Anoixta logismika - pyli el gl

Η Πύλη για τη διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας ως ανοιχτό μαθησιακό περιβάλλον:
Προτάσεις αξιοποίησής της στο πλαίσιο των φιλολογικών μαθημάτων
Εισηγήτρια: Νότα Σεφερλή
Μέρος πρώτο: Αποσαφήνιση όρων
Εκπαιδευτικό Λογισμικό
Ο όρος λογισμικό χρησιμοποιείται για να δηλώσει τα προγράμματα που εκτελούνται από
ένα υπολογιστικό σύστημα. Μια ειδική κατηγορία του είναι το εκπαιδευτικό λογισμικό
(educational software), δηλαδή το πρόγραμμα που σχεδιάζεται και χρησιμοποιείται για
εκπαιδευτικούς σκοπούς. Βεβαίως, όσον αφορά στα φιλολογικά μαθήματα και ειδικότερα
τα γλωσσικά, ένα λογισμικό μπορεί να μην έχει εξ’ αρχής σχεδιαστεί για εκπαιδευτικούς
σκοπούς, αλλά, κάλλιστα, να χρησιμοποιηθεί στη διδασκαλία με τέτοιο προσανατολισμό
(λ.χ., τα προγράμματα επεξεργασίας λόγου και παρουσίασης, τα σώματα κειμένων και οι
συμφραστικοί πίνακες, οι εφαρμογές του web 2.0 κτλ).
Κατηγορίες εκπαιδευτικών λογισμικών
Τα λογισμικά κατηγοριοποιούνται συνήθως με δύο κριτήρια: α) τη χρήση του υπολογιστή
στη διδασκαλία και μάθηση και β) το βαθμό αλληλεπίδρασης με το χρήστη.
Το πρώτο κριτήριο διακρίνει τα λογισμικά σε προγράμματα καθοδηγούμενης διδασκαλίας
(ο υπολογιστής ως δάσκαλος – προγράμματα πρακτικής και άσκησης), περιβάλλοντα
μάθησης με την υποστήριξη του υπολογιστή (ο υπολογιστής ως περιβάλλον εργασίας, λ.χ.,
προγράμματα εξομοίωσης) και, τέλος, περιβάλλοντα πρακτικής γραμματισμού (ηλεκτρονικά
περιβάλλοντα παραγωγής λόγου).
Το δεύτερο κριτήριο διακρίνει τα λογισμικά σε ανοιχτά και κλειστά εκπαιδευτικά
περιβάλλοντα. Τα κλειστά περιβάλλοντα είναι συνήθως προγράμματα καθοδηγούμενης
διδασκαλίας (ο υπολογιστής ως δάσκαλος – προγράμματα πρακτικής και άσκησης). Τα
ανοιχτά περιβάλλοντα για τη γλωσσική εκπαίδευση περιλαμβάνουν συνήθως εργαλεία
γλωσσικής τεχνολογίας, όπως τα σώματα κειμένων, τα ηλεκτρονικά λεξικά και τους
συμφραστικούς πίνακες (corcodances) με λογοτεχνικά, συνήθως, έργα. Για τη διδασκαλία
της ιστορίας ανοιχτά περιβάλλοντα θεωρούνται όσα ενθαρρύνουν την ιστορική έρευνα και
την ανάπτυξη μεταγνωστικών δεξιοτήτων.
Σχετικά με την Πύλη: Πρόκειται για διαδικτυακό περιβάλλον του Κέντρου Ελληνικής
Γλώσσας για την υποστήριξη και διδασκαλία της. Απευθύνεται σε ερευνητές, φοιτητές,
μαθητές, διδάσκοντες και γενικότερα σε όσους ενδιαφέρονται για την ελληνική γλώσσα,
εντός και εκτός Ελλάδας. Επιχειρεί να καλύψει τη γλώσσα μας στη διαχρονία της (αρχαία,
μεσαιωνική, νέα) αλλά και στη συγχρονική της διάσταση. Στην Πύλη έχει ενσωματωθεί,
αναμορφωμένο και εμπλουτισμένο, και το υλικό του Ηλεκτρονικού Κόμβου
(http://Komvos.edu.gr).
Παιδαγωγικό πλαίσιο: Η Πύλη μπορεί να αποτελέσει ένα ανοιχτό μαθησιακό περιβάλλον,
το οποίο επιτρέπει στους μαθητές να προσεγγίσουν με τρόπο διερευνητικό τα γλωσσικά
φαινόμενα. Τα ηλεκτρονικά λεξικά, τα σώματα κειμένων της αρχαίας και νέας ελληνικής και
οι συμφραστικοί πίνακες προσφέρονται, όπως θα δούμε, για ποικίλες δραστηριότητες στο
πλαίσιο της διδασκαλίας των φιλολογικών μαθημάτων. Οι μαθητές μπορούν να τα

χρησιμοποιήσουν ως εργαλεία αναφοράς υψηλής ποιότητας και, παράλληλα, να
εξοικειωθούν με ποικίλες δυνατότητες αναζήτησης σε περιβάλλοντα βάσης δεδομένων. Ο
σχεδιασμός των εργαλείων αυτών λαμβάνει υπόψη του τις σύγχρονες γλωσσοδιδακτικές
και αναγνωστικές αντιλήψεις, όπως την κειμενοκεντρική και επικοινωνιακή προσέγγιση, το
κριτικό γραμματισμό, τις αναγνωστικές θεωρίες και θεωρίες της πρόσληψης. Για
παράδειγμα, η διδασκαλία του λεξιλογίου παύει να είναι στατική και αποπλαισιωμένη. Τα
ηλεκτρονικά λεξικά και οι συμφραστικοί πίνακες επιτρέπουν στους μαθητές να
ανακαλύψουν, μέσω έρευνας, τη σημασία των λέξεων και να διερευνήσουν τη
συμπεριφορά τους σε συγκεκριμένα συμφραζόμενα. Να αντιληφθούν ότι οι σημασίες των
λέξεων δεν είναι κάτι το στατικό και αμετάβλητο, αλλά συναρτώνται άμεσα με τις
ευρύτερες πολιτισμικές αλλαγές. Δίνεται, έτσι, η δυνατότητα στην ομάδα ή στην ολομέλεια
να διαπραγματευτούν, να προσεγγίσουν και να κατανοήσουν έννοιες όπως:
συμφραζόμενα, επίπεδο ύφους, επικοινωνιακή περίσταση, νόημα κειμένου κτλ.
Στη συνέχεια θα εξετάσουμε τα εργαλεία αυτά σε συνάρτηση με συγκεκριμένες
δραστηριότητες στο πλαίσιο των μαθημάτων της Νεοελληνικής Γλώσσας, των Αρχαίων
Ελληνικών και της Λογοτεχνίας
Μέρος δεύτερο: Διδακτικά παραδείγματα
Ι. Νεοελληνική Γλώσσα
Η Πύλη σχετικά με τη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας προσφέρει τις εξής
δυνατότητες:
α) Ηλεκτρονικά λεξικά ως εργαλεία αναφοράς: Βρισκόμενοι/ες στο ηλεκτρονικό
περιβάλλον της Πύλης (http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html) και
ακολουθώντας τη διαδρομή «Νέα Ελληνική» → «Εργαλεία» → «Ηλεκτρονικά λεξικά»
μεταφερόμαστε στα λεξικά, τα οποία μπορούμε να αξιοποιήσουμε ποικιλοτρόπως στη
διδασκαλία με στόχο να ωθήσουμε τους μαθητές μας στην προσέγγιση του λεξιλογίου με
τρόπο διερευνητικό. Όπως βλέπουμε, τα λεξικά αυτά είναι τέσσερα:
• Το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής του Ινστιτούτου Νεοελληνικών Σπουδών
Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη
• Η Επιτομή Λεξικού της Μεσαιωνικής Δημώδους Γραμματείας
• Το Ελληνο-αγγλικό λεξικό του Δ. Γεωργακά (Α΄ τόμος)
• Το Αντίστροφο Λεξικό της Νέας Ελληνικής (Α. Αναστασιάδη-Συμεωνίδη).
Το περιβάλλον είναι έτσι σχεδιασμένο, ώστε να επιτρέπεται η επικοινωνία μεταξύ των
λεξικών και η παράλληλη αναζήτηση λημμάτων στα τρία πρώτα λεξικά. Δίνεται επίσης η
δυνατότητα σύνθετης αναζήτησης, αναζήτησης δηλαδή με συνδυασμό κριτηρίων
(γραμματική κατηγορία του λήμματος, ετυμολογία, σημασιολογικό πεδίο κτλ.) καθώς και
της σύνδεσης κάθε λήμματος με το κλιτικό του παράδειγμα.

β) Σώματα κειμένων: Ακολουθώντας τη διαδρομή «Νέα Ελληνική» → «Εργαλεία» →
«Σώματα κειμένων» (εναλλακτικά: http://www.greek-
language.gr/greekLang/modern_greek/tools/corpora/pi/index.html) μεταφερόμαστε στα
σώματα κειμένων που ανθολογούνται στην Πύλη. Όπως βλέπουμε, αποτελούνται από: α)
το σώμα κειμένων της εφημ. Τα Νέα, β) το σώμα κειμένων της εφημ. Μακεδονία και γ) το
σώμα κειμένων των διδακτικών βιβλίων του Π. Ι.
Όπως θα δούμε, υπάρχει η δυνατότητα επικοινωνίας των λεξικών με το σώμα κειμένων.
Αυτό μεταθέτει το ενδιαφέρον της γλωσσικής διδασκαλίας από τη λέξη αυτή καθαυτή στο
περικείμενο (context), στο γλωσσικό περιβάλλον δηλαδή που καθορίζει τη σημασία και τη
λειτουργία των λέξεων.
Παραδείγματα
Παράδειγμα 1ο
(Παραγωγή & σύνθεση λέξεων)
Ας υποθέσουμε ότι, στο πλαίσιο της διδασκαλίας για την παραγωγή και τη σύνθεση των
λέξεων, θέλετε να εμπλέξετε τους μαθητές σας σε ερευνητικού τύπου δραστηριότητες, με
αφετηρία την παρακάτω άσκηση του σχολικού εγχειριδίου:
Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, ενότητα 5, σ. 101, άσκηση 4
Βρισκόμαστε στη σελίδα http://www.greek-
language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/index.html
Αν πληκτρολογήσουμε: %πολεμ%, θα δούμε όλα τα λήμματα που φιλοξενούνται στο λεξικό
σχετικά με το ζητούμενό μας. Χωριστείτε σε ομάδες των δύο (ή τριών) μελών. Η κάθε ομάδα
θα αναλάβει να συγκεντρώσει είκοσι λέξεις (δέκα παράγωγες, δέκα σύνθετες) από τον
εμφανιζόμενο κατάλογο. Χρησιμοποιώντας το σύμβολο του καλαθιού, αριστερά της λέξης,
μπορείτε να επιλέξετε αυτές που θέλετε και να τις «στείλετε» στο καλάθι. Πατώντας
«προβολή» πάνω του, μπορείτε να εμφανίσετε τη λίστα των επιλογών σας. Με τις εντολές
«επιλογή», «αντιγραφή», «επικόλληση» μεταφέρετε τα αποτελέσματα της αναζήτησής σας
στο συγκεκριμένο φύλλο εργασίας. Στη συνέχεια, συμπληρώστε τον ακόλουθο πίνακα
τοποθετώντας τις λέξεις στην αντίστοιχη στήλη (παράγωγη – σύνθετη).

Πόλεμος
Παράγωγα Σύνθετα
συµπολεµιστής φιλοπόλεµος -η –ο
Σε συνέδριο στη Σπάρτη, Κορίνθιοι και
Μεγαρείς, με τη συμπαράταξη και της
φιλοπόλεμης σπαρτιατικής μερίδας,
ισχυρίζονται ότι ο πόλεμος είναι η μόνη
λύση.
εµπόλεµος -η -ο
Ανάλογη δραστηριότητα μπορεί να γίνει με τη λέξη «ειρήνη».
Θέλουμε, στη συνέχεια, να συμπληρώσουμε τον πίνακά μας με αυθεντικά παραδείγματα
χρήσης των λέξεων, ώστε να γίνεται ευδιάκριτη η σημασία τους. Επιστρέφουμε στο
ηλεκτρονικό περιβάλλον του λεξικού και κάνουμε κλικ στην εντολή «αποστολή στα
σώματα» (επάνω και αριστερά της σελίδας). Όπως βλέπουμε, μεταφερόμαστε τώρα στο
ηλεκτρονικό περιβάλλον του σώματος κειμένων (corpus). Πληκτρολογώντας κάθε μία λέξη,
από αυτές που συγκεντρώσαμε, στο πεδίο αναζήτησης και επιλέγοντας από την «εμφάνιση»
«ολόκληρη πρόταση», μεταβαίνουμε στη σελίδα με τα αποτελέσματα της αναζήτησής μας
(πρόταση: άμεσα συμφραζόμενα της λέξης). Κάνοντας κλικ στον πρώτο από αριστερά
κωδικό αριθμό μπορούμε να δούμε και τα ευρύτερα συμφραζόμενα, ολόκληρο το κείμενο
δηλαδή εντός του οποίου «φωτίζεται» περισσότερο η σημασία της λέξης.
Εκτός, όμως, από το θέμα της λέξης, στο πεδίο αναζήτησης, μπορούν οι μαθητές να
πληκτρολογήσουν προθήματα (αχώριστα μόρια), να συγκεντρώσουν λέξεις παραγόμενες
από αυτά και να εξετάσουν την αλλαγή της σημασίας με την προσθήκη ενός συγκεκριμένου
προθήματος.

Επίσης, το ηλεκτρονικό λεξικό δίνει τη δυνατότητα να συγκεντρώσουν οι μαθητές λέξεις
πληκτρολογώντας στο πεδίο αναζήτησης επιθήματα (παραγωγικές καταλήξεις), για
παράδειγμα: %ιμος, %ικος, %αιος κτλ.
Όταν ολοκληρωθεί η αναζήτηση και συμπληρωθεί ο λεξιλογικός πίνακας – λεξικό, οι
ομάδες ανακοινώνουν τα ευρήματά τους στην ολομέλεια. Η τάξη μπορεί να
διαπραγματευτεί έννοιες όπως: πρόθημα, επίθημα, παραγωγική κατάληξη, πρώτο –
δεύτερο συνθετικό, συμφραζόμενα, είδος και γένος κειμένου, επικοινωνιακή περίσταση
κτλ.

(πολυσημία των λέξεων - γυμνάσιο)
Ας υποθέσουμε ότι θέλετε να διδάξετε το φαινόμενο της πολυσημίας (ενότητα 2 «Γλώσσα,
γλώσσες και πολιτισμοί του κόσμου», υποενότητα Γ – λεξιλόγιο) και ειδικότερα να
αξιοποιήσετε τον προτεινόμενο στο σχολικό εγχειρίδιο πίνακα:
Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ Γυμνασίου, ενότητα 2, σ. 40
Μπορείτε να εμπλέξετε τους μαθητές σας σε ερευνητικού τύπου δραστηριότητες
χρησιμοποιώντας το ηλεκτρονικό λεξικό του Τριανταφυλλίδη (http://www.greek-
language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/index.html) και τη
δυνατότητα επικοινωνίας του λεξικού με τα σώματα κειμένων δημοσιογραφικού και
εκπαιδευτικού λόγου. Σκεφτείτε κάποιες ιδέες.
(πολυσημία των λέξεων – λύκειο)
Ας υποθέσουμε ότι θέλετε να διδάξετε το ειδικό λεξιλόγιο (ενότητα «Γλώσσα και γλωσσικές
ποικιλίες», υποενότητα «Ειδικές γλώσσες», Έκφραση – Έκθεση Α΄ Λυκείου, σ. 60)
αξιοποιώντας, τροποποιώντας ή επεκτείνοντας τον προτεινόμενο πίνακα του σχολικού
εγχειριδίου:
Καταθέστε τις ιδέες σας σχετικά με την αξιοποίηση του σώματος (νεοελληνικών) κειμένων
της Πύλης, προκειμένου να εμπλέξετε τους μαθητές στη διερεύνηση του συγκεκριμένου
λεξιλογίου.
κείμενα Μαθηματικά Βοτανική
Ζωολογία
Φυσική Ιστορία Θρησκευτικά Γεωγραφία Χημεία Ρητορικά κείμενα
Ειδικές
λέξεις
Ακολουθία
Πρόοδος

Κύτταρο
Ένταση
Μέτρο
Πυρήνας
Συνισταμένη
………..
Εκτός από το σώμα κειμένων της Πύλης, είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο ένα πολύ πιο ευρύ
σώμα κειμένων, το οποίο μάλιστα ενημερώνεται συνεχώς, δημιουργία των Πανεπιστημίων
Αθήνας και Κύπρου με επιστημονικό υπεύθυνο τον Αναπληρωτή Καθηγητή Γλωσσολογίας
του Πανεπιστημίου Αθήνας Δ. Γούτσο. Ελεύθερη πρόσβαση με δωρεάν εγγραφή στην
ιστοσελίδα: www.sek.edu.gr
(γλωσσικός δανεισμός)
Στα γλωσσικά βιβλία του γυμνασίου θίγεται το ζήτημα του διαλόγου της νεοελληνικής
γλώσσας με άλλες γλώσσες και το φαινόμενο του δανεισμού. Το περιβάλλον των
ηλεκτρονικών λεξικών παρέχει τη δυνατότητα της εξοικείωσης των μαθητών με τη
διαχρονικότητα και τις διαστάσεις του φαινομένου. Ειδικότερα, το ηλεκτρονικό λεξικό του
Τριανταφυλλίδη δίνει τη δυνατότητα να διερευνηθεί, κατά τρόπο συστηματικό, η
προέλευση του λεξιλογίου που εντάσσεται σε διάφορα πεδία γλωσσικής χρήσης και, κατά
προέκταση, να αναπτυχθεί ένας προβληματισμός για τις πολιτισμικές και άλλου είδους
επαφές που οδηγούν και σε γλωσσικές αλλαγές.
Βρισκόμαστε στη σελίδα: http://www.greek-
language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/advsearch.html
Ή αλλιώς ακολουθούμε τη διαδρομή: «Νέα Ελληνική» → «Εργαλεία» → «Ηλεκτρονικά
λεξικά» → «Λεξικό Τριανταφυλλίδη» → «Σύνθετη Αναζήτηση».
Αν στο πεδίο «ετυμολογία» συμπληρώσουμε «ιταλ.» και στο «σημασιολογικό πεδίο»
επιλέξουμε από τη λίστα «Ναυτικός όρος», εμφανίζονται όλες οι εγγραφές που αποτελούν
ναυτικούς όρους με προέλευση ιταλική. Σκεφθείτε ιδέες για την εμπλοκή των μαθητών σε
διερευνητικές δραστηριότητες.

ΙΙ. Αρχαία Ελληνικά
α) Σώματα κειμένων: Βρισκόμαστε στο περιβάλλον της Πύλης (http://www.greek-
language.gr/greekLang/index.html). Μεταβαίνουμε στην ενότητα «Αρχαία Ελληνική» →
«Εργαλεία» → «Σώματα κειμένων». Κάνουμε κλικ στην ενότητα «1. Ανθολόγιο Αττικής
Πεζογραφίας». Όπως βλέπουμε, ανθολογούνται και τα τρία γένη του αττικού πεζού λόγου:
ιστοριογραφία, φιλοσοφία, ρητορική. Η "θεματογραφία" αυτή, σε συνδυασμό και με τα
λεξικογραφικά εργαλεία, υποστηρίζει μια συγκροτημένη μέθοδο προσέγγισης της αρχαίας
ελληνικής γλώσσας, σύμφωνα με την οποία δεν εστιάζουμε σε μεμονωμένους
γραμματικούς τύπους, αλλά προσπαθούμε να κατανοήσουμε βαθύτερα το κείμενο στο
οποίο εντάσσονται οι τύποι αυτοί (λεξιλογικά και σημασιολογικά, συντακτικά, υφολογικά
και ιδεολογικά), έτσι ώστε να αναδειχθούν οι ειδικοί γλωσσικοί κώδικες και η τυπολογία
του κάθε κειμένου, με τα ρητά και τα λανθάνοντα στοιχεία του.
Επιλέγουμε τον «κατάλογο κειμένων». Ποια πιστεύετε ότι είναι η σχέση της ανθολόγησης
αυτής με το Αναλυτικό Πρόγραμμα της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών;
Επιλέξτε συγγραφέα και έργο για να μεταβείτε στο ψηφιακό περιβάλλον του κειμένου. Στο
επάνω και δεξιά μέρος της σελίδας κάνοντας κλικ στην «εμφάνιση μετάφρασης»,
παρατηρούμε ότι εμφανίζονται, κατ’ αντιπαράθεση με το αρχαίο κείμενο, μεταφραστικές
εκδοχές (συνήθως δύο). Αν διατυπώναμε κάποιες θεωρητικές υποθέσεις για την ύπαρξη
των μεταφραστικών εκδοχών, ποιες θα μπορούσαν να είναι;
Παράδειγμα (μεταφραστική άσκηση)
Ας υποθέσουμε ότι θέλουμε να εξοικειώσουμε τους μαθητές μας με τη διαδικασία της
μετάφρασης επιτρέποντας σε αυτούς έναν περισσότερο ενεργητικό αναγνωστικό ρόλο.
Βρισκόμαστε στην ενότητα 2.1.16-2.1.32 των Ελληνικών του Ξενοφώντα (http://www.greek-
language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?m=1&t=391).
Χωριστείτε σε ομάδες των δύο (ή τριών) μελών. Η κάθε ομάδα θα αναλάβει να
επεξεργαστεί μία με δύο παραγράφους από την όλη κειμενική ενότητα. Αφού μελετήσετε το
αρχαίο κείμενο σε αντιπαραβολή με τις μεταφραστικές του εκδοχές, συζητήστε στην ομάδα
σας ποια μεταφραστική εκδοχή προτιμάτε και για ποιους λόγους. Λαμβάνοντας υπόψη τα
γλωσσικά σχόλια του σχολικού εγχειριδίου, καταθέστε τη δική σας μεταφραστική –
ερμηνευτική εκδοχή.
Μπορείτε να δημιουργήσετε στο συγκεκριμένο φύλλο εργασίας έναν πίνακα με τρεις
στήλες. Στην πρώτη στήλη μεταφέρετε το πρωτότυπο κείμενο (εντολές: «αντιγραφή» -
«επικόλληση». Στις επόμενες δύο τις μεταφραστικές εκδοχές. Δείτε το παράδειγμα:
Πρωτότυπο 1η
εκδοχή 2η
εκδοχή
[2.1.16] οἱ δ’ Ἀθηναῖοι ἐκ
τῆς Σάµου ὁρµώµενοι τὴν
Στο µεταξύ οι Αθηναίοι,
έχοντας τη Σάµο για
Οι Αθηναίοι, µε ορµητήριο
τη Σάµο, λεηλατούσαν τη

βασιλέως κακῶς
ἐποίουν, καὶ ἐπὶ τὴν Χίον
καὶ τὴν Ἔφεσον ἐπέπλεον,
καὶ παρεσκευάζοντο πρὸς
ναυµαχίαν, καὶ
στρατηγοὺς πρὸς τοῖς
ὑπάρχουσι προσείλοντο
Μένανδρον, Τυδέα,
Κηφισόδοτον.
[2.1.17] Λύσανδρος δ’ ἐκ
τῆς Ῥόδου παρὰ τὴν
Ἰωνίαν ἐκπλεῖ πρὸς
τὸν Ἑλλήσποντον πρός τε
τῶν πλοίων τὸν ἔκπλουν
καὶ ἐπὶ τὰς ἀφεστηκυίας
αὐτῶν πόλεις. ἀνήγοντο δὲ
καὶ οἱ Ἀθηναῖοι ἐκ τῆς
Χίου πελάγιοι·
ορµητήριο, λεηλατούσαν
τα εδάφη του Βασιλέως,
έκαναν επιδροµές στη Χίο
και στην Έφεσο κι
ετοιµάζονταν για
ναυµαχία· εκλέξαν και
καινούργιους στρατηγούς
―κοντά σ' αυτούς που
είχαν κιόλας― τον
Μένανδρο, τον Τυδέα και
τον Κηφισόδοτο. Ο
Λύσανδρος έκανε πανιά
από τη Ρόδο,
παραπλέοντας την Ιωνία,
προς τον Ελλήσποντο·
στόχος του ήταν το
πέρασµα των εµπορικών
πλοίων κι οι πόλεις που
είχαν αποστατήσει από
τους Λακεδαιµονίους.
Ξεκίνησαν κι οι Αθηναίοι
περνώντας από τ' ανοιχτά
της Χίου
χώρα του Πέρση βασιλιά
και βάδιζαν µε τα πλοία
τους εναντίον της Χίου και
της Εφέσου και
ετοιµάζονταν για ναυµαχία
και εξέλεξαν νέους
στρατηγούς επιπλέον από
αυτούς που είχαν, το
Μένανδρο δηλαδή και τον
Τυδέα και τον
Κηφισόδοτο. Κι ο
Λύσανδρος, ξεκινώντας
από τη Ρόδο, δίπλα από τα
παράλια της Ιωνίας,
εκπλέει προς τον
Ελλήσποντο, για να
αντιµετωπίσει τα πλοία
των Αθηναίων και τις
πόλεις που είχαν
αποστατήσει απ' τη
συµµαχία τους. Κι είχαν
βγει από τη Χίο στα
ανοιχτά της θάλασσας και
οι Αθηναίοι.
Δημιουργήστε στη συνέχεια έναν δίστηλο πίνακα. Στην πρώτη στήλη μεταφέρετε το
πρωτότυπο κείμενο και στη δεύτερη στήλη τη δική σας μεταφραστική εκδοχή.
β) Συμφραστικός πίνακας λέξεων: Πρόκειται για κατάλογο όλων των λεξικών τύπων που
απαντούν σ’ ένα σώμα κειμένων, οι οποίοι εμφανίζονται στο πλαίσιο των άμεσων
συμφραζομένων τους. Στην Πύλη ο ΣΠ βρίσκεται σε αμφίδρομη επικοινωνία με το
ανθολόγιο κειμένων: σε όλες τις καταγραφές του ΣΠ, ο χρήστης, πιέζοντας την καταγραφή,
μεταφέρεται στο αντίστοιχο κείμενο για να δει και τα ευρύτερα συμφραζόμενα μιας λέξης∙
κι αντίστροφα, πιέζοντας δυο φορές τη λέξη ενός κειμένου, μεταφέρεται στο ΣΠ όπου έχει
στη διάθεσή του την πλήρη αποδελτίωση του συγκεκριμένου τύπου σε όλα τα κείμενα του
ανθολογίου. Ο ΣΠ προσφέρεται για διερευνητικού τύπου δραστηριότητες σε συντακτικό,
σημασιολογικό και ερμηνευτικό επίπεδο (μαθητές) αλλά και ως πλούσια δεξαμενή
άντλησης παραδειγμάτων για τη διδασκαλία (εκπαιδευτικός)

Βρισκόμαστε στην ενότητα 2.1.16-2.1.32 των Ελληνικών του Ξενοφώντα (http://www.greek-
language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/anthology/content.html?t=391).
Εντοπίζετε τους λεξικούς τύπους «προσείλοντο», «ἀνήγοντο», «ἡγεῖτο», «αἱροῦσι»,
«ἐπιτηδείων». Κάνοντας διπλό κλικ στις λέξεις, μεταφέρεστε στο συμφραστικό πίνακα
λέξεων. Αφού περιηγηθείτε λίγο στο περιβάλλον του συμφραστικού πίνακα, κάνοντας κλικ
στις αντίστοιχες εγγραφές (για να δείτε τα ευρύτερα συμφραζόμενα της λέξης),
συμπληρώστε τον ακόλουθο πίνακα γλωσσικών σχολίων, όπως στο παράδειγμα:
Γλωσσικά σχόλια
προσείλοντο Αορ. Β΄ του ρ. προσαιροῦμαι + 2 αιτιατ. =
ἀνήγοντο
ἡγεῖτο
αἱροῦσι
ἐπιτηδείων
Βρίσκεστε στο περιβάλλον του συμφραστικού πίνακα (http://www.greek-
language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/concordance/index.html).
Θα χρησιμοποιήσετε τώρα το εργαλείο αυτό για να δημιουργήσετε έναν λεξιλογικό πίνακα
με σύνθετα ρήματα του «πλέω». Πληκτρολογώντας το θέμα %πλε%, θα δείτε να
εμφανίζονται πολλές εγγραφές. Επιλέξτε δέκα από αυτές και συμπληρώστε τον ακόλουθο
πίνακα, όπως στο παράδειγμα:
Ρηματικός τύπος παράδειγμα
ἀποπλέοντες (ἀποπλέω) οἱ δὲ Κορίνθιοι ἀποπλέοντες ἐπ’ οἴκου Ἀνακτόριον, ὅ ἐστιν ἐπὶ
τῷ στόματι τοῦ Ἀμπρακικοῦ κόλπου, εἷλον ἀπάτῃ = Κατά τον
πλουν της επιστροφής, οι Κορίνθιοι κατέλαβαν δι' απάτης το
Ανακτόριον, το οποίον, κείμενον κατά την είσοδον του
Αμπρακικού κόλπου
Ανάλογη δραστηριότητα μπορεί να γίνει με το θέμα ναυ%.

Βρισκόμαστε στα «Σώματα κειμένων» της Πύλης (http://www.greek-
language.gr/greekLang/ancient_greek/tools/corpora/index.html). Κάντε κλικ στην ενότητα
«3. Συμφραστικός Πίνακας Λέξεων του Ανθολογίου Αττικής Πεζογραφίας». Στον πίνακα
αναζήτησης πληκτρολογήστε όπως και στη συνέχεια πατήστε «Βρες». Μεταφέρεστε έτσι
στις εγγραφές του ΣΠ για τη λέξη «όπως». Έχετε, επίσης, τη δυνατότητα, κάνοντας κλικ
πάνω στο όνομα κάθε συγγραφέα (που εμφανίζεται στο αριστερό μέρος) να μεταφερθείτε
στο περιβάλλον του ανθολογίου, στο αντίστοιχο κείμενο. Οι μαθητές μπορούν να
μελετήσουν τη συντακτική και σημασιολογική συμπεριφορά της λέξης, εμπλεκόμενοι σε
ερευνητικού και ανακαλυπτικού τύπου δραστηριότητες και στη συνέχεια να διατυπώσουν
το συντακτικό κανόνα με επαγωγικό τρόπο.
Ας υποθέσουμε ότι θέλετε να διδάξετε το λεξιλογικό πίνακα (βλ. παρακάτω) και θέλετε να
εμπλέξετε τους μαθητές σας σε λεξιλογικές δραστηριότητες ερευνητικού τύπου.
Προσπαθήστε να σχεδιάσετε τέτοιες δραστηριότητες, αξιοποιώντας το συμφραστικό
πίνακα καθώς και τα ηλεκτρονικά λεξικά.

Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου, σ. 84.
ΙΙ. Λογοτεχνία
α) Συμφραστικός πίνακας λέξεων του ποιητικού έργου του Γ. Σεφέρη: Πρόκειται για ένα
εργαλείο που παρέχει η Πύλη για τη λεξιλογική, μορφολογική, σημασιολογική, υφολογική
και θεματική μελέτη της σεφερικής ποίησης. Ακολουθώντας τη διαδρομή: «Νεοελληνική
Λογοτεχνία» → «Εργαλεία» → «ΣΠΛ: ποιητικό έργο Σεφέρη» (εναλλακτικά:
http://www.greek-language.gr/greekLang/literature/tools/concordance/seferis/index.html),
βρισκόμαστε στο περιβάλλον του ΣΠΛ του ποιητικού έργου του Σεφέρη. Ας δούμε κάποιες
σχετικές προτάσεις.

Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του ποιήματος Τελευταίος σταθμός (Β΄ Λυκείου) θέλουμε να
εμπλέξουμε τους μαθητές μας σε ερευνητικού τύπου δραστηριότητες. Θέτουμε ως
υπόθεση εργασίας τη δημιουργία μιας ποιητικής ανθολογίας με θέμα την ποίηση∙
ποιήματα, δηλαδή, του Σεφέρη που αποτελούν σχόλια για την τέχνη της ποίησης. Με τις
κατάλληλες αναγνωστικές οδηγίες οι μαθητές, εκτός από τη συγκέντρωση των ποιημάτων,
μπορούν να σχολιάσουν τις απόψεις του ποιητή για την ποιητική τέχνη.
Τελευταίος σταθµός
Λίγες οι νύχτες µε φεγγάρι που µ' αρέσαν.
Τ' αλφαβητάρι των άστρων που συλλαβίζεις
όπως το φέρει ο κόπος της τελειωµένης µέρας
και βγάζεις άλλα νοήµατα κι άλλες ελπίδες,
πιο καθαρά µπορείς να το διαβάσεις.
Τώρα που κάθοµαι άνεργος και λογαριάζω
λίγα φεγγάρια απόµειναν στη µνήµη·
νησιά, χρώµα θλιµµένης Παναγίας, αργά στη χάση
ή φεγγαρόφωτα σε πολιτείες του βοριά ρίχνοντας κάποτε
σε ταραγµένους δρόµους ποταµούς και µέλη ανθρώπων
βαριά µια νάρκη.
Κι όµως χτες βράδυ εδώ, σε τούτη τη στερνή µας σκάλα
όπου προσµένουµε την ώρα της επιστροφής µας να χαράξει
σαν ένα χρέος παλιό, µονέδα που έµεινε για χρόνια
στην κάσα ενός φιλάργυρου, και τέλος
ήρθε η στιγµή της πλερωµής κι ακούγονται
νοµίσµατα να πέφτουν πάνω στο τραπέζι·
σε τούτο το τυρρηνικό χωριό, πίσω από τη θάλασσα του Σαλέρνο
πίσω από τα λιµάνια του γυρισµού, στην άκρη
µιας φθινοπωρινής µπόρας, το φεγγάρι
ξεπέρασε τα σύννεφα, και γίναν
τα σπίτια στην αντίπερα πλαγιά από σµάλτο.
Σιωπές αγαπηµένες της σελήνης.
Είναι κι αυτός ένας ειρµός της σκέψης, ένας τρόπος
ν' αρχίσεις να µιλάς για πράγµατα που οµολογείς
δύσκολα, σε ώρες όπου δε βαστάς, σε φίλο
που ξέφυγε κρυφά και φέρνει
µαντάτα από το σπίτι κι από τους συντρόφους,
και βιάζεσαι ν' ανοίξεις τη καρδιά σου
µη σε προλάβει η ξενιτιά και τον αλλάξει.
Ερχόµαστε απ' την Αραπιά, την Αίγυπτο την Παλαιστίνη τη Συρία·
το κρατίδιο
της Κοµµαγηνής που 'σβησε σαν το µικρό λυχνάρι
πολλές φορές γυρίζει στο µυαλό µας,
και πολιτείες µεγάλες που έζησαν χιλιάδες χρόνια
κι έπειτα απόµειναν τόπος βοσκής για τις γκαµούζες
χωράφια για ζαχαροκάλαµα και καλαµπόκια.
Ερχόµαστε απ' την άµµο της έρηµος απ' τις θάλασσες του Πρωτέα,
ψυχές µαραγκιασµένες από δηµόσιες αµαρτίες,
καθένας κι ένα αξίωµα σαν το πουλί µες στο κλουβί του.
Το βροχερό φθινόπωρο σ' αυτή τη γούβα
κακοφορµίζει την πληγή του καθενός µας
ή αυτό που θα 'λεγες αλλιώς, νέµεση µοίρα

ή µοναχά κακές συνήθειες, δόλο και απάτη,
ή ακόµη ιδιοτέλεια να καρπωθείς το αίµα των άλλων.
Εύκολα τρίβεται ο άνθρωπος µες στους πολέµους·
ο άνθρωπος είναι µαλακός, ένα δεµάτι χόρτο·
χείλια και δάχτυλα που λαχταρούν ένα άσπρο στήθος
µάτια που µισοκλείνουν στο λαµπύρισµα της µέρας
και πόδια που θα τρέχανε, κι ας είναι τόσο κουρασµένα,
στο παραµικρό σφύριγµα του κέρδους.
Ο άνθρωπος είναι µαλακός και διψασµένος σαν το χόρτο,
άπληστος σαν το χόρτο, ρίζες τα νεύρα του κι απλώνουν·
σαν έρθει ο θέρος
προτιµά να σφυρίξουν τα δρεπάνια στ' άλλο χωράφι·
σαν έρθει ο θέρος
άλλοι φωνάζουνε για να ξορκίσουν το δαιµονικό
άλλοι µπερδεύουνται µες στ' αγαθά τους, άλλοι ρητορεύουν.
Αλλά τα ξόρκια τ' αγαθά τις ρητορείες,
σαν είναι οι ζωντανοί µακριά, τι θα τα κάνεις;
Μήπως ο άνθρωπος είναι άλλο πράγµα;
Μην είναι αυτό που µεταδίνει τη ζωή;
Καιρός του σπείρειν, καιρός του θερίζειν.
Πάλι τα ίδια και τα ίδια, θα µου πεις, φίλε.
Όµως τη σκέψη του πρόσφυγα τη σκέψη του αιχµάλωτου τη σκέψη
του ανθρώπου σαν κατάντησε κι αυτός πραµάτεια
δοκίµασε να την αλλάξεις, δεν µπορείς.
Ίσως και να 'θελε να µείνει βασιλιάς ανθρωποφάγων
ξοδεύοντας δυνάµεις που κανείς δεν αγοράζει,
να σεργιανά µέσα σε κάµπους αγαπάνθων
ν' ακούει τα τουµπελέκια κάτω απ' το δέντρο του µπαµπού,
καθώς χορεύουν οι αυλικοί µε τερατώδεις προσωπίδες.
Όµως ο τόπος που τον πελεκούν και που τον καίνε σαν το πεύκο, και τον βλέπεις
είτε στο σκοτεινό βαγόνι, χωρίς νερό, σπασµένα τζάµια, νύχτες και νύχτες
είτε στο πυρωµένο πλοίο που θα βουλιάξει καθώς το δείχνουν οι στατιστικές,
ετούτα ρίζωσαν µες στο µυαλό και δεν αλλάζουν
ετούτα φύτεψαν εικόνες ίδιες µε τα δέντρα εκείνα
που ρίχνουν τα κλωνάρια τους µες στα παρθένα δάση
κι αυτά καρφώνουνται στο χώµα και ξαναφυτρώνουν·
ρίχνουν κλωνάρια και ξαναφυτρώνουν δρασκελώντας
λεύγες και λεύγες·
ένα παρθένο δάσος σκοτωµένων φίλων το µυαλό µας.
Κι α σου µιλώ µε παραµύθια και παραβολές
είναι γιατί τ' ακούς γλυκότερα, κι η φρίκη
δεν κουβεντιάζεται γιατί είναι ζωντανή
γιατί είναι αµίλητη και προχωράει·
στάζει τη µέρα, στάζει στον ύπνο
µνησιπήµων πόνος.
Να µιλήσω για ήρωες να µιλήσω για ήρωες: ο Μιχάλης
που έφυγε µ' ανοιχτές πληγές απ' το νοσοκοµείο
ίσως µιλούσε για ήρωες όταν, τη νύχτα εκείνη
που έσερνε το ποδάρι του µες στη συσκοτισµένη πολιτεία,
ούρλιαζε ψηλαφώντας τον πόνο µας· "Στα σκοτεινά
πηγαίνουµε, στα σκοτεινά προχωρούµε ..."
Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά.
Λίγες οι νύχτες µε φεγγάρι που µ' αρέσουν.
Cava dei Tirreni, 5 Οκτωβρίου '44

Στο πεδίο αναζήτησης μπορούν να πληκτρολογήσουν λέξεις όπως: «λόγια», «παραμύθι»,
«τραγούδι», «ποιητής», «τέχνη» «στίχο-στίχους». Στη συνέχεια θα πρέπει να διαβάσουν τα
ποιήματα και να επιλέξουν αυτά που ανταποκρίνονται στο κριτήριο της ανθολόγησης.
Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του ποιήματος Πάνω σ’ έναν ξένο στίχο (Β΄ Λυκείου) θέλουμε
να εμπλέξουμε τους μαθητές μας σε ερευνητικού τύπου δραστηριότητες. Θέτουμε ως
υπόθεση εργασίας τη δημιουργία ενός αφιερωματικού τεύχους για την παρουσία της
θάλασσας στη σεφερική ποίηση. Οι μαθητές, χωρισμένοι σε ομάδες, επιχειρούν μια
θεματική, λεξιλογική και υφολογική διερεύνηση.
Πάνω σ' έναν ξένο στίχο
Χριστούγεννα 1931
Ευτυχισµένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα.
Ευτυχισµένος αν στο ξεκίνηµα, ένιωθε γερή την αρµατωσιά µιας αγάπης, απλωµένη µέσα στο κορµί
του, σαν τις φλέβες όπου βουίζει το αίµα.
Μιας αγάπης µε ακατέλυτο ρυθµό, ακατανίκητης σαν τη µουσική και παντοτινής
γιατί γεννήθηκε όταν γεννηθήκαµε και σαν πεθαίνουµε, αν πεθαίνει, δεν το ξέρουµε ούτε εµείς ούτε
άλλος κανείς.
Παρακαλώ το θεό να µε συντρέξει να πω, σε µια στιγµή µεγάλης ευδαιµονίας, ποια είναι αυτή η
αγάπη·
κάθοµαι κάποτε τριγυρισµένος από την ξενιτιά, κι ακούω το µακρινό βούισµά της, σαν τον αχό της
θάλασσας που έσµιξε µε το ανεξήγητο δρολάπι.
Και παρουσιάζεται µπροστά µου, πάλι και πάλι, το φάντασµα του Οδυσσέα, µε µάτια κοκκινισµένα
από του κυµάτου την αρµύρα
κι από το µεστωµένο πόθο να ξαναδεί τον καπνό που βγαίνει από τη ζεστασιά του σπιτιού του και το
σκυλί του που γέρασε προσµένοντας στη θύρα.
Στέκεται µεγάλος, ψιθυρίζοντας ανάµεσα στ' ασπρισµένα του γένια, λόγια της γλώσσας µας, όπως τη
µιλούσαν πριν τρεις χιλιάδες χρόνια.
Απλώνει µια παλάµη ροζιασµένη από τα σκοινιά και το δοιάκι, µε δέρµα δουλεµένο από το ξεροβόρι
από την κάψα κι από τα χιόνια.
Θα 'λεγες πως θέλει να διώξει τον υπεράνθρωπο Κύκλωπα που βλέπει µ' ένα µάτι, τις Σειρήνες που
σαν τις ακούσεις ξεχνάς, τη Σκύλλα και τη Χάρυβδη απ' ανάµεσό µας·
τόσα περίπλοκα τέρατα, που δε µας αφήνουν να στοχαστούµε πως ήταν κι αυτός ένας άνθρωπος που
πάλεψε µέσα στον κόσµο, µε την ψυχή και µε το σώµα.
Είναι ο µεγάλος Οδυσσέας· εκείνος που είπε να γίνει το ξύλινο άλογο και οι Αχαιοί κερδίσανε την
Τροία.
Φαντάζοµαι πως έρχεται να µ' αρµηνέψει πώς να φτιάξω κι εγώ ένα ξύλινο άλογο για να κερδίσω τη
δική µου Τροία.
Γιατί µιλά ταπεινά και µε γαλήνη, χωρίς προσπάθεια, λες µε γνωρίζει σαν πατέρας
είτε σαν κάτι γέρους θαλασσινούς, που ακουµπισµένοι στα δίχτυα τους, την ώρα που χειµώνιαζε και
θύµωνε ο αγέρας,
µου λέγανε, στα παιδικά µου χρόνια, το τραγούδι του Ερωτόκριτου, µε τα δάκρυα στα µάτια·

τότες που τρόµαζα µέσα στον ύπνο µου ακούγοντας την αντίδικη µοίρα της Αρετής να κατεβαίνει τα
µαρµαρένια σκαλοπάτια.
Μου λέει το δύσκολο πόνο να νιώθεις τα πανιά του καραβιού σου φουσκωµένα από τη θύµηση και την
ψυχή σου να γίνεται τιµόνι.
Και να 'σαι µόνος, σκοτεινός µέσα στη νύχτα και ακυβέρνητος σαν τ' άχερο στ' αλώνι.
Την πίκρα να βλέπεις τους συντρόφους σου καταποντισµένους µέσα στα στοιχεία, σκορπισµένους:
έναν-έναν.
Και πόσο παράξενα αντρειεύεσαι µιλώντας µε τους πεθαµένους, όταν δε φτάνουν πια οι ζωντανοί που
σου αποµέναν.
Μιλά ... βλέπω ακόµη τα χέρια του που ξέραν να δοκιµάσουν αν ήταν καλά σκαλισµένη στην πλώρη η
γοργόνα
να µου χαρίζουν την ακύµαντη γαλάζια θάλασσα µέσα στην καρδιά του χειµώνα.
Η ομάδα που ασχολείται με τη λεξιλογική διερεύνηση, μελετώντας το λημματολόγιο
(«πληροφορίες» → «λημματολόγιο») μπορεί να συγκεντρώσει λέξεις που ανήκουν στην
οικογένεια «θάλασσα» (ουσιαστικά, επίθετα, ρήματα κτλ.) ή λέξεις που παραπέμπουν
έμμεσα στη θάλασσα (λ.χ., καράβι, αλάτι, ακρογιαλιά κτλ.). Τελικό προϊόν είναι η
δημιουργία ενός λεξικού με λήμματα τις συγκεκριμένες λέξεις. Κάθε λήμμα συμπληρώνεται
από στίχους – συμφραζόμενα στο πλαίσιο των οποίων εντάσσονται οι λέξεις αυτές, ώστε να
φανεί και το σημασιολογικό τους εύρος. Επίσης, η ομάδα αυτή απαντά στο ερώτημα «πόσο
συχνή είναι η παρουσία λέξεων μέσα στο σεφερικό έργο που αναφέρονται στη θάλασσα;»
Η ομάδα που ασχολείται με την υφολογική διερεύνηση μελετά το επίπεδο χρήσης των
λέξεων αυτών (μεταφορικό, κυριολεκτικό) την προέλευσή τους (λόγιες, λαϊκές, ιδιωματικές
κτλ.) και συγκεντρώνει εικόνες, μεταφορές, παρομοιώσεις κτλ. που αναφέρονται στη
θάλασσα. Τελικό προϊόν είναι ένα σχολιασμένο απάνθισμα εικόνων, μεταφορών,
παρομοιώσεων, λεκτικών συνόλων που αναφέρονται στη θάλασσα.
Η ομάδα που ασχολείται με τη θεματική διερεύνηση μελετά τις αναπαραστάσεις της
θάλασσας στη σεφερική ποίηση. Προσπαθεί να διερευνήσει ερωτήματα όπως: α) αποτελεί
η θάλασσα θεματικό μοτίβο; β) Με ποια άλλα μοτίβα-θέματα συμπλέκεται το θέμα της
θάλασσας; γ) ποια είναι η σημασία του θαλασσινού τοπίου στην εικονογραφία ειδικά και
στη σεφερική ποίηση γενικότερα; Τελικό προϊόν ένα σχολιασμένο λεύκωμα με θέμα τη
σεφερική θαλασσογραφία.
Βιβλιογραφία
Γεωργακοπούλου, Α. & Γούτσος, Δ. (1999) Κείμενο και επικοινωνία, Ελληνικά Γράμματα,
Αθήνα.
Γιάννου, Τ. (2008): Ηλεκτρονικοί συμφραστικοί πίνακες λέξεων σε λογοτεχνικά έργα: Ένα
παράδειγμα διδακτικής αξιοποίησης. Στο Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των
εκπαιδευτικών – Τεύχος 3 (κλ. ΠΕ02). ΕΑΙΤΥ – Τομέας Επιμόρφωσης και Κατάρτισης, σς.
221-228.

Γούτσος, Δ. (2003): Σώμα Ελληνικών Κειμένων: Σχεδιασμός και υλοποίηση. Στα Πρακτικά
του 6ου Διεθνούς Συνεδρίου Ελληνικής Γλωσσολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης, 18-21
Σεπτεμβρίου 2003.
Κουτσογιάννης, Δ. (2008): Η διδακτική αξιοποίηση των ηλεκτρονικών λεξικών για την
απόκτηση γνώσεων για τη γλώσσα. Στο Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των
204-214.
Γιάννου, Τ. (2008): Ηλεκτρονικοί συμφραστικοί πίνακες λέξεων σε λογοτεχνικά έργα: Ένα
παράδειγμα διδακτικής αξιοποίησης. Στο Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των
221-228.
Τσάφος, Β (2004): Η διδασκαλία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και γλώσσας. Για μια
εναλλακτική μαθητεία στον αρχαίο κόσμο. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Anoixta logismika - pyli el gl

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (18)

Viewers also liked

Viewers also liked (12)

Similar to Anoixta logismika - pyli el gl

Similar to Anoixta logismika - pyli el gl (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (10)

Anoixta logismika - pyli el gl