สรุปยาสามัญประจำบ้าน สมุนไพร Thai

1. ตำรับยาสามัญประจำบ้านแผนโบราณ ๒๘ ขนาน รวบรวมและเรียบเรียงโดย กิตติ กิตติจารุวงศ์ สมาคมแพทย์แผนไทยเชียงใหม่ ศูนย์อนามัยที่ ๑๐ เชียงใหม่

2. การแพทย์แผนไทยทรงอยู่ที่ บุคคล ติดตัวตราบชนม์ ดับชีพ มีสติรู้จักตน เป็นอยู่ ความรู้คือประทีป ส่องให้ เห็นหนฯ

6. ตัวอย่างการปรุงยา ๑๕ ตำรับ ๑ . ยาแก้ไข้ ไข้เหนือ ไข้พิษ ไข้กาฬ ไข้ตักกะศิลา ต้นไข้ ตัวยาตรง รากชิงชี่ รากหญ้านาง รากคนทา รากเท้ายายม่อม รากมะเดื่อชุมพร หนักสิ่งละ ๒ บาท ตัวยาช่วย รากมะกรูด รากมะนาว รากมะปรางหวาน รากมะเฟือง รากเหมือดคน หนักสิ่งละ ๒ บาท ตัวยาประกอบ เกสรทั้ง ๕ หนักสิ่งละ ๑ บาท ( ชูรส , ชูกลิ่น ) วิธีทำ เอาตัวยาใส่หม้อ เติมน้ำท่วมยา ยกขึ้นตั้งไฟ เคี่ยว ๓ เอา ๑ ส่วน รินเอาแต่น้ำกิน ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๑ ถ้วยกาแฟ ก่อนอาหาร ๓ เวลา ( เพิ่มลดได้ตามอาการ ) สรรพคุณ แก้ไข้ตัวร้อน ไข้ตัวเย็น ร้อนในกระหายน้ำ แก้ต้นไข้ ถอนพิษผิดสำแดง แก้ไข้กลับไข้ซ้ำ ไข้เหนือ ไข้กาฬ ไข้ตักกะศิลา ไข้หัด ไข้หวัด ไข้ปอดบวม แก้ไฟลามทุ่ง เริม งูสวัด ขยุ้มตีนหมา

7. ยาประสะผิว ถ้าเป็นไข้พิษ ไข้กาฬ ไข้ตักกะศิลา ไข้หัวต่างๆ ควรเพิ่มยาประสะผิว โดยใช้น้ำยาข้างต้น ละลายดินสอพอง พิมเสน การบูรแทรก ชโลมผิวภายนอก หรือทา หรือใช้รากหนามพุงดอ ฝนกับน้ำสุรา ละลายดินสอพอง แทรกพิมเสนทา

8. ๒ . ยาแก้ปลายไข้ ( ไข้ในระยะเริ่มจะหาย ) แก้ไข้ท้องผูก ตัวยาตรง รากชิงชี่ รากหญ้านาง รากคนทา รากเท้ายายม่อม รากมะเดื่อชุมพร หนักสิ่งละ ๒ บาท ตัวยาช่วย รากมะกรูด รากมะนาว รากมะปรางหวาน รากเหมือดคน หนักสิ่งละ ๒ บาท ลูกสมอไทย ลูกมะขามป้อม เนื้อในฝักคูณ หนักสิ่งละ ๒ บาท ตัวยาประกอบ เกสรทั้ง ๕ หนักสิ่งละ ๑ บาท ( ชูรส , ชูกลิ่น ) วิธีทำ ใส่น้ำ ๓ ส่วน ต้มเคี่ยวให้เหลือ ๑ ส่วน รินเอาน้ำดื่ม ขนาดรับประทาน ครั้งละ ครึ่งถ้วยกาแฟ ก่อนอาหาร ๓ เวลา สรรพคุณ แก้ปลายไข้ ถ่ายพิษไข้ แก้ร้อนในกระหายน้ำ แก้ไข้ท้องผูก

9. ๓ . ยาแก้ไข้ท้องเสีย , ไข้รากสาด ตัวยาตรง รากชิงชี่ รากหญ้านาง รากคนทา รากเท้ายายม่อม รากมะเดื่อชุมพร หนักสิ่งละ ๒ บาท ตัวยาช่วย รากก้างปลาทั้ง ๒ เปลือกเฉียงพร้านางแอ เปลือกลูกทับทิม ขมิ้นอ้อย หนักสิ่งละ ๒ บาท ตัวยาประกอบ เกสรทั้ง ๕ หนักสิ่งละ ๑ บาท ( ชูรส , ชูกลิ่น ) วิธีทำ ใส่น้ำท่วมยา ต้มให้เดือด นาน ๑๕ – ๒๐ นาที รินเอาน้ำกิน ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๑ ถ้วยกาแฟ ก่อนอาหาร ๓ เวลา สรรพคุณ แก้ไข้ท้องเสีย ไข้รากสาด ไข้หัดหลบใน กระเพาะลำไส้อักเสบ

10. ๔ . ยาแก้ไข้หัด หัดหลบใน ตัวยาตรง รากชิงชี่ รากหญ้านาง รากคนทา รากเท้ายายม่อม รากมะเดื่อชุมพร หนักสิ่งละ ๒ บาท ตัวยาช่วย รากก้างปลาทั้ง ๒ รากกล้วยตีบ เปลือกลูกทับทิม หนักสิ่งละ ๒ บาท ตัวยาประกอบ เกสรทั้ง ๕ หนักสิ่งละ ๑ บาท ( ชูรส , ชูกลิ่น ) วิธีทำ บดเป็นผง ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๑ ถ้วยกาแฟ ก่อนอาหาร ๓ เวลา สรรพคุณ แก้ไข้หัด หัดหลบใน ใช้น้ำรากผักชีต้ม เป็นกระสาย กินและชะโลม

11. ๕ . ยาแก้ไข้ป้าง ตัวยาตรง หัวเต่าเกียด เต่ารั้ง เถาลิ้นเสือ เขม่าเหล็ก หัวเต่านา หนักสิ่งละ ๒ บาท ตัวยาช่วย ลูกมะระขี้นก เถากระพังโหม ( ช่วยแก้ไข้ ช่วยย่อยอาหาร ) หนักสิ่งละ ๒ บาท ตัวยาประกอบ ใบกระเพรา หัวข้าวเย็นทั้ง ๒ ( ช่วยขับลม แก้อักเสบ ) หนักสิ่งละ ๒ บาท วิธีทำ ต้ม ๓ เอา ๑ รินเอาน้ำดื่ม ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๑ – ๒ ช้อนกาแฟ ก่อนอาหาร ๓ เวลา สรรพคุณ แก้ไข้ป้าง ( ผลมาจากไข้มาเลเรียเรื้อรัง ทำให้ตับโต ) แก้ม้ามย้อย ม้ามแลบ ตับทรุด ตับโต

12. ๖ . ยาถ่ายพยาธิ , แก้ซางตานขโมย ตัวยาตรง ตานโตนด ตานเสี้ยน ตานขโมย ตานหม่อน ตานดำ หนักสิ่งละ ๑ บาท เม็ดสะแกคั่ว รากทับทิม รากเล็บมือนาง เปลือกมะหาด หนักสิ่งละ ๑ บาท ตัวยาช่วย ลูกสมอพิเภก ลูกสมอไทย ลูกมะขามป้อม เนื้อในฝักคูณ หนักสิ่งละ ๑ บาท วิธีทำ ต้ม ๓ เอา ๑ รินเอาน้ำดื่ม ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๑ ถ้วยกาแฟ ก่อนนอนในขณะท้องว่าง สรรพคุณ ขับพยาธิ แก้เด็กพุงโร ก้อนปอด อุจจาระขาว เหม็นเปรี้ยว เป็นฟองเป็นตานขโมย

13. ๗ . ยาแก้ธาตุพิการ ท้องอืดเฟ้อ แน่นจุกเสียด ( แก้ลมกองหยาบ ) ตัวยาตรง ดอกดีปลี รากช้าพลู เถาสะค้าน รากเจตมูลเพลิง เหง้าขิงแห้ง หนักสิ่งละ ๑ บาท ตัวยาช่วย ผลมะตูมอ่อน หัวกกลังกา หัวแห้วหมู เมล็ดพริกไทย หนักสิ่งละ ๒ สลึง ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู หนักสิ่งละ ๒ สลึง ชะลูด อบเชย ลูกกระดอม บอระเพ็ด หนักสิ่งละ ๒ สลึง ตัวยาประกอบ โกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ หนักสิ่งละ ๒ สลึง ( ชูรส , ชูกลิ่น ) วิธีทำ บดเป็นผง เอาน้ำใบกระเพราแดงต้มเป็นกระสายยา ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๑ – ๒ ช้อนกาแฟ ก่อนอาหาร ๓ เวลา หรือเมื่อมีอาการ สรรพคุณ บำรุงธาตุ แก้ธาตุพิการ อาหารไม่ย่อย ท้องขึ้นอืดเฟ้อ จุกเสียด

14. ๘ . ยาแก้ลมวิงเวียน บำรุงหัวใจ ( ลมกองละเอียด ) ตัวยาตรง เกสรทั้ง ๕ กฤษณา กระลำพัก ชะลูด อบเชย หนักสิ่งละ ๑ บาท ชะมดเช็ด ชะมดเชียง หญ้าฝรั่น อำพันทอง พิมเสน หนักสิ่งละ ๑ บาท ตัวยาช่วย โกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ หนักสิ่งละ ๒ สลึง วิธีทำ บดผง ละลายน้ำต้ม รับประทาน ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๑ – ๒ ช้อนชา ก่อนอาหาร ๓ เวลา หรือเมื่อมีอาการ สรรพคุณ แก้ลมวิงเวียน หน้ามืด ตาลาย สวิงสวาย บำรุงหัวใจ หัวใจสั่น อ่อนเพลีย

15. ๙ . ยาบำรุงกำลัง ตัวยาตรง กำลังเสือโคร่ง กำลังหนุมาน กำลังวัวเถลิง กำลังเจ็ดช้างสาร หนักสิ่งละ ๒ บาท ตัวยาช่วย เบ็ญจกูล กระชายดำ แก่นกันเกรา หนักสิ่งละ ๑ บาท ดอกคำไทย ดอกคำฝอย ฝางเสน หนักสิ่งละ ๑ บาท กฤษณา กระลำพัก ชะลูด หนักสิ่งละ ๑ บาท ลูกสมอไทย ลูกมะขามป้อม หนักสิ่งละ ๑ บาท วิธีทำ บดเป็นผง เอาน้ำผึ้งเป็นกระสาย ปั้นเม็ดขนาดลูกมะแว้ง ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๓ – ๕ เม็ดก่อนอาหารเช้า – เย็น สรรพคุณ บำรุงกำลัง บำรุงร่างกาย บำรุงโลหิต

16. ๑๐ . ยาบำรุงน้ำนม ตัวยาตรง ต้นน้ำนมราชสีห์ เหง้ากระทือ หนักสิ่งละ ๑ บาท รากไทรย้อย ใบกระวาน หนักสิ่งละ ๑ บาท ตัวยาช่วย เบญจกูล ระย่อม หนักสิ่งละ ๒ สลึง ตัวยาประกอบ โกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ หนักสิ่งละ ๒ สลึง ( ชูรส ชูกลิ่น ) วิธีทำ บดเป็นผง เอาน้ำสุกเป็นกระสายยา ขนาดรับประทาน กินครั้งละ ๑ – ๒ ช้อนกาแฟ ก่อนอาหาร ๓ เวลา สรรพคุณ บำรุงน้ำนม ขับน้ำนม ให้น้ำนมมาดี

17. ๑๑ . ยาฟอกโลหิตระดู ตัวยาตรง ฝางเสน แกแล หนักสิ่งละ ๑ บาท ตัวยาช่วย ขมิ้นอ้อย ขมิ้นเครือ แก่นแสมทั้ง ๒ หนักสิ่งละ ๑ บาท ดอกคำไทย ดอกคำฝอย หนักสิ่งละ ๑ บาท เมล็ดพริกไทย ดอกดีปลี ขิงแห้ง หนักสิ่งละ ๑ บาท แก่นขนุน แก่นสน แก่นไม้สัก หนักสิ่งละ ๑ บาท ลูกสมอไทย ลูกมะขามป้อม ใบมะกา หนักสิ่งละ ๑ บาท ตัวยาประกอบ โกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ หนักสิ่งละ ๒ สลึง ( ชูรส ชูกลิ่น ) วิธีทำ เติมน้ำให้ท่วมยา ต้มให้เดือดนาน ๑๕ – ๒๐ นาที รินเอาน้ำดื่ม ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๑ / ๒ – ๑ ถ้วยกาแฟ ก่อนอาหารเช้า - เย็น ( ถ้าถ่ายมากให้ลดจำนวนที่ดื่ม ) สรรพคุณ ฟอกโลหิตระดู ขับโลหิตระดูที่เน่าเสีย ขับน้ำคาวปลา

18. ๑๒ . ยาบำรุงโลหิต ตัวยาตรง ดอกคำไทย ดอกคำฝอย เลือดแรด ครั่ง หนักสิ่งละ ๑ บาท ตัวยาช่วย ฝางเสน แกแล หนักสิ่งละ ๒ สลึง เบ็ญจกูล หนักสิ่งละ ๒ สลึง ตัวยาประกอบ โกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ เกสรทั้ง ๕ หนักสิ่งละ ๒ สลึง ( ชูรส ชูกลิ่น ) วิธีทำ บดเป็นผง ใช้น้ำผึ้งเป็นกระสายยา ปั้นเม็ดเท่าลูกมะแว้ง ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๓ – ๕ เม็ด ก่อนอาหารเช้า – เย็น สรรพคุณ บำรุงโลหิต บำรุงร่างกาย ทำให้ร่างกายแข็งแรง ฯลฯ

19. ๑๓ . ยาบำรุงร่างกาย ตัวยาตรง สบู่เลือด ( บอระเพ็ดพุงช้าง ) หนักสิ่งละ ๑๐๐ กรัม ตัวยาช่วย หัวแห้วหมู ทองพันชั่ง เหงือกปลาหมอ หนักสิ่งละ ๓๐ กรัม ข้าวเย็นเหนือ ข้าวเย็นใต้ หัวร้อยรู หนักสิ่งละ ๓๐ กรัม ตัวยาคุมฤทธิ์ สมอพิเภก สมอไทย มะขามป้อม หนักสิ่งละ ๓๐ กรัม วิธีทำ บดเป็นผง น้ำผึ้งเป็นกระสายยา ปั้นเม็ดขนาดเม็ดพุทรา ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๓ เม็ด ก่อนอาหาร เช้า – เย็น สรรพคุณ บำรุงโลหิต บำรุงกำลัง

20. ๑๔ . ยาแก้ริดสีดวงทวาร ตัวยาตรง เพชรสังฆาต อัคคีทวาร หนักสิ่งละ ๑๒๐ กรัม ตัวยาช่วย บอระเพ็ด เหงือกปลาหมอ เถาวัลย์เปรียง หนักสิ่งละ ๖๐ กรัม โกฐกรักกรา โกฐน้ำเต้า ดีปลี หนักสิ่งละ ๖๐ กรัม ตัวยาคุมฤทธิ์ สมอไทย สมอเทศ มะขามป้อม สมอดีงู หนักสิ่งละ ๖๐ กรัม วิธีทำ บดผง น้ำผึ้งเป็นกระสาย ปั้นลูกกลอนขนาดเม็ดมะแว้ง ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๕ – ๗ เม็ด ก่อนอาหาร เช้า – เย็น สรรพคุณ แก้ริดสีดวงทวาร

21. ๑๕ . ยาแก้ปวดหัว ตัวยาตรง รากระย่อม หนัก ๓๐ กรัม ตัวยาช่วย ขิงแห้ง หนัก ๒๐ กรัม ตัวยาคุมฤทธิ์ ชะเอมเทศ หนัก ๒๐ กรัม ตัวยาประกอบ ( เกสรทั้ง ๕ ) ผลมะตูมอ่อน หนัก ๒๐ กรัม วิธีทำ บดเป็นผง น้ำต้มสุกเป็นกระสายยา ขนาดรับประทาน ครั้งละ ๑ ช้อนกาแฟ ก่อนอาหารเช้า – เย็น หรือเมื่อมีอาการ สรรพคุณ แก้ปวดหัว แก้ความดันโลหิตสูง