
EGCG
naringine
butine
peonidine
pelargonidine
formononetine
‘Phyto-oestrogenen’

1/18/2015
21
BiologischeBiologische
beschikbaarheid

1/18/2015
22
beschikbaar voor absorptie….?
Zeer belangrijke factoren voor biologische activiteit van
antioxidanten, polyfenolen en andere actieve inhoudsstoffen:
(metabole) omzetting ?
besc baa oo abso pt e
afgebroken in maag, darm of lever….?
(metabole) omzetting….?
bloed-hersen barrière….?
Biologische beschikbaarheid ..!!!

1/18/2015
23
naringenin

1/18/2015
24
Looizuur (gallotannine) Oligomere proanthocyanidines
Biologische beschikbaarheid van polyfenolen: ± 10%
Interacties (bv. melk)

1/18/2015
25
Bereiding / VerwerkingBereiding / Verwerking

1/18/2015
26
Lycopeen (een carotenoïde) is een potente antioxidant,
maar is onoplosbaar in water en zit stevig gebonden
aan de vezels van de tomaatmatrix
C40H56
Lycopeen in tomatenketchup en -puree is
3x meer biologisch beschikbaar dan in verse tomaten!
Bewerking (bv. koken, vermalen) en verwerken in een
olie rijk menu (bv pasta saus) zorgt voorolie-rijk menu (bv. pasta saus) zorgt voor
een drastische verhoging van de biologische
beschikbaarheid van lycopeen

1/18/2015
27

1/18/2015
28

1/18/2015
29

1/18/2015
30
Nadelen van koken van groentes:
20-50% verlies van bepaalde vitamines (C, B1, foliumzuur)
Voordelen van koken van groentes:
veel betere voedselvertering en opname
veel betere beschikbaarheid van Fe, Ca, vitamine B2,
carotenoïden en glucosinolaten
afbraak van celwanden (cellulose)
neutralisatie van lectines uit peulvruchten
p

1/18/2015
31
Herkomst / KwaliteitHerkomst / Kwaliteit

1/18/2015
32
Veel verschillende factoren hebben invloed op
concentraties van plantaardige inhoudsstoffen:
‐ Ras en soort (‘cultivar’)
‐ Zonlicht
‐ Bodemgesteldheid
‐ Waterhuishouding
‐ Temperatuur
‐ Nutriënten in de bodem
‐ Opslagcondities (na oogst)
etc.

1/18/2015
33

1/18/2015
34
Antioxidant‐activiteit in aardbeien:
effecten van rijpingsfase

1/18/2015
35
400
Anthocyanin content of juices of strawberries at different stages of maturity
(expressed as mg pelargonidin-3-glucoside per 100 g dry matter)
Anthocyanine‐gehalte in aardbeien in verschillende rijpingsfases
(uitgedrukt als mg pelargonidin‐3‐glucoside per 100 g drooggewicht)
300
ntent(mg/100g)
100
200
Maturity stages:
A: small green
B: large green
C: white
D: pink
E: 50% red
Anthocyanincon
A B C D E F G
0
F: 80% red
G: full red
from: Wang et al., J, Agric. Food Chem. 48:140‐146; 2000.

1/18/2015
36
2000
Total Phenolics content of juices of strawberries at different stages of maturity
(expressed as mg gallic acid equivalents per 100 g dry matter)
Total phenolics‐gehalte in aardbeien in verschillende rijpingsfases
(uitgedrukt als mg galluszuur equivalenten (GAE) per 100 g drooggewicht)
1500
s(GAE/100g)
500
1000
Maturity stages:
A: small green
B: large green
C: white
D: pink
E: 50% red
TotalPhenolics
A B C D E F G
0
F: 80% red
G: full red

1/18/2015
37
175
ORAC values of juices of strawberries at different stages of maturity
(expressed as Trolox equivalents per gram dry matter)
Antioxidant capaciteit van aardbeien in verschillende rijpingsfases
(uitgedrukt als μmol Trolox eenheden (TE) per gram drooggewicht)
100
125
150
(molTE/g)
25
50
75
Maturity stages:
A: small green
B: large green
C: white
D: pink
E: 50% red
F 80% d
ORACvalue(
A B C D E F G
0
25 F: 80% red
G: full red

1/18/2015
38
Witlof (Cichorium intybus) en andijvie (Cichorium endivia)
Verandering van samenstelling:
Intybine
(Lactucopicrin)
Traditioneel gebruik:
melksap ter onderdrukking van hoestprikkels
(sedativum, pijnstilling)

1/18/2015
39

1/18/2015
40
=X
Secundaire metabolieten-concentraties in planten zijn niet constant !
V b ld
Voorbeeld:
anthocyanidines

1/18/2015
41

1/18/2015
42
AV AS
Q
C
‘Natuurstof reagens’ (366 nm)DPPH reagens
R
reference
AV: Appel Vruchtvlees AS: Appel Schil

1/18/2015
43
De kwaliteit van sommige ‘superfoods’ heeft te lijden onder hun populariteit
Kweken of cultiveren van ‘superfoods’ kan tot veranderingen in de
samenstelling van actieve ingrediënten leiden (en in veel gevallen een afname…)
Strenge kwaliteitseisen maken ‘superfoods’ nog duurder
(en dus minder winstgevend….. )

1/18/2015
44
Marketing / ‘Hypes’Marketing / Hypes

1/18/2015
45

1/18/2015
46
Rijk aan glucosinolaten / isothiocyanaten / flavonoïden / vezels

1/18/2015
47

1/18/2015
48

1/18/2015
49
± 75 gram
Nederlandse supermarkten:
1 k d b k l € 3 95
1 kg. gesneden boerenkool ~ € 3,95

1/18/2015
50

1/18/2015
51
ConclusiesConclusies

1/18/2015
52
‘Superfoods’ hebben heel veel, minder exotische, concurrenten:

1/18/2015
53

1/18/2015
54
Er zijn absoluut heel veel voedingsmiddelen en -producten die
‘actieve en gezonde’ inhoudsstoffen bevatten - ook onder de ‘superfoods’
Geen enkel ‘superfood’ bevat unieke of speciale inhoudsstoffen die niet
i f i d k i d di idd l k
Heel veel ‘saaie’ voedingsmiddelen zijn minstens net
d f lf d d ‘ f d ’
in meer of mindere mate ook in andere voedingsmiddelen voorkomen
Veel gezondheidseffecten van ‘superfoods’ blijven voorlopig onbewezen
en vele claims zijn afgewezen door de EFSA / FDA
‘Superfoods’ lijken vooral erg ‘super’ te zijn voor de
producenten en verkopers ervan
zo gezond of zelfs gezonder dan ‘superfoods’
‘Superfoods’ zijn sterk onderhevig aan hypes en marketingcampagnes
Een compleet, gezond en veelzijdig dieet/levensstijl lijkt vooralsnog
veel effectiever te zijn dan speciale diëten met ‘superfoods’

1/18/2015
55

1/18/2015
56
VragenVragen

L58 Superfoods - Edwin van den Worm - NIBI-conferentie 17 januari 2015

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Destacado

Destacado (12)

Similar a L58 Superfoods - Edwin van den Worm - NIBI-conferentie 17 januari 2015

Similar a L58 Superfoods - Edwin van den Worm - NIBI-conferentie 17 januari 2015 (20)

Más de Tycho Malmberg

Más de Tycho Malmberg (20)

L58 Superfoods - Edwin van den Worm - NIBI-conferentie 17 januari 2015