SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 32
“ЗЭРЛЭГ АН АМЬТАДЫГ АЖИГЛАХ АЯЛАЛЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ НӨӨЦ, БОЛОМЖ”
                           КУРСЫН АЖЛЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
Батлав:                           “×èíãèñ –Тóð” àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñóðãóóëü
                                  Орон судлал-Аялал жуулчлалын тэнхмийн эрхлэгч
                                  Г. Энхболд (Äîêòîðàíò, àõëàõ áàãø)
Боловсруулсан:                    А. Энэбиш (317-р бүлгийн оюутан)




                             КУРСЫН АЖЛЫН АГУУЛГА
Оршил
   Нэгдүгээр бүлэг: Онолын хэсэг
          1.   Аялал жуулчлал, түүний үндсэн асуудал
          2.   Байгалд түшиглэсэн аялал жуулчлал ба түүний үндсэн төрлүүд
          3.   Зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялал
    Хоёрдугаар бүлэг: Судалгааны хэсэг
          1.   Монголын аялал жуулчлалын салбарын өнөөгийн байдал
          2.   Монгол оронд зэрлэг ан амьтан ажиглах аялалын нөөц, явагдах боломжтой
               бүс нутаг
          3.   Монгол оронд шувуу ажиглах аялалыг хөгжүүлэх арга зам, шийдвэрлэх
               асуудлууд
Дүгнэлт
Ном зүй
Хавсралт
“ЗЭРЛЭГ АН АМЬТАДЫГ АЖИГЛАХ АЯЛАЛЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ
                           НӨӨЦ, БОЛОМЖ”
                       КУРСЫН АЖЛЫН АГУУЛГА




Удиртгал


  НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ОНОЛЫН ХЭСЭГ


           1.1 Аялал жуулчлал, түүний үндсэн асуудал

           1.2 Байгалд түшиглэсэн аялал жуулчлал ба түүний үндсэн төрлүүд


           1.3 Зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялал


  ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ

           2.1 Монголын аялал жуулчлалын салбарын өнөөгийн байдал


           2.2 Монгол оронд зэрлэг ан амьтан ажиглах аялалын нөөц, явагдах боломжтой

              бүс нутаг

           2.3 Монгол оронд зэрлэг ан амьтад ажиглах аялалыг хөгжүүлэх арга зам,

              шийдвэрлэх асуудлууд

Дүгнэлт


Ном зүй


Хавсралт
Оршил


       Аялал жуулчлал нь дэлхийн ард түмнүүдийн хооронд үл ойлголцох, бие биеэ
танин мэдэх, эдийн засаг, нийгэм, соёл, шинжлэх ухааны хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх
гол арга хэрэгсэл төдийгүй, гадаад худалдааны үл үзэгдэх экспорт болохын зэрэгцээ
импортын үндэсний үйлдвэрлэл болон орлогын эх үүсвэрийг өсгөж, ажил эрхлэлтийг
нэмэгдүүлдэг эдийн засгийн чухал ач холбогдол бүхий үр ашигтай салбар юм. жилээс
жилд дэлхийг тойрон аялах жуулчидын тоо эрчимтэй өсөн нэмэгдэж буй бөгөөд тэдний
эрэлт хэрэгцээг хангах зорилгоор үйлчилгээний байгууллагын то хэмжээ, чанар, төрөл
нь ч өсч нэмэгдэж байгаа нь ажлын байрыг ч мөн хэмжээгээр бий болгосоор байна.
       Монгол улс нь цаг агаарын хувьд эрс тэс уур амьсгалтай учир аялал жуулчлал
нь улирлаас хамаарч явагддаг онцлогтой. 6-8 сар Монгол орны хувьд аялал жуулчлалын
оргил үе бөгөөд энэ үед Монголд зочлох жуулчдын тоо хамгийн их болдог. Манай орны
хувьд аялал жуулчлалын бизнес ерөнхийдөө нэг чиг хандлага руу орж, цөөн төрлийн
аялал хийгдэх болсоноор Монголд ирж уй жуулчдын тоо зогсонги бөгөөд
хязгаарлагдмал байдалд хүргээд байна.
       Зэрлэг ан амьтадыг ажиглах байгалд түшиглэсэн энэ аялал нь монгол орны
хувьд харьцангуй сул хөгжсөн ба энэ чиглэлээр дагнан үйл ажиллагаа явуулдаг
байгууллага ховор байдаг нь энэ аяллыг Монголд хөгжүүлсэнээр шинэ аялалын зах
зээл болох гадаадын жуулчдыг татах боломж бүрдэж, аялал жуулчлалын Монгол-
брэндийн онцлог, ялгарал, давуу тал бүхий бүтээгдэхүүнийг зах зээлд нийлүүлэх зэрэг
давуу талыг олноор гаргаж ирэх юм.
       Монгол орны байгалын унаган төрх, цэвэр тунгалаг агаар, ус, төрөл бүрийн
ховор амьтны зэрэгцээ ургамал, байгалын элдэв сонин тогтоц, нүүдлийн соёл
иргэншил, Монгол ард түмний зан заншил, өвөрмөц ахуй, өвөрмөц түүх архелогийн
ховор нандин дурсгал зэрэг нь Зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялалыг хөгжүүлэх таатай
орчинг бүрдүүлж өгөхийн зэрэгцээ, энэ аялалыг явуулахад шигтгээ болж өгч байна.
       Уг аяллын онцлог нь байгалд ойр явагдаж, түүнээс таашаал мэдэрч, амрах,
алжаалаа тайлахын зэрэгцээ тусгайлсан тоног төхөөрөмж заавал шаарддаггүй, аялалын
ямарч төрөлтэй хослуулан явуулах боломжтойгоороо бусдаас давуу талтай.
НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ОНОЛЫН ХЭСЭГ

                     1.1 Аялал жуулчлал, түүний үндсэн асуудал

       Аялал ба жуулчлал гэсэн хоёр үг хүний амьдарлын тодорхой хэв шижийг
илэрхийлдэг бөгөөд хооронд нь салгаж болдоггүй ойлголт юм. үүнд амралт, идэвхитэй
идэвхигүй зугаа цэнгэл, спорт, хүрээлн буй орчинтой танилцах, худалдаа, шинжлэх
ухаан, эмчилгээ болон бусад олон зүйл хамрагддаг. Гэхдээ энэ бүхэнд аялал
жуулчлалыг бусад бусад аялал жуулчлалын бус үйл ажиллагаанаас ялгах, хүнийг
амьдарч буй газраас нь өөр орон нутаг эсвэл гадаад орон, өөр тив рүү түр зуурын
хугацаагаар аялах ба аялуулах гэсэн тодорхой онцлогуудыг агуулж байдаг. Ттймдээ ч
аялалын талаар нэгдсэн нэг тодорхойлолт байдаггүй бөгөөд ерөнхийдөө “Тодорхой
зорилгоор орон зай, цаг хугацааны дотор хийдэг хүмүүсийн шилжилт хөдөлгөөнийг”
аялал гэж болно. харин аялал жуулчлал гэдэг нь хоёрдмол асуудал юм. өөрөөр хэлбэл
нэг талаас жуулчин нөгөө талаас түүнд үйлчлэгч байгууллага хүмүүс юм.
       19-р зууны сүүлчээс аялал жуулчлал өнөөгийн дүр төрхөө олж, хөгжсөөр
байгаа бгөөд дэлхийн хөгжлийн хандлага ч түүнд нөлөөлж байна.
Аялал жуулчлал нь:
        Тодорхой зорилготой
        Зорилгоо хэрэгжүүлэхэд шаардагдах мөнгө, санхүүтэй
          Зорилгоо хангах боломжит цаг хугацаатай, Зорилго хаана хэрэгжих
        Зорилго хэрэгжсэнээр авах сэтгэл ханамж зэрэг олон зүйлүүдийг хамарна.
       Тэгвэл жуулчины энэ хэрэгцээг хангагч байгууллага байсанаар аялал жуулчлал
гэсэн нэгдмэл ойлголт бий болно. тэгвэл үүнийг дараах байдлаар мэргэжлийн
байгууллагууд тодорхойлсон байна.
       Жуулчин
       Цагаачлах, хууль бусаар орогнох, хөлсний ажил хийхээс бусад зорилгоор
тухайн улс оронд айлчлж буй хүнийг олон улсын гийчин гэнэ.
1. Олон улсын жуулчин /international tourist/-тухайн орон нутагт 24 цгаас дээш
   хугацаагаар амрах, зугаалах, сурах, баяр ёслол, шашин, спортын арга хэмжээнд
   оролцох, хамаатан садантайгаа уулзах уулзалт, хурал зөвөлгөөнд оролцох зорилгоор
   айлчилж буй этгээд.
2. Excursionist – 24 цгаас бага хугацаагаар айлчилж буй хүнийг хэлнэ.
   Энэ талаар Монгол улсын аялал жуулчлалын тухай хуульд /3.1.5/ “жуулчин гэж
аялал жуулчлал хийж байгаа Монгол улсын иргэн, гадаадын иргэн, иргэн
      харьяалалгүй хүнийг хлэнэ” гэж тодорхойлсон байдаг.
              Аялал жуулчлал
           Аялал жуулчлалыг ч мөн адил судлаачид олон янзаар тодорхойлсоор ирсэн
бөгөөд амрах, зугаалах зорилготой дадлага, туршлага; эдийн засаг, аж үйлдвэрийн нэг
салбар; зах зээлийн бүрдэл; хүрээлэн буй орчны нэг хэсэг гэх мэтээр өөр өөрийн байр
сууринаас тайлбарласан байдаг. Эдгээрээс нэгтгэн үзвэл аялал жуулчлал бол нэгдсэн
нэг систем юм. учир нь түүнд орц, процесс, үйлдвэрлэл, эргэх холбоо гэх бүгд хүчин
зүйл байгаа бөгөөд олон бүрдлийн нэгдэл учраас систем гэж үзэх нь үндэслэлтэй юм.
Монгол улсын аялал жуулчлалын тухай хуульд /3.1.1/ “Аялал жуулчлал гэж хувь хүн
өөрийн байнга оршин суудаг газар нутгаасаа 1-183 хүртлэх хоногийн хугацаагаар
амралт, сувилал, танин мэдэхүйн зорилгоор болон шашин шүтлэг, ажил мэргэжлийн
шугмаар өөр газар нутагт аялан явахыг хэлнэ” гэж тодорхойлсон байдаг.
           Аялал жуулчлалын төрөл ангилал:
           Аялал жуулчлалын төрөл хэлбэр ангилалуудыг олон янзаар гаргаж болох
бөгөөд тухайн орны нийгэм эдийн засгийн онлог мөн тухайн аялал явагдаж буй орчин
зэргээс хамааруулан тодорхойлохын зэрэгцээ тухайн жуулчны зорилгыг ч харгалзан
үзэх хэрэгтэй болох учраас аялалын төрлийг тодорхойлоход бэрхшээлтэй байдаг. Аялал
жуулчлалыг ангилах нь зохих үндэслэлтэйгээр олонлогийг онцлог болгон хуваах зүй
тогтол бүхий үйлдэл бөгөөд хоорондо ялгаатай асуудлууд юм.
                                                                             Хүснэгт – 11

д/д    Ангилал                       Аялалын төрөл
1      Ерөнхийд нь                   Дотоодын ба олон улсын
2      Чиглэлээр нь                  Гаднаас ирэх, гадагшаа явах
3      Зорилгоор нь                  Эмчилгээ сувилгааны, танин мэдэхүйн, ажил хэргийн,
       -   Ерөнхий сонирхлын         эрдэм шинжилгээний, спорт амралтын, shopping, адал
       -   Тусгай сонирхлын          явдлын, шашны, түүх соёлын, байгалын, эргэн санах
                                     аялал гэх мэт
4      Тээврийн хэрэгслээр нь        Явган, агаарын, далай ба гол мөрний, хуурай замын,
                                     төмөр замын, унадаг дугуйтай
5      Байрлуулах газраар нь         Зочид будал, мотель, кемпинг, майхан гэх мэт
6      Оролцогчдын тоогоор нь        Бүлэг, ганцаарчилсан, гэр бүлийн
7      Зохион байгуулалтаар нь       Зохион байгуулалттай, зохион байгуулалтгүй
           Ерөнхий буюу тусгай сонирхлын аялал жуулчлал гэж ихэнхдээ бид авч үздэг


1
    Д. Чингүн “Аялал жуулчлалын удирдлага зохион байгуулалт” 2-р дэвтэр, 7-р нүүр
нь зах зээл хэмээх хэрэглэгчийн төлөөх дайнд амжилт олохын тулд хэрэглчийн буюу
зах зээлийн баримжаатайгаар бүтээгдэхүүн бий болгож зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг
хангаж байгаа бөгөөд ийнхүү бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болгохын тулд
хэрэглэгчийн эрэлт хэрэгцээ, хүсэл сонирхлыг харгалзан үзэх нь зайлшгүй юм.
Аялал жуулчлалын зах зээлийг дотор нь:
   •    Албан хэргийн буюу бизнес аялал /Business travel/
   •    Зугаа цэнгэлийн буюу амралт чөлөө цагийн аялал /Leisure travel/ гэж хоёр хуваан
        үздэг байна.
Дээрх      ангилалуудыг          мөн    дотор       задлан    төрөлжүүлдэг       байна.
Албан хэргийн буюу бизнес аялалыг:
   •    Пүүс компанийн аялал /Corporate travel/
   •    Уулзалт, худалдааны аялал /Commercial & Convention travel/
   •    Байгууллагын аялал /Institutional travel/
Зугаа цэнгэлийн буюу амралт чөлөөт цагийн аялалыг:
   •    Гэр бүлийн аялал /Family travel/
   •    Тусгайлсан амралт сувилалын аялал /Single resort travel/
   •    Тусгай сонирхлын аялал /Special interest travel/ хэмээн ангилдаг.
Аялагч жуулчдын сонирхол, аялал хийх шалтгаанаар нь аялал жуулчлалыг гурван том
хэсэгт хуваасаныг задлан үзвэл:.
   •    Ерөнхий сонирхлын аялал жуулчлал /General interest tourism/
   •    Ижил сонирхлын аялал жуулчлал /Common interest tourism/
   •    Тусгай сонирхлын аялал жуулчлал /Special interest tourism/
                       Ерөнхий сонирхлын аялал. Аялал жуулчлал өндөр хөгжсөн,
                       жуулчдын            олноор            зорин           очдог
                       газруудад чиглэсэн, нэгэн хэвийн тогтмол үйлчилгээ бүхий
                       байнгын     давтамжтайгаараа     онцлог   бөгөөд     тухайн   аялалд
                       оролцогчийн хүсэл сонирхлоос үл хамааралтайгаар аялал зохион
байгуулагчид нь нэгэнт тогтсон аялалын масс буюу бөөн хэлбэрээр зардаг ерөнхий
                       аялал юм. Жишээлбэл далайн эргийн амралт буюу /Beach tourism/
                       юм.
                       Ижил сонирхолын аялал. Аялал зохион байгуулагчид болон
                       аялалд оролцогчдын сонирхол, зорилго ижил байхыг хэлдэг.
Жишээлбэл шашны аялал, гэр бүл, найз нөхдийндөө зочлох аялал ордог ба мөн сайн
    санаа тусламжийн зорилгоор аялах аялалууд ч багтдаг байна.
                             Тусгай сонирхолын аялал. Тухайн аялалд оролцогчийн
                             хүсэл сонирхолд тулгуурлан зохион байгуулагдаж байгаа
                             аялал юм. Жишээлбэл адалт явдал бүхий идэвхтэй үйл
                             ажиллагаатай аялал, ангийн аялал зэрэг энэ төрөлд багтдаг.
                             Мөн аялал жуулчлалын явцад хүний үйл ажиллагааны эрч
    хүч болон шилжих хөдөлгөөний хэлбэрээр янз бүрийн төрөлд аялал, жуулчлалыг
    хуваадаг. Үүнд: идэвхтэй жуулчлал ба идэвхгүй жуулчлал багтана. Аялал жуулчлалын
    идэвхтэй төрөлд явган аялал, ууланд авирах, спорт тоглоомууд, хүчтэй урсгал бүхий
    голоор салаар хөвөх, усан доогуур аялах, сафари зэрэг биеийн хүчний бэлтгэл, чадавхи
    шалгасан, энерги шаардсан, баргийн хүн чадахааргүй аялал, амралт, сонирхол
    багтана. Дээр дурьдсан аялалаас хамгийн хүнд нь экстреме аялал юм. Гэхдээ
    экстремал аялалын зарим зугаацлыг идэвхтэй аялалд оруулахад хэцүү. Жишээ нь: 120
    ам.доллар төлөөд нэгээс хоёр хоног дэлхий даяар цуутай чанга шоронд сууж, нарсны
    амьдралыг туршиж үздэг жуулчид цөөнгүй ажээ. Энэ аялалыг идэвхтэй амралтанд
    оруулж                                     болох                                уу?
    Биеийн хүч, энерги бага шаардсан тайван аялал жуулчлалыг идэвхгүйд хамааруулна.
    Танин мэдэхүйн тур хийж байгаа юм уу амарч буй хүмүүс идэвхгүй аялал жуулчлалыг
    эрхэмлэгчид юм. Үүнд далай, тэнгисийн эрэг, уулын амралтын газар, усан эмчилгээ,
    эрүүлжүүлэх тур, гэр бүл, үр хүүхэдтэйгээ амрагчид, ахмад болон тэтгэвэрийн
    насныхан багтана. Сагс сүлжих, цэцэрлэг арчлах туршлагаа солилцох, гэрийн эзэгтэй
    нар гэрийн ахуйгаа хөтлөх болон хоол хийх туршлагаа солилцох зэрэг нь идэвхгүй
                                      аялалд                     багтана.
                                      Идэвхтэй аялалд:
•                                     adventure tour буюу адал явдалт тур нь баргийн хүн
                                      сүрдмээр галт уул, арал, хүрхрээ зэрэг байгалийн
                                      өвөрмөц тогтолцоотой газруудад уламжлалт бус
    тээврийн хэрэгслээр, явганаар хүрч очихыг хэлнэ. Зарим үед энэ нь extreme туртай
    ижил байдаг. Ширүүн урсгалт Колорадогоор хаймран завиар, Колийн хойгоор
    нохойгоор аялах, Килиманджаро юм уу Эльбрусийн ууланд авирах нь эр зориг, тэсвэр
    хатуужил, чадавхи, дадлыг шаардана.
•   Disaster tour буюу газар хөдлөлт, галт уулын дэлбэрэлт, үер, техникийн сүйрэл болсон
    газраар явахыг гамшгийн газраар аялах гэдэг. Цаазаар авах үйл ажиллагаанд оролцох
    нь энэ чиглэлийн extreme аялалд багтана.
    Mystery tour гэдэг нь жуулчин аялалын программыг урьдчилан мэдэхгүй учир янз
    бүрийн сонин учралуудтай тохиолдон аялахыг хэлнэ.
   Сафари аялал2- байгал, ан амьтан ажиглах, загасчлах, зураг авах, цасны моторт чаргаар
    явах, бартаат замаар жийпээр явах аялал зэрэг.

    Тээврийн хэрэгслийг хэрхэн яаж ашиглаж байгаагаар нь:
•   hiking and walking tour буюу явган аялал. Явган алхах ба явган аялалд явахыг trekking
    tour гэдэг. Өдөрт 2-6 км, хүндрүүлсэн тохиолдолд 20-50 км-ын маршруттай байдаг.
•   Horse riding буюу ердийн хөсөг. Машин, техник хүрэх боломж багатай газраар заан,
    морь, тэмээ, илжиг, нохой, сарлаг, цаа бугаар аялдаг.
•   Rail adventure tour төмөр замаар аялах. Тохь тухтай галт тэргээр аялан, зам зуур байгаа
    нутаг орныг шохоорхон аялдаг. Өдөр нь жуулчид галт тэрэгнээсээ буун, аялал
    жуулчлалын төвүүдээр аялаад шөнө нь галт тэргэндээ суун цааш аялна. АНУ, Канад,
    Өмнөд Африкийн бүгд найрамдах улс, Аргентины үндэсний паркуудаар байгалийн
    үзэсгэлэн төгөлдөр газраар, эртний галт тэргээр аялах нь жуулчдад ихэд таалдагддаг. Уг
    галт тэргэнд хэд хэдэн вагон ресторанаас гадна вагон клуб, халуун усны өрөө байдаг.
    Гэхдээ энэ маягаар аялан яваа зочид жуулчдын тоонд ордоггүй.
•   Bus tour. Автобусаар нэг орноос нөгөөд төдийгүй, нэг тивээс нөгөө рүү аялж болно.
    Хэдийгээр холын замд яваа автобусанд шөнөдөө унтах боломжтой ч жуулчид замын
    дагуу хямд үнэтэй зочид буудал, дэн буудалд хоноглодог.
•   Self drive itineraries буюу өөрийн унаагаар аялах. Өөрийн болон хөлсөлж авсан дугуй,
    мотоцикл, машинаар, зохиосон маршрутынхаа дагуу аялан, кемпээр хоноглон явдаг.
    Энэ төрлийн аялалаас хамгийн алдартай нь мэргэжлийн өндөр түвшинд зохиогддог
    Camel Trophy юм.
•   Water tour буюу усан аялал. Бага оврын усан онгоц, далбаат завь, завиар гол мөрөн,
    нуураар аялах нь усан аялалаас хамгийн их ( boat tour) дэлгэрчээ. Жуулчдын зарим нь
    гол, мөрөн, тэнгисээр аялах marine tour-ыг, нөгөө хэсэг нь тохилог сайхан том хөлөг
    онгоцоор далайгаар cruise tour-ыг хийх дуртай. Жуулчид Кариб, Балт, Антарктидийн
    арлаар тэнгисийн аялал хийх дуртай учраас Caribbean line, Viking line, Baltic line-аар


    2
        Биржаков.Б.И “Аялал, жуулчлалд хөтлөх нь” 97-р тал
хийх аялалын маршрутыг сонгох нь элбэг. Аялагчид цагийн ихэнхийг онгоцонд
    өнгөрөөж, эрэг дээр цөөн гардаг учраас жуулчдын тоонд үл орно.
•   Shore excursion буюу эрэг орчмын зугаалга нь хямд учраас хүмүүс их аялдаг. Гол мөрөн,
    тэнгис далайн эргээр хөлөг онгоцоор хэдэн цаг аялаад боомт руу буцаж ирэхийг энэ
    аялалын тоонд оруулна. “Marine trip” тэнгисийн аялалыг мөн л хүмүүс хийх дуртай.
    Төлбөрийн өндөр чадвартай, чинээлэг жуулчид тохь тухтай, том хөлөг онгоцуудаар
    аялахыг сэтгэл татам гэж тооцох нь элбэг билээ. Далбаат завиар аялахыг олон хүн
    хүсдэг ч үнээс нь болоод ихэнх нь аялж чаддаггүй.
•   Incentive sailing буюу шагналын аялал. Ихэвчлэн 50-60 жуулчны бүрэлдхүүнтэй байдаг
    энэ аялал нь эрэг орчмын усаар 1-3 хоног зугаацуулах аялалыг хийгээд буцаж ирдэг.
•   Day-time-trip нь 3-5 өдрийн турш усаар тууштай аялахыг хэлдэг. Хөлөг онгоцны
    хуваарийн дагуу нэг боомтоос нөгөө рүү аялдаг. Эсвэл энэ төрлийн аялал нь ямарваа
    нэгэн турын тээвэрлэлтийн хэсэг байж болно.
•   Business trip or session trip буюу ажил хэргийн аялал. Хөлөг онгоцны тавцан дээр олон
    улсын бага хурал, семинар, зөвөлгөөн, ажил хэргийн уулзалт зохиохыг хэлдэг.
    Жишээлбэл ОХУ-ын “Седов” онгоц нь 180 хүний багтаамжтай, хадмал орчуулгыг хийх
    хамгийн орчин үеийн техник хэрэгслээр хангагдсан тохилог хурлын заалтай. Үүний
    зэрэгцээ өдөрт 4 удаа хооллох, экскурс хийх, харилцаа холбоогоор түргэн үйлчлэх зэрэг
    олон төрлийн үйлчилгээг өндөр түвшинд хийж чаддаг.
•   Air trip буюу агаарын аялал. Маш холын, тив алгассан орон зайг агаарын хөлгөөр
    туулдаг. Өндөр хурд, хүчин чадалтай найдвартай том онгоцууд бүтээснээс хойш
    жуулчид тив алгасан аялах болсон билээ. Агаараар жуулчилж буй жуулчдын дотор
    тэргүүн байрыг АНУ-ын иргэд эзэлнэ. 1997 онд АНУ-ын нисэх компаниудаар 599 сая
    хүн үйлчлүүлсэн бөгөөд энэ тоог 2007 онд 900 саяд хүрнэ гэж Дэлхийн аялал
    жуулчлалын байгууллага тооцсон нь алдаагүй бөгөөд 2007 онд 990 сая жуулчин аялжээ.
    Том нисэх буудлуудаар нэг орноос нөгөө рүү буюу тив алгасан үйлчлүүлэхийг gateway,
    харин орон нутагт хүрэхэд хэцүү газарт жуулчдыг хүргэхээр жижиг компаниуд
    онгоцоор үйлчлэхийг shattle гэж нэрлэдэг. Сүүлийн жилүүдэд АНУ, Европт чинээлэг
    аялагчид агаарын бөмбөлөгөөр аялахыг ихэд шохоорхох болжээ. Гэхдээ орчин үеийн
    жуулчид тээврийн хэрэгслийн аль нэгийг дагнан хэрэглэхийн зэрэгцээ хослуулан
    аялахыг зорьдог юм.
            Жуулчин амрах хугацаагаа ихэсгэхийн тулд хамгийн хурдан тээврийг
    сонирхдог болсноос, онгоцоор нисэх нь жилээс жилд нэмэгдэж байгаа билээ. Аялан
жуулчлахдаа хүртэл машинаасаа салах дургүй англичууд машинаа ачуулчихаад, хүрэх
газраа очсоны дараа машинаараа аялах дуртай. Орчин үед 300-1000 км-ыг хурдан галт
тэргээр, 1000 дээш км-ыг онгоцоор туулахыг жуулчид эрхэмлэх болсон нь цагт
хавчигдаж байдгаас шалтгаалдаг юм.


        1.2 Байгалд түшиглэсэн аялал жуулчлал ба түүний үндсэн төрлүүд

                                 Х¿í áàéãàëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ãýäýã óòãààðàà áàéãàëü
                            åðòºíö ð¿¿ãýý òýì¿¿ëýí, ººðèéí ãýñýí ºâºðìºö õýëáýðýýð ò¿¿íèéã
                            íýýõ ãýñýí õ¿ñýë ñîíèðõîëäîî õºãëºãäñººð ºäèéã õ¿ð÷ýý. Òèéìýýñ
                            ÷ õ¿ì¿¿ñ àìüä áàéãàëòàé õàðüöàæ, ò¿¿íä àÿëàí çóãààëàõ, ñóäëàí
                            øèíæëýõ, ò¿¿íèé íýãýí õýñýã áîëæ óóñàí íýãäýõèéã õ¿ñýõ áîëñîí.
                            Ýíýõ¿¿ õ¿ñýë ºíººãèéí áèäíèé àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿íäýñ ñóóðü
áîëæ ºãñºí áà ýíý íü õ¿ì¿¿ñèéí õ¿ñýë ñîíèðõîëûí äàãóó ººð÷ëºãäºí õóâèð÷ èë¿¿ áîëîâñðîíãóй
íàðèéí áîëæ, ¿ç¿¿ëэæ áóé ¿éë÷èëãýý, õèéãäýæ áóé ¿éë àæèëëàãàà, ÿâàãäàæ áóé àÿëàëûí òºðºë
õýëáýðèéí õóâüä èë¿¿ òºðºëæèж îëøèðñîîð áàéíà.
        Äýëõèé íèéòýýð äàÿàð÷ëàãäàí õóâüñàæ áàéãàà áèäíèé ¿åä ººð óëñ ¿íäýñòíèé îíöëîã
ñî¸ë, ¸ñ çàíøèë, ºâºðìºö àìüäðàëûí õýâ ìàÿã, ¿çýñãýëýíò áàéãàëü, çýðëýã àí àìüòàí çýðãèéã
¿çýæ ñîíèðõîæ ñóäëàõûí çýðýãöýý èë¿¿ àäàë ÿâäàë, õ¿íä õ¿÷ðèéã ýðýëõèéëýí ººðèé㺺 ñîðèí
àÿëàã÷äûí òîî æèëýýñ æèëä íýìýãäýæ байгаа бөгөөд явагдаж буй аялал жуулчлалын хэлбэр
хийгээд явагдах орчин нь түүнтэй харилцан уялдаа бүхий байгал орчноос шалтгаалах
нь харагдаж байгаа юм.
Дэлхийд маш хурдацтай хөгжиж буй аялал жуулчлалын нэг төрөл нь эко аялал юм.
Дэлхийн II дайнаас хойш хүмүүс байгалийн аялалаар аялан жуулчлах сонирхолтой
болсон. Байгалийг түшиглэсэн аялал жуулчлал нь яваандаа бусад төрлийн бүх аялал
жуулчлалыг хүрээлэн буй орчныг хамгаалах зорилготой болгоно гэж үздэг. Ийм ч
утгаараа байгалийн аялал жуулчлал эко аялал жуулчлал үүсэх урьдчилсан нөхцөл
болжээ. Эко аялал жуулчлалыг хамгийн зөв тодорхойлсон тодорхойлолт нь Бененгтоны
Бермонд гэдэг газар гарсан бөгөөд одоо хүртэл энэ тодорхойлолтыг хэрэглэсээр байгаа
юм.
 “Байгальд ухаалгаар хандаж тухайн байгалийг хамгаалснаар экологийн тэнцвэрийг
  алдагдуулахгүйн зэрэгцээ нутгийн оршин суугчдад нийгэм эдийн засгийн туслалцаа
үзүүлэх аялал жуулчлал юм.”3
Эко аялал жуулчлалыг үндсэн 4 төрөлд хуваан авч үздэг.
      •   Эрдэмтэн судлаачдад зориулсан: Судлаачид ба тусгай боловсролтой /экололгийн
          чиглэлээр/, ямар нэгэн зорилго, чиглэлтэйгээр аялж буй хүмүүс орно.
      •   Хамгаалагдсан: Байгалийн хамгаалалттай дархан цаазат газруудыг үзэж, тэр
          газрын байгаль, соёл, түүхийг ойлгож мэдэхийг хүссэн хүмүүс орно.
      •   Дэлхийн нэр хүнд бүхий байгалийн цогцолборт газруудыг үзэх аялал.
      •   Тохиолдлын журмаар байгалийн аялалд хамрагдсан хүмүүс.
Олон улсын хэмжээнд эко аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд 10 үндсэн зарчмыг
баримталдаг.
      1. Нөөцийг тогтвортойгоор ашиглах: Эко аялал нь байгалийн нөөцөд түшиглэн
          явагддаг учраас түүний өвөрмөц тогтоц, үзэсгэлэнт газартай нэг бүрчлэн
          танилцах боломжийг бүрэн дүүрэн ашиглах, нөөцийг урт хугацааны туршид
          хэвээр нь хадгалахын тулд зөв зохистой ашиглах, хамгаалахыг хэлнэ.
      2. Илүүдэл хэрэгцээг бууруулах, хог хаягдлыг багасгах: Бохирдлыг бууруулахын
          тулд нөхөн сэргээх зардлыг бууруулна.
      3. Орон нутгийн эдийн засагт дэмжлэг үзүүлэх: Орон нутгийн нийлүүлэлтийг
          авснаар эдийн засагт дэмжлэг үзүүлдэг. Эко жуулчид нь өндөр мэдлэгтэй,
          орлого ихтэй хүмүүс байдаг учир татвар хураамж, хөлсийг цаг тухайд нь төлдөг.
      4. Бүс нутгаар хөгжүүлэх: Энэ нь тухайн бүс нутагт тохирох аялалыг сонгон
          хөгжүүлнэ.
      5. Зах зээлээ сонгох: Эдийн засгийн судалгаа явуулж хэрэглэгчид юу хүсэж
          сонирхож байгааг нарийн мэдэрч бүтээгдэхүүндээ тусгана.
      6. Боловсролын тухай баримтлах зарчим: Эко жуулчид нь сургалт, мэдээлэлд маш
          нарийн ханддаг учир тэдэнд хангалттай мэдээллийг үнэн зөвөөр өгөх. Мөн орон
          нутгийн иргэд аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллагуудад
          сургалт сурталчилгаа явуулах, тэдэнд экологийн хүмүүжил олгох.
      7. Аялал жуулчлалыг зохистой төлөвлөх: Орон нутгийн хүрээнд аялал жуулчлалыг
          зөв зохистой хөгжүүлэх, байгалийн нөөцийн үнэлгээг тодорхойлох, соёл,
          нийгмийн нөлөөллийг хянах.




3
    Д.Даваадорж “Тогтвртой хөгжил ба аялал жуулчлал” 2008 он 79-р тал
8. Орчны нөлөөллийг хянах: байгаль орчинд үзүүлж буй сөрөг нөлөөллийг судлах,
       жуулчид ямар хандлагатай байгаа, түүнд нь нутгийн оршин суугчид яаж хандаж
       байгааг хянах.
   9. Хамтын ажиллагааг дэмжих: Хүрээлэн буй орчныг хамгаалдаг байгууллагуудтай
       хамтран ажиллах, тэдний үйл ажиллагааг дэмжих. Орон нутгийн засаг
               захиргаатай хамтран ажиллах.
           10. Орон нутгийн өв уламжлалыг хөндөхгүй байх
               Эко   аялал   жуулчлалаар      аялах   явцад    доорхи    зүйлсийг     үзэх
               боломжтой.
   •   Байгаль: Зэрлэг ан амьтан, ургамал, үзэсгэлэнт гол мөрөн, нуур....
   •   Соёл: Баяр наадам, гэр бүлийн заншил, үндэсний түүх, утга зохиол, хөгжим,
       урлаг. Тухайн соёл нь бусад соёлтой харилцах харилцаа.
   •   Өв сан: Амьдралын хэв маяг, амьдрах орчин, түүхийн баримтууд, хоол унд, орон
       сууц                              Бүдүүвч-1/MONGOLIAN OFFICIAL TOURISM WEBSITE/
                                                                       Эко           аялал
                                                                       жуулчлалаар аялж
                                                                       буй аялагчид нь
                                                                       өөрийн       байгаа
                                                                       орчноосоо         өөр
                                                                       шинэ        орчинд
                                                                       очих,     өвөрмөц
                                                                       сонин    тогтоцтой
                                                                       байгалийн         дүр
                                                                       төрх, уугуул соёл,
                                                                       түүх, ёс заншлыг
                                                                       танин    мэдэхийн
                                                                       тулд        ихээхэн
                                                                       мөнгө       зарахад
бэлэн байдаг. Тэдний хувьд тав тухтай байдал, дэд бүтцийн шаардлага өндөр бус харин
байгальтай илүү ойр харьцаж, аялж буй газар нутгийнхаа талаар үнэн бодит мэдээлэл
авахыг хүсдэг. Эко аяллаар аялдаг туршлагатай аялагчид алслагдсан газар нутгийг
сонгон аялдаг. Өөрийгөө эко аялагч хэмээн тооцдог аялагч нь байгальд үзүүлж буй
сөрөг нөлөөллөө багасгаж, нутгийн хүмүүсийн амьдралыг дэмжих гэх мэт ухамсартай
үйл ажиллагаа явуулдаг. Тэд экологийн онц сонирхолтой ургамал болон амьтны
аймгийн (ховор болон ховордож буй төрөл зүйл) талаар судалдаг. Насны хязгаар өргөн
бөгөөд       цаг        хугацаа,       орон         зайнаас         хамаарахгүй             аялдаг.
Үйл ажиллагаа нь үр өгөөжийн хувьд бага байх тусам насны хувьд залуу болдог. Энэ
аялалд    хүйсийн   ялгаа    байдаггүй,       гэр   бүлээрээ      аялах    нь     элбэг     байдаг.
Боловсрол, орлого өндөртэй жуулчин гол төлөв аялалдаа үнэн бодит мэдээлэл, аялалын
чанар, чадварлаг албан хаагчдыг шаарддаг.
         Хэдийгээр эко аялал жуулчлал нь нийгмийн жижиг бүлгүүдэд үр шимээ өгдөг ч
тухайн орон нутагт жуулчны өндөр улирлын үеэр түр хугацаагаар ч болов хүн амын
тоог их бага хэмжээгээр өсгөдөг. Өчүүхэн бага хэмжээний ч гэсэн хүн амын өсөлт нь
орон нутгийн дэд бүтэц, зочломтгой ёсонд хүндрэл учруулдаг.

                             1.3 Зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялал


         Сафари аялал нь /Сэофари гэж нэрлэгддэг/ хуурай газрын аялал юм. Энэ аялал
голдуу Африк руу жуулчид аялал хийдгээр дүрслэгддэг, уламжлал ёсоор ховор ан
амьтан, агнуурын шувуу зэргийг агнадаг байсан бол орчин үед ан амьтдыг ажиглан
зургийг нь авч болдог ба бусад онгон байгалийг ажигладаг аялал юм.
Эко аялал жуулчлал нь өөр бусад байгальд явагддаг аялалуудтай харилцан уялдаа
холбоотой. Бүдүүвч -2   / MONGOLIAN OFFICIAL TOURISM WEBSITE/

                                                                Эко аялал жуулчлалаар аялж
                                                      буй    аялагчид      нь    өөрийн     байгаа
                                                      орчноосоо өөр шинэ орчинд очих,
                                                      өвөрмөц сонин тогтоцтой байгалийн
                                                      дүр төрх, уугуул соёл, түүх, ёс
                                                      заншлыг       танин        мэдэхийн     тулд
                                                      ихээхэн мөнгө зарахад бэлэн байдаг.
                                                      Тусгай сонирхлын аялалын нэг төрөл
                                                      болох сафари буюу ан амьтан, байгал
                                                      ажиглах мөн фото сафари буюу
                                                      тэдний зургийг авах аялал нь байгал
                                                      дээр      явагддаг    ба     бүх    аялалын
төрлүүдийн шинж чанарыг агуулдаг учир бусад аялалуудтай холбогдон явж болдог.
Дэлхий дээр энэ төрлийн аялал нь хурдацтай хөгжиж байгаа ба манай оронд төдийлөн
сайн хөгжөөгүй нь Манай орны хувьд шинэ аялал учир энэ төрлөөр мэргэшсэн
боловсон хүчин дутмаг зэрэгтэй холбоотой.
Ерөнхий сонирхлын аялал        Амрах, алжаалаа тайлах
Тусгай сонирхлын аялал         Идэвхитэй болон идэвхигүй
Ижил сонирхлын аялал           Ижил сонирхлын бүлэг хүмүүс бүхий зохион байгуулалттай

Адал явдалт аялал              Өөрөөс эрч хүч, сэтгэл хөдлөл төрүүлэхүйц
Танин мэдэхүйн                 Шинэ орчин нөхцөлд ан амьтны амьдарлын талаар мэдэх
Судалгаа шинжилгээний          Ховордсон ан амьтныг хамгаалах
Эко аялал                      Байгалд үзүүлэх сөрөг нөлөө бага
гэх мэтээр сафари аялал нь бусад аялалын төрлүүдийн хэв шинжийг хадгалсан, орчин
үеийн аялалын шинжтэй төрөлжсөн аялал болох нь харагдаж байна.
        Сафари аялал нь дараах зүйлийг зайлшгүйбагтаадаг ба өөрийн гэсэн хэв
загвартай байдаг. Үүнд: Ногоон өнгийн хувцас, бут сөөгтэй бүсэлдэг хүрэм, ургамлын
гол мөчирөн хамгаалалтын малгай эсвэл унжгар малгай, амьтдын арьс, ирвэсийн арьс
гэх мэт зүйлсийг багтаана.


        Сафари аялалын үүсэл:
        Байгалийн сайханд аялж өөрийн хүсэл сонирхлын дагуу ан амьтан ажиглаж,
тэдний талаар мэдээлэл цуглуулах, тэдний зургийг авах зорилготой аялал юм. Safari
гэдэг нь зэрлэг ан амьтанг өөрийн амьдарч буй унаган байгалд нь агнах, ихэвчлэн зүүн
Африкт; судлаж шинжлэх зорилгоор ажиглах аян гэсэн англи үг бөгөөд Арабын Safara
буюу аялах гэсэн үгнээс гаралтай. Аялалын гол онцлог нь байгалийн сайхныг үзэж
мэдрэхийн зэрэгцээ түүний дахин давтагдашгүй үе, мөчийг гэрэл зургийн хальснаа
буулгах, аялалд гэрэл зургийн аппараттай оролцох мөн бусад тусгай хэрэгслийг
ашиглаж ч аялалыг хийж болдог. Фото сафари буюу зураг авах аялал гэдэг нь
байгалийн аялал жуулчлалын үндсэн төрлийн нэг болох үндэсний парк болон байгаль
дээр аялал хийдэг төрөлд хамаарагддаг. Ихэвчлэн байгаль руу чиглэн зохион
байгуулагддаг тусгай сонирхолын аяллын нэг юм. Энэ аялалын үүсэл хөгжил нь
сүүлдээ фото сафари аялалыг бий болгосн бөгөөд фото апратын үүссэнээр мэргэжлийн
гэрэл зурагчид үзэгсэлэнт сайхан байгал болон ховор сонин ан амьтад ,унаган дагшин
нутаг зэргийн зургийг авсанаар эхэлсэн. Тиймдээ ч сафари аялалын хамгийн
хүртээмжтэй, дэлхийд нэлээд хөгжөөд байгаа хэлбэр нь фото сафари бөгөөд энэ нь
жуулчидын аялалаас авах мэдрэмж, дурсгалыг хадгалан үлдэх, мөн аялалыг
идэвхжүүлэх гэх мэт жуулчнызорилгыг хангах бүрэн сафари аялал юм.

        Сафари аялалын хөгжил дэлхийд
        Дэлхийн олон улс оронд Сафари аялал нь хоорондоо харилцан адилгүй хөгжиж
буй билээ. Хөгжиж буй байдлаар нь Хөгжингүй, Хөгжиж буй гэж үзэж болох юм.
Сафари аялал хөгжингүй орнуудад Африк, Америк, Энэтхэг, Япон, Хятад зэрэг өндөр
хөгжилтэй орнуудад фото байдлаар, мөн өвөрмөц тогтоц бүхий байгалын унаган хэв
шинжээ хадгалж үлдсэн улс орнууд руу чиглэсэн сафари аялал ихээр явагдаж байна.
      Дэлхийд Сафари аялал өндөр хөгжсөн орнуудын энэ аялалыг хэрхэн явуулдаг
түүний онцлог зэргийг судалж үзээд түүнийгээ Монголын оронд хөгжүүлэх нь гол
зорилго юм. Африк улс нь Сафари аялал өндөр хөгжсөн орнуудын нэг ба Африк тивийн
улсуудын байгалийн үзэсгэлэнт газар, парк, зэрлэг ан амьтдыг эндээс амьдаар нь үзэж
байх юм. Африк тивд явагддаг Сафари аялалын онцлог болон тур компаниудын аялалд
хэрэглэгдэх зүйлсийг авч үзье.
      Африкийн уур амьсгал жилийн турш зөөлөн дулаан байна. Гэвч энэ нь бүс нутаг
сар бүрээр өөрчлөгдөнө. 11 сараас 3 сар бол аялал жуулчлалын оргил үе бөгөөд энэ үед
зочид буудлын үнэ хамгийн их хэмжээнд хүрнэ. Зун нь ихэнх газруудад бороо маш их
ордог. Бараг борооны улирал гэж хэлж болохоор байдаг. Африкийн ан амьтад их
аюултай. Аялагчид ихэвчлэн машинд суун тэднийг үздэг. Зарим газруудад машинаас
гарч болох ба энэ хэсэг газрууд нь заавал тэмдэглэгдсэн байдаг. (африкийн үндэсний
паркуудад). Токina, Sigma, Тоmron болон Африкийн бусад аялалын компаниуд
жуулчдын хэрэгцээнд тохирсон фото линз, 2 нүдний дуран зэргийг ханган нийлүүлдэг
байна. Түүнчлэн fast kodak max 180 -800 зэрэг хальсыг санал болгодог байна.
      Онгон зэлүүд байгалийг мэдрэх хамгийн тохиромжтой цаг бол еглеөний 11:00
цаг мөн үүрийн 3:00 цаг байдаг байна. Тур компаниуд жуулчдад гар утас авчрахгүй
байхыг сануулдаг ба учир нь энд ажилдаггүй бөгөөд зэрлэг ан амьтан ажиглах таатай
нөхцлийг ч бүрдүүлэх орчин болно. Богино долгионы радио станцаар жуулчдыг
хангадаг байна. Гадаадын тур оператор компаниудын аялалын онцлогийгг гаргаж
ирэхийн тулд тэдгээр компаниудын аялалын хөтөлбөрийг судлах нь зүйтэй. Аялалын
хөтөлбөр гэдэг нь тухайн төрлийн аялалын тухай багц мэдээлэл аяллын хөтөлбөр,
аяллын үргэлжлэх хугацаа, тээврийн хэрэгсэл, хоноглох байр, үзэх үзвэр зэрэг багц
мэдээллүүд агуулагдсан байдаг.
Зэрлэг байгалд аялаж таашаал авахаас гадна зохиомол бүрдүүлсэн орчин буюу
кино зургийн талбай, цэцэрлэг, зах, гудамж зэргээр сафари болон фото сафари аялалыг
хийж байна. сафари болон фото сафари аялалын гол бүс нутгийг диаграмаар үзүүлбэл:
Диаграм-14                                 Сафари аялалыг         зохион      байгуулдаг Тур
                                         оператор компаний аялалыг үнээр харьцуулбал ($)
                                                                               Диаграм-25




           Сафари аялалын онцлог
           Хүмүүс байгалийн баялаг бүтээл болох жигүүртэн шувуу, ан амьтан, гол горхи, түүх
соелын дурсгал, ёс заншил гэх мэт сонирхолдоо тулгуурлан ямар нэгэн сөрөг үр дагавраас
зайлсхийн үзүүлэн болгож, аялал жуулчлалын үйл ажиллагаагаа явуулж, өөрийн хүсэл
сонирхол болон мэргэжлийн дагуу тэднийг сонирхож судлах байдлаар аялаж сэтгэлийн
таашаал авдаг аялал юм. Үүнээс үүдэн тур оператор компаниуд үндэсний паркуудад аяллыг
зохион байгуулж байгаа нь тухайн аялагч маш олон зүйлүүдийг нэг доороос үзэх боломжийг
ологох ба байгалийн үзэсгэлэнт орчныг гэрэл зурганд буулгах боломжтой болсон. Ингэснээр
уг аялал жинхэнэ утгаараа хөгжиж эхэлсэн. Аялал нь байгаль хамгаалалтай салшгүй
холбоотой ба жуулчид тэднийг зөвхөн дуран авай ашиглан сонирхох хүсэлтэй байдаг. Харин
жуулчид энэ таашаал, үзсэн зүйлсээ бусадтай хуваалцах, дурсгал болгон үлдээхийн тулд фото
хальснаа          буулгадаг         нь       фото        сафари            аялал       болно.
           Сафари аяллын давуу тал:
 Аяллын үйл ажиллагаа нь байгаль орчныг хамгаалахад чиглэгдсэн
 Байгальд ямар нэгэн сөрөг нөлөөллийг үзүүлдэггүй.
 Жуулчид байгалийн ухааны мэдлэг маш өндөртэй, аяллын туршлагатай
 Аялал жуулчлалын үйлдвэрлэлд харьцангуй шинэ бүтээгдэхүүн.
 Аяллын эрчимтэй хөгжиж байгаа нэг терөл.
 Улирлаар                                                                 хязгаарлагддаггүй.
           Сафари аяллын сул тал:

4
    www.WTO.com/safari
5
    www.WTO.com/safari
 Хязгаарлагдмал хугацаанд зорьсон үзмэрээ харах баталгаа байхгүй.
     Байгаль цаг уурын хүчин зүйлээс хамаардаг.
     Бусад аяллаас илүү өртөг зардал шаарддаг.
 Тухайн аяллын туршлага ур чадвар олон мэргэжлийн боловсон хүчнийг шаарддаг.
 Зохион байгуулах нь нарийн төвөгтэй.
 Тусгайлсан тоног төхөөрөмж, аяллын чанар болон эвдрээгүй байгалийг шаарддаг.
         Сафари аялалын шинж чанар:
1.Аялал жуулчлалын байршлын хэрэгсэл бага шаарддаг.
2.Нэг газарт цөөн тоотой групп эсвэл хязгаарлагдмал группээр аялдаг.
3.Байгаль, ан амьтан, шувуудыг сонирхохоос гадна хамгаалах үйл ажиллагааг дэмждэг.
4.Үйлчлүүлэгчдийг захиалсан газраар зочлохоор төлөвлөж өгдөг.
5.Жуулчдын хувьд байгал гол зүйл гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөг.
6.   Зэрлэг амьдралд аюул учруулахгүй гэдэгт итгэлтэй баталгаатай байдаг.
     Сафари аяллаар аялагчдын онцлог
        Сафари аяллаар аялагчдын онцлог нь ихэвчлэн нэн ховор, ховордож буй ан
амьтан, шувууд болон эвдрээгүй онгон, өвөрмөц тогтоцтой байгалыг маш их анхаарах
бөгөөд хүсэмжилдэг. Тав тухыг төдийлөн анхаардаггүй. Сафари болон фото сафари
аяллын жуулчдыг доорх ангиллаар ангилж болно.
    Мэргэжлийн жуулчид: Өөрийн орноос гадна гадаадын орнуудад аялаж тухайн
     орны онцлог, ховор ан амьтан, байгалийн үзэсгэлэнг үзэж сонирхохыг эрмэлздэг
     бөгөөд мэргэжлийн үүднээс шувуу болон ан амьтанг барьж үзэх тохиолдол байдаг.
 Сонирхолын: Төдийлөн алс хол аялдаггүй. Ихэнх тохиолдолд хамгаалалттай бүс
     нутгаар аялдаг.
 Фото аялагчийг 2 хэсэгт хуваан авч үзэж байгаагийн учир нь зураг авах чадвар, мөн
     дадлага туршлага зэргээс хамаараад аялалын хөтөлбөр аялалд хэрэглэгдэх тоног
     хэрэгсэл зэргээс хамаараад ялгаатай байдагт оршино. Жишээ нь: сонирхогчдын
     аппарат нь бүрэн автоматчлагдсан байдаг ба аялагч зевхөн товч л дарах үүрэгтэй.
Сафари аялал бусад аялалтай хослож болдогоороо нэн давуу талтай. Тухайлбал
                                    Safari tour+ Disaster tour : ан амьтныг ажиглах
                                     явцад техногенийн гамшгийг харж болно. үүнээс
                                     үүдэж эрдэм шинжилгээ, судалгаа шинжилгээний
                                     аялалуудыг         хийж
                                     болно.           Disaster
байдлыг фото хальснаа буулгавал фото сафари гэх мэт сафари аялал олон шинжийг
    агуулна.




   Safari tour + Culture tour: байгалийн сайханыг үзэх, байгалын бүтээлүүдийг үзэх
    явцдаа тухайн орны соёл, уламжлалт амьдралын үзэж фото сафари аялал хийж
    болох бөгөөд үүний зэрэгцээ ердийн хөсгөөр аялах, ан гөрөө хийх, ууланд авирах
    аялалуудыг ч хослуулж болно.
ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ

          2.1 Монголын аялал жуулчлалын салбарын өнөөгийн байдал

       Ìàíàé îðîíä àÿëàë æóóë÷ëàë ýðõëýõ àíõíû áàéãóóëëàãà 1954 îíä Ãàäààäûí àÿëàë
æóóë÷ëàëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òîâ÷îî" íýðòýéãýýð áàéãóóëàãäàæ æèëäýý 110-130 ãàðóé
ãàäààäûí æóóë÷èí õ¿ëýýí àâ÷, ìàíàé óëñààñ 10-20 æóóë÷èí ãàäààä îðîíä àÿëàæ áàéñàí áàéíà.
2000 îíä "Àÿëàë æóóë÷ëàëûí òóõàé" õóóëü Óëñûí Èõ Õóðëààð áàòëàãäàí ãàð÷, öààøèä àÿëàë
æóóë÷ëàë õºãæèõ ýðõ ç¿éí ¿íäýñ ñóóðü íü òàâèãäñàí. ¯¿íýýñ ºìíº õóâèéí õýâøëèéí ¿éë
àæèëëàãààí äýýð òóëãóóðëàí õºãæñººð èðñýí áèëýý.
       Ìîíãîë óëñ íü ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí á¿ñ÷ëýëýýðýý ç¿¿í á¿ñ, òºâèéí á¿ñ, áàðóóí á¿ñ
ãýñýí ¿íäñýí 3 á¿ñýä õóâààæ ¿çäýã. Ãàçàð íóòãèéí õýìæýý, öýâýð óñíû íººö, àøèãò ìàëòìàëûí
îðä ãàçðààðàà äýëõèéä íèëýýä äýýã¿¿ð áàéð ñóóðü ýçýëäýã áºãººä óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí
øèíý÷ëýë ºðãºæèí ã¿íçãèéð÷, óëñ òºðèéí íýýëòòýé áîäëîãî, çàõ çýýëèéí õàðèëöààíä øèëæèõèéí
õýðýýð Ìîíãîë óëñûí ãàäààä õàðèëöàà òºðºë á¿ðèéí ÷èãëýëýýð õºãæèæ, ìàíàé îðîí ãàäààä
åðòºíöºä óëàì á¿ð íýýëòòýé áîëîõ òààòàé îð÷èí á¿ðäýæ áàéíà. ¯¿íòýé óÿëäàí ìàíàé óëñàä àÿëàë
æóóë÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãàà æèëýýñ æèëä èäýâõæèæ, çî÷èí ãèé÷íèé òîî ºññººð áàéí. Àÿëàë
æóóë÷ëàëûí õºãæèõ áîëîìæèéí ýõ ¿íäýñ íü í¿¿äýë÷íèéí àìüäðàë, 5 õîøóó ìàë ìàëëàäàã óëàìæëàëò
àðãà óõààí, èõ Ýçýí ×èíãèñ õààí, óíàãàí òºðõ íü áàãà ýâäýãäñýí áàéãàëü, ýêîëîãèéí ýð¿¿ë
îð÷èí, ýðòíýýñ óëàìæëàãäñàí çàí çàíøèë, íàéðñàã çî÷ëîìòãîé ÷àíàð þì.
       Àíõ äýëõèé äàõèíä ìîíãîë îðíû òàëààð ìýäýýëëèéã àãóó èõ ×èíãèñ õààí áîëîí ò¿¿íèé
çàëãàìæëàã÷ õ¿¿äèéí áàéëäàí äàãóóëëûí ñ¿ð õ¿÷ýýð ìýä¿¿ëñýí áèëýý. Y¿íýýñ ãàäíà Ìîíãîëä àíõ
æóóë÷èëæ èðñýí æóóë÷èä ìîíãîëûí òàëààðõ ìýäýýëëèéã äýëõèé íèéòýä òàíèóëæ áàéæýý. Àíõ
ìîíãîëä 1215 îíä Ôðàíöûí ëàì William Rubruck, 1246 îíä Èòàëèéí Ïëàíî Êàðïèíî, 1270 îíä Ìàðêî
Ïîëî ãýõ æóóë÷èä àíõ èðæ ñóäàëæ áàéñàí áàéíà. Ìîíãîëûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ò¿¿õýí õºãæëèéí ¿å
øàòóóäûã 4 ¿å øàòàíä õóâààæ ¿çäýã.
1 - ¿å: 1921 îíîîñ ºìíºõ áóþó ýðòíèé ¿å.
       Ýíý ¿åä öýðýã äàéíû áàéëäàí äàãóóëàë, øàøèí ¿¿ññýíòýé õîëáîãäîí áàäàð÷ëàõ, ñ¿ì
õèéä¿¿äýýð ÿâàõ, í¿¿äýëëýí àìüäðàõ, æèí òýýõ ãýõ ìýòèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë
àæèëëàãààíóóä õèéãäýæ áàéæýý.
2 - ¿å: 1921-1954 îí õ¿ðòýëõ.
       Àðäûí õóâüñãàë ÿëñàíòàé õîëáîãäîí øèíýýð ñóðãóóëü, ñî¸ë, àìðàëò ñóâèëàëûí
ãàçðóóäûí á¿òýýí áàéãóóëàëò, ôåîäàë áîîë÷ëîëûí äàðàíãóéëëààñ ãàð÷ ýðõ ÷ºëººòýé áîëñîíòîé
õîëáîãäîí äîòîîäûí àÿëàë õºãæèæ èðñýí.
3 - ¿å: 1954-1990 îí õ¿ðòýëõ.
            1954 îíä ãàäààäûí æóóë÷äàä ¿éë÷ëýõ Æóóë÷èí íýãòãýë áàéãóóëàãäàæ àëáàí ¸ñîîð
   àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãààã óëñààñ äýìæèæ ýõýëæýý. Ýíýõ¿¿ õóãàöààíä æóóë÷äàä
   ¿éë÷ëýõ îð÷óóëàã÷ûã áýëòãýõ çîðèëãîîð Ìîíãîë óëñûí èõ ñóðãóóëü ãàäààä õýëíèé àíãèóäûã
   íýýæ áàéæýý. ̺í ìîíãîëûí õîâîð àìüòàí, óðãàìàë, ãàçàð íóòãèéã õàìãààëòàíä àâ÷ àæèëëàæ
   ýõýëñýí áàéíà.
            Ýíý õóãàöààíä àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæèæ ýõýëæ áàéñàí ÷ äóòàãäàëòàé òàëóóä íèëýýí
   áàéñàí. Y¿íä:
   - Ǻâõºí ñîöèàëèñò óëñ îðíóóäûí æóóë÷äàä ¿éë÷ëýõ
   - Öîðûí ãàíö ìîíîïîëü êîìïàíè 50 ãàðóé æèë àæèëëàñàí
   4 - ¿å: 1990 îíîîñ õîéøõè ¿å.
            Àðä÷èëàë áèé áîëæ ÷ºëººò çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò øèëæñýíýýð äýëõèé íèéòýä
   íýýëòòýé áîëñíîîð àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæèæ ýõýëñýí.
            Ìîíãîë óëñ àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûã òýðã¿¿ëýõ ñàëáàðûí íýã ãýæ ¿çýæ áàéãàà
   áºãººä Àÿëàë æóóë÷ëàëààñ óëñûí òºñºâò îðóóëæ áóé õóâü íýìýð íèëýýí áàéíà. Ýäãýýðèéí
   ºñºëòèéã:
                              2000-2006 îíû õîîðîíäîõ Àÿëàë æóóë÷ëàëûí
                                       ñàëáàðûí îðëîãî / ñàÿ äîëëàð/
                                                                                            Õ¿ñíýãò – 2
                         2000       2001         2002          2003          2004     2005           2006
îðëîãî /ñàÿ $/           95.7       103           138          111           181      273.1          319.5


                                                                                        Äèàãðàìì – 3 6

500000       1998-2006 ??? ? ?????? ??????? ?????? , ? ????? ? ? ???????? ??? ?????

                                                                                           389666
400000                                                                              344635 385989
                                                                           305617      338715
300000                                           235165
                    197424                                            204845   300537
                             158743      192051
200000                            158205                               201153
            82084                                  228719
                       165092                 165899
100000                               137374
                             137961
               68129
        0
            1997       1998     1999   2000           2001   2002     2003    2004   2005     2006
                                           Visitors                     Tourists




   6
       www.Mongolianexpedition .mn
2005 îíä Ìîíãîë óëñ Çàì òýýâýð àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàìòàé áîëñîí. 2005 îíä àÿëàë
æóóë÷ëàëûí ìýäýýëëèéí òºâ¿¿äèéã áàéãóóëæ, ñàëáàðóóäàà ßïîí, ÁÍÕÀÓ-ä íýýí ¿éë àæèëëàãààã
íü ÿâóóëæ ýõýëñýí. ̺í àÿëàë æóóë÷ëàë ºíäºð õºãæñºí îðíóóäûí òóðøëàãûã ¿íäýñëýí Ìîíãîë óëñûí
çàñãèéí ãàçðààñ äàðààõ áîäëîãóóäûã áàðèìòëàí àæèëëàñàí. Y¿íä:
- 2003 îíûã Ìîíãîëä çî÷ëîõ æèë
- 2004 îíûã Ìîíãîëûã íýýõ æèë
- 2005 îíûã Îðîí íóòàãò àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæ¿¿ëýõ æèë
- 2006 îíûã Èõ Ìîíãîë 800 æèë áîëãîñîí.
       Үүний зэрэгцээ манай улсад шинээр олон арван зочид буудал, ресторан, кафе,
жуулчны бааз, аялал жуулчлалын байгууллагууд байгуулагдан үйл ажиллагаагаа
явуулж байна. Монгол оронд одоогийн байдлаар Хөвсгел, Архангай, Өмнөговь,
Өвөрхангай, Хэнтий гэсэн аймгуудаар аялал их явагдаж байна. Дэд бүтцийн хувьд
хөдөө орон нутгийн зам явахад бэрхшээлтэй, агаарын тээврийн үйлчилгээний маршрут
нь цөөн, онгоцны хүрэлцээгүй байдал, харилцаа холбоо хангалттай бус гэх мэт олон
тулгамдсан асуудлууд байна.
       Àÿëàë æóó÷ëàëûí ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýöýýðèéã
ÎÕÓ, ÁÍÑÓ, ÁÍÕÀÓ-òàé áàéãóóëëàà. ßïîí, Ñîëîíãîñ, Ãåðìàí, Àâñòðàëè, Èñïàíè, Àâñòðè,
Èçðàéëü, Áàëáà, Øâåä çýðýã îðíóóäàä àæèëëàæ áàéíà.
                                                                                Õ¿ñíýãò – 3

  №         Æóóë÷èä ãîëëîõ          2005 îí       2006 он        ªºð÷ëºëò òîî   ªºð÷ëºëò %
           çàõ çýýëèéí îðíîîð
   1      БНХАУ                  170345         178941          +8596           +5.0 %
   2      ОХУ                    57926          79163           +21237          +36.6 %
   3      БНСУ                   30787          39930           +9143           +29.6 %
   4      ßïîí                   12952          16707           +3755           +28.9 %
   5      АНУ                    10153          11377           +1224           +12.0 %
   6      Ãåðìàí                 8168           8576            +408            +4.9 %
   7      Èõ Áðèòàíè             5206           5893            +687            +13.1 %
   8      Ôðàíö                  5822           5237            -585            -10.0 %
   9      Êàçàêñòàí              3928           4185            +257            +6.5 %
  10      Àâñòðàëè               3454           4053            +599            +17.3 %
  11      Êàíàä                  2300           2528            +228            +9.9 %
  12      Èòàëè                  1921           2526            +605            +31.4 %
  13      Øâåä                   1926           1509            -417            -21.6 %
  14      Áóñàä                  20253          27364           +7111           35.1 %

Манай оронд ирж байгаа жуулчдын 70-80 хувь нь ерөнхий сонирхлын аялалд
хамрагддаг бөгөөд энэ аялалын дундаж хоног нь 10-11 хоног байдаг . Монгол оронд
дараах цөөн төрлийн тусгай сонирхолын аялалууд голлон явагддаг . Үүнд
1.Ангийнаялал         2.Морин аялал          3.Явган аялал
        4. Загасчлах аялал            5.Авто аялал           6.Соёлын г/м аялал
        явагддаг.
Монгол оронд дараах зорилгоор жуулчид ирдэг.7
 Байглийн үзэсгэлэнт газар ,өвөрмөц сонин тогтоцыг сонирхохоор 53 хувь нь
 Түүх соёлыг сонирхох зорилгоор 40 орчим хувь нь
 Бусад зорилгоор 6 орчим хувь нь ирдэг.
Дээрхи байдлаас үзэхэд Монгол оронд аялалын төрөл бага байгаа бегөөд Монгол орны
аялалын салбарыг өргежүүлхийн тулд аялалын нэр төрлийг нэмэх шаардлага гарч
байна. Монгол орон нь байглийн үзэсгэлэнт газар , дахин давтагдашгүй өвермец
тогтоц ,ховор ан амьтад ,түүх соёлын дурсгал ,олон угсаатаны өлгий нутаг гэдэг
утгаараа сафари-Зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялал хөгжих нөөц боломж бүрэн байна.
          Монгол орон нь гадаад жуулчдын дунд Монгол бол аялал жуулчлалаар очих
шинэ газар нутаг гэсэн өсөн нэмэгдэж буй мэдрэмж зохих үүрэг гүйцэтгэсэн.
Байгалийн үзэсгэлэн, говь нутаг, өргөн уудам тал нутаг, Чингис хааны нэр,
нүүдэлчдийн амьдрал, аж төрөх ёс зэрэг нь жуулчдыг татах хүчтэй зүйлс болж байна.
Манай орны нийт газар нутгийн 15-аас дээш хувийг тусгай хамгааалалттай газар нутаг
эзлэж байна. Үүнээс харахад онгон дагшин хүний гарт өртөөгүй газар нутаг их байгаа
нь харагдаж байна.
          Мөн Монгол орон хойноос урагш тайгын бүс ой хээр , хээрийн бүс говийн бүс
хүртэл байгалийн бүхий л бүс баруунаас зүүн тийш мөнх цас , мөсөн оргилоос ухаа
гүвээ , хээр тал бүгд багтсан байгалийн бүслүүр байдаг нь өвөрмөц юм .
Монгол оронд 29-н зүйлийн ховор ан амьтад,19-н багт багтах 60-н овгийн 457-н
зүйлийн шувуу байх ба дэлхийд ховор байдаг цэн тогоруу элбэг амьтны аймагтай.
         Монголын аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүний нэр төрлийг олшруулах, чанарыг
дээшлүүлэх, жуулчны улирлын хугацааг уртасгах замаар өртгийг бууруулах, аялал
жуулчлалыг үйлдвэрлэлийн салбар болгон хөгжүүлэх, энэ салбарт хийгдэж буй
ажлуудыг анхнаас нь зөв замаар оруулах зэрэг олон арга хэмжээг шат дараалан авах,
үүнд зориулан тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийх шаардлага тулгараад байна.
              2.2 Монгол оронд зэрлэг ан амьтан ажиглах аялалын нөөц, явагдах
                                     боломжтой бүс нутаг
Монгол оронд сафари аяллыг хөгжүүлэх давуу тал


7
    Аялал жуулчлалын тогтвортой хөгжил сэтгүүл №05
-Хүний нөлөөнд хамгийн бага өртсөн нутаг
   -Улсын тусгай хамгаалалттай газар нутаг ихтэй
   -Ажиглах зүйлийн бүрэлдэхүүнээр баялаг
   -Ажлын байрыг нэмэгдүүлэх
   -Орон нутгийн төсөвт хөрөнгө оруулах
   -Нутгийн иргэдийг аялал жуулчлалд татан оруулах
-Монгол орны амьтны аймгийн том бүлэг бол дээд хөгжилтэйд тооцогддог хөвчтөн
амьтад юм. Энэ бүлэгт 76-н зүйл загас, 8 зүйл 2 нутагтан, 20-н зүйл мөлхөгчид, 390-н
орчим зүйл шувууд, 140-н зүйлийн хөхтөн амьтад багтна.
-Монголын улаан номонд орсон амьтад
                 -Цөөвөр чоно /Cuon Alpinus Pallas/ - Цөөвөр чоно нь хөхтөн амьтны
                 аймгийн махчдын аймгийн махчдын баг болох нохдын овогт багтдаг.
                 Биеийн урт 100 орчим см, сүүл 50см, Африк, Азийн өмнөд хэсэгт
                 байдаг. Янгир, аргаль элбэгтэй хад цохиотой уулсаар байрладаг.
Саарал чоноос биеэр бага, тод улаан, шаргал зүстэй, сагсгар сүүлтэй, сүрэглэн явж
гөрөөс барьж иддэг. Алтайн өвөр говьд Аж богдын зүүн үзүүрээс Хачигийн уул нутагт
үзэгддэг. Байгаль түүний нөөц баялгийг хамгаалах Олон улсын холбооны улаан номонд
нэр нь орсон. МУ-ын ан агнуурын хуулинд цөөвөр чоно агнахыг хориглосон заалт
оруулах, амьдрах орчин зүйг нь судалж, хамгаалах арга хэмжээ боловсруулах зорилгоор
хамгаалалтанд авсан.
                 -Умардын халиу /Lutra lutra Linnaeus/ - Умардын халиу нь хөхтөн
                 амьтны аймгийн махчдын баг болох суусарын овогт багтдаг. Манай
                 улсын Халх голд Амгалантаас улсын хил хүртэл, Шишгэд голд
                 Тэнгис Шишгэдийн бэлчрээс улсын хил хүртэл нутгуудаар үзэгддэг.
                 Монгол улсад халиу агнахыг 1930 оноос хойш хуулиар хатуу
хориглон дархалсан. Устах аюулд орж байгаа зэрлэг ургамал амьтны зүйлээс олон
улсын худалдааны тухай 1973 оны конвенцийн I хавсралтанд орсон. Халх гол, Доод
Шишгэдийн голыг халиуны нөөц газар тогтоох, хадгалан байлгах, хамгаалах
олшруулах зорилгоор хамгаалалтанд авсан.
              -Голын халиу /Lutra lutra/ - Махчдын баг, суусарын овог бөгөөд
              монголд нэг зүйл байдаг. Ус, хуурай газар амьдрах зохилдолгоотой
              махчин амьтан. Биеийн урт 55-95 см мөч богинохон хурууны салаа
                       арьсаар холбогдсон угаараа бүдүүн хөлтэй. Хүрэн халиун бор
зүсмийн өтгөн ноолууртай,       тачир    үслэг,   мөн махилзаж      суналзсан өвөрмөц
хөдөлгөөнтэй амьтан юм.
-Монгол бөхөн /Saiga tatarica mongolica/ - Монгол бөхөн ньхөхтөн амьтны аймгийн хос
туурайтны баг болох тугалмайтны овогт багтдаг. Дэлхийд нэн ховор амьтны нэг юм.
Баглуур таана, монгол өвс бүхий хайрган хөрстэй бартаагүй, дагжуур, хэвгий ээрэм
талд нутаглана. Соргог бөхөн /Saiga tatarica tatarica/ - Монгол улсад байгаа нэн ховор
амьтан бөгөөд зүүн гарын говьд, Монгол-Алтай нурууны бэлээс урагш, Булган голын
хооронд өндөр уул, говиор хэсэгхэн нутагт ХХ зуунаас өмнө олноороо нутагшиж
байжээ. Харин түүнээс хойш тоо толгой эрс хорогдон иржээ. 1950-иад онд зөвхөн
Хавта, Байтаг уул хавь, Бор цонжийн говьд цөөхөн үзэгдэж байснаа тавиад оны
дундаас үзэгдэхгүй болж, 1970-аад оны сүүлчээр Аргалант уулын орчим дөрөвхөн
бөхөн байсан бол одоо үзэгдэхээ больжээ.
-Хавтгай /Camelus ferus, Przewalskii/ - Хавтгай нь хөхтөн амьтны аймгийн хос
            туурайтны баг болох тэмээний овогт багтдаг. Дэлхийд гоц ховор амьтны
            нэг. Бие 250-360 орчим см урт, сэрвээгээрэ 180-210 см өндөр. Хоёр бөхт
            зэрлэг тэмээ. Хавтгай зэгзгэр бие, жижиг бөх, нарийн урт цац, тачир
            шингэн     үс-зогдортой,    цайвар    зүстэй.   Анатоми,     амьдралын   олон
            шинжээрээ гэрийн тэмээнээс ялгаатай.
                       -Зэгсний гахай /Sus Scorfa nigripes blanford/ - Зэгсний гахай нь
                       хөхтөн амьтны аймгийн Хос туурайтны баг болох гахайн овогт
                       багтдаг. Говь цөлийн баянбүрд, талын татам, нуурын эргийн
                       зэгс шагшуурга, бутан ширэнгэ шугуйд байршдаг. Манайд Хар-
Ус нуурын эргийн зэгс шагшуурган ширэнгэнлд тогтмол нутаглаж хааяа Хар нуур,
Булган, Ховд голын сав, Зэрэгийн хөндий,Шаргын говьд тархсан. Зэгсний гахайг улсын
бүртгэлд агнадаггүй. Нутгийнхан хувьдаа агнуурын хугацаанд агнахыг зөвшөөрдөг.
                     - Уссурийн Хандгай /Alces alces cameloides milne-Edwards/ -
                     Уссурийн хандгай нь хөхтөн амьтны хос туурайтны баг бугын
                     овогт багтана. Халх, Нөмрөг голуудын савын бургас, монос зэрэг
                                                            бутан шугуйтай өндөр өтгөн
                                                            өвс, зэгс бүхий татамд, өвөл
                                                            хэсэг хэсэг нарс ургасан
                                                            элсэн довцог, намхан уулс,
                                                            гүвээ      толгод,   эдгээрийн
хоорондох намаг, нуга бүхий хонхор хөндийд нутагладаг. Халх голын дээд хэсэг
Нөмрөг, Дэгээ голуудын савд байнга нутагладаг. Монголд хандгай ангахыг 1953 оноос
эхлэн хуулиар хориглон дархалсан.
-Цоохор ирвэс /Uncia uncial/- Махчдын баг, муурын овог бөгөөд биеийн урт нь 110-130
см, сүүлний урт нь 92-105 см, жин нь 20-40 кг, намхан урт биетэй. Хар толбо бүхий хар
саарал өнгөтэй. Хэвлийдээ толбогүй. Дундад Ази, Өмнөд Сибирьт, Монгол Алтай,
Говийн алтай нуруу, Алтайн өвөр говь, Өмнөговийн зарим уулс хангайн гол нурууны
өвөр бие хэсэг, Хөвсгөл нуураын баруун талын өндөр уулсаар тархжээ. Эмэгчин нь жил
өнжиж төллөнө. Монголд амьдардаг араатан амьтдын дундаас хамгийн хүчирхэг нь
цоохор ирвэс юм. Дэлхий дээр ердөө 3500 орчим цоохор ирвэс байдгаас 1000-1200 нь
манай оронд амьдардаг юм. Иймд уг амьтныг хамгаалж үлдэх нь монголчуудын бидний
дэлхий нийтийн өмнө хүлээсэн томоохон хариуцлага юм. ЗГ-ын 2005 оны "Ан амьтны
эдийн засгийн үнэлгээ"-гээр цоохор ирвэсийн эрийг дөрөв эмийг 5.2 төл буюу гүенг 6.8
сая төгрөгөөр үнэлжээ. Хэрвээ агнасан тохиолдолд энэ төлбөрийг хоёр дахин нугалж
төлнө гэж заажээ. Цоохор ирвэсийг байгаль дээр нь харах хувь тохиол хүн бүрт
олддоггүй юм. Цоохор ирвэс байснаар тухайн эко систем тогтвортой, эрүүл болохыг
илтгэж буй юм. Мөн уг амьтан олон хүний анхаарал татдаг учир түүнийг судлах,
хамгаалах зорилготой хүмүүс их байдаг. Ингэснээр уг амьтныг хамгаалах, судалгаа
шинжилгээнд зориулсан мөнгө нилээд орж ирдэг. Үүний тодорхой хувийг орон нутгийн
иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэхэд зарцуулж байгаа. Нэг ёсондоо олон улсын донор
байгууллагын анхаарлыг цоохор ирвэсээр татах том боломжтой.
                         -Хар сүүлт зээр /Gazella subgutturosa guldenstead/ - Хар сүүлт
                         зээр нь хөхтөн амьтны аймгийн нэг туурайтны баг болох
                         тугайлмайтны овогт багтана. Уулсын бэлийн хялганат,
                         баглуурт сайр, садарга бүхий дагжуур хөрст хэвгий тал загт
                         бударгана говь, сондуул бүхий бут сөөгт элсэрхэг хэсэг говь,
хотос хоолой зэрэг янз бүрийн орчинд байршдаг. Манайд их нуурын хотгорын өмнөд
хэсэг, нууруудын хөндий, Зүүн гарын говь, Алтайн өмнөх говь, Өмнөговь, Дорноговь,
Сүхбаатар аймгийн баруун хэсэг хүртэл тархжээ. Монгол улсад хар сүүлт зээр агнахыг
1965 оноос хуулиар хориглосон.
                      -Мазаалай /Ursus pruinosus Blyth/ - Мазаалай нь хөхтөн амьтны
                      аймгийн махчдын баг болох баавгайн овогт багтдаг. Говь
                      цөлийн хадат уулс, хавцал хөндийд булаг шанд баянбүрд, задгай
усны ойролцоо нутаглана. Хадны агуй хонгил, зэгс, заг, сухайн ширэнгэд хэвтэр үүрээ
засч ичнэ. Монгол нутагт баруун хэсгээр Аж богдын зүүн үзүүр, зүүн хэсгээр Тост
Нэмэгт уул, хойд хэсгээр Захуй, Зарман, Эдрэнгийн нуруу, урд хэсгээр улсын хил
хүртэл тархсан. Монголд 1985 оны байдлаар 30 гаруй мазаалай бүртгэгдсэн бол
одоогийн айдлаар 26 ширхэг байгаа гэсэн мэдээ бий.
                           -Тахь /Equus przewalskii Poliakov/ - Тахь нь хөхтөн амьтны
                           аймгийн битүү туурайтны баг болох адууны овогт багтдаг.
                           Элсэрхэг   ба   хайрган   хөрст   шаваг,   хялганат   хээр,
                           бударганалт говь, загт говьд бэлчдэг. Зун, хавар, намар
                           задгай усанд тогтмол ирдэг. Өвөл уулын бэлийн сайр,
садарга, толгод, намхан уулсын хавцал жалгаар байршдаг. Байгаль түүний нөөц
баялгийг хамгаалах олон улсын холбооны Улаан номонд нэр нь орсон. Монгол улс 1930
оноос эхлэн агнахыг хуулиар хатуу хориглон дархалсан. 1960-аад оноос эхлэн Монгол
нутагт үзэгдэхээ больсон бөгөөд 1990-ээд оноос сайхан сэтгэлт гадна дотны хүмүүсийн
санаачлагаар Монгол нутагт дахин нутагшуулсан. Одоогоор Төв аймгийн Хустайн
нуруу БЦГ, Говь-Алтай аймгийн Тахийн талд, Завхан аймгийн Хомын талд тахь
нутагшуулж судалгаа шинжилгээ хийж байна.
                   -Азийн минж /Castor fiber birulai Serebrennicov/ - Азийн минж нь
                   хөхтөн амьтны аймгийн мэргэчдийн баг болох минжийн овогт
                   багтдаг. Биеийн урт нь 100 см, жин 30 кг цайвар бор хүрэн зүстэй,
                   сахлаг өтгөн ноолууртай, хайрсаар хучигдсан хавтгай сүүлтэй.
                   Манай орны мэрэгчдээс хамгийн том нь бөгөөд сүүлээрээ ус
балбаж чимээ гарган бусдадаа дохио өгнө. Минж одоо дэлхийд зургаахан улсад
үлдсэний нэг нь Монгол орон юм.
                      - Монгол хулан /Equus Hemionus Hemionus pallas/ - Монгол
                      хулан нь хөхтөн амьтны аймгийн битүү туурайтны баг болох
                      адууны овогт багтдаг. Хулан хэд хэдэн төрөл байдаг бөгөөд
                      хоорондоо бие бялдар өнгө зүсээрээ ялимгүй ялгаатай.
                      Тухайлбал: Монгол хулан, Төвд хулан, Туркмен хулан гэж
                      ангилдаг.
                     -Шивэр хандгай /Alcesalces pfizenmayeri/ - Хандгайн төрлийн
                     зүйл, биеийн урт 3 м, сэрвээгээрээ 2.3 м, жин 570 гаруй кг.
                     Европ, Ази , Умард Америкийн ойн бүсэд нутагладаг. Монгол
орны Хэнтий, Хөвсгөлийн тайга, Хангайн нуруу, Халх голын саваар Сибирийн хандгай,
буган хандгай гэх 2 салбар зүйл цөөвтөр байдаг. Эр нь салаассан том хавтгай эвэртэй.
Хөл, хэвлийн цайвар зүстэй бөгөөд цөөнөөр сүрэглэдэг амьтан юм.
-Мөрний хандгай /Alces cameloides/ - Хар мөрний хандгай нь бугын овогтон, нэн
ховордсон амьтан юм. Онцог шинж нь шивэр хандгайгаас арай бага. Биеийн урт нь 276
см, сэрвээний өндөр 165 см, хүндийн жин 400 кг, жигд бараан зүсмийн, мөчнүүд нь
арай цайвар бөгөөд эвэр нь бугын эвэртэй төстэй, түүний эрийг сүндэс, эмийг манж
төлийг нь ходол гэнэ.
                      -Цаа буга /Pangifer tarandus valentinae/ - Бугын овгийн хос туурайт
                      хөхтөн. Эмийг согоо, эрийг этэр, төлийг хугаш гэнэ. Цаа бугын
                      биеийн урт 220 см, жин 220 кг, согоо нь багавтар. Өвөл цайвар, зун
                      нь хүрэн буурал, богино үстэй, том эвэртэй, толгой багавтар, чих
                      охорхон, Европ, Ази, Америкийн хойд талаар тархсан, Өмнөд
Сибирь, Монголын хойд талаар нутагладаг.
-
-Монгол орон нь байглийн үзэсгэлэнт онгон дагшин , хүний гарт өртөөгүй газар нутаг
ихтэй бөгөөд нийт нутаг дэвсгэрийн 15орчимхувь нь тусгай хамгаалалтай газар нутагт
хамрагддаг төдийгүй дэлхийн хийгээд бүс нутгийн экологийн тэнцлийг хангахад чухал
нөлөө бүхий байгаль , түүх соёл , шинжлэх ухааны онцгой ач холбогдолтой тусгай
хамгаалалтай газруудыг олон улсын хүн ба шим мандлын нөөц газар болон дэлхийн
байгаль соёлын өвийн жагсаалтанд хамрагдсан газар нутгууд асар их байдаг .         /Эх
сурвалж: Mongolian official tourism web site/ тусгай хамгаалалттай газар /
                                                                                         -Н
                                                                                         Ү
                                                                                         Б
                                                                                         -
ийн шинжлэх ухаан , боловсрол , соёлын байгууллагийн дэлхийн "Хүн ба шим
мандлын газрын сүлжээ" нд Говийн их дархан цаазат газар 1991 онд ,Богдхан уулын
дархан цаазат газрыг 1996 онд ,Увс нуурын ай савын дархан цАазат газар !997 онд
,Хустай нурууны байглийн цогцолборт газар 2004 онд ,Дорнод Монголын хээр талын
нутаг 2005 онд тус тус хамрагдаад байна.
-Дэлхийн соёлын болон байгалийн өвийн жагсаалтанд Увс нуурын ай савийн дархан
цаазат газрууд 2003 онд, Орхоны хөндий 2005 онд, Хөвсгөл нуурын байглийн
цогцолборт газар 2006 онд бүртгэгдсэн бөгөөд Говь гурван сайхны целийн эртний орд ,
Говийн их дархан цаазат газрын "А" хэсэг , эртний тахилгат Отгонтэнгэр уул, Бурхан
халдун уул ,Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар зэрэг газруудыг үе шаттайгаар
хамруулах чиглэлиийг баримталж байна.
-"Олон улсын ач хобогдол бүхий ус намгархаг газар , усны шувууд олноор амьдардаг
орчны тухай" Рамсарын конвенцийн хавсралт жагсаалтанд монгол дагуурын дархан
цаазат газар 1997 онд бүртгэгдсэн .
-Зүүн хойд Азийн тогоруу хамгаалах олон улсын сүлжээнд Монгол дагуурын ДЦГ 1997
онд Зүүн хойд Азийн галуу нугасны овгийн шувуудыг хамгаалах олон улсын сүлжээнд
Тэрхийн цагаан ,Өгий нуурууд 1999 онд бүртгүүлсэн.
-Дэлхийн байгаль хамгаалах сангаас дэлхий нийтийн хэмжээнд зайлшгүй хамгаалах
шаардлагатай 200 эко бүс нутагт манай улсын Дагуурын хээр тал,Алтай саяны уул
нурууд багтдаг байна
зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялалыг хөгжүүлэх нөөц
зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялалыг хөгжүүлэх нөөц
зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялалыг хөгжүүлэх нөөц
зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялалыг хөгжүүлэх нөөц

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-2
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-2Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-2
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-2E-Gazarchin Online University
 
Lecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslog
Lecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslogLecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslog
Lecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslogmunkhuu_a
 
Интернэт маркетинг
Интернэт маркетингИнтернэт маркетинг
Интернэт маркетингZaya G
 
Lecture 3,4 xt erx zuin orchin
Lecture 3,4 xt erx zuin orchinLecture 3,4 xt erx zuin orchin
Lecture 3,4 xt erx zuin orchinmunkhuu_a
 
Лекц 9
Лекц 9Лекц 9
Лекц 9Etugen
 
Социализм Монголд
Социализм МонголдСоциализм Монголд
Социализм МонголдJvk Law
 
зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...
зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...
зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...Adilbishiin Gelegjamts
 
Lekz 9 10 20 зууны монголчуудын соёл
Lekz 9 10 20 зууны монголчуудын соёлLekz 9 10 20 зууны монголчуудын соёл
Lekz 9 10 20 зууны монголчуудын соёлAriuntulga Byambadorj
 
монголчуудын угсаа гарвал, тархац
монголчуудын угсаа гарвал, тархацмонголчуудын угсаа гарвал, тархац
монголчуудын угсаа гарвал, тархацSainbuyn Baagii
 
бие хүний зан төлөв лекц 2
бие хүний зан төлөв лекц 2бие хүний зан төлөв лекц 2
бие хүний зан төлөв лекц 2Tserendulam Gan-Erdene
 
Usan ayalaliin nuuts
Usan ayalaliin nuutsUsan ayalaliin nuuts
Usan ayalaliin nuutsBMunguntuul
 
өргөдөл гомдол, санал хүсэлтийг шийдвэрлэх
өргөдөл гомдол, санал хүсэлтийг шийдвэрлэхөргөдөл гомдол, санал хүсэлтийг шийдвэрлэх
өргөдөл гомдол, санал хүсэлтийг шийдвэрлэхmylife0130
 
Ашиг /ашгийг хамгийн их байлгах нөхцөл/
Ашиг /ашгийг хамгийн их байлгах нөхцөл/Ашиг /ашгийг хамгийн их байлгах нөхцөл/
Ашиг /ашгийг хамгийн их байлгах нөхцөл/Adilbishiin Gelegjamts
 
МОНГОЛ ОРНЫ МАЛ АЖ АХУЙ
МОНГОЛ ОРНЫ МАЛ АЖ АХУЙМОНГОЛ ОРНЫ МАЛ АЖ АХУЙ
МОНГОЛ ОРНЫ МАЛ АЖ АХУЙsaikhanaa.o
 
Эрүүл мэндийн тогтолцоо,тусламж үйлчилгээний хууль эрх зүйн орчин
Эрүүл мэндийн тогтолцоо,тусламж үйлчилгээний хууль эрх зүйн орчинЭрүүл мэндийн тогтолцоо,тусламж үйлчилгээний хууль эрх зүйн орчин
Эрүүл мэндийн тогтолцоо,тусламж үйлчилгээний хууль эрх зүйн орчинBatzusemSharkhuu
 

La actualidad más candente (20)

Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-2
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-2Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-2
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-2
 
аялал
аялалаялал
аялал
 
манлайлал ба ур чадвар
манлайлал ба ур чадварманлайлал ба ур чадвар
манлайлал ба ур чадвар
 
Lecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslog
Lecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslogLecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslog
Lecture 8,9 juulchdiin zan tulub, mergejliin ontslog
 
Lecture 3
Lecture 3Lecture 3
Lecture 3
 
даяаршил
даяаршилдаяаршил
даяаршил
 
Интернэт маркетинг
Интернэт маркетингИнтернэт маркетинг
Интернэт маркетинг
 
Бизнесийн орчин, нөхцөл байдлыг шинжилгээ
Бизнесийн орчин, нөхцөл байдлыг шинжилгээБизнесийн орчин, нөхцөл байдлыг шинжилгээ
Бизнесийн орчин, нөхцөл байдлыг шинжилгээ
 
Lecture 3,4 xt erx zuin orchin
Lecture 3,4 xt erx zuin orchinLecture 3,4 xt erx zuin orchin
Lecture 3,4 xt erx zuin orchin
 
Лекц 9
Лекц 9Лекц 9
Лекц 9
 
Социализм Монголд
Социализм МонголдСоциализм Монголд
Социализм Монголд
 
зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...
зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...
зах зээлийн хэлбэр ба өрсөлдөөн /Монополь, төгс өрсөлдөөн, олигополь ... гэх ...
 
Lekz 9 10 20 зууны монголчуудын соёл
Lekz 9 10 20 зууны монголчуудын соёлLekz 9 10 20 зууны монголчуудын соёл
Lekz 9 10 20 зууны монголчуудын соёл
 
монголчуудын угсаа гарвал, тархац
монголчуудын угсаа гарвал, тархацмонголчуудын угсаа гарвал, тархац
монголчуудын угсаа гарвал, тархац
 
бие хүний зан төлөв лекц 2
бие хүний зан төлөв лекц 2бие хүний зан төлөв лекц 2
бие хүний зан төлөв лекц 2
 
Usan ayalaliin nuuts
Usan ayalaliin nuutsUsan ayalaliin nuuts
Usan ayalaliin nuuts
 
өргөдөл гомдол, санал хүсэлтийг шийдвэрлэх
өргөдөл гомдол, санал хүсэлтийг шийдвэрлэхөргөдөл гомдол, санал хүсэлтийг шийдвэрлэх
өргөдөл гомдол, санал хүсэлтийг шийдвэрлэх
 
Ашиг /ашгийг хамгийн их байлгах нөхцөл/
Ашиг /ашгийг хамгийн их байлгах нөхцөл/Ашиг /ашгийг хамгийн их байлгах нөхцөл/
Ашиг /ашгийг хамгийн их байлгах нөхцөл/
 
МОНГОЛ ОРНЫ МАЛ АЖ АХУЙ
МОНГОЛ ОРНЫ МАЛ АЖ АХУЙМОНГОЛ ОРНЫ МАЛ АЖ АХУЙ
МОНГОЛ ОРНЫ МАЛ АЖ АХУЙ
 
Эрүүл мэндийн тогтолцоо,тусламж үйлчилгээний хууль эрх зүйн орчин
Эрүүл мэндийн тогтолцоо,тусламж үйлчилгээний хууль эрх зүйн орчинЭрүүл мэндийн тогтолцоо,тусламж үйлчилгээний хууль эрх зүйн орчин
Эрүүл мэндийн тогтолцоо,тусламж үйлчилгээний хууль эрх зүйн орчин
 

Destacado

Багц аялалын төсөл
Багц аялалын төсөлБагц аялалын төсөл
Багц аялалын төсөлgalsan Lkhanaa
 
Agnuuriin aj nuuts
Agnuuriin aj nuutsAgnuuriin aj nuuts
Agnuuriin aj nuutsBMunguntuul
 
Д.Гансүх: "Аялал жуулчлалын салбарт тулгамдаж буй асуудал, шийдвэрлэх арга зам"
Д.Гансүх: "Аялал жуулчлалын  салбарт тулгамдаж буй асуудал, шийдвэрлэх арга зам"Д.Гансүх: "Аялал жуулчлалын  салбарт тулгамдаж буй асуудал, шийдвэрлэх арга зам"
Д.Гансүх: "Аялал жуулчлалын салбарт тулгамдаж буй асуудал, шийдвэрлэх арга зам"Unuruu Dear
 
Э.Болортунгалаг,Ц.Дагвадорж - Аялал жуулчлалын байгууллагын менежмент, жуулчн...
Э.Болортунгалаг,Ц.Дагвадорж - Аялал жуулчлалын байгууллагын менежмент, жуулчн...Э.Болортунгалаг,Ц.Дагвадорж - Аялал жуулчлалын байгууллагын менежмент, жуулчн...
Э.Болортунгалаг,Ц.Дагвадорж - Аялал жуулчлалын байгууллагын менежмент, жуулчн...batnasanb
 
Эмнэлэг зорьсон иргэдийн урсгал.
Эмнэлэг зорьсон иргэдийн урсгал.Эмнэлэг зорьсон иргэдийн урсгал.
Эмнэлэг зорьсон иргэдийн урсгал.Ganzorig Dulaanjargal
 
аялал жуулчлалын эз үр өгөөжийг тодорхойлох нь
аялал жуулчлалын эз үр өгөөжийг тодорхойлох нь аялал жуулчлалын эз үр өгөөжийг тодорхойлох нь
аялал жуулчлалын эз үр өгөөжийг тодорхойлох нь Bayasalmaa Gursed
 
монголд тавтай морил !
монголд тавтай морил !монголд тавтай морил !
монголд тавтай морил !Munkhtur Davaanyam
 
МОНГОЛЫН ЗАЛУУЧУУДЫН ХОЛБООНЫ ГҮЙЦЭТГЭХ ХОРООНЫ 2014 ОНЫ ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
МОНГОЛЫН ЗАЛУУЧУУДЫН ХОЛБООНЫ ГҮЙЦЭТГЭХ ХОРООНЫ 2014 ОНЫ ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨМОНГОЛЫН ЗАЛУУЧУУДЫН ХОЛБООНЫ ГҮЙЦЭТГЭХ ХОРООНЫ 2014 ОНЫ ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
МОНГОЛЫН ЗАЛУУЧУУДЫН ХОЛБООНЫ ГҮЙЦЭТГЭХ ХОРООНЫ 2014 ОНЫ ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨМонголын Залуучуудын Холбоо
 
Монгол оронд агро аялал жуулчлалыг нэвтрүүлэх боломж
Монгол оронд агро аялал жуулчлалыг нэвтрүүлэх боломжМонгол оронд агро аялал жуулчлалыг нэвтрүүлэх боломж
Монгол оронд агро аялал жуулчлалыг нэвтрүүлэх боломжAnkhbileg Luvsan
 
зэрлэг амьтан
зэрлэг амьтанзэрлэг амьтан
зэрлэг амьтанMoAltantuya
 
лого тэмдгийн байгуулалт
лого тэмдгийн байгуулалтлого тэмдгийн байгуулалт
лого тэмдгийн байгуулалтburam_l
 
монгол орны нэн ховор амьтад
монгол орны нэн ховор амьтадмонгол орны нэн ховор амьтад
монгол орны нэн ховор амьтадnar_dzulaa81013
 
Mongoliin aylal juulchlaliin nevterhii toli 2006 o.suhbaatar
Mongoliin aylal juulchlaliin nevterhii toli 2006 o.suhbaatarMongoliin aylal juulchlaliin nevterhii toli 2006 o.suhbaatar
Mongoliin aylal juulchlaliin nevterhii toli 2006 o.suhbaatarE-Gazarchin Online University
 
Морин аяллын бизнес төлөвлөгөө
Морин аяллын бизнес төлөвлөгөөМорин аяллын бизнес төлөвлөгөө
Морин аяллын бизнес төлөвлөгөөZaya G
 
Hicheel1 ойн амьтад
Hicheel1 ойн амьтадHicheel1 ойн амьтад
Hicheel1 ойн амьтадotgoo80
 
Mt бие даалт энхзул мөнхцэцэг
Mt бие даалт энхзул мөнхцэцэгMt бие даалт энхзул мөнхцэцэг
Mt бие даалт энхзул мөнхцэцэгE-Gazarchin Online University
 
монгол орны ан амьтан хэрэглэгдэхүүн
монгол орны ан амьтан  хэрэглэгдэхүүнмонгол орны ан амьтан  хэрэглэгдэхүүн
монгол орны ан амьтан хэрэглэгдэхүүнgganchimeg
 

Destacado (20)

Багц аялалын төсөл
Багц аялалын төсөлБагц аялалын төсөл
Багц аялалын төсөл
 
Agnuuriin aj nuuts
Agnuuriin aj nuutsAgnuuriin aj nuuts
Agnuuriin aj nuuts
 
Д.Гансүх: "Аялал жуулчлалын салбарт тулгамдаж буй асуудал, шийдвэрлэх арга зам"
Д.Гансүх: "Аялал жуулчлалын  салбарт тулгамдаж буй асуудал, шийдвэрлэх арга зам"Д.Гансүх: "Аялал жуулчлалын  салбарт тулгамдаж буй асуудал, шийдвэрлэх арга зам"
Д.Гансүх: "Аялал жуулчлалын салбарт тулгамдаж буй асуудал, шийдвэрлэх арга зам"
 
Э.Болортунгалаг,Ц.Дагвадорж - Аялал жуулчлалын байгууллагын менежмент, жуулчн...
Э.Болортунгалаг,Ц.Дагвадорж - Аялал жуулчлалын байгууллагын менежмент, жуулчн...Э.Болортунгалаг,Ц.Дагвадорж - Аялал жуулчлалын байгууллагын менежмент, жуулчн...
Э.Болортунгалаг,Ц.Дагвадорж - Аялал жуулчлалын байгууллагын менежмент, жуулчн...
 
Эмнэлэг зорьсон иргэдийн урсгал.
Эмнэлэг зорьсон иргэдийн урсгал.Эмнэлэг зорьсон иргэдийн урсгал.
Эмнэлэг зорьсон иргэдийн урсгал.
 
аялал жуулчлалын эз үр өгөөжийг тодорхойлох нь
аялал жуулчлалын эз үр өгөөжийг тодорхойлох нь аялал жуулчлалын эз үр өгөөжийг тодорхойлох нь
аялал жуулчлалын эз үр өгөөжийг тодорхойлох нь
 
монголд тавтай морил !
монголд тавтай морил !монголд тавтай морил !
монголд тавтай морил !
 
МОНГОЛЫН ЗАЛУУЧУУДЫН ХОЛБООНЫ ГҮЙЦЭТГЭХ ХОРООНЫ 2014 ОНЫ ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
МОНГОЛЫН ЗАЛУУЧУУДЫН ХОЛБООНЫ ГҮЙЦЭТГЭХ ХОРООНЫ 2014 ОНЫ ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨМОНГОЛЫН ЗАЛУУЧУУДЫН ХОЛБООНЫ ГҮЙЦЭТГЭХ ХОРООНЫ 2014 ОНЫ ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
МОНГОЛЫН ЗАЛУУЧУУДЫН ХОЛБООНЫ ГҮЙЦЭТГЭХ ХОРООНЫ 2014 ОНЫ ЕРӨНХИЙ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ
 
Монгол оронд агро аялал жуулчлалыг нэвтрүүлэх боломж
Монгол оронд агро аялал жуулчлалыг нэвтрүүлэх боломжМонгол оронд агро аялал жуулчлалыг нэвтрүүлэх боломж
Монгол оронд агро аялал жуулчлалыг нэвтрүүлэх боломж
 
АРХИВ - New book 2007
АРХИВ - New book 2007АРХИВ - New book 2007
АРХИВ - New book 2007
 
газар зүй
газар зүйгазар зүй
газар зүй
 
зэрлэг амьтан
зэрлэг амьтанзэрлэг амьтан
зэрлэг амьтан
 
лого тэмдгийн байгуулалт
лого тэмдгийн байгуулалтлого тэмдгийн байгуулалт
лого тэмдгийн байгуулалт
 
Aylal juulchlaliin undes i
Aylal juulchlaliin undes iAylal juulchlaliin undes i
Aylal juulchlaliin undes i
 
монгол орны нэн ховор амьтад
монгол орны нэн ховор амьтадмонгол орны нэн ховор амьтад
монгол орны нэн ховор амьтад
 
Mongoliin aylal juulchlaliin nevterhii toli 2006 o.suhbaatar
Mongoliin aylal juulchlaliin nevterhii toli 2006 o.suhbaatarMongoliin aylal juulchlaliin nevterhii toli 2006 o.suhbaatar
Mongoliin aylal juulchlaliin nevterhii toli 2006 o.suhbaatar
 
Морин аяллын бизнес төлөвлөгөө
Морин аяллын бизнес төлөвлөгөөМорин аяллын бизнес төлөвлөгөө
Морин аяллын бизнес төлөвлөгөө
 
Hicheel1 ойн амьтад
Hicheel1 ойн амьтадHicheel1 ойн амьтад
Hicheel1 ойн амьтад
 
Mt бие даалт энхзул мөнхцэцэг
Mt бие даалт энхзул мөнхцэцэгMt бие даалт энхзул мөнхцэцэг
Mt бие даалт энхзул мөнхцэцэг
 
монгол орны ан амьтан хэрэглэгдэхүүн
монгол орны ан амьтан  хэрэглэгдэхүүнмонгол орны ан амьтан  хэрэглэгдэхүүн
монгол орны ан амьтан хэрэглэгдэхүүн
 

Similar a зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялалыг хөгжүүлэх нөөц

Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-3
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-3 Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-3
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-3 E-Gazarchin Online University
 
дэлхийн эдийн засгийн хямрал монгол улсын аялал жуулчлалын салбарт нөлөөлөх нь
дэлхийн эдийн засгийн хямрал монгол улсын аялал жуулчлалын салбарт нөлөөлөх ньдэлхийн эдийн засгийн хямрал монгол улсын аялал жуулчлалын салбарт нөлөөлөх нь
дэлхийн эдийн засгийн хямрал монгол улсын аялал жуулчлалын салбарт нөлөөлөх ньPrime Rose Snowdrop
 
Э.Энхзаяа - Аялал жуулчлалын салбарт төрөөс гүйцэтгэх үүргийг оновчтой болгох нь
Э.Энхзаяа - Аялал жуулчлалын салбарт төрөөс гүйцэтгэх үүргийг оновчтой болгох ньЭ.Энхзаяа - Аялал жуулчлалын салбарт төрөөс гүйцэтгэх үүргийг оновчтой болгох нь
Э.Энхзаяа - Аялал жуулчлалын салбарт төрөөс гүйцэтгэх үүргийг оновчтой болгох ньbatnasanb
 
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-6
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-6Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-6
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-6E-Gazarchin Online University
 
Lecture 7 xt uureg
Lecture 7 xt uuregLecture 7 xt uureg
Lecture 7 xt uuregmunkhuu_a
 
Lecture 6 xt angilal, zereglel
Lecture 6 xt angilal, zereglelLecture 6 xt angilal, zereglel
Lecture 6 xt angilal, zereglelmunkhuu_a
 
Ajnu hicheeliin todorhoilolt
Ajnu hicheeliin todorhoiloltAjnu hicheeliin todorhoilolt
Ajnu hicheeliin todorhoiloltBMunguntuul
 
Gazriin gadarga a jd nuluuluh ni
Gazriin gadarga a jd nuluuluh niGazriin gadarga a jd nuluuluh ni
Gazriin gadarga a jd nuluuluh niBMunguntuul
 
Дархан-Уул аймагт аялал жуулчлал хөгжүүлэх боломжийн судалгаа
Дархан-Уул аймагт аялал жуулчлал хөгжүүлэх боломжийн судалгааДархан-Уул аймагт аялал жуулчлал хөгжүүлэх боломжийн судалгаа
Дархан-Уул аймагт аялал жуулчлал хөгжүүлэх боломжийн судалгааAnkhbileg Luvsan
 
Ajnu hicheeliin todorhoilolt
Ajnu hicheeliin todorhoiloltAjnu hicheeliin todorhoilolt
Ajnu hicheeliin todorhoiloltBMunguntuul
 
Ajnu hicheeliin todorhoilolt
Ajnu hicheeliin todorhoiloltAjnu hicheeliin todorhoilolt
Ajnu hicheeliin todorhoiloltBMunguntuul
 
Dos hicheeliin todorhoilolt
Dos hicheeliin todorhoiloltDos hicheeliin todorhoilolt
Dos hicheeliin todorhoiloltBMunguntuul
 
Dos hicheeliin todorhoilolt
Dos hicheeliin todorhoiloltDos hicheeliin todorhoilolt
Dos hicheeliin todorhoiloltBMunguntuul
 
Sport Tourism Event and Cruises as Predictors of.pptx
Sport Tourism Event and Cruises as Predictors of.pptxSport Tourism Event and Cruises as Predictors of.pptx
Sport Tourism Event and Cruises as Predictors of.pptxbegzsurenbaldandorj
 
Lecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuils
Lecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuilsLecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuils
Lecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuilsmunkhuu_a
 
Uilchilgee gz 11-r_angi_d.battogtokh
Uilchilgee gz 11-r_angi_d.battogtokhUilchilgee gz 11-r_angi_d.battogtokh
Uilchilgee gz 11-r_angi_d.battogtokhenkhsaruulsukhochir
 
МЗХ-ны дэргэдэх Аялал жуулчлалын хөгжлийн төвийн 2014 оны ажлын тайлан
МЗХ-ны дэргэдэх Аялал жуулчлалын хөгжлийн төвийн 2014 оны ажлын тайланМЗХ-ны дэргэдэх Аялал жуулчлалын хөгжлийн төвийн 2014 оны ажлын тайлан
МЗХ-ны дэргэдэх Аялал жуулчлалын хөгжлийн төвийн 2014 оны ажлын тайланМонголын Залуучуудын Холбоо
 
Аялал.ж.орчуулга
Аялал.ж.орчуулгаАялал.ж.орчуулга
Аялал.ж.орчуулгаmandakhnar
 

Similar a зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялалыг хөгжүүлэх нөөц (20)

Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-3
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-3 Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-3
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-3
 
Lecture 13
Lecture 13Lecture 13
Lecture 13
 
дэлхийн эдийн засгийн хямрал монгол улсын аялал жуулчлалын салбарт нөлөөлөх нь
дэлхийн эдийн засгийн хямрал монгол улсын аялал жуулчлалын салбарт нөлөөлөх ньдэлхийн эдийн засгийн хямрал монгол улсын аялал жуулчлалын салбарт нөлөөлөх нь
дэлхийн эдийн засгийн хямрал монгол улсын аялал жуулчлалын салбарт нөлөөлөх нь
 
Э.Энхзаяа - Аялал жуулчлалын салбарт төрөөс гүйцэтгэх үүргийг оновчтой болгох нь
Э.Энхзаяа - Аялал жуулчлалын салбарт төрөөс гүйцэтгэх үүргийг оновчтой болгох ньЭ.Энхзаяа - Аялал жуулчлалын салбарт төрөөс гүйцэтгэх үүргийг оновчтой болгох нь
Э.Энхзаяа - Аялал жуулчлалын салбарт төрөөс гүйцэтгэх үүргийг оновчтой болгох нь
 
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-6
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-6Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-6
Аялал жуулчлалын үндэс Хичээл-6
 
Lecture 7 xt uureg
Lecture 7 xt uuregLecture 7 xt uureg
Lecture 7 xt uureg
 
Явган аялал
Явган аялалЯвган аялал
Явган аялал
 
Lecture 6 xt angilal, zereglel
Lecture 6 xt angilal, zereglelLecture 6 xt angilal, zereglel
Lecture 6 xt angilal, zereglel
 
Ajnu hicheeliin todorhoilolt
Ajnu hicheeliin todorhoiloltAjnu hicheeliin todorhoilolt
Ajnu hicheeliin todorhoilolt
 
Gazriin gadarga a jd nuluuluh ni
Gazriin gadarga a jd nuluuluh niGazriin gadarga a jd nuluuluh ni
Gazriin gadarga a jd nuluuluh ni
 
Дархан-Уул аймагт аялал жуулчлал хөгжүүлэх боломжийн судалгаа
Дархан-Уул аймагт аялал жуулчлал хөгжүүлэх боломжийн судалгааДархан-Уул аймагт аялал жуулчлал хөгжүүлэх боломжийн судалгаа
Дархан-Уул аймагт аялал жуулчлал хөгжүүлэх боломжийн судалгаа
 
Ajnu hicheeliin todorhoilolt
Ajnu hicheeliin todorhoiloltAjnu hicheeliin todorhoilolt
Ajnu hicheeliin todorhoilolt
 
Ajnu hicheeliin todorhoilolt
Ajnu hicheeliin todorhoiloltAjnu hicheeliin todorhoilolt
Ajnu hicheeliin todorhoilolt
 
Dos hicheeliin todorhoilolt
Dos hicheeliin todorhoiloltDos hicheeliin todorhoilolt
Dos hicheeliin todorhoilolt
 
Dos hicheeliin todorhoilolt
Dos hicheeliin todorhoiloltDos hicheeliin todorhoilolt
Dos hicheeliin todorhoilolt
 
Sport Tourism Event and Cruises as Predictors of.pptx
Sport Tourism Event and Cruises as Predictors of.pptxSport Tourism Event and Cruises as Predictors of.pptx
Sport Tourism Event and Cruises as Predictors of.pptx
 
Lecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuils
Lecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuilsLecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuils
Lecture 10,11 xt ur chadbar, xoriglox zuils
 
Uilchilgee gz 11-r_angi_d.battogtokh
Uilchilgee gz 11-r_angi_d.battogtokhUilchilgee gz 11-r_angi_d.battogtokh
Uilchilgee gz 11-r_angi_d.battogtokh
 
МЗХ-ны дэргэдэх Аялал жуулчлалын хөгжлийн төвийн 2014 оны ажлын тайлан
МЗХ-ны дэргэдэх Аялал жуулчлалын хөгжлийн төвийн 2014 оны ажлын тайланМЗХ-ны дэргэдэх Аялал жуулчлалын хөгжлийн төвийн 2014 оны ажлын тайлан
МЗХ-ны дэргэдэх Аялал жуулчлалын хөгжлийн төвийн 2014 оны ажлын тайлан
 
Аялал.ж.орчуулга
Аялал.ж.орчуулгаАялал.ж.орчуулга
Аялал.ж.орчуулга
 

Más de Prime Rose Snowdrop

Young tourism pro iii uugantsetseg b
Young tourism pro iii uugantsetseg bYoung tourism pro iii uugantsetseg b
Young tourism pro iii uugantsetseg bPrime Rose Snowdrop
 
эртний энэтхэгийн философи
эртний энэтхэгийн философиэртний энэтхэгийн философи
эртний энэтхэгийн философиPrime Rose Snowdrop
 
эртний хятадын философи
эртний хятадын философиэртний хятадын философи
эртний хятадын философиPrime Rose Snowdrop
 
зочид буудлын хоол үйлчилгээний зал зохион байгуулалтын асуудлууд
зочид буудлын хоол үйлчилгээний зал зохион байгуулалтын асуудлуудзочид буудлын хоол үйлчилгээний зал зохион байгуулалтын асуудлууд
зочид буудлын хоол үйлчилгээний зал зохион байгуулалтын асуудлуудPrime Rose Snowdrop
 
курсын ажил валютын зах зээл түүнийг сайжруулах арга зам.
курсын ажил валютын зах зээл түүнийг сайжруулах арга зам.курсын ажил валютын зах зээл түүнийг сайжруулах арга зам.
курсын ажил валютын зах зээл түүнийг сайжруулах арга зам.Prime Rose Snowdrop
 
олон улсын төлбөр тооцооны хэлбэрүүд
олон улсын төлбөр тооцооны хэлбэрүүдолон улсын төлбөр тооцооны хэлбэрүүд
олон улсын төлбөр тооцооны хэлбэрүүдPrime Rose Snowdrop
 

Más de Prime Rose Snowdrop (15)

so
soso
so
 
Khuvi khunii soril
Khuvi khunii sorilKhuvi khunii soril
Khuvi khunii soril
 
123
123123
123
 
Mongol oron sudlal
Mongol oron sudlalMongol oron sudlal
Mongol oron sudlal
 
graduation party
graduation party graduation party
graduation party
 
Young tourism pro iii uugantsetseg b
Young tourism pro iii uugantsetseg bYoung tourism pro iii uugantsetseg b
Young tourism pro iii uugantsetseg b
 
Young tourism pro iii enebish a
Young tourism pro iii enebish aYoung tourism pro iii enebish a
Young tourism pro iii enebish a
 
Managment legts
Managment legtsManagment legts
Managment legts
 
эртний энэтхэгийн философи
эртний энэтхэгийн философиэртний энэтхэгийн философи
эртний энэтхэгийн философи
 
эртний хятадын философи
эртний хятадын философиэртний хятадын философи
эртний хятадын философи
 
Дипломын ажил
Дипломын ажилДипломын ажил
Дипломын ажил
 
Дипломын ажил
Дипломын ажилДипломын ажил
Дипломын ажил
 
зочид буудлын хоол үйлчилгээний зал зохион байгуулалтын асуудлууд
зочид буудлын хоол үйлчилгээний зал зохион байгуулалтын асуудлуудзочид буудлын хоол үйлчилгээний зал зохион байгуулалтын асуудлууд
зочид буудлын хоол үйлчилгээний зал зохион байгуулалтын асуудлууд
 
курсын ажил валютын зах зээл түүнийг сайжруулах арга зам.
курсын ажил валютын зах зээл түүнийг сайжруулах арга зам.курсын ажил валютын зах зээл түүнийг сайжруулах арга зам.
курсын ажил валютын зах зээл түүнийг сайжруулах арга зам.
 
олон улсын төлбөр тооцооны хэлбэрүүд
олон улсын төлбөр тооцооны хэлбэрүүдолон улсын төлбөр тооцооны хэлбэрүүд
олон улсын төлбөр тооцооны хэлбэрүүд
 

зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялалыг хөгжүүлэх нөөц

  • 1. “ЗЭРЛЭГ АН АМЬТАДЫГ АЖИГЛАХ АЯЛАЛЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ НӨӨЦ, БОЛОМЖ” КУРСЫН АЖЛЫН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ Батлав: “×èíãèñ –Тóð” àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñóðãóóëü Орон судлал-Аялал жуулчлалын тэнхмийн эрхлэгч Г. Энхболд (Äîêòîðàíò, àõëàõ áàãø) Боловсруулсан: А. Энэбиш (317-р бүлгийн оюутан) КУРСЫН АЖЛЫН АГУУЛГА Оршил Нэгдүгээр бүлэг: Онолын хэсэг 1. Аялал жуулчлал, түүний үндсэн асуудал 2. Байгалд түшиглэсэн аялал жуулчлал ба түүний үндсэн төрлүүд 3. Зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялал Хоёрдугаар бүлэг: Судалгааны хэсэг 1. Монголын аялал жуулчлалын салбарын өнөөгийн байдал 2. Монгол оронд зэрлэг ан амьтан ажиглах аялалын нөөц, явагдах боломжтой бүс нутаг 3. Монгол оронд шувуу ажиглах аялалыг хөгжүүлэх арга зам, шийдвэрлэх асуудлууд Дүгнэлт Ном зүй Хавсралт
  • 2. “ЗЭРЛЭГ АН АМЬТАДЫГ АЖИГЛАХ АЯЛАЛЫГ ХӨГЖҮҮЛЭХ НӨӨЦ, БОЛОМЖ” КУРСЫН АЖЛЫН АГУУЛГА Удиртгал НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ОНОЛЫН ХЭСЭГ 1.1 Аялал жуулчлал, түүний үндсэн асуудал 1.2 Байгалд түшиглэсэн аялал жуулчлал ба түүний үндсэн төрлүүд 1.3 Зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялал ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ 2.1 Монголын аялал жуулчлалын салбарын өнөөгийн байдал 2.2 Монгол оронд зэрлэг ан амьтан ажиглах аялалын нөөц, явагдах боломжтой бүс нутаг 2.3 Монгол оронд зэрлэг ан амьтад ажиглах аялалыг хөгжүүлэх арга зам, шийдвэрлэх асуудлууд Дүгнэлт Ном зүй Хавсралт
  • 3. Оршил Аялал жуулчлал нь дэлхийн ард түмнүүдийн хооронд үл ойлголцох, бие биеэ танин мэдэх, эдийн засаг, нийгэм, соёл, шинжлэх ухааны хамтын ажиллагааг хөгжүүлэх гол арга хэрэгсэл төдийгүй, гадаад худалдааны үл үзэгдэх экспорт болохын зэрэгцээ импортын үндэсний үйлдвэрлэл болон орлогын эх үүсвэрийг өсгөж, ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлдэг эдийн засгийн чухал ач холбогдол бүхий үр ашигтай салбар юм. жилээс жилд дэлхийг тойрон аялах жуулчидын тоо эрчимтэй өсөн нэмэгдэж буй бөгөөд тэдний эрэлт хэрэгцээг хангах зорилгоор үйлчилгээний байгууллагын то хэмжээ, чанар, төрөл нь ч өсч нэмэгдэж байгаа нь ажлын байрыг ч мөн хэмжээгээр бий болгосоор байна. Монгол улс нь цаг агаарын хувьд эрс тэс уур амьсгалтай учир аялал жуулчлал нь улирлаас хамаарч явагддаг онцлогтой. 6-8 сар Монгол орны хувьд аялал жуулчлалын оргил үе бөгөөд энэ үед Монголд зочлох жуулчдын тоо хамгийн их болдог. Манай орны хувьд аялал жуулчлалын бизнес ерөнхийдөө нэг чиг хандлага руу орж, цөөн төрлийн аялал хийгдэх болсоноор Монголд ирж уй жуулчдын тоо зогсонги бөгөөд хязгаарлагдмал байдалд хүргээд байна. Зэрлэг ан амьтадыг ажиглах байгалд түшиглэсэн энэ аялал нь монгол орны хувьд харьцангуй сул хөгжсөн ба энэ чиглэлээр дагнан үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллага ховор байдаг нь энэ аяллыг Монголд хөгжүүлсэнээр шинэ аялалын зах зээл болох гадаадын жуулчдыг татах боломж бүрдэж, аялал жуулчлалын Монгол- брэндийн онцлог, ялгарал, давуу тал бүхий бүтээгдэхүүнийг зах зээлд нийлүүлэх зэрэг давуу талыг олноор гаргаж ирэх юм. Монгол орны байгалын унаган төрх, цэвэр тунгалаг агаар, ус, төрөл бүрийн ховор амьтны зэрэгцээ ургамал, байгалын элдэв сонин тогтоц, нүүдлийн соёл иргэншил, Монгол ард түмний зан заншил, өвөрмөц ахуй, өвөрмөц түүх архелогийн ховор нандин дурсгал зэрэг нь Зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялалыг хөгжүүлэх таатай орчинг бүрдүүлж өгөхийн зэрэгцээ, энэ аялалыг явуулахад шигтгээ болж өгч байна. Уг аяллын онцлог нь байгалд ойр явагдаж, түүнээс таашаал мэдэрч, амрах, алжаалаа тайлахын зэрэгцээ тусгайлсан тоног төхөөрөмж заавал шаарддаггүй, аялалын ямарч төрөлтэй хослуулан явуулах боломжтойгоороо бусдаас давуу талтай.
  • 4. НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ: ОНОЛЫН ХЭСЭГ 1.1 Аялал жуулчлал, түүний үндсэн асуудал Аялал ба жуулчлал гэсэн хоёр үг хүний амьдарлын тодорхой хэв шижийг илэрхийлдэг бөгөөд хооронд нь салгаж болдоггүй ойлголт юм. үүнд амралт, идэвхитэй идэвхигүй зугаа цэнгэл, спорт, хүрээлн буй орчинтой танилцах, худалдаа, шинжлэх ухаан, эмчилгээ болон бусад олон зүйл хамрагддаг. Гэхдээ энэ бүхэнд аялал жуулчлалыг бусад бусад аялал жуулчлалын бус үйл ажиллагаанаас ялгах, хүнийг амьдарч буй газраас нь өөр орон нутаг эсвэл гадаад орон, өөр тив рүү түр зуурын хугацаагаар аялах ба аялуулах гэсэн тодорхой онцлогуудыг агуулж байдаг. Ттймдээ ч аялалын талаар нэгдсэн нэг тодорхойлолт байдаггүй бөгөөд ерөнхийдөө “Тодорхой зорилгоор орон зай, цаг хугацааны дотор хийдэг хүмүүсийн шилжилт хөдөлгөөнийг” аялал гэж болно. харин аялал жуулчлал гэдэг нь хоёрдмол асуудал юм. өөрөөр хэлбэл нэг талаас жуулчин нөгөө талаас түүнд үйлчлэгч байгууллага хүмүүс юм. 19-р зууны сүүлчээс аялал жуулчлал өнөөгийн дүр төрхөө олж, хөгжсөөр байгаа бгөөд дэлхийн хөгжлийн хандлага ч түүнд нөлөөлж байна. Аялал жуулчлал нь:  Тодорхой зорилготой  Зорилгоо хэрэгжүүлэхэд шаардагдах мөнгө, санхүүтэй  Зорилгоо хангах боломжит цаг хугацаатай, Зорилго хаана хэрэгжих  Зорилго хэрэгжсэнээр авах сэтгэл ханамж зэрэг олон зүйлүүдийг хамарна. Тэгвэл жуулчины энэ хэрэгцээг хангагч байгууллага байсанаар аялал жуулчлал гэсэн нэгдмэл ойлголт бий болно. тэгвэл үүнийг дараах байдлаар мэргэжлийн байгууллагууд тодорхойлсон байна. Жуулчин Цагаачлах, хууль бусаар орогнох, хөлсний ажил хийхээс бусад зорилгоор тухайн улс оронд айлчлж буй хүнийг олон улсын гийчин гэнэ. 1. Олон улсын жуулчин /international tourist/-тухайн орон нутагт 24 цгаас дээш хугацаагаар амрах, зугаалах, сурах, баяр ёслол, шашин, спортын арга хэмжээнд оролцох, хамаатан садантайгаа уулзах уулзалт, хурал зөвөлгөөнд оролцох зорилгоор айлчилж буй этгээд. 2. Excursionist – 24 цгаас бага хугацаагаар айлчилж буй хүнийг хэлнэ. Энэ талаар Монгол улсын аялал жуулчлалын тухай хуульд /3.1.5/ “жуулчин гэж
  • 5. аялал жуулчлал хийж байгаа Монгол улсын иргэн, гадаадын иргэн, иргэн харьяалалгүй хүнийг хлэнэ” гэж тодорхойлсон байдаг. Аялал жуулчлал Аялал жуулчлалыг ч мөн адил судлаачид олон янзаар тодорхойлсоор ирсэн бөгөөд амрах, зугаалах зорилготой дадлага, туршлага; эдийн засаг, аж үйлдвэрийн нэг салбар; зах зээлийн бүрдэл; хүрээлэн буй орчны нэг хэсэг гэх мэтээр өөр өөрийн байр сууринаас тайлбарласан байдаг. Эдгээрээс нэгтгэн үзвэл аялал жуулчлал бол нэгдсэн нэг систем юм. учир нь түүнд орц, процесс, үйлдвэрлэл, эргэх холбоо гэх бүгд хүчин зүйл байгаа бөгөөд олон бүрдлийн нэгдэл учраас систем гэж үзэх нь үндэслэлтэй юм. Монгол улсын аялал жуулчлалын тухай хуульд /3.1.1/ “Аялал жуулчлал гэж хувь хүн өөрийн байнга оршин суудаг газар нутгаасаа 1-183 хүртлэх хоногийн хугацаагаар амралт, сувилал, танин мэдэхүйн зорилгоор болон шашин шүтлэг, ажил мэргэжлийн шугмаар өөр газар нутагт аялан явахыг хэлнэ” гэж тодорхойлсон байдаг. Аялал жуулчлалын төрөл ангилал: Аялал жуулчлалын төрөл хэлбэр ангилалуудыг олон янзаар гаргаж болох бөгөөд тухайн орны нийгэм эдийн засгийн онлог мөн тухайн аялал явагдаж буй орчин зэргээс хамааруулан тодорхойлохын зэрэгцээ тухайн жуулчны зорилгыг ч харгалзан үзэх хэрэгтэй болох учраас аялалын төрлийг тодорхойлоход бэрхшээлтэй байдаг. Аялал жуулчлалыг ангилах нь зохих үндэслэлтэйгээр олонлогийг онцлог болгон хуваах зүй тогтол бүхий үйлдэл бөгөөд хоорондо ялгаатай асуудлууд юм. Хүснэгт – 11 д/д Ангилал Аялалын төрөл 1 Ерөнхийд нь Дотоодын ба олон улсын 2 Чиглэлээр нь Гаднаас ирэх, гадагшаа явах 3 Зорилгоор нь Эмчилгээ сувилгааны, танин мэдэхүйн, ажил хэргийн, - Ерөнхий сонирхлын эрдэм шинжилгээний, спорт амралтын, shopping, адал - Тусгай сонирхлын явдлын, шашны, түүх соёлын, байгалын, эргэн санах аялал гэх мэт 4 Тээврийн хэрэгслээр нь Явган, агаарын, далай ба гол мөрний, хуурай замын, төмөр замын, унадаг дугуйтай 5 Байрлуулах газраар нь Зочид будал, мотель, кемпинг, майхан гэх мэт 6 Оролцогчдын тоогоор нь Бүлэг, ганцаарчилсан, гэр бүлийн 7 Зохион байгуулалтаар нь Зохион байгуулалттай, зохион байгуулалтгүй Ерөнхий буюу тусгай сонирхлын аялал жуулчлал гэж ихэнхдээ бид авч үздэг 1 Д. Чингүн “Аялал жуулчлалын удирдлага зохион байгуулалт” 2-р дэвтэр, 7-р нүүр
  • 6. нь зах зээл хэмээх хэрэглэгчийн төлөөх дайнд амжилт олохын тулд хэрэглчийн буюу зах зээлийн баримжаатайгаар бүтээгдэхүүн бий болгож зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг хангаж байгаа бөгөөд ийнхүү бүтээгдэхүүн үйлчилгээг бий болгохын тулд хэрэглэгчийн эрэлт хэрэгцээ, хүсэл сонирхлыг харгалзан үзэх нь зайлшгүй юм. Аялал жуулчлалын зах зээлийг дотор нь: • Албан хэргийн буюу бизнес аялал /Business travel/ • Зугаа цэнгэлийн буюу амралт чөлөө цагийн аялал /Leisure travel/ гэж хоёр хуваан үздэг байна. Дээрх ангилалуудыг мөн дотор задлан төрөлжүүлдэг байна. Албан хэргийн буюу бизнес аялалыг: • Пүүс компанийн аялал /Corporate travel/ • Уулзалт, худалдааны аялал /Commercial & Convention travel/ • Байгууллагын аялал /Institutional travel/ Зугаа цэнгэлийн буюу амралт чөлөөт цагийн аялалыг: • Гэр бүлийн аялал /Family travel/ • Тусгайлсан амралт сувилалын аялал /Single resort travel/ • Тусгай сонирхлын аялал /Special interest travel/ хэмээн ангилдаг. Аялагч жуулчдын сонирхол, аялал хийх шалтгаанаар нь аялал жуулчлалыг гурван том хэсэгт хуваасаныг задлан үзвэл:. • Ерөнхий сонирхлын аялал жуулчлал /General interest tourism/ • Ижил сонирхлын аялал жуулчлал /Common interest tourism/ • Тусгай сонирхлын аялал жуулчлал /Special interest tourism/ Ерөнхий сонирхлын аялал. Аялал жуулчлал өндөр хөгжсөн, жуулчдын олноор зорин очдог газруудад чиглэсэн, нэгэн хэвийн тогтмол үйлчилгээ бүхий байнгын давтамжтайгаараа онцлог бөгөөд тухайн аялалд оролцогчийн хүсэл сонирхлоос үл хамааралтайгаар аялал зохион байгуулагчид нь нэгэнт тогтсон аялалын масс буюу бөөн хэлбэрээр зардаг ерөнхий аялал юм. Жишээлбэл далайн эргийн амралт буюу /Beach tourism/ юм. Ижил сонирхолын аялал. Аялал зохион байгуулагчид болон аялалд оролцогчдын сонирхол, зорилго ижил байхыг хэлдэг.
  • 7. Жишээлбэл шашны аялал, гэр бүл, найз нөхдийндөө зочлох аялал ордог ба мөн сайн санаа тусламжийн зорилгоор аялах аялалууд ч багтдаг байна. Тусгай сонирхолын аялал. Тухайн аялалд оролцогчийн хүсэл сонирхолд тулгуурлан зохион байгуулагдаж байгаа аялал юм. Жишээлбэл адалт явдал бүхий идэвхтэй үйл ажиллагаатай аялал, ангийн аялал зэрэг энэ төрөлд багтдаг. Мөн аялал жуулчлалын явцад хүний үйл ажиллагааны эрч хүч болон шилжих хөдөлгөөний хэлбэрээр янз бүрийн төрөлд аялал, жуулчлалыг хуваадаг. Үүнд: идэвхтэй жуулчлал ба идэвхгүй жуулчлал багтана. Аялал жуулчлалын идэвхтэй төрөлд явган аялал, ууланд авирах, спорт тоглоомууд, хүчтэй урсгал бүхий голоор салаар хөвөх, усан доогуур аялах, сафари зэрэг биеийн хүчний бэлтгэл, чадавхи шалгасан, энерги шаардсан, баргийн хүн чадахааргүй аялал, амралт, сонирхол багтана. Дээр дурьдсан аялалаас хамгийн хүнд нь экстреме аялал юм. Гэхдээ экстремал аялалын зарим зугаацлыг идэвхтэй аялалд оруулахад хэцүү. Жишээ нь: 120 ам.доллар төлөөд нэгээс хоёр хоног дэлхий даяар цуутай чанга шоронд сууж, нарсны амьдралыг туршиж үздэг жуулчид цөөнгүй ажээ. Энэ аялалыг идэвхтэй амралтанд оруулж болох уу? Биеийн хүч, энерги бага шаардсан тайван аялал жуулчлалыг идэвхгүйд хамааруулна. Танин мэдэхүйн тур хийж байгаа юм уу амарч буй хүмүүс идэвхгүй аялал жуулчлалыг эрхэмлэгчид юм. Үүнд далай, тэнгисийн эрэг, уулын амралтын газар, усан эмчилгээ, эрүүлжүүлэх тур, гэр бүл, үр хүүхэдтэйгээ амрагчид, ахмад болон тэтгэвэрийн насныхан багтана. Сагс сүлжих, цэцэрлэг арчлах туршлагаа солилцох, гэрийн эзэгтэй нар гэрийн ахуйгаа хөтлөх болон хоол хийх туршлагаа солилцох зэрэг нь идэвхгүй аялалд багтана. Идэвхтэй аялалд: • adventure tour буюу адал явдалт тур нь баргийн хүн сүрдмээр галт уул, арал, хүрхрээ зэрэг байгалийн өвөрмөц тогтолцоотой газруудад уламжлалт бус тээврийн хэрэгслээр, явганаар хүрч очихыг хэлнэ. Зарим үед энэ нь extreme туртай ижил байдаг. Ширүүн урсгалт Колорадогоор хаймран завиар, Колийн хойгоор нохойгоор аялах, Килиманджаро юм уу Эльбрусийн ууланд авирах нь эр зориг, тэсвэр хатуужил, чадавхи, дадлыг шаардана.
  • 8. Disaster tour буюу газар хөдлөлт, галт уулын дэлбэрэлт, үер, техникийн сүйрэл болсон газраар явахыг гамшгийн газраар аялах гэдэг. Цаазаар авах үйл ажиллагаанд оролцох нь энэ чиглэлийн extreme аялалд багтана. Mystery tour гэдэг нь жуулчин аялалын программыг урьдчилан мэдэхгүй учир янз бүрийн сонин учралуудтай тохиолдон аялахыг хэлнэ.  Сафари аялал2- байгал, ан амьтан ажиглах, загасчлах, зураг авах, цасны моторт чаргаар явах, бартаат замаар жийпээр явах аялал зэрэг. Тээврийн хэрэгслийг хэрхэн яаж ашиглаж байгаагаар нь: • hiking and walking tour буюу явган аялал. Явган алхах ба явган аялалд явахыг trekking tour гэдэг. Өдөрт 2-6 км, хүндрүүлсэн тохиолдолд 20-50 км-ын маршруттай байдаг. • Horse riding буюу ердийн хөсөг. Машин, техник хүрэх боломж багатай газраар заан, морь, тэмээ, илжиг, нохой, сарлаг, цаа бугаар аялдаг. • Rail adventure tour төмөр замаар аялах. Тохь тухтай галт тэргээр аялан, зам зуур байгаа нутаг орныг шохоорхон аялдаг. Өдөр нь жуулчид галт тэрэгнээсээ буун, аялал жуулчлалын төвүүдээр аялаад шөнө нь галт тэргэндээ суун цааш аялна. АНУ, Канад, Өмнөд Африкийн бүгд найрамдах улс, Аргентины үндэсний паркуудаар байгалийн үзэсгэлэн төгөлдөр газраар, эртний галт тэргээр аялах нь жуулчдад ихэд таалдагддаг. Уг галт тэргэнд хэд хэдэн вагон ресторанаас гадна вагон клуб, халуун усны өрөө байдаг. Гэхдээ энэ маягаар аялан яваа зочид жуулчдын тоонд ордоггүй. • Bus tour. Автобусаар нэг орноос нөгөөд төдийгүй, нэг тивээс нөгөө рүү аялж болно. Хэдийгээр холын замд яваа автобусанд шөнөдөө унтах боломжтой ч жуулчид замын дагуу хямд үнэтэй зочид буудал, дэн буудалд хоноглодог. • Self drive itineraries буюу өөрийн унаагаар аялах. Өөрийн болон хөлсөлж авсан дугуй, мотоцикл, машинаар, зохиосон маршрутынхаа дагуу аялан, кемпээр хоноглон явдаг. Энэ төрлийн аялалаас хамгийн алдартай нь мэргэжлийн өндөр түвшинд зохиогддог Camel Trophy юм. • Water tour буюу усан аялал. Бага оврын усан онгоц, далбаат завь, завиар гол мөрөн, нуураар аялах нь усан аялалаас хамгийн их ( boat tour) дэлгэрчээ. Жуулчдын зарим нь гол, мөрөн, тэнгисээр аялах marine tour-ыг, нөгөө хэсэг нь тохилог сайхан том хөлөг онгоцоор далайгаар cruise tour-ыг хийх дуртай. Жуулчид Кариб, Балт, Антарктидийн арлаар тэнгисийн аялал хийх дуртай учраас Caribbean line, Viking line, Baltic line-аар 2 Биржаков.Б.И “Аялал, жуулчлалд хөтлөх нь” 97-р тал
  • 9. хийх аялалын маршрутыг сонгох нь элбэг. Аялагчид цагийн ихэнхийг онгоцонд өнгөрөөж, эрэг дээр цөөн гардаг учраас жуулчдын тоонд үл орно. • Shore excursion буюу эрэг орчмын зугаалга нь хямд учраас хүмүүс их аялдаг. Гол мөрөн, тэнгис далайн эргээр хөлөг онгоцоор хэдэн цаг аялаад боомт руу буцаж ирэхийг энэ аялалын тоонд оруулна. “Marine trip” тэнгисийн аялалыг мөн л хүмүүс хийх дуртай. Төлбөрийн өндөр чадвартай, чинээлэг жуулчид тохь тухтай, том хөлөг онгоцуудаар аялахыг сэтгэл татам гэж тооцох нь элбэг билээ. Далбаат завиар аялахыг олон хүн хүсдэг ч үнээс нь болоод ихэнх нь аялж чаддаггүй. • Incentive sailing буюу шагналын аялал. Ихэвчлэн 50-60 жуулчны бүрэлдхүүнтэй байдаг энэ аялал нь эрэг орчмын усаар 1-3 хоног зугаацуулах аялалыг хийгээд буцаж ирдэг. • Day-time-trip нь 3-5 өдрийн турш усаар тууштай аялахыг хэлдэг. Хөлөг онгоцны хуваарийн дагуу нэг боомтоос нөгөө рүү аялдаг. Эсвэл энэ төрлийн аялал нь ямарваа нэгэн турын тээвэрлэлтийн хэсэг байж болно. • Business trip or session trip буюу ажил хэргийн аялал. Хөлөг онгоцны тавцан дээр олон улсын бага хурал, семинар, зөвөлгөөн, ажил хэргийн уулзалт зохиохыг хэлдэг. Жишээлбэл ОХУ-ын “Седов” онгоц нь 180 хүний багтаамжтай, хадмал орчуулгыг хийх хамгийн орчин үеийн техник хэрэгслээр хангагдсан тохилог хурлын заалтай. Үүний зэрэгцээ өдөрт 4 удаа хооллох, экскурс хийх, харилцаа холбоогоор түргэн үйлчлэх зэрэг олон төрлийн үйлчилгээг өндөр түвшинд хийж чаддаг. • Air trip буюу агаарын аялал. Маш холын, тив алгассан орон зайг агаарын хөлгөөр туулдаг. Өндөр хурд, хүчин чадалтай найдвартай том онгоцууд бүтээснээс хойш жуулчид тив алгасан аялах болсон билээ. Агаараар жуулчилж буй жуулчдын дотор тэргүүн байрыг АНУ-ын иргэд эзэлнэ. 1997 онд АНУ-ын нисэх компаниудаар 599 сая хүн үйлчлүүлсэн бөгөөд энэ тоог 2007 онд 900 саяд хүрнэ гэж Дэлхийн аялал жуулчлалын байгууллага тооцсон нь алдаагүй бөгөөд 2007 онд 990 сая жуулчин аялжээ. Том нисэх буудлуудаар нэг орноос нөгөө рүү буюу тив алгасан үйлчлүүлэхийг gateway, харин орон нутагт хүрэхэд хэцүү газарт жуулчдыг хүргэхээр жижиг компаниуд онгоцоор үйлчлэхийг shattle гэж нэрлэдэг. Сүүлийн жилүүдэд АНУ, Европт чинээлэг аялагчид агаарын бөмбөлөгөөр аялахыг ихэд шохоорхох болжээ. Гэхдээ орчин үеийн жуулчид тээврийн хэрэгслийн аль нэгийг дагнан хэрэглэхийн зэрэгцээ хослуулан аялахыг зорьдог юм. Жуулчин амрах хугацаагаа ихэсгэхийн тулд хамгийн хурдан тээврийг сонирхдог болсноос, онгоцоор нисэх нь жилээс жилд нэмэгдэж байгаа билээ. Аялан
  • 10. жуулчлахдаа хүртэл машинаасаа салах дургүй англичууд машинаа ачуулчихаад, хүрэх газраа очсоны дараа машинаараа аялах дуртай. Орчин үед 300-1000 км-ыг хурдан галт тэргээр, 1000 дээш км-ыг онгоцоор туулахыг жуулчид эрхэмлэх болсон нь цагт хавчигдаж байдгаас шалтгаалдаг юм. 1.2 Байгалд түшиглэсэн аялал жуулчлал ба түүний үндсэн төрлүүд Х¿í áàéãàëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ãýäýã óòãààðàà áàéãàëü åðòºíö ð¿¿ãýý òýì¿¿ëýí, ººðèéí ãýñýí ºâºðìºö õýëáýðýýð ò¿¿íèéã íýýõ ãýñýí õ¿ñýë ñîíèðõîëäîî õºãëºãäñººð ºäèéã õ¿ð÷ýý. Òèéìýýñ ÷ õ¿ì¿¿ñ àìüä áàéãàëòàé õàðüöàæ, ò¿¿íä àÿëàí çóãààëàõ, ñóäëàí øèíæëýõ, ò¿¿íèé íýãýí õýñýã áîëæ óóñàí íýãäýõèéã õ¿ñýõ áîëñîí. Ýíýõ¿¿ õ¿ñýë ºíººãèéí áèäíèé àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿íäýñ ñóóðü áîëæ ºãñºí áà ýíý íü õ¿ì¿¿ñèéí õ¿ñýë ñîíèðõîëûí äàãóó ººð÷ëºãäºí õóâèð÷ èë¿¿ áîëîâñðîíãóй íàðèéí áîëæ, ¿ç¿¿ëэæ áóé ¿éë÷èëãýý, õèéãäýæ áóé ¿éë àæèëëàãàà, ÿâàãäàæ áóé àÿëàëûí òºðºë õýëáýðèéí õóâüä èë¿¿ òºðºëæèж îëøèðñîîð áàéíà. Äýëõèé íèéòýýð äàÿàð÷ëàãäàí õóâüñàæ áàéãàà áèäíèé ¿åä ººð óëñ ¿íäýñòíèé îíöëîã ñî¸ë, ¸ñ çàíøèë, ºâºðìºö àìüäðàëûí õýâ ìàÿã, ¿çýñãýëýíò áàéãàëü, çýðëýã àí àìüòàí çýðãèéã ¿çýæ ñîíèðõîæ ñóäëàõûí çýðýãöýý èë¿¿ àäàë ÿâäàë, õ¿íä õ¿÷ðèéã ýðýëõèéëýí ººðèé㺺 ñîðèí àÿëàã÷äûí òîî æèëýýñ æèëä íýìýãäýæ байгаа бөгөөд явагдаж буй аялал жуулчлалын хэлбэр хийгээд явагдах орчин нь түүнтэй харилцан уялдаа бүхий байгал орчноос шалтгаалах нь харагдаж байгаа юм. Дэлхийд маш хурдацтай хөгжиж буй аялал жуулчлалын нэг төрөл нь эко аялал юм. Дэлхийн II дайнаас хойш хүмүүс байгалийн аялалаар аялан жуулчлах сонирхолтой болсон. Байгалийг түшиглэсэн аялал жуулчлал нь яваандаа бусад төрлийн бүх аялал жуулчлалыг хүрээлэн буй орчныг хамгаалах зорилготой болгоно гэж үздэг. Ийм ч утгаараа байгалийн аялал жуулчлал эко аялал жуулчлал үүсэх урьдчилсан нөхцөл болжээ. Эко аялал жуулчлалыг хамгийн зөв тодорхойлсон тодорхойлолт нь Бененгтоны Бермонд гэдэг газар гарсан бөгөөд одоо хүртэл энэ тодорхойлолтыг хэрэглэсээр байгаа юм. “Байгальд ухаалгаар хандаж тухайн байгалийг хамгаалснаар экологийн тэнцвэрийг алдагдуулахгүйн зэрэгцээ нутгийн оршин суугчдад нийгэм эдийн засгийн туслалцаа
  • 11. үзүүлэх аялал жуулчлал юм.”3 Эко аялал жуулчлалыг үндсэн 4 төрөлд хуваан авч үздэг. • Эрдэмтэн судлаачдад зориулсан: Судлаачид ба тусгай боловсролтой /экололгийн чиглэлээр/, ямар нэгэн зорилго, чиглэлтэйгээр аялж буй хүмүүс орно. • Хамгаалагдсан: Байгалийн хамгаалалттай дархан цаазат газруудыг үзэж, тэр газрын байгаль, соёл, түүхийг ойлгож мэдэхийг хүссэн хүмүүс орно. • Дэлхийн нэр хүнд бүхий байгалийн цогцолборт газруудыг үзэх аялал. • Тохиолдлын журмаар байгалийн аялалд хамрагдсан хүмүүс. Олон улсын хэмжээнд эко аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд 10 үндсэн зарчмыг баримталдаг. 1. Нөөцийг тогтвортойгоор ашиглах: Эко аялал нь байгалийн нөөцөд түшиглэн явагддаг учраас түүний өвөрмөц тогтоц, үзэсгэлэнт газартай нэг бүрчлэн танилцах боломжийг бүрэн дүүрэн ашиглах, нөөцийг урт хугацааны туршид хэвээр нь хадгалахын тулд зөв зохистой ашиглах, хамгаалахыг хэлнэ. 2. Илүүдэл хэрэгцээг бууруулах, хог хаягдлыг багасгах: Бохирдлыг бууруулахын тулд нөхөн сэргээх зардлыг бууруулна. 3. Орон нутгийн эдийн засагт дэмжлэг үзүүлэх: Орон нутгийн нийлүүлэлтийг авснаар эдийн засагт дэмжлэг үзүүлдэг. Эко жуулчид нь өндөр мэдлэгтэй, орлого ихтэй хүмүүс байдаг учир татвар хураамж, хөлсийг цаг тухайд нь төлдөг. 4. Бүс нутгаар хөгжүүлэх: Энэ нь тухайн бүс нутагт тохирох аялалыг сонгон хөгжүүлнэ. 5. Зах зээлээ сонгох: Эдийн засгийн судалгаа явуулж хэрэглэгчид юу хүсэж сонирхож байгааг нарийн мэдэрч бүтээгдэхүүндээ тусгана. 6. Боловсролын тухай баримтлах зарчим: Эко жуулчид нь сургалт, мэдээлэлд маш нарийн ханддаг учир тэдэнд хангалттай мэдээллийг үнэн зөвөөр өгөх. Мөн орон нутгийн иргэд аялал жуулчлалын үйл ажиллагаа явуулж буй байгууллагуудад сургалт сурталчилгаа явуулах, тэдэнд экологийн хүмүүжил олгох. 7. Аялал жуулчлалыг зохистой төлөвлөх: Орон нутгийн хүрээнд аялал жуулчлалыг зөв зохистой хөгжүүлэх, байгалийн нөөцийн үнэлгээг тодорхойлох, соёл, нийгмийн нөлөөллийг хянах. 3 Д.Даваадорж “Тогтвртой хөгжил ба аялал жуулчлал” 2008 он 79-р тал
  • 12. 8. Орчны нөлөөллийг хянах: байгаль орчинд үзүүлж буй сөрөг нөлөөллийг судлах, жуулчид ямар хандлагатай байгаа, түүнд нь нутгийн оршин суугчид яаж хандаж байгааг хянах. 9. Хамтын ажиллагааг дэмжих: Хүрээлэн буй орчныг хамгаалдаг байгууллагуудтай хамтран ажиллах, тэдний үйл ажиллагааг дэмжих. Орон нутгийн засаг захиргаатай хамтран ажиллах. 10. Орон нутгийн өв уламжлалыг хөндөхгүй байх Эко аялал жуулчлалаар аялах явцад доорхи зүйлсийг үзэх боломжтой. • Байгаль: Зэрлэг ан амьтан, ургамал, үзэсгэлэнт гол мөрөн, нуур.... • Соёл: Баяр наадам, гэр бүлийн заншил, үндэсний түүх, утга зохиол, хөгжим, урлаг. Тухайн соёл нь бусад соёлтой харилцах харилцаа. • Өв сан: Амьдралын хэв маяг, амьдрах орчин, түүхийн баримтууд, хоол унд, орон сууц Бүдүүвч-1/MONGOLIAN OFFICIAL TOURISM WEBSITE/ Эко аялал жуулчлалаар аялж буй аялагчид нь өөрийн байгаа орчноосоо өөр шинэ орчинд очих, өвөрмөц сонин тогтоцтой байгалийн дүр төрх, уугуул соёл, түүх, ёс заншлыг танин мэдэхийн тулд ихээхэн мөнгө зарахад бэлэн байдаг. Тэдний хувьд тав тухтай байдал, дэд бүтцийн шаардлага өндөр бус харин байгальтай илүү ойр харьцаж, аялж буй газар нутгийнхаа талаар үнэн бодит мэдээлэл авахыг хүсдэг. Эко аяллаар аялдаг туршлагатай аялагчид алслагдсан газар нутгийг сонгон аялдаг. Өөрийгөө эко аялагч хэмээн тооцдог аялагч нь байгальд үзүүлж буй сөрөг нөлөөллөө багасгаж, нутгийн хүмүүсийн амьдралыг дэмжих гэх мэт ухамсартай
  • 13. үйл ажиллагаа явуулдаг. Тэд экологийн онц сонирхолтой ургамал болон амьтны аймгийн (ховор болон ховордож буй төрөл зүйл) талаар судалдаг. Насны хязгаар өргөн бөгөөд цаг хугацаа, орон зайнаас хамаарахгүй аялдаг. Үйл ажиллагаа нь үр өгөөжийн хувьд бага байх тусам насны хувьд залуу болдог. Энэ аялалд хүйсийн ялгаа байдаггүй, гэр бүлээрээ аялах нь элбэг байдаг. Боловсрол, орлого өндөртэй жуулчин гол төлөв аялалдаа үнэн бодит мэдээлэл, аялалын чанар, чадварлаг албан хаагчдыг шаарддаг. Хэдийгээр эко аялал жуулчлал нь нийгмийн жижиг бүлгүүдэд үр шимээ өгдөг ч тухайн орон нутагт жуулчны өндөр улирлын үеэр түр хугацаагаар ч болов хүн амын тоог их бага хэмжээгээр өсгөдөг. Өчүүхэн бага хэмжээний ч гэсэн хүн амын өсөлт нь орон нутгийн дэд бүтэц, зочломтгой ёсонд хүндрэл учруулдаг. 1.3 Зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялал Сафари аялал нь /Сэофари гэж нэрлэгддэг/ хуурай газрын аялал юм. Энэ аялал голдуу Африк руу жуулчид аялал хийдгээр дүрслэгддэг, уламжлал ёсоор ховор ан амьтан, агнуурын шувуу зэргийг агнадаг байсан бол орчин үед ан амьтдыг ажиглан зургийг нь авч болдог ба бусад онгон байгалийг ажигладаг аялал юм. Эко аялал жуулчлал нь өөр бусад байгальд явагддаг аялалуудтай харилцан уялдаа холбоотой. Бүдүүвч -2 / MONGOLIAN OFFICIAL TOURISM WEBSITE/ Эко аялал жуулчлалаар аялж буй аялагчид нь өөрийн байгаа орчноосоо өөр шинэ орчинд очих, өвөрмөц сонин тогтоцтой байгалийн дүр төрх, уугуул соёл, түүх, ёс заншлыг танин мэдэхийн тулд ихээхэн мөнгө зарахад бэлэн байдаг. Тусгай сонирхлын аялалын нэг төрөл болох сафари буюу ан амьтан, байгал ажиглах мөн фото сафари буюу тэдний зургийг авах аялал нь байгал дээр явагддаг ба бүх аялалын төрлүүдийн шинж чанарыг агуулдаг учир бусад аялалуудтай холбогдон явж болдог.
  • 14. Дэлхий дээр энэ төрлийн аялал нь хурдацтай хөгжиж байгаа ба манай оронд төдийлөн сайн хөгжөөгүй нь Манай орны хувьд шинэ аялал учир энэ төрлөөр мэргэшсэн боловсон хүчин дутмаг зэрэгтэй холбоотой. Ерөнхий сонирхлын аялал Амрах, алжаалаа тайлах Тусгай сонирхлын аялал Идэвхитэй болон идэвхигүй Ижил сонирхлын аялал Ижил сонирхлын бүлэг хүмүүс бүхий зохион байгуулалттай Адал явдалт аялал Өөрөөс эрч хүч, сэтгэл хөдлөл төрүүлэхүйц Танин мэдэхүйн Шинэ орчин нөхцөлд ан амьтны амьдарлын талаар мэдэх Судалгаа шинжилгээний Ховордсон ан амьтныг хамгаалах Эко аялал Байгалд үзүүлэх сөрөг нөлөө бага гэх мэтээр сафари аялал нь бусад аялалын төрлүүдийн хэв шинжийг хадгалсан, орчин үеийн аялалын шинжтэй төрөлжсөн аялал болох нь харагдаж байна. Сафари аялал нь дараах зүйлийг зайлшгүйбагтаадаг ба өөрийн гэсэн хэв загвартай байдаг. Үүнд: Ногоон өнгийн хувцас, бут сөөгтэй бүсэлдэг хүрэм, ургамлын гол мөчирөн хамгаалалтын малгай эсвэл унжгар малгай, амьтдын арьс, ирвэсийн арьс гэх мэт зүйлсийг багтаана. Сафари аялалын үүсэл: Байгалийн сайханд аялж өөрийн хүсэл сонирхлын дагуу ан амьтан ажиглаж, тэдний талаар мэдээлэл цуглуулах, тэдний зургийг авах зорилготой аялал юм. Safari гэдэг нь зэрлэг ан амьтанг өөрийн амьдарч буй унаган байгалд нь агнах, ихэвчлэн зүүн Африкт; судлаж шинжлэх зорилгоор ажиглах аян гэсэн англи үг бөгөөд Арабын Safara буюу аялах гэсэн үгнээс гаралтай. Аялалын гол онцлог нь байгалийн сайхныг үзэж мэдрэхийн зэрэгцээ түүний дахин давтагдашгүй үе, мөчийг гэрэл зургийн хальснаа буулгах, аялалд гэрэл зургийн аппараттай оролцох мөн бусад тусгай хэрэгслийг ашиглаж ч аялалыг хийж болдог. Фото сафари буюу зураг авах аялал гэдэг нь байгалийн аялал жуулчлалын үндсэн төрлийн нэг болох үндэсний парк болон байгаль дээр аялал хийдэг төрөлд хамаарагддаг. Ихэвчлэн байгаль руу чиглэн зохион байгуулагддаг тусгай сонирхолын аяллын нэг юм. Энэ аялалын үүсэл хөгжил нь сүүлдээ фото сафари аялалыг бий болгосн бөгөөд фото апратын үүссэнээр мэргэжлийн гэрэл зурагчид үзэгсэлэнт сайхан байгал болон ховор сонин ан амьтад ,унаган дагшин нутаг зэргийн зургийг авсанаар эхэлсэн. Тиймдээ ч сафари аялалын хамгийн хүртээмжтэй, дэлхийд нэлээд хөгжөөд байгаа хэлбэр нь фото сафари бөгөөд энэ нь
  • 15. жуулчидын аялалаас авах мэдрэмж, дурсгалыг хадгалан үлдэх, мөн аялалыг идэвхжүүлэх гэх мэт жуулчнызорилгыг хангах бүрэн сафари аялал юм. Сафари аялалын хөгжил дэлхийд Дэлхийн олон улс оронд Сафари аялал нь хоорондоо харилцан адилгүй хөгжиж буй билээ. Хөгжиж буй байдлаар нь Хөгжингүй, Хөгжиж буй гэж үзэж болох юм. Сафари аялал хөгжингүй орнуудад Африк, Америк, Энэтхэг, Япон, Хятад зэрэг өндөр хөгжилтэй орнуудад фото байдлаар, мөн өвөрмөц тогтоц бүхий байгалын унаган хэв шинжээ хадгалж үлдсэн улс орнууд руу чиглэсэн сафари аялал ихээр явагдаж байна. Дэлхийд Сафари аялал өндөр хөгжсөн орнуудын энэ аялалыг хэрхэн явуулдаг түүний онцлог зэргийг судалж үзээд түүнийгээ Монголын оронд хөгжүүлэх нь гол зорилго юм. Африк улс нь Сафари аялал өндөр хөгжсөн орнуудын нэг ба Африк тивийн улсуудын байгалийн үзэсгэлэнт газар, парк, зэрлэг ан амьтдыг эндээс амьдаар нь үзэж байх юм. Африк тивд явагддаг Сафари аялалын онцлог болон тур компаниудын аялалд хэрэглэгдэх зүйлсийг авч үзье. Африкийн уур амьсгал жилийн турш зөөлөн дулаан байна. Гэвч энэ нь бүс нутаг сар бүрээр өөрчлөгдөнө. 11 сараас 3 сар бол аялал жуулчлалын оргил үе бөгөөд энэ үед зочид буудлын үнэ хамгийн их хэмжээнд хүрнэ. Зун нь ихэнх газруудад бороо маш их ордог. Бараг борооны улирал гэж хэлж болохоор байдаг. Африкийн ан амьтад их аюултай. Аялагчид ихэвчлэн машинд суун тэднийг үздэг. Зарим газруудад машинаас гарч болох ба энэ хэсэг газрууд нь заавал тэмдэглэгдсэн байдаг. (африкийн үндэсний паркуудад). Токina, Sigma, Тоmron болон Африкийн бусад аялалын компаниуд жуулчдын хэрэгцээнд тохирсон фото линз, 2 нүдний дуран зэргийг ханган нийлүүлдэг байна. Түүнчлэн fast kodak max 180 -800 зэрэг хальсыг санал болгодог байна. Онгон зэлүүд байгалийг мэдрэх хамгийн тохиромжтой цаг бол еглеөний 11:00 цаг мөн үүрийн 3:00 цаг байдаг байна. Тур компаниуд жуулчдад гар утас авчрахгүй байхыг сануулдаг ба учир нь энд ажилдаггүй бөгөөд зэрлэг ан амьтан ажиглах таатай нөхцлийг ч бүрдүүлэх орчин болно. Богино долгионы радио станцаар жуулчдыг хангадаг байна. Гадаадын тур оператор компаниудын аялалын онцлогийгг гаргаж ирэхийн тулд тэдгээр компаниудын аялалын хөтөлбөрийг судлах нь зүйтэй. Аялалын хөтөлбөр гэдэг нь тухайн төрлийн аялалын тухай багц мэдээлэл аяллын хөтөлбөр, аяллын үргэлжлэх хугацаа, тээврийн хэрэгсэл, хоноглох байр, үзэх үзвэр зэрэг багц мэдээллүүд агуулагдсан байдаг.
  • 16. Зэрлэг байгалд аялаж таашаал авахаас гадна зохиомол бүрдүүлсэн орчин буюу кино зургийн талбай, цэцэрлэг, зах, гудамж зэргээр сафари болон фото сафари аялалыг хийж байна. сафари болон фото сафари аялалын гол бүс нутгийг диаграмаар үзүүлбэл: Диаграм-14 Сафари аялалыг зохион байгуулдаг Тур оператор компаний аялалыг үнээр харьцуулбал ($) Диаграм-25 Сафари аялалын онцлог Хүмүүс байгалийн баялаг бүтээл болох жигүүртэн шувуу, ан амьтан, гол горхи, түүх соелын дурсгал, ёс заншил гэх мэт сонирхолдоо тулгуурлан ямар нэгэн сөрөг үр дагавраас зайлсхийн үзүүлэн болгож, аялал жуулчлалын үйл ажиллагаагаа явуулж, өөрийн хүсэл сонирхол болон мэргэжлийн дагуу тэднийг сонирхож судлах байдлаар аялаж сэтгэлийн таашаал авдаг аялал юм. Үүнээс үүдэн тур оператор компаниуд үндэсний паркуудад аяллыг зохион байгуулж байгаа нь тухайн аялагч маш олон зүйлүүдийг нэг доороос үзэх боломжийг ологох ба байгалийн үзэсгэлэнт орчныг гэрэл зурганд буулгах боломжтой болсон. Ингэснээр уг аялал жинхэнэ утгаараа хөгжиж эхэлсэн. Аялал нь байгаль хамгаалалтай салшгүй холбоотой ба жуулчид тэднийг зөвхөн дуран авай ашиглан сонирхох хүсэлтэй байдаг. Харин жуулчид энэ таашаал, үзсэн зүйлсээ бусадтай хуваалцах, дурсгал болгон үлдээхийн тулд фото хальснаа буулгадаг нь фото сафари аялал болно. Сафари аяллын давуу тал:  Аяллын үйл ажиллагаа нь байгаль орчныг хамгаалахад чиглэгдсэн  Байгальд ямар нэгэн сөрөг нөлөөллийг үзүүлдэггүй.  Жуулчид байгалийн ухааны мэдлэг маш өндөртэй, аяллын туршлагатай  Аялал жуулчлалын үйлдвэрлэлд харьцангуй шинэ бүтээгдэхүүн.  Аяллын эрчимтэй хөгжиж байгаа нэг терөл.  Улирлаар хязгаарлагддаггүй. Сафари аяллын сул тал: 4 www.WTO.com/safari 5 www.WTO.com/safari
  • 17.  Хязгаарлагдмал хугацаанд зорьсон үзмэрээ харах баталгаа байхгүй.  Байгаль цаг уурын хүчин зүйлээс хамаардаг.  Бусад аяллаас илүү өртөг зардал шаарддаг.  Тухайн аяллын туршлага ур чадвар олон мэргэжлийн боловсон хүчнийг шаарддаг.  Зохион байгуулах нь нарийн төвөгтэй.  Тусгайлсан тоног төхөөрөмж, аяллын чанар болон эвдрээгүй байгалийг шаарддаг. Сафари аялалын шинж чанар: 1.Аялал жуулчлалын байршлын хэрэгсэл бага шаарддаг. 2.Нэг газарт цөөн тоотой групп эсвэл хязгаарлагдмал группээр аялдаг. 3.Байгаль, ан амьтан, шувуудыг сонирхохоос гадна хамгаалах үйл ажиллагааг дэмждэг. 4.Үйлчлүүлэгчдийг захиалсан газраар зочлохоор төлөвлөж өгдөг. 5.Жуулчдын хувьд байгал гол зүйл гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөг. 6. Зэрлэг амьдралд аюул учруулахгүй гэдэгт итгэлтэй баталгаатай байдаг. Сафари аяллаар аялагчдын онцлог Сафари аяллаар аялагчдын онцлог нь ихэвчлэн нэн ховор, ховордож буй ан амьтан, шувууд болон эвдрээгүй онгон, өвөрмөц тогтоцтой байгалыг маш их анхаарах бөгөөд хүсэмжилдэг. Тав тухыг төдийлөн анхаардаггүй. Сафари болон фото сафари аяллын жуулчдыг доорх ангиллаар ангилж болно.  Мэргэжлийн жуулчид: Өөрийн орноос гадна гадаадын орнуудад аялаж тухайн орны онцлог, ховор ан амьтан, байгалийн үзэсгэлэнг үзэж сонирхохыг эрмэлздэг бөгөөд мэргэжлийн үүднээс шувуу болон ан амьтанг барьж үзэх тохиолдол байдаг.  Сонирхолын: Төдийлөн алс хол аялдаггүй. Ихэнх тохиолдолд хамгаалалттай бүс нутгаар аялдаг.  Фото аялагчийг 2 хэсэгт хуваан авч үзэж байгаагийн учир нь зураг авах чадвар, мөн дадлага туршлага зэргээс хамаараад аялалын хөтөлбөр аялалд хэрэглэгдэх тоног хэрэгсэл зэргээс хамаараад ялгаатай байдагт оршино. Жишээ нь: сонирхогчдын аппарат нь бүрэн автоматчлагдсан байдаг ба аялагч зевхөн товч л дарах үүрэгтэй. Сафари аялал бусад аялалтай хослож болдогоороо нэн давуу талтай. Тухайлбал  Safari tour+ Disaster tour : ан амьтныг ажиглах явцад техногенийн гамшгийг харж болно. үүнээс үүдэж эрдэм шинжилгээ, судалгаа шинжилгээний аялалуудыг хийж болно. Disaster
  • 18. байдлыг фото хальснаа буулгавал фото сафари гэх мэт сафари аялал олон шинжийг агуулна.  Safari tour + Culture tour: байгалийн сайханыг үзэх, байгалын бүтээлүүдийг үзэх явцдаа тухайн орны соёл, уламжлалт амьдралын үзэж фото сафари аялал хийж болох бөгөөд үүний зэрэгцээ ердийн хөсгөөр аялах, ан гөрөө хийх, ууланд авирах аялалуудыг ч хослуулж болно.
  • 19. ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ: СУДАЛГААНЫ ХЭСЭГ 2.1 Монголын аялал жуулчлалын салбарын өнөөгийн байдал Ìàíàé îðîíä àÿëàë æóóë÷ëàë ýðõëýõ àíõíû áàéãóóëëàãà 1954 îíä Ãàäààäûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí àñóóäàë ýðõýëñýí òîâ÷îî" íýðòýéãýýð áàéãóóëàãäàæ æèëäýý 110-130 ãàðóé ãàäààäûí æóóë÷èí õ¿ëýýí àâ÷, ìàíàé óëñààñ 10-20 æóóë÷èí ãàäààä îðîíä àÿëàæ áàéñàí áàéíà. 2000 îíä "Àÿëàë æóóë÷ëàëûí òóõàé" õóóëü Óëñûí Èõ Õóðëààð áàòëàãäàí ãàð÷, öààøèä àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæèõ ýðõ ç¿éí ¿íäýñ ñóóðü íü òàâèãäñàí. ¯¿íýýñ ºìíº õóâèéí õýâøëèéí ¿éë àæèëëàãààí äýýð òóëãóóðëàí õºãæñººð èðñýí áèëýý. Ìîíãîë óëñ íü ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí á¿ñ÷ëýëýýðýý ç¿¿í á¿ñ, òºâèéí á¿ñ, áàðóóí á¿ñ ãýñýí ¿íäñýí 3 á¿ñýä õóâààæ ¿çäýã. Ãàçàð íóòãèéí õýìæýý, öýâýð óñíû íººö, àøèãò ìàëòìàëûí îðä ãàçðààðàà äýëõèéä íèëýýä äýýã¿¿ð áàéð ñóóðü ýçýëäýã áºãººä óëñ îðíû ýäèéí çàñãèéí øèíý÷ëýë ºðãºæèí ã¿íçãèéð÷, óëñ òºðèéí íýýëòòýé áîäëîãî, çàõ çýýëèéí õàðèëöààíä øèëæèõèéí õýðýýð Ìîíãîë óëñûí ãàäààä õàðèëöàà òºðºë á¿ðèéí ÷èãëýëýýð õºãæèæ, ìàíàé îðîí ãàäààä åðòºíöºä óëàì á¿ð íýýëòòýé áîëîõ òààòàé îð÷èí á¿ðäýæ áàéíà. ¯¿íòýé óÿëäàí ìàíàé óëñàä àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãàà æèëýýñ æèëä èäýâõæèæ, çî÷èí ãèé÷íèé òîî ºññººð áàéí. Àÿëàë æóóë÷ëàëûí õºãæèõ áîëîìæèéí ýõ ¿íäýñ íü í¿¿äýë÷íèéí àìüäðàë, 5 õîøóó ìàë ìàëëàäàã óëàìæëàëò àðãà óõààí, èõ Ýçýí ×èíãèñ õààí, óíàãàí òºðõ íü áàãà ýâäýãäñýí áàéãàëü, ýêîëîãèéí ýð¿¿ë îð÷èí, ýðòíýýñ óëàìæëàãäñàí çàí çàíøèë, íàéðñàã çî÷ëîìòãîé ÷àíàð þì. Àíõ äýëõèé äàõèíä ìîíãîë îðíû òàëààð ìýäýýëëèéã àãóó èõ ×èíãèñ õààí áîëîí ò¿¿íèé çàëãàìæëàã÷ õ¿¿äèéí áàéëäàí äàãóóëëûí ñ¿ð õ¿÷ýýð ìýä¿¿ëñýí áèëýý. Y¿íýýñ ãàäíà Ìîíãîëä àíõ æóóë÷èëæ èðñýí æóóë÷èä ìîíãîëûí òàëààðõ ìýäýýëëèéã äýëõèé íèéòýä òàíèóëæ áàéæýý. Àíõ ìîíãîëä 1215 îíä Ôðàíöûí ëàì William Rubruck, 1246 îíä Èòàëèéí Ïëàíî Êàðïèíî, 1270 îíä Ìàðêî Ïîëî ãýõ æóóë÷èä àíõ èðæ ñóäàëæ áàéñàí áàéíà. Ìîíãîëûí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ò¿¿õýí õºãæëèéí ¿å øàòóóäûã 4 ¿å øàòàíä õóâààæ ¿çäýã. 1 - ¿å: 1921 îíîîñ ºìíºõ áóþó ýðòíèé ¿å. Ýíý ¿åä öýðýã äàéíû áàéëäàí äàãóóëàë, øàøèí ¿¿ññýíòýé õîëáîãäîí áàäàð÷ëàõ, ñ¿ì õèéä¿¿äýýð ÿâàõ, í¿¿äýëëýí àìüäðàõ, æèí òýýõ ãýõ ìýòèéí àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãààíóóä õèéãäýæ áàéæýý. 2 - ¿å: 1921-1954 îí õ¿ðòýëõ. Àðäûí õóâüñãàë ÿëñàíòàé õîëáîãäîí øèíýýð ñóðãóóëü, ñî¸ë, àìðàëò ñóâèëàëûí ãàçðóóäûí á¿òýýí áàéãóóëàëò, ôåîäàë áîîë÷ëîëûí äàðàíãóéëëààñ ãàð÷ ýðõ ÷ºëººòýé áîëñîíòîé õîëáîãäîí äîòîîäûí àÿëàë õºãæèæ èðñýí.
  • 20. 3 - ¿å: 1954-1990 îí õ¿ðòýëõ. 1954 îíä ãàäààäûí æóóë÷äàä ¿éë÷ëýõ Æóóë÷èí íýãòãýë áàéãóóëàãäàæ àëáàí ¸ñîîð àÿëàë æóóë÷ëàëûí ¿éë àæèëëàãààã óëñààñ äýìæèæ ýõýëæýý. Ýíýõ¿¿ õóãàöààíä æóóë÷äàä ¿éë÷ëýõ îð÷óóëàã÷ûã áýëòãýõ çîðèëãîîð Ìîíãîë óëñûí èõ ñóðãóóëü ãàäààä õýëíèé àíãèóäûã íýýæ áàéæýý. ̺í ìîíãîëûí õîâîð àìüòàí, óðãàìàë, ãàçàð íóòãèéã õàìãààëòàíä àâ÷ àæèëëàæ ýõýëñýí áàéíà. Ýíý õóãàöààíä àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæèæ ýõýëæ áàéñàí ÷ äóòàãäàëòàé òàëóóä íèëýýí áàéñàí. Y¿íä: - Ǻâõºí ñîöèàëèñò óëñ îðíóóäûí æóóë÷äàä ¿éë÷ëýõ - Öîðûí ãàíö ìîíîïîëü êîìïàíè 50 ãàðóé æèë àæèëëàñàí 4 - ¿å: 1990 îíîîñ õîéøõè ¿å. Àðä÷èëàë áèé áîëæ ÷ºëººò çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñàãò øèëæñýíýýð äýëõèé íèéòýä íýýëòòýé áîëñíîîð àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæèæ ýõýëñýí. Ìîíãîë óëñ àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûã òýðã¿¿ëýõ ñàëáàðûí íýã ãýæ ¿çýæ áàéãàà áºãººä Àÿëàë æóóë÷ëàëààñ óëñûí òºñºâò îðóóëæ áóé õóâü íýìýð íèëýýí áàéíà. Ýäãýýðèéí ºñºëòèéã: 2000-2006 îíû õîîðîíäîõ Àÿëàë æóóë÷ëàëûí ñàëáàðûí îðëîãî / ñàÿ äîëëàð/ Õ¿ñíýãò – 2 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 îðëîãî /ñàÿ $/ 95.7 103 138 111 181 273.1 319.5 Äèàãðàìì – 3 6 500000 1998-2006 ??? ? ?????? ??????? ?????? , ? ????? ? ? ???????? ??? ????? 389666 400000 344635 385989 305617 338715 300000 235165 197424 204845 300537 158743 192051 200000 158205 201153 82084 228719 165092 165899 100000 137374 137961 68129 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Visitors Tourists 6 www.Mongolianexpedition .mn
  • 21. 2005 îíä Ìîíãîë óëñ Çàì òýýâýð àÿëàë æóóë÷ëàëûí ÿàìòàé áîëñîí. 2005 îíä àÿëàë æóóë÷ëàëûí ìýäýýëëèéí òºâ¿¿äèéã áàéãóóëæ, ñàëáàðóóäàà ßïîí, ÁÍÕÀÓ-ä íýýí ¿éë àæèëëàãààã íü ÿâóóëæ ýõýëñýí. ̺í àÿëàë æóóë÷ëàë ºíäºð õºãæñºí îðíóóäûí òóðøëàãûã ¿íäýñëýí Ìîíãîë óëñûí çàñãèéí ãàçðààñ äàðààõ áîäëîãóóäûã áàðèìòëàí àæèëëàñàí. Y¿íä: - 2003 îíûã Ìîíãîëä çî÷ëîõ æèë - 2004 îíûã Ìîíãîëûã íýýõ æèë - 2005 îíûã Îðîí íóòàãò àÿëàë æóóë÷ëàë õºãæ¿¿ëýõ æèë - 2006 îíûã Èõ Ìîíãîë 800 æèë áîëãîñîí. Үүний зэрэгцээ манай улсад шинээр олон арван зочид буудал, ресторан, кафе, жуулчны бааз, аялал жуулчлалын байгууллагууд байгуулагдан үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Монгол оронд одоогийн байдлаар Хөвсгел, Архангай, Өмнөговь, Өвөрхангай, Хэнтий гэсэн аймгуудаар аялал их явагдаж байна. Дэд бүтцийн хувьд хөдөө орон нутгийн зам явахад бэрхшээлтэй, агаарын тээврийн үйлчилгээний маршрут нь цөөн, онгоцны хүрэлцээгүй байдал, харилцаа холбоо хангалттай бус гэх мэт олон тулгамдсан асуудлууд байна. Àÿëàë æóó÷ëàëûí ñàëáàðò õàìòðàí àæèëëàõ Çàñãèéí ãàçàð õîîðîíäûí õýëýöýýðèéã ÎÕÓ, ÁÍÑÓ, ÁÍÕÀÓ-òàé áàéãóóëëàà. ßïîí, Ñîëîíãîñ, Ãåðìàí, Àâñòðàëè, Èñïàíè, Àâñòðè, Èçðàéëü, Áàëáà, Øâåä çýðýã îðíóóäàä àæèëëàæ áàéíà. Õ¿ñíýãò – 3 № Æóóë÷èä ãîëëîõ 2005 îí 2006 он ªºð÷ëºëò òîî ªºð÷ëºëò % çàõ çýýëèéí îðíîîð 1 БНХАУ 170345 178941 +8596 +5.0 % 2 ОХУ 57926 79163 +21237 +36.6 % 3 БНСУ 30787 39930 +9143 +29.6 % 4 ßïîí 12952 16707 +3755 +28.9 % 5 АНУ 10153 11377 +1224 +12.0 % 6 Ãåðìàí 8168 8576 +408 +4.9 % 7 Èõ Áðèòàíè 5206 5893 +687 +13.1 % 8 Ôðàíö 5822 5237 -585 -10.0 % 9 Êàçàêñòàí 3928 4185 +257 +6.5 % 10 Àâñòðàëè 3454 4053 +599 +17.3 % 11 Êàíàä 2300 2528 +228 +9.9 % 12 Èòàëè 1921 2526 +605 +31.4 % 13 Øâåä 1926 1509 -417 -21.6 % 14 Áóñàä 20253 27364 +7111 35.1 % Манай оронд ирж байгаа жуулчдын 70-80 хувь нь ерөнхий сонирхлын аялалд хамрагддаг бөгөөд энэ аялалын дундаж хоног нь 10-11 хоног байдаг . Монгол оронд дараах цөөн төрлийн тусгай сонирхолын аялалууд голлон явагддаг . Үүнд
  • 22. 1.Ангийнаялал 2.Морин аялал 3.Явган аялал 4. Загасчлах аялал 5.Авто аялал 6.Соёлын г/м аялал явагддаг. Монгол оронд дараах зорилгоор жуулчид ирдэг.7  Байглийн үзэсгэлэнт газар ,өвөрмөц сонин тогтоцыг сонирхохоор 53 хувь нь  Түүх соёлыг сонирхох зорилгоор 40 орчим хувь нь  Бусад зорилгоор 6 орчим хувь нь ирдэг. Дээрхи байдлаас үзэхэд Монгол оронд аялалын төрөл бага байгаа бегөөд Монгол орны аялалын салбарыг өргежүүлхийн тулд аялалын нэр төрлийг нэмэх шаардлага гарч байна. Монгол орон нь байглийн үзэсгэлэнт газар , дахин давтагдашгүй өвермец тогтоц ,ховор ан амьтад ,түүх соёлын дурсгал ,олон угсаатаны өлгий нутаг гэдэг утгаараа сафари-Зэрлэг ан амьтадыг ажиглах аялал хөгжих нөөц боломж бүрэн байна. Монгол орон нь гадаад жуулчдын дунд Монгол бол аялал жуулчлалаар очих шинэ газар нутаг гэсэн өсөн нэмэгдэж буй мэдрэмж зохих үүрэг гүйцэтгэсэн. Байгалийн үзэсгэлэн, говь нутаг, өргөн уудам тал нутаг, Чингис хааны нэр, нүүдэлчдийн амьдрал, аж төрөх ёс зэрэг нь жуулчдыг татах хүчтэй зүйлс болж байна. Манай орны нийт газар нутгийн 15-аас дээш хувийг тусгай хамгааалалттай газар нутаг эзлэж байна. Үүнээс харахад онгон дагшин хүний гарт өртөөгүй газар нутаг их байгаа нь харагдаж байна. Мөн Монгол орон хойноос урагш тайгын бүс ой хээр , хээрийн бүс говийн бүс хүртэл байгалийн бүхий л бүс баруунаас зүүн тийш мөнх цас , мөсөн оргилоос ухаа гүвээ , хээр тал бүгд багтсан байгалийн бүслүүр байдаг нь өвөрмөц юм . Монгол оронд 29-н зүйлийн ховор ан амьтад,19-н багт багтах 60-н овгийн 457-н зүйлийн шувуу байх ба дэлхийд ховор байдаг цэн тогоруу элбэг амьтны аймагтай. Монголын аялал жуулчлалын бүтээгдэхүүний нэр төрлийг олшруулах, чанарыг дээшлүүлэх, жуулчны улирлын хугацааг уртасгах замаар өртгийг бууруулах, аялал жуулчлалыг үйлдвэрлэлийн салбар болгон хөгжүүлэх, энэ салбарт хийгдэж буй ажлуудыг анхнаас нь зөв замаар оруулах зэрэг олон арга хэмжээг шат дараалан авах, үүнд зориулан тодорхой хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийх шаардлага тулгараад байна. 2.2 Монгол оронд зэрлэг ан амьтан ажиглах аялалын нөөц, явагдах боломжтой бүс нутаг Монгол оронд сафари аяллыг хөгжүүлэх давуу тал 7 Аялал жуулчлалын тогтвортой хөгжил сэтгүүл №05
  • 23. -Хүний нөлөөнд хамгийн бага өртсөн нутаг -Улсын тусгай хамгаалалттай газар нутаг ихтэй -Ажиглах зүйлийн бүрэлдэхүүнээр баялаг -Ажлын байрыг нэмэгдүүлэх -Орон нутгийн төсөвт хөрөнгө оруулах -Нутгийн иргэдийг аялал жуулчлалд татан оруулах -Монгол орны амьтны аймгийн том бүлэг бол дээд хөгжилтэйд тооцогддог хөвчтөн амьтад юм. Энэ бүлэгт 76-н зүйл загас, 8 зүйл 2 нутагтан, 20-н зүйл мөлхөгчид, 390-н орчим зүйл шувууд, 140-н зүйлийн хөхтөн амьтад багтна. -Монголын улаан номонд орсон амьтад -Цөөвөр чоно /Cuon Alpinus Pallas/ - Цөөвөр чоно нь хөхтөн амьтны аймгийн махчдын аймгийн махчдын баг болох нохдын овогт багтдаг. Биеийн урт 100 орчим см, сүүл 50см, Африк, Азийн өмнөд хэсэгт байдаг. Янгир, аргаль элбэгтэй хад цохиотой уулсаар байрладаг. Саарал чоноос биеэр бага, тод улаан, шаргал зүстэй, сагсгар сүүлтэй, сүрэглэн явж гөрөөс барьж иддэг. Алтайн өвөр говьд Аж богдын зүүн үзүүрээс Хачигийн уул нутагт үзэгддэг. Байгаль түүний нөөц баялгийг хамгаалах Олон улсын холбооны улаан номонд нэр нь орсон. МУ-ын ан агнуурын хуулинд цөөвөр чоно агнахыг хориглосон заалт оруулах, амьдрах орчин зүйг нь судалж, хамгаалах арга хэмжээ боловсруулах зорилгоор хамгаалалтанд авсан. -Умардын халиу /Lutra lutra Linnaeus/ - Умардын халиу нь хөхтөн амьтны аймгийн махчдын баг болох суусарын овогт багтдаг. Манай улсын Халх голд Амгалантаас улсын хил хүртэл, Шишгэд голд Тэнгис Шишгэдийн бэлчрээс улсын хил хүртэл нутгуудаар үзэгддэг. Монгол улсад халиу агнахыг 1930 оноос хойш хуулиар хатуу хориглон дархалсан. Устах аюулд орж байгаа зэрлэг ургамал амьтны зүйлээс олон улсын худалдааны тухай 1973 оны конвенцийн I хавсралтанд орсон. Халх гол, Доод Шишгэдийн голыг халиуны нөөц газар тогтоох, хадгалан байлгах, хамгаалах олшруулах зорилгоор хамгаалалтанд авсан. -Голын халиу /Lutra lutra/ - Махчдын баг, суусарын овог бөгөөд монголд нэг зүйл байдаг. Ус, хуурай газар амьдрах зохилдолгоотой махчин амьтан. Биеийн урт 55-95 см мөч богинохон хурууны салаа арьсаар холбогдсон угаараа бүдүүн хөлтэй. Хүрэн халиун бор
  • 24. зүсмийн өтгөн ноолууртай, тачир үслэг, мөн махилзаж суналзсан өвөрмөц хөдөлгөөнтэй амьтан юм. -Монгол бөхөн /Saiga tatarica mongolica/ - Монгол бөхөн ньхөхтөн амьтны аймгийн хос туурайтны баг болох тугалмайтны овогт багтдаг. Дэлхийд нэн ховор амьтны нэг юм. Баглуур таана, монгол өвс бүхий хайрган хөрстэй бартаагүй, дагжуур, хэвгий ээрэм талд нутаглана. Соргог бөхөн /Saiga tatarica tatarica/ - Монгол улсад байгаа нэн ховор амьтан бөгөөд зүүн гарын говьд, Монгол-Алтай нурууны бэлээс урагш, Булган голын хооронд өндөр уул, говиор хэсэгхэн нутагт ХХ зуунаас өмнө олноороо нутагшиж байжээ. Харин түүнээс хойш тоо толгой эрс хорогдон иржээ. 1950-иад онд зөвхөн Хавта, Байтаг уул хавь, Бор цонжийн говьд цөөхөн үзэгдэж байснаа тавиад оны дундаас үзэгдэхгүй болж, 1970-аад оны сүүлчээр Аргалант уулын орчим дөрөвхөн бөхөн байсан бол одоо үзэгдэхээ больжээ. -Хавтгай /Camelus ferus, Przewalskii/ - Хавтгай нь хөхтөн амьтны аймгийн хос туурайтны баг болох тэмээний овогт багтдаг. Дэлхийд гоц ховор амьтны нэг. Бие 250-360 орчим см урт, сэрвээгээрэ 180-210 см өндөр. Хоёр бөхт зэрлэг тэмээ. Хавтгай зэгзгэр бие, жижиг бөх, нарийн урт цац, тачир шингэн үс-зогдортой, цайвар зүстэй. Анатоми, амьдралын олон шинжээрээ гэрийн тэмээнээс ялгаатай. -Зэгсний гахай /Sus Scorfa nigripes blanford/ - Зэгсний гахай нь хөхтөн амьтны аймгийн Хос туурайтны баг болох гахайн овогт багтдаг. Говь цөлийн баянбүрд, талын татам, нуурын эргийн зэгс шагшуурга, бутан ширэнгэ шугуйд байршдаг. Манайд Хар- Ус нуурын эргийн зэгс шагшуурган ширэнгэнлд тогтмол нутаглаж хааяа Хар нуур, Булган, Ховд голын сав, Зэрэгийн хөндий,Шаргын говьд тархсан. Зэгсний гахайг улсын бүртгэлд агнадаггүй. Нутгийнхан хувьдаа агнуурын хугацаанд агнахыг зөвшөөрдөг. - Уссурийн Хандгай /Alces alces cameloides milne-Edwards/ - Уссурийн хандгай нь хөхтөн амьтны хос туурайтны баг бугын овогт багтана. Халх, Нөмрөг голуудын савын бургас, монос зэрэг бутан шугуйтай өндөр өтгөн өвс, зэгс бүхий татамд, өвөл хэсэг хэсэг нарс ургасан элсэн довцог, намхан уулс, гүвээ толгод, эдгээрийн
  • 25. хоорондох намаг, нуга бүхий хонхор хөндийд нутагладаг. Халх голын дээд хэсэг Нөмрөг, Дэгээ голуудын савд байнга нутагладаг. Монголд хандгай ангахыг 1953 оноос эхлэн хуулиар хориглон дархалсан. -Цоохор ирвэс /Uncia uncial/- Махчдын баг, муурын овог бөгөөд биеийн урт нь 110-130 см, сүүлний урт нь 92-105 см, жин нь 20-40 кг, намхан урт биетэй. Хар толбо бүхий хар саарал өнгөтэй. Хэвлийдээ толбогүй. Дундад Ази, Өмнөд Сибирьт, Монгол Алтай, Говийн алтай нуруу, Алтайн өвөр говь, Өмнөговийн зарим уулс хангайн гол нурууны өвөр бие хэсэг, Хөвсгөл нуураын баруун талын өндөр уулсаар тархжээ. Эмэгчин нь жил өнжиж төллөнө. Монголд амьдардаг араатан амьтдын дундаас хамгийн хүчирхэг нь цоохор ирвэс юм. Дэлхий дээр ердөө 3500 орчим цоохор ирвэс байдгаас 1000-1200 нь манай оронд амьдардаг юм. Иймд уг амьтныг хамгаалж үлдэх нь монголчуудын бидний дэлхий нийтийн өмнө хүлээсэн томоохон хариуцлага юм. ЗГ-ын 2005 оны "Ан амьтны эдийн засгийн үнэлгээ"-гээр цоохор ирвэсийн эрийг дөрөв эмийг 5.2 төл буюу гүенг 6.8 сая төгрөгөөр үнэлжээ. Хэрвээ агнасан тохиолдолд энэ төлбөрийг хоёр дахин нугалж төлнө гэж заажээ. Цоохор ирвэсийг байгаль дээр нь харах хувь тохиол хүн бүрт олддоггүй юм. Цоохор ирвэс байснаар тухайн эко систем тогтвортой, эрүүл болохыг илтгэж буй юм. Мөн уг амьтан олон хүний анхаарал татдаг учир түүнийг судлах, хамгаалах зорилготой хүмүүс их байдаг. Ингэснээр уг амьтныг хамгаалах, судалгаа шинжилгээнд зориулсан мөнгө нилээд орж ирдэг. Үүний тодорхой хувийг орон нутгийн иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэхэд зарцуулж байгаа. Нэг ёсондоо олон улсын донор байгууллагын анхаарлыг цоохор ирвэсээр татах том боломжтой. -Хар сүүлт зээр /Gazella subgutturosa guldenstead/ - Хар сүүлт зээр нь хөхтөн амьтны аймгийн нэг туурайтны баг болох тугайлмайтны овогт багтана. Уулсын бэлийн хялганат, баглуурт сайр, садарга бүхий дагжуур хөрст хэвгий тал загт бударгана говь, сондуул бүхий бут сөөгт элсэрхэг хэсэг говь, хотос хоолой зэрэг янз бүрийн орчинд байршдаг. Манайд их нуурын хотгорын өмнөд хэсэг, нууруудын хөндий, Зүүн гарын говь, Алтайн өмнөх говь, Өмнөговь, Дорноговь, Сүхбаатар аймгийн баруун хэсэг хүртэл тархжээ. Монгол улсад хар сүүлт зээр агнахыг 1965 оноос хуулиар хориглосон. -Мазаалай /Ursus pruinosus Blyth/ - Мазаалай нь хөхтөн амьтны аймгийн махчдын баг болох баавгайн овогт багтдаг. Говь цөлийн хадат уулс, хавцал хөндийд булаг шанд баянбүрд, задгай
  • 26. усны ойролцоо нутаглана. Хадны агуй хонгил, зэгс, заг, сухайн ширэнгэд хэвтэр үүрээ засч ичнэ. Монгол нутагт баруун хэсгээр Аж богдын зүүн үзүүр, зүүн хэсгээр Тост Нэмэгт уул, хойд хэсгээр Захуй, Зарман, Эдрэнгийн нуруу, урд хэсгээр улсын хил хүртэл тархсан. Монголд 1985 оны байдлаар 30 гаруй мазаалай бүртгэгдсэн бол одоогийн айдлаар 26 ширхэг байгаа гэсэн мэдээ бий. -Тахь /Equus przewalskii Poliakov/ - Тахь нь хөхтөн амьтны аймгийн битүү туурайтны баг болох адууны овогт багтдаг. Элсэрхэг ба хайрган хөрст шаваг, хялганат хээр, бударганалт говь, загт говьд бэлчдэг. Зун, хавар, намар задгай усанд тогтмол ирдэг. Өвөл уулын бэлийн сайр, садарга, толгод, намхан уулсын хавцал жалгаар байршдаг. Байгаль түүний нөөц баялгийг хамгаалах олон улсын холбооны Улаан номонд нэр нь орсон. Монгол улс 1930 оноос эхлэн агнахыг хуулиар хатуу хориглон дархалсан. 1960-аад оноос эхлэн Монгол нутагт үзэгдэхээ больсон бөгөөд 1990-ээд оноос сайхан сэтгэлт гадна дотны хүмүүсийн санаачлагаар Монгол нутагт дахин нутагшуулсан. Одоогоор Төв аймгийн Хустайн нуруу БЦГ, Говь-Алтай аймгийн Тахийн талд, Завхан аймгийн Хомын талд тахь нутагшуулж судалгаа шинжилгээ хийж байна. -Азийн минж /Castor fiber birulai Serebrennicov/ - Азийн минж нь хөхтөн амьтны аймгийн мэргэчдийн баг болох минжийн овогт багтдаг. Биеийн урт нь 100 см, жин 30 кг цайвар бор хүрэн зүстэй, сахлаг өтгөн ноолууртай, хайрсаар хучигдсан хавтгай сүүлтэй. Манай орны мэрэгчдээс хамгийн том нь бөгөөд сүүлээрээ ус балбаж чимээ гарган бусдадаа дохио өгнө. Минж одоо дэлхийд зургаахан улсад үлдсэний нэг нь Монгол орон юм. - Монгол хулан /Equus Hemionus Hemionus pallas/ - Монгол хулан нь хөхтөн амьтны аймгийн битүү туурайтны баг болох адууны овогт багтдаг. Хулан хэд хэдэн төрөл байдаг бөгөөд хоорондоо бие бялдар өнгө зүсээрээ ялимгүй ялгаатай. Тухайлбал: Монгол хулан, Төвд хулан, Туркмен хулан гэж ангилдаг. -Шивэр хандгай /Alcesalces pfizenmayeri/ - Хандгайн төрлийн зүйл, биеийн урт 3 м, сэрвээгээрээ 2.3 м, жин 570 гаруй кг. Европ, Ази , Умард Америкийн ойн бүсэд нутагладаг. Монгол
  • 27. орны Хэнтий, Хөвсгөлийн тайга, Хангайн нуруу, Халх голын саваар Сибирийн хандгай, буган хандгай гэх 2 салбар зүйл цөөвтөр байдаг. Эр нь салаассан том хавтгай эвэртэй. Хөл, хэвлийн цайвар зүстэй бөгөөд цөөнөөр сүрэглэдэг амьтан юм. -Мөрний хандгай /Alces cameloides/ - Хар мөрний хандгай нь бугын овогтон, нэн ховордсон амьтан юм. Онцог шинж нь шивэр хандгайгаас арай бага. Биеийн урт нь 276 см, сэрвээний өндөр 165 см, хүндийн жин 400 кг, жигд бараан зүсмийн, мөчнүүд нь арай цайвар бөгөөд эвэр нь бугын эвэртэй төстэй, түүний эрийг сүндэс, эмийг манж төлийг нь ходол гэнэ. -Цаа буга /Pangifer tarandus valentinae/ - Бугын овгийн хос туурайт хөхтөн. Эмийг согоо, эрийг этэр, төлийг хугаш гэнэ. Цаа бугын биеийн урт 220 см, жин 220 кг, согоо нь багавтар. Өвөл цайвар, зун нь хүрэн буурал, богино үстэй, том эвэртэй, толгой багавтар, чих охорхон, Европ, Ази, Америкийн хойд талаар тархсан, Өмнөд Сибирь, Монголын хойд талаар нутагладаг. - -Монгол орон нь байглийн үзэсгэлэнт онгон дагшин , хүний гарт өртөөгүй газар нутаг ихтэй бөгөөд нийт нутаг дэвсгэрийн 15орчимхувь нь тусгай хамгаалалтай газар нутагт хамрагддаг төдийгүй дэлхийн хийгээд бүс нутгийн экологийн тэнцлийг хангахад чухал нөлөө бүхий байгаль , түүх соёл , шинжлэх ухааны онцгой ач холбогдолтой тусгай хамгаалалтай газруудыг олон улсын хүн ба шим мандлын нөөц газар болон дэлхийн байгаль соёлын өвийн жагсаалтанд хамрагдсан газар нутгууд асар их байдаг . /Эх сурвалж: Mongolian official tourism web site/ тусгай хамгаалалттай газар / -Н Ү Б -
  • 28. ийн шинжлэх ухаан , боловсрол , соёлын байгууллагийн дэлхийн "Хүн ба шим мандлын газрын сүлжээ" нд Говийн их дархан цаазат газар 1991 онд ,Богдхан уулын дархан цаазат газрыг 1996 онд ,Увс нуурын ай савын дархан цАазат газар !997 онд ,Хустай нурууны байглийн цогцолборт газар 2004 онд ,Дорнод Монголын хээр талын нутаг 2005 онд тус тус хамрагдаад байна. -Дэлхийн соёлын болон байгалийн өвийн жагсаалтанд Увс нуурын ай савийн дархан цаазат газрууд 2003 онд, Орхоны хөндий 2005 онд, Хөвсгөл нуурын байглийн цогцолборт газар 2006 онд бүртгэгдсэн бөгөөд Говь гурван сайхны целийн эртний орд , Говийн их дархан цаазат газрын "А" хэсэг , эртний тахилгат Отгонтэнгэр уул, Бурхан халдун уул ,Онон-Балжийн байгалийн цогцолборт газар зэрэг газруудыг үе шаттайгаар хамруулах чиглэлиийг баримталж байна. -"Олон улсын ач хобогдол бүхий ус намгархаг газар , усны шувууд олноор амьдардаг орчны тухай" Рамсарын конвенцийн хавсралт жагсаалтанд монгол дагуурын дархан цаазат газар 1997 онд бүртгэгдсэн . -Зүүн хойд Азийн тогоруу хамгаалах олон улсын сүлжээнд Монгол дагуурын ДЦГ 1997 онд Зүүн хойд Азийн галуу нугасны овгийн шувуудыг хамгаалах олон улсын сүлжээнд Тэрхийн цагаан ,Өгий нуурууд 1999 онд бүртгүүлсэн. -Дэлхийн байгаль хамгаалах сангаас дэлхий нийтийн хэмжээнд зайлшгүй хамгаалах шаардлагатай 200 эко бүс нутагт манай улсын Дагуурын хээр тал,Алтай саяны уул нурууд багтдаг байна