1. L TEX 2ε-ийн гарын авлага
A
A
буюу LTEX 2ε -г 141 минутад
Тобиас Оетикер
Хьюберт Партл, Ирэн Хина, Элизабет Шлегл
Хувилбар 4.26, 2008 оны 09-р сарын 25
Орчуулсан: Доржготовын Батм нх

2. ii
Зохиогчийн эрх ©1995-2005 Тобиас Оетикер (Tobias Oetiker) болон Хамт-
рагчид. Зохиогчийн эрх хуулиар хамгаалагдсан.
Энэх гарын авлага нь Нээлттэй Программ хангамжийн Сан (Free Software
Foundation)-аас гаргасан GNU Олон Нийтийн Лиценз (GNU General Public
License; 2 болон т нээс хойших хувилбар)-ийн дагуу хуулбарлагдан тарааг-
дах буюу засварлагдах боломжтой нээлттэй эх юм.
Энэх гарын авлага нь уншигчдад хэрэг болох днээс, ХУДАЛДАА-
НЫ буюу ТОДОРХОЙ АШИГ СОНИРХОЛД НИЙЦ ЛСЭН БАТАЛГААГ
Г ХГ ЙГЭЭР тараагдана. GNU Олон Нийтийн Лицензтэй танилцаж дэлгэ-
рэнг й мэдээллийг авна уу.
Танд уг гарын авлага GNU Олон Нийтийн Лицензийн хуулбарын хамтаар
очсон байх учиртай; хэрэв хуулбар дагалдаж очоог й бол Нээлттэй Программ
хангамжийн Сан (Free Software Foundation, Inc., 675 Mass Ave, Cambridge, MA
02139, USA)-д хандахыг з вл ж байна.

3. Талархал
Уг гарын авлагыг бэлтгэхдээ доорх х м сийн герман хэл дээр бэлтгэсэн
L TEX 2.09-ийн Австри гарын авлагыг эх болгон ашиглав:
A
Хьюберт Партл (Hubert Partl) <partl@mail.boku.ac.at>
Байгалийн Баялаг т ний Ашиглалтын Шинжлэх Ухааны Их
Сургуулийн мэдээллийн технологийн алба, Вена
Ирэн Хина (Irene Hyna) <Irene.Hyna@bmwf.ac.at>
Шинжлэх ухаан судалгааны яам, Вена
Элизабет Шлегл (Elisabeth Schlegl) <эмэйлг й>
Грац хотод
Герман хэл дээрх уг эхийн, Йорг Кнаппены (J¨rg Knappen) L TEX 2ε -д
o A
зориулж шинэчлэн засварласан хувилбарыг CTAN://info/lshort/german
хаягаас татаж авч болно

4. iv Талархал
Дараах хувь х м сийн санал з вл г , залруулга болон баримт мате-
риалын тус дэмээр энэх гарын авлага сайжирсаар одоогийн т вшинд
х рээд байгааг тэмдэглэхэд таатай байна. Гарын авлагад илэрч болох
алдаа б рийг зохиогч надтай, харин тэдгээрийн залруулга б рийг доорх
х м стэй холбон ойлгох хэрэгтэй.
Rosemary Bailey, Marc Bevand, Friedemann Brauer, Barbara Beeton, Jan Busa,
Markus Br¨hwiler, Pietro Braione, David Carlisle, Jos´ Carlos Santos,
u e
Neil Carter, Mike Chapman, Pierre Chardaire, Christopher Chin, Carl Cerecke,
Chris McCormack, Wim van Dam, Jan Dittberner, Michael John Downes,
Matthias Dreier, David Dureisseix, Elliot, Hans Ehrbar, Daniel Flipo, David Frey,
Hans Fugal, Robin Fairbairns, J¨rg Fischer, Erik Frisk, Mic Milic Frederickx,
o
Frank, Kasper B. Graversen, Arlo Griffiths, Alexandre Guimond, Andy Goth,
Cyril Goutte, Greg Gamble, Frank Fischli, Morten Høgholm, Neil Hammond,
Rasmus Borup Hansen, Joseph Hilferty, Bj¨rn Hvittfeldt, Martien Hulsen,
o
Werner Icking, Jakob, Eric Jacoboni, Alan Jeffrey, Byron Jones, David Jones,
Johannes-Maria Kaltenbach, Michael Koundouros, Andrzej Kawalec,
Sander de Kievit, Alain Kessi, Christian Kern, Tobias Klauser, J¨rg Knappen,
o
Kjetil Kjernsmo, Maik Lehradt, R´mi Letot, Flori Lambrechts, Axel Liljencrantz,
e
Johan Lundberg, Alexander Mai, Hendrik Maryns, Martin Maechler,
Aleksandar S Milosevic, Henrik Mitsch, Claus Malten, Kevin Van Maren,
Richard Nagy, Philipp Nagele, Lenimar Nunes de Andrade, Manuel Oetiker,
Urs Oswald, Lan Thuy Pham, Martin Pfister, Demerson Andre Polli,
Nikos Pothitos, Maksym Polyakov Hubert Partl, John Refling, Mike Ressler,
Brian Ripley, Young U. Ryu, Bernd Rosenlecher, Kurt Rosenfeld, Chris Rowley,
Risto Saarelma, Hanspeter Schmid, Craig Schlenter, Gilles Schintgen,
Baron Schwartz, Christopher Sawtell, Miles Spielberg, Matthieu Stigler,
Geoffrey Swindale, Laszlo Szathmary, Boris Tobotras, Josef Tkadlec, Scott Veirs,
Didier Verna, Fabian Wernli, Carl-Gustav Werner, David Woodhouse, Chris York,
Fritz Zaucker, Rick Zaccone, болон Mikhail Zotov.

5. мн х г
L TEX [1] бол энгийн захидлаас ном х ртэлх т р л б рийн шинжлэх
A
ухаан математикийн эхийг хэвлэлийн нд р т вшинд бэлтгэхэд зориу-
лагдсан, TEX [2] системийн горимоор ажилладаг хэвлэлийн эх бэлтгэх
систем юм.
Энэх гарын авлагыг судалснаар L TEX 2ε т ний ажиллагааг мэ-
A
дэж авах болно. [1, 3] номуудад L TE
A X системийн талаар дэлгэрэнг й
тайлбарласан байгаа.
Энэх гарын авлагад орсон нийт 6 б лгийг товч дурдвал:
Б лэг 1: L TEX 2ε баримтын ндсэн б тцийг тайлбарлаж, L TEX-ийн т -
A A
хээс цухасхан дурдана. Ингэснээр уншигч L TE
A X системийн ажил-
лагааны талаар ер нхий ойлголттой болно.
Б лэг 2: Эх бэлтгэх талаар дэлгэрэнг й судалж, L TEX системийн нд-
A
сэн тушаалууд болон х рээлл дтэй танилцсанаар баримтыг анх-
лан боловсруулж сурах болно.
Б лэг 3: L TEX дээр томьёог хэрхэн бэлтгэх талаар тайлбарлан т ний
A
ндсэн чадавхыг жишээгээр харуулна. Б лгийн т гсг лд L TEX-
A
д хэрэглэгддэг математикийн б хий л тэмдэгт дийг х снэгтээр
з лнэ.
Б лэг 4: Товъёг, нэрсийн хэлхээ сгэх болон EPS т рлийн зургийг
хэрхэн оруулах тухай тайлбарлаж, pdfL TEX ашиглан PDF баримт
A
боловсруулах талаар болон зарим нэг хэрэгтэй нэмэлт багцуудыг
танилцуулах болно.
Б лэг 5: Зургийг бэлэн зургийн программ ашиглаж зурах бус харин
L TEX ашиглан хэрхэн зурах талаар г лнэ.
A
Б лэг 6: L TEX дээр бэлтгэсэн баримтын ердийн загварыг, хэрэглэг-
A
чийн чадвараас хамаарч сайхан/муухай болгон гажуудуулж болох
эрсдэлтэй алхмуудыг хийж з лэх болно.

6. vi мн х г
Гарын авлага маань тийм ч зузаан биш б г д жишээ б рд олж авбал
зохих мэдлэг агуулагдаж байгаа учраас б лэг б рийг дарааллын дагуу
шимтэн уншихыг з вл ж байна.
L TEX нь PC болон Mac компьютер дээр UNIX болон VMS систем дэд
A
ажилладаг ба ихэнх их дээд сургуулиудын компьютерын т в дэд ашиг-
лагдсаар байгаа билээ. L TEX системийг суулгах талаар Local Guide [5]
A
товхимолд тодорхой дурдсан б г д хэрэв нд ямар нэг эргэлзээтэй
з йл гарвал уг товхимлыг гс н х ндээ хандах хэрэгтэй юм. Гэхдээ энэ-
х гарын авлага нь L TEX системийг компьютерт хэрхэн суулгах тухай
A
бус харин т нийг ашиглаж хэрхэн эх бэлтгэх тухай юм.
L TEX-тэй холбогдолтой р бусад материалуудтай танилцахыг х свэл
A
CTAN (Comprehensive TEX Archive Network) сайтын http://www.ctan.org
хаяг уруу хандах буюу т ний ftp архив уруу ftp://www.ctan.org болон
т ний бусад тусгал сайтууд (mirror sites) уруу тус тус хандах боломж-
той.
Энэх гарын авлагад, татаж авах программ хангамж, баримтуудын
хаягийг заахдаа дэлгэрэнг й хаягийг товчлон CTAN: гэж бичээд т ний
араас зохих замыг бичсэн байгаа.
L TEX суулгахын мн т ний, рийн компьютерын йлдлийн сис-
A
темд тохирох хувилбарыг CTAN://systems хаягаас сонгож авна уу.
Гарын авлагад орсон тайлбаруудыг L TEX суралцагчдад ил ойлгомж-
A
той болгох днээс сайжруулан засах санал б рийг би х лээн авахдаа
таатай байх болно.
Тобиас Оетикер (Tobias Oetiker) <tobi@oetiker.ch>
OETIKER+PARTNER AG
Aarweg 15
4600 Olten
Switzerland
Энэ гарын авлагын с лийн хувилбарыг татаж авах хаяг нь
CTAN://info/lshort

7. Гарчиг
Талархал iii
мн х г v
1 Мэдвэл зохих з йлс 1
1.1 Нэршил . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.1.1 TEX . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.1.2 L TEX . . . . . . . . . . . .
A . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2 ндэслэл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2.1 Зохиогч, номын дизайнер, сэг р гч . . . . . . . . . 2
1.2.2 Зохиомж . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.2.3 Давуу болон сул талууд . . . . . . . . . . . . . . . . 3
1.3 L TEX оролтын файлууд . . . . .
A . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.3.1 Сул зай . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
1.3.2 Тусгай тэмдэгт д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.3.3 L TEX тушаалууд . . . . .
A . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.3.4 Тайлбарууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1.4 Оролтын файлын б тэц . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.5 Файл боловсруулах тушаалууд . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.6 Баримтын зохиомж . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.6.1 Баримтын т рл д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.6.2 Багцууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.6.3 Хуудасны загварууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.7 Файлууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
1.8 Томоохон баримтууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2 Эх бэлтгэх 17
2.1 Эх ба хэлний б тэц . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.2 М р таслах ба хуудас шилжих . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.2.1 З йлийг тохируулах . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.2.2 гийг еэр таслах . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
2.3 Т л ний нийлмэл тэмдэгт д . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.4 Тусгай тэмдэгт болон тэмдг д . . . . . . . . . . . . . . . . 21

8. viii Гарчиг
2.4.1 Хашилт . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.4.2 Урт богино зурааснууд . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
2.4.3 Долгионтой зураас (∼) . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.4.4 Градусын тэмдэг (◦) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.4.5 Евро м нг н тэмдэг (e) . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.4.6 Цуваа цэг (. . . ) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.4.7 Нийлмэл сг д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.4.8 рг лт болон тусгай тэмдэгт д . . . . . . . . . . . 24
2.5 Олон хэлний дэмжлэг . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.5.1 Португали хэлний дэмжлэг . . . . . . . . . . . . . . 27
2.5.2 Франц хэлний дэмжлэг . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.5.3 Герман хэлний дэмжлэг . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.5.4 Солонгос хэлний дэмжлэг . . . . . . . . . . . . . . . 29
2.5.5 Грек хэлний дэмжлэг . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
2.5.6 Кирилл сгийн дэмжлэг . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.5.7 Монгол хэлний дэмжлэг . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.6 г хоорондын зай . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
2.7 Гарчиг, б лэг, дэд б лг д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
2.8 Холбох заагчид . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
2.9 З лт д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2.10 Онцолсон гс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
2.11 Х рээлл д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.11.1 Жагсаалт, тоочилт ба тайлбаржуулалт . . . . . . . 39
2.11.2 З н, баруун тийш жигдлэх ба голуулах . . . . . . . 40
2.11.3 Ишлэл болон ш лэг . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
2.11.4 Удиртгал (абстракт) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.11.5 сэгчлэн буулгах . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
2.11.6 Х снэгт . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.12 Х в гч биет д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
2.13 Хамгаалбал зохих эмзэг тушаалууд . . . . . . . . . . . . . . 48
3 Математикийн томьёо бэлтгэх 49
3.1 AMS-L TEX б рдэл . . . . . . . . .
A . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.2 Дан томьёонууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
3.2.1 Математик горим . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
3.3 Математикийн томьёоны б рэлд лбэр . . . . . . . . . . . . 52
3.4 Босоо жигдлэлт . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.4.1 Томьёог таслах . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.4.2 Х снэгт болон матрицууд . . . . . . . . . . . . . . . 57
3.5 Математик горим дахь зай . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
3.5.1 л зэгдэгч . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3.6 Математик фонт сонголт . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3.6.1 Тод тэмдг д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
3.7 Теорем, Лемм д, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

9. Гарчиг ix
3.8 Математикийн тэмдг д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
4 Нэмэлт боломжууд 71
4.1 Encapsulated PostScript зураг оруулах . . . . . . . . . . . 71
4.2 Номз й . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
4.3 Товъёг сгэх . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75
4.4 З йлчлэлийг тохируулах . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
4.5 Verbatim багц . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4.6 Нэмэлт багц суулгах . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
4.7 pdfL TEX-тэй ажиллах . . . . . . . . . . . . . . . .
A . . . . . 79
4.7.1 Вебд зориулсан PDF баримтууд . . . . . . . . . . . . 80
4.7.2 Фонтууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
4.7.3 Зураг оруулах . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
4.7.4 Гипертекст холбоосууд . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
4.7.5 Холбоост хамаатай асуудлууд . . . . . . . . . . . . . 85
4.7.6 Номын хавчуулгатай холбоотой асуудлууд . . . . . . 86
4.8 Илтгэл (presentation) бэлтгэх . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
5 Функцийн график байгуулах 91
5.1 Тойм . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
5.2 picture х рээлэл . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
5.2.1 ндсэн тушаалууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
5.2.2 Хэрчм д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
5.2.3 Векторууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
5.2.4 Тойргууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
5.2.5 Текст ба томьёонууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
5.2.6 multiput ба linethickness . . . . . . . . . . . . . 97
5.2.7 Зууван д рс д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
5.2.8 Хавтасны зургийг давтан хэрэглэх . . . . . . . . . . 99
5.2.9 Безьегийн квадрат мурий . . . . . . . . . . . . . . . 100
5.2.10 Гинжин шугам . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101
5.2.11 Харьцангуйн тусгай онол дахь хурдавчлал . . . . . 102
5.3 TikZ & PGF график багц . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
A
6 L TEX-г тохируулах 105
6.1 Шинэ тушаал, х рээлэл ба багцууд . . . . . . . . . . . . . . 105
6.1.1 Шинэ тушаалууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
6.1.2 Шинэ х рээлл д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
6.1.3 Ил дэл зай . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
6.1.4 L TEX-ийн боловсруулах тушаал
A . . . . . . . . . . . . 108
6.1.5 Шинээр багц сгэх . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
6.2 Фонт ба т ний хэмжээ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
6.2.1 Фонт рчл х тушаалууд . . . . . . . . . . . . . . . . 109
6.2.2 Анхаарах з йлс . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112

10. x Гарчиг
6.2.3 З вл мж . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
6.3 Зай . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
6.3.1 М р хоорондын зай . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
6.3.2 Догол м рийн хэмжээ . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
6.3.3 Хэвтээ зай . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
6.3.4 Босоо зай . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
6.4 Хуудасны зохиомж . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116
6.5 Урттай холбоотой р бусад з йл д . . . . . . . . . . . . . 118
6.6 Хайрцгууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
6.7 Хэвтээ шугам . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121
A
A L TEX суулгах 123
A.1 Суулгах программууд . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
A.2 TEX-ийг Mac OS X-д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
A.2.1 Текст засварлагч . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
A.2.2 TEX тархац . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
A.2.3 PDFView ашиглах . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
A.3 TEX-ийг Windows-д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
A.3.1 TEX-г олж авах . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
A.3.2 L TEX засварлагч
A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
A.3.3 Зурагтай ажиллах . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
A.4 TEX-ийг Linux-д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
Номз й 127
Товъёг 129

11. Зургийн жагсаалт
1.1 L TEX файлын хялбар жишээ. . . . . . . . . . . . . . . . . .
A 7
1.2 Сэтг л дэх г ллийн жишээ. . . . . . . . . . . . . . . . . 8
4.1 fancyhdr тохиргооны жишээ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
4.2 beamer т рлийн жишээ код . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
6.1 Жишээ багц. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109
6.2 Хуудасны зохиомжийн хувьсагчууд. . . . . . . . . . . . . . 117

13. Х снэгтийн жагсаалт
1.1 Баримтын т рл д. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
1.2 Баримтын т рлийн т л в д. . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
1.3 L TEX-д дагалдах зарим багцууд. . .
A . . . . . . . . . . . . . 12
1.4 L TEX-ийн хуудасны бэлэн загварууд
A . . . . . . . . . . . . . 13
2.1 Евро тэмдг д . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
2.2 рг лт болон тусгай тэмдэгт д. . . . . . . . . . . . . . . . 24
2.3 Португали хэл дээрх баримтын эхлэл. . . . . . . . . . . . . 27
2.4 Франц хэлний тусгай тушаалууд. . . . . . . . . . . . . . . . 28
2.5 Герман хэлний тусгай тэмдэгт д. . . . . . . . . . . . . . . 29
2.6 Грек хэл дээрх баримтын эхлэл. . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.7 Грек хэлний тусгай тэмдэгт д. . . . . . . . . . . . . . . . . 32
2.8 Болгар, Орос, Украин . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
2.9 Х в лэн байрлуулах зарчим. . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
3.1 Математик горимын рг лт д. . . . . . . . . . . . . . . . . 63
3.2 Грек сг д. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
3.3 Бинар харьцаанууд. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
3.4 Бинар йлдл д. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
3.5 йлдлийн ТОМ тэмдг д. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.6 Сумнууд. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.7 Сумтай рг лт д. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
3.8 Хаалтууд. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
3.9 Том хаалтууд. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
3.10 Т р л б рийн тэмдг д. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
3.11 Математикийн бус тэмдг д. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
3.12 AMS хаалтууд. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3.13 AMS грек болон еврей сг д. . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3.14 Математикийн цагаан толгой. . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3.15 AMS бинар йлдл д. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
3.16 AMS бинар харьцаанууд. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
3.17 AMS сумнууд. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
3.18 AMS г йсгэл бинар харьцаа болон сумнууд. . . . . . . . . 70

14. xiv Х снэгтийн жагсаалт
3.19 AMS бусад тэмдг д. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
4.1 graphicx багцын сонголтууд. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72
4.2 Товъёгт т лх р г оруулах загвар. . . . . . . . . . . . . . . 75
6.1 Фонтууд. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
6.2 Фонтын хэмжээ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110
6.3 Баримтын стандарт т р л дэх сгийн бодит хэмжээ. . . . . 111
6.4 Математик фонт. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111
6.5 TEX-ийн уртын нэгж д. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115

15. Б лэг 1
Мэдвэл зохих з йлс
Энэ б лгийн эхний хэсэгт LTEX 2ε -ийн т х, т ний ажиллагааны ндсэн
A
зарчмыг товчхон дурдах б г д хоёрдугаар хэсэгт LTEX баримтын ндсэн
A
б тцийг танилцуулна. Ийнх энэ б лгээс LTEX-ийн ажиллах зарчмын та-
A
лаарх тойм мэдлэгийг авах болно.
1.1 Нэршил
1.1.1 TEX
Доналд Кнут (Donald E. Knuth) [2], 1977 онд хэвлэлд тоон технологи
нэвтэрч эхлэх ед уг технологиор хэвл лж байсан рийн ном товхим-
лын хэвлэлтийн чанарг й байдлыг рчл хийг х ссэнээр TEX-ийг бичиж
эхэлжээ. н дрийн бидний ашиглаж байгаа TEX анх 1982 онд гарсан
б г д 1989 онд бага зэрэг засвар хийгдэж 8-битийн тэмдэгтийг б рэн
дэмжих болсон байна. TEX нь аль ч компьютерт ажиллах чадвартай
ажиллагааны тогтвортой байдал болон бараг алдааг й бичигдсэн зэр-
гээрээ олонд алдаршсан билээ. Одоогийн хувилбар нь 3.141592 б г д
энэ нь π тоо х ртэл с х ёстой ажээ.
TEX нь Грекийн texnologia (технологи) гэдэг гнээс гаралтай б г д
нд X-г Грекээр “ch” буюу “chi” гэж дууддагийг баримталж Германы
“Ach” 1 Шотландын “Loch” гэсэн гсийн “ch” дуудлагаар дуудна гэвэл TEX
гэдгийг “Tech” буюу Монголоор “Тэх” гэж дуудна. TEX гэдгийг ASCII
тэмдэгтээр TeX гэж тэмдэглэнэ.
1
Герман хэлэнд “ch”-г хоёр янзаар дууддаг б г д зарим нь нийг “Pech” гэдгийн
з л н “ch”-ээр дуудах нь ил зохимжтой гэж здэг. Тэгвэл чухам аль нь з в болох
талаар Кнут Герман Wikipedia-д ингэж г лжээ: Х м с TEX гэдгийг р рсдийн-
х р янз б рээр дуудахыг буруутгах аргаг й. . . X-ийн мн a эгшиг бус e эгшиг
орсныг баримталж Герман хэлэнд нийг хатуу ch-ээр бус з л н ch-ээр дуудах нь
т гээмэл байна. Орос хэлэнд ‘tex’ нь ‘tyekh’ гэж дуудагддаг маш т гээмэл г юм.
Харин миний хувьд с лийн сгийг Грек дуудлагаар буюу ach болон Loch гэдгийн
хатуу ch-ээр дуудах нь ил зохистой гэж зэж байна.

16. 2 Мэдвэл зохих з йлс
1.1.2 A
L TEX
L TEX нь эхийг хэвлэлийн нд р т вшинд, мэргэжлийн бэлэн зохиомж
A
ашиглан бэлтгэн хэвлэх боломжийг олгодог. TEX системийн горимыг
ашиглаж Лесли Лампорт (Leslie Lamport) [1] анх L TEX системийг зо-
A
хиосон б г д одоогоор L TE
A X-ийг Франк Миттельбах (Frank Mittelbach)
ргэлжл лэн х гж лсээр байна.
L TEX-ийг “Lay-tech” буюу “Lah-tech” хэмээн дуудах ба ASCII тэмдэг-
A
тээр LaTeX гэж тэмдэглэх бол L TEX 2ε -ийг “Lay-tech two e” гэж дуудаж
A
LaTeX2e гэж тэмдэглэнэ.
1.2 ндэслэл
1.2.1 Зохиогч, номын дизайнер, сэг р гч
Зохиогч ном хэвл лэхээр гар бичмэлээ хэвлэлийн компанид г х д но-
мын дизайнерууд тэрх гар бичмэлд тохирохуйц хэвлэх зохиомжийг
(м рийн урт, сгийн хэмжээ, гарчгийн дээд доод зай, . . . ) гаргаж, ном
болгож хэрхэн бэлтгэх тухай зааварчилгыг гар бичмэл дээр тэмдэглээд
сэг р гчд д шилж лмэгц сэг р гчид тэмдэглэсэн зааврын дагуу
номыг бэлтгэж эхэлнэ.
Номын дизайнер нь зохиогчоос х лээн авсан гар бичмэлийн агуул-
гад зохицуулан номын б лгийн гарчиг, ишлэл, жишээ, томьёо зэргийг
рийн мэдлэгт тулгуурлан боловсруулахдаа зохиогчийн гар бичмэлдээ
илэрхийлэх гэсэн санааг тусгахыг хичээдэг.
L TEX-ийн хувьд, номын дизайнерын ргийг р орлож, сэг р г-
A
чийн ргийг TEX-ээр г йцэтг лдэг. L TEX нь “ерд ” программ тул зо-
A
хиогчид рийн ажлын логик б тцийг тодорхойлох “L TEX тушаал” б -
A
хий нэмэлт мэдээллийг тодорхойлох шаардлага тулгардаг.
гээрээ энэ нь с лийн ед рг н хэрэглэгдэж байгаа зохиогч барим-
тын хэвлэгдэх еийн зохиомж дээр шууд ажиллах боломжтой бодит заг-
варт тулгуурласан MS Word буюу Corel WordPerfect мэтийн WYSIWYG2
т рлийн эх бэлтгэгч дээс эрс ялгардаг ажээ.
L TEX-ийн хувьд бэлтгэж буй файлаа L TEX дээр боловсруулж байж
A A
хэвлэгдэх еийн т рхийг харах бололцоотой байдаг ба хэвлэхээс мн
алдаагаа туршилтын боловсруулалтаар засдаг, р р хэлбэл эхээ бодит
зохиомж дээрээ шууд бэлтгэх боломжг й байдаг.
1.2.2 Зохиомж
Хэвлэлийн дизайныг дан ганц урлаг талаас эрээлжилсэн олон зурагтай
унших мэдээлэл хомсхон ерд “гоё сайхан харагдах” т дий бэлтгэхдээ
2
What you see is what you get.

17. 1.2 ндэслэл 3
бус харин уншихад гаргацтай, ойлгогдож байхаар, х нээс ур ухаан шаар-
дах дотоод з й тогтолд захируулан бэлтгэх нь чухал юм. Тодруулбал:
• Б лэг, дэд б лг дийн дугаарлалт болон сгийн хэмжээ уншихад
эмх цэгцтэй харагдахуйц байх.
• М рийн урт нь хэт нг зэмжид дулдуйдсан н д чилээхээр урт
биш байх.
WYSIWYG систем ашиглаж бэлтгэсэн баримт нь дотоод б тэц ду-
лимагхан, хэт зэмжид анхаарсан байдаг бол L TEX энэ байдлаас зайлс-
A
хийж тухайн баримтад нийцэх логик б тцийг сонгон бэлтгэх боломжийг
хэрэглэгчдэд олгодгоороо давуутай.
1.2.3 Давуу болон сул талууд
WYSIWYG болон L TEX хэрэглэгчдийн дунд ихэнхдээ “L TEX системийн,
A A
ердийн эх бэлтгэгчдээс ялгарах давуу байдлын” талаар яриа рн д г
боловч уг яриа эцэстээ нэгдмэл байр сууринд х рч чадалг йгээр маргаан
болон замхардаг учраас анхнаасаа маргалдахг й байх нь дээр байдаг.
Гэхдээ заримдаа яах ч аргаг й байдалд х рэх нь бий . . .
L TEX системийн, ердийн эх бэлтгэх программуудаас ялгарах онцлог да-
A
вуу талуудаас дурдвал:
• “Хэвлэмэл” мэт харагдуулж чадах мэргэжлийн нд р т вшинд бэлт-
гэгдсэн зохиомжийг (загварыг) ашиглах боломжтой.
• Математикийн томьёог маш сайн д рсэлдэг.
• Хэрэглэгч, эх бэлтгэхэд шаардлагатай бэлэн зохиомжуудад логик
б тцийг тодорхойлох хялбар хэдхэн тушаалыг мэдсэн байхад л хан-
галттай.
• Тайлбар, товъёг, зургийн жагсаалт, номз й зэргийг хялбархан с-
гэх боломжтой.
• Хэвлэлийн янз б рийн т р лд хамаарах жишээлбэл, PostScript
т рлийн зураг оруулах болон номз й сгэх стандартуудыг агуул-
сан L TEX-ийн ндсэн багцад ороог й нэмэлт нээлттэй эх б хий
A
багцууд агуулагддаг. Тэдгээр нэмэлт багцуудын талаар The L TEX
A
Companion [3] товхимолд тайлбарласан байгаа.
• L TEX нь урьдчилан тодорхойлсон б тцийн дагуу ажилладаг уч-
A
раас зохиогч эхээ эмх цэгцтэй бэлтгэх шаардлагатай болдог.
• L TEX 2ε -ийн ндсэн ажиллагааны горим болох TEX нь аль ч ком-
A
пьютерт зохицох нээлттэй эх.

18. 4 Мэдвэл зохих з йлс
L TEX системийн сул гэгддэг талууд нь:
A
• L TEX системээс татгалзагсдын хувьд энэ систем мэдээж тийм ч
A
сайн ажилладагг й. . .
• Хэдийгээр бэлэн зохиомжийн зарим нэг хувьсагчийг рчилж бол-
дог ч цоо шинээр зохиомж сгэх нь маш х ндрэлтэй, цаг их зар-
цуулсан ажил болдог.3
• Б тэц зохион байгуулалт муутай бэлтгэгдсэн эхийг боловсруулахад
х ндрэл учирдаг.
• Зарим нэг туслах алхмуудыг л тооцвол Logical Markup-ийн тухай
ойлголт нь ойлгомж муутай, нууцлагдмал байдаг.
1.3 A
L TEX оролтын файлууд
L TEX оролтын, текст т дийг й текстийг хэрхэн бэлтгэн оруулахыг L TEX-
A A
д мэдээлэх тушаал агуулсан ASCII текст файлыг дурын текст засварлаг-
чаар сгэж болно.
1.3.1 Сул зай
Догол м р буюу зай авах “хоосон зайн” тэмдэгтийг L TEX-д “зай”-д тоо-
A
цох ба цуварсан хэд хэдэн хоосон зайг нэг “зайд” тооцдог. М рийн эхэнд
зай (догол м р) авахыг з вш р х б г д тэрх “хоосон зай”-г авахдаа
хоосон м р авах йлдлийг нэг удаа г йцэтгэнэ.
Догол м рийг хоёр м рийн хооронд нэг хоосон м р авч гаргах б г д
ингэхдээ хэд хэдэн хоосон м рийг нэг хоосон м рд тооцно. Доорх жи-
шээний з н талд оролтын файлыг, баруун талд гаралтын файлыг тус
тус харуулжээ.
гийн араас нэг удаа зай авах
нэлээд хэдэн удаа зай авах гийн араас нэг удаа зай авах нэлээд
хоёр йлдэл огтхон ч ялгааг й. хэдэн удаа зай авах хоёр йлдэл огтхон
ч ялгааг й.
Хоосон м р р догол м рийг Хоосон м р р догол м рийг эхл лдэг.
эхл лдэг.
3 A
Энэ нь, удахг й гарах L TEX3 системд шийдвэл зохих чухал асуудлуудын тоонд
ороод байгаа бололтой.

19. A
1.3 L TEX оролтын файлууд 5
1.3.2 Тусгай тэмдэгт д
Дараах тэмдэгт д нь L TEX-д фонтын ргийг л г йцэтгэх, тусгай р-
A
гээр ордог тэмдэгт д юм. Хэрэв эдгээр нь текстэд дангаараа орсон то-
хиолдолд алдаа зааж хэвлэгдэхг й т дийг й L TEX-ийг огт р з йлд
A
ачаалахыг завдана.
# $ % ^ & _ { } ~
Харин эдгээр тэмдэгт дийг баримтад хэвлэхдээ мн нь ташуу зу-
раас тавьдаг:
# $ % ^{} & _ { } ~{} #$%ˆ&_{}˜
р бусад тэмдэгт дийг д рслэхдээ, математик томьёонд ашиглаг-
дах тусгай тушаалуудыг эсвэл сгийн рг лт дийг ашиглаж болно. Хос
ташуу зураас () нь ганц ташуу зураасыг илэрхийлэхг й, харин энэ
нь м р таслах йлдэлд ашиглагддаг.4
1.3.3 A
L TEX тушаалууд
L TEX тушаалууд нь том жижиг сгийн ялгамжтай ба дараах хоёр т -
A
р лд хамаардаг:
• Тэдгээр нь ташуу зураасын араас з вх н сгээс б рдэх тушаалын
нэрийг дагуулсан байна. Тэдгээр тушаалуудын нэрс нь бусдаас зай,
тоо буюу ‘ сгэн бус’ тэмдэгт дээр тусгаарлагддаг.
• Тэдгээр нь м н ташуу зураас б хий сгэн бус ганц тэмдэгтээс б р-
дэж болно.
L TEX-д тушаалын араас сул зай авч болдог. Хэрэв тушаалын араас
A
зай авъя гэвэл {} гээд хоосон зай авах эсвэл зай авах р бусад тушаалыг
ашиглаж болно. {} тэмдэглэл нь тушаалын нэрийн ар дахь хоосон зайг
шахах L TEX-ийн ажиллагааг зогсоодог.
A
Кнут TeX{} хэрэглэгчдийг
Кнут TEX хэрэглэгчдийг TEXникч,
TeX{}никч, TeX перт хэмээн
TEXперт хэмээн ангилдаг гэж сонссон.
ангилдаг гэж сонссон.
н д р 2009 оны 4-р сарын 28.
н д р today.
Зарим тушаалууд нь тушаалын нэрийн арын гоё хаалт { } дунд хувь-
сагч авдаг бол зарим нь туслах хувьсагчийг давхар ашигладаг б г д
4
ний оронд $backslash$ тушаалыг ашиглавал ‘’ гэж хэвлэгдэнэ.

20. 6 Мэдвэл зохих з йлс
т нийгээ тушаалын нэрийн ард дагалдах д рв лжин хаалтад [ ] ав-
даг. Дараах жишээгээр зарим L TEX тушаалыг з лэв. Тэдгээр тушаа-
A
луудыг хожим тайлбарлах болно.
Намайг textsl{налж} болно! Намайг налж болно!
Шинэ м рийг эндээс
Шинэ м рийг эндээс эхл лнэ !
эхл лнэ !newline
Баярлалаа!
Баярлалаа!
1.3.4 Тайлбарууд
Оролтын файлд % тэмдэгт тохиолдвол L TEX тухайн м рийн уг тэмдэг-
A
тээс хойших м р таслах болон бусад тэмдэгт, м н т нчлэн дараагийн
м р с эхлэх сул зай б рийг идэвхг й болгодог.
Оролтын файлд нийг гаралтын файлд л хэвлэгдэх тайлбар хийхэд
ашиглаж болно.
Энэ бол % тэнэг
% Ил сайн: сургамжтай <----
Энэ бол жишээ:
жишээ: Supercal%
Supercalifragilisticexpialidocious
ifragilist%
icexpialidocious
Урт м рийг, сул зай авах буюу шинэ м рд таслах тушаалыг биел -
лэлг йгээр богиносгоход % тэмдэгтийг ашиглаж бас болно.
Урт тайлбарыг verbatim багцын comment х рээллээр оруулж болно.
р р хэлбэл, энэх тушаалыг ашиглахын урьд, бэлтгэж буй барим-
тынхаа эхэнд usepackage{verbatim} м рийг доорх маягаар зарласан
байх ёстой.
Энэ бол
begin{comment}
нэлээд тэнэг,
гэхдээ хэрэгтэй Энэ бол баримтад тайлбар оруулах бас
end{comment} нэг жишээ.
баримтад тайлбар
оруулах бас нэг жишээ.
Энэ нь нийлмэл х рээлэлд жишээлбэл математик х рээлэл дотор
йлчлэхг й гэдгийг анхаараарай.

21. 1.4 Оролтын файлын б тэц 7
1.4 Оролтын файлын б тэц
L TEX 2ε , оролтын файлыг тодорхой б тцийн дагуу боловсруулдаг б г д
A
тэрх б тэц нь бэлтгэх эхийн т рлийг тодорхойлох дараах тушаалаар
эхэлнэ
documentclass{...}
ний дараагаар бэлтгэх эхийнхээ загварыг тодорхойлох буюу L TEX
A
системд нэмэлт багцыг тодорхойлох дараах тушаалыг зарлаж болно:
usepackage{...}
Ажиллах б х б тцийг тодорхойлж дуусмагц,5 эхийг дараах тушаа-
лын араас бэлтгэж эхэлнэ.
begin{document}
Ийнх L TEX тушаал агуулсан текстээ оруулж дуусмагц, т гсг лд
A
нь L TEX-ийн т гсг х
A
end{document}
гэсэн тушаалыг зарлаж гн . Энэ тушаалын ард орсон текст болон ту-
шаалуудыг L TEX хэрэгсэхг й.
A
Зураг 1.1-т L TEX 2ε файлын хялбар жишээг, харин оролтын файлын
A
дэлгэрэнг йг зураг 1.2-т тус тус з лэв.
1.5 Файл боловсруулах тушаалууд
7-р хуудсанд з лсэн L TEX оролтын файлын хялбар жишээг боловс-
A
руулж зэцгээе. L TEX бол з вх н оролтын файлыг боловсруулан х рв -
A
лэх зориулалттай программ учраас рт GUI буюу товчлуур ашиглан
боловсруулах горимыг агуулдагг й. Гэхдээ зарим систем д оролтын
5
documentclass ба begin{document} тушаал хоорондох нь баримтын эхлэл юм.
documentclass{article}
usepackage[mongolian]{babel}
usepackage[utf8]{inputenc}
begin{document}
Энгийн байх нь сайхан.
end{document}
Зураг 1.1: L TEX файлын хялбар жишээ.
A

22. 8 Мэдвэл зохих з йлс
файлыг L TEX-ээр боловсруулахад хялбарчилсан товчлуур агуулдаг бол
A
зарим текстэд суурилсан систем дэд баримтыг L TEX дээр боловсруу-
A
лахын тулд тушаал бичиж г х хэрэгтэй болдог. нийг хэрхэн г йцэт-
гэхийг тайлбарлая. Анхаар: компьютерт тань L TEX суусан байх ёстой.6
A
1. L TEX оролтын файлыг ердийн ASCII текст форматаар засах бу-
A
юу сгэнэ. Unix системийн текст засварлагчид уг форматаар с-
гэдэг. Windows дээр файлаа ASCII юм уу Plain Text форматаар
бэлтгэж болно. Файлдаа нэр г хд , файлын рг тг л .tex байх
ёстой гэдгийг анхаараарай.
2. Оролтын файлыг L TEX-ээр боловсруулна. Боловсруулалт амжилт-
A
тай болмогц .dvi файл снэ. Х снэгтийн болон бусад жагсаалтуу-
дыг сгэхэд L TEX-ийн хэд хэдэн удаагийн боловсруулалт шаард-
A
лагатай болно. Оролтын файлд алдаа гарвал L TEX энэ тухай мэ-
A
дэгдэж боловсруулах ажиллагааг зогсоодог. ctrl-D товчлуурын
хослолыг дарж тушаалын м рт буцан очно.
latex foo.tex
6
Ялангуяа Unix систем дэд файл боловсруулах тушаалууд хэрэг болдог . . . Unix-
ийн Real Men ашигла . . . ;-)
documentclass[a4paper,11pt]{article}
usepackage[mongolian]{babel}
usepackage[mn]{inputenc} % cp1251 кодчилол
% гарчиг тодорхойлох
author{Х.~Партл}
title{Багахан}
begin{document}
% гарчгийг сгэх
maketitle
% х снэгтийн жагсаалт оруулах
tableofcontents
section{Зарим сонирхолтой гс}
Ингээд миний г лэл эндээс эхлээд
section{Т гсг л}
ldots{} энд т гс ж байна.
end{document}
Зураг 1.2: Сэтг л дэх г ллийн жишээ. Энэх жишээнд гарсан ту-
шаалуудыг хожим танилцуулга хэсэгт тайлбарлах болно.

23. 1.6 Баримтын зохиомж 9
3. Гарган авсан DVI файлыг нээн зэх хэд хэдэн арга бий. Уг файлыг
Unix системийн X11 дээр нээх бол дараах тушаалыг ашиглана:
xdvi foo.dvi &
Windows дээр бол yap (yet another previewer) ашиглана.
М н т нчлэн dvi файлаа, Ghostscript дээр зэх буюу хэвлэх зо-
риулалттай PostScript файл уруу х рв лж болно.
dvips -Pcmz foo.dvi -o foo.ps
Хэрэв L TEX системд тань dvipdf х рв лэгч суусан бол .dvi фай-
A
лаа шууд pdf файл уруу доорх тушаалаар х рв лж бас болно.
dvipdf foo.dvi
1.6 Баримтын зохиомж
1.6.1 Баримтын т рл д
Оролтын файлыг боловсруулах ед L TEX-ийн таних ёстой анхдагч мэ-
A
дээлэл бол зохиогчийн бэлтгэхийг х ссэн баримтын т р л юм. Т нийг
documentclass тушаалаар тодорхойлно.
documentclass[т л в д ]{т р л}
нд т р л нь баримтын т рлийг тодорхойлно. Баримтын т рл дийг
х снэгт 1.1-т тайлбарлан з лэв. L TEX 2ε тархцууд захидал болон илт-
A
гэл (slide) бэлтгэхэд зориулагдсан нэмэлт т рл дийг багтаасан байдаг.
Т нчлэн т л в д хувьсагч нь баримтын т рлийн т л вийг заах б -
г д эдгээрийг р хооронд нь таслалаар тусгаарлан бичнэ. Ердийн т -
гээмэл хэрэглэгддэг баримтын т рлийн т л вийг х снэгт 1.2-т з лэв.
Жишээ: L TEX оролтын файл дараах м р р эхэлдэг.
A
documentclass[11pt,twoside,a4paper]{article}
Энэ тохиргоонд бэлтгэхээр завдаж буй баримтын т рлийг article, сгийн
хэмжээг 11 points, хуудасны хоёр талд текст хэвлэгдэхээр A4 цаасыг тус
тус сонгосон байна.

24. 10 Мэдвэл зохих з йлс
1.6.2 Багцууд
Эх бэлтгэх явцад L TEX-д, зураг болон нг т текст буюу гаднаас файл
A
оруулах йлдл дийг биел лж чадахг й тохиолдол гарч байгааг ан-
заарсан байх. нд L TEX-ийн чадавхыг сайжруулах хэрэгтэй б г д
A
нэмэлт багцыг дараах байдлаар зарлан идэвхж лснээр дээрх алдааг
засаж болно.
usepackage[т л в д ]{багц}
нд, багцын нэрийг багц гэдэгт, багцын тусгай чадавхуудыг илтгэх
т лх р гсийг т л в д гэдэгт тодорхойлно. Зарим багцууд L TEX 2ε
A
ндсэн тархцад дагалдаж ирдэг (х снэгт 1.3-г з) бол зарим нь дагалд-
дагг й. Local Guide [5] гарын авлагаас эдгээр багцуудын талаарх мэ-
дээллийг авч болно. L TEX багцын талаарх ндсэн мэдээллийг The L TEX
A A
Companion [3] сурвалжаас хэдэн зуун багцын тайлбар, L TEX 2ε -г рг т-
A
г х д рийн хувь нэмрийг хэрхэн оруулж болох тухай з вл г ний хам-
таар авах боломжтой.
TEX тархцууд олон тооны багцын хамтаар т гээгдэх болжээ. Хэрэв
та Unix систем ашигладаг бол texdoc тушаалаар тухайн багцынхаа дэл-
гэрэнг й мэдээллийг авч болно.
Х снэгт 1.1: Баримтын т рл д.
article нь шинжлэх ухааны сэтг л, г лэл, илтгэл, тайлан, мэдээ ба-
римт, урилга зэрэгт зориулагдсан.
proc нь article т р лд суурилсан баримтын т р л.
minimal нь алдаа засах зориулалттайгаар ерд хуудасны хэмжээ, фонт
хоёрыг тохируулж болох багахан хэмжээтэй файлд зориулагдсан.
report нь олон б лэг тайлан, PhD эрдмийн зэрэг горилох б тээл зэрэгт
book нь ном бичихэд зориулагдсан.
slides нь том sans serif фонтоор илтгэл бэлтгэхэд зориулагдсан б г д
м н ний оронд Beamer т рлийг ашиглаж болно.

25. 1.6 Баримтын зохиомж 11
Х снэгт 1.2: Баримтын т рлийн т л в д.
10pt, 11pt, 12pt Баримтад ндсэн фонтын хэмжээг тохируулна.
Хэрэв эдгээрээс алийг ч сонгоог й тохиолдолд 10pt хэмжээ
сонгогдоно.
a4paper, letterpaper, . . . Цаасны хэмжээг тохируулна. ндсэн
хэмжээ нь letterpaper. Т нчлэн a5paper, b5paper,
executivepaper, болон legalpaper хэмжээг сонгож болно.
fleqn Томьёог голд бус з н талд эгн лнэ.
leqno Томьёоны дугаарлалтыг баруун бус з н талд байрлуулна.
titlepage, notitlepage Энэ нь баримтын н р ардаа шинэ
хуудастай байх эсэхийг тогтооно. Уг тохиргоо нь report ба book
т рл дэд х чинтэй харин article т р лд йлчлэхг й.
onecolumn, twocolumn L TEX-д баримтыг нэг баганатайгаар эсвэл
A
хоёр баганатайгаар бэлтгэнэ.
twoside, oneside Хуудсыг нэг талаар нь эсвэл ар в р хоёр талаар
нь ашиглахад хэрэглэнэ. article ба report-ийн ндсэн тохиргоо
нь нэг талтайгаар, book т рлийнх нь хоёр талтайгаар бэлтгэдэг.
Эдгээр тохиргоонууд нь баримтын з вх н загварт хамааралтай
б г д twoside сонголт нь хэвлэгчид хуудсыг ар в р хоёр талаар
хэвлэх тушаал г хг й гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.
landscape Хуудсыг хэвтээгээр хэвлэнэ.
openright, openany Б лэг б рийг з вх н сондгой эсвэл тэгш
сондгойгоос л хамаарах хуудасны дурын дугаараас эхл лнэ.
article т р лд б лэг байдагг й учраас тус т р лд энэх
тохиргоо х чинг й. report т рлийн ндсэн тохиргоонд б лгийг
дурын хуудаснаас эхл лдэг бол book т р лд сондгой дугаартай
хуудаснаас (баруун талын) эхл лдэг.

26. 12 Мэдвэл зохих з йлс
Х снэгт 1.3: L TEX-д дагалдах зарим багцууд.
A
doc L TEX программын бичиг баримт боловсруулахад зориулагдсан.
A
doc.dtxa болон The L TEX Companion [3]-д тайлбарласан байгаа.
A
exscale Математикийн нэмэлт фонтыг томсгосон хэмжээгээр д рслэхэд
ашиглана. ltexscale.dtx-д тайлбарласан байгаа.
fontenc L TEX-д ямар фонтын кодчилол ашиглахыг тодорхойлно.
A
ltoutenc.dtx-д тайлбарласан байгаа.
ifthen Дараах тушаалыг г йцэтгэнэ
‘хэрэв. . . бол. . . гэж г йцэтгэ, бусад тохиолдолд. . . гэж г йцэтгэ.’
ifthen.dtx болон The L TEX Companion [3]-д тайлбарласан байгаа.
A
latexsym L TEX-ийн тэмдэгтийн фонтыг ачаалахад latexsym багцыг
A
ашиглана. latexsym.dtx болон The L TEX Companion [3]-д тайл-
A
барласан байгаа.
makeidx Товъёг сгэхэд ашиглагдана. Б лэг 4.3 болон The L TEX
A
Companion [3]-д тайлбарласан байгаа.
syntonly Баримтыг хэвлэн гаргахг йгээр (гаралтын файл сгэхг йгээр)
боловсруулна.
inputenc ASCII, ISO Latin-1, ISO Latin-2, 437/850 IBM кодчиллууд, Apple
Macintosh, Next, ANSI-Windows болон бусад оролтын кодчиллуу-
дыг тодорхойлоход ашиглагдах б г д энэ талаар inputenc.dtx-д
тодорхой тайлбарласан байгаа.
a
Уг файл таны системд суусан байх ёстой б г д т нийг latex doc.dtx гэсэн
тушаалаар dvi файл уруу х рв лж болно. Энэ х снэгтэд дурдсан бусад файлуудад
энэх тушаал м н х чинтэй.

27. 1.7 Файлууд 13
1.6.3 Хуудасны загварууд
L TEX-д з йлчлэл/з лтийн гурван янзын хослол б хий хуудасны загва-
A
рыг доорх маягаар зарлаж ашигладаг
pagestyle{загвар}
Тэдгээр загварыг х снэгт 1.4-т харуулав.
Х снэгт 1.4: L TEX-ийн хуудасны бэлэн загварууд
A
plain хуудасны дугаарлалтыг хуудасны доод талд голлуулан байрлуул-
на. Энэ нь хуудасны ндсэн загвар юм.
headings яг энэх товхимлын хуудасны загвартай адилаар хуудасны
дугаарлалт болон з йлчлэлийг хуудасны дээд талд байрлуулж,
хуудасны доод хэсгийг хоосон лдээнэ.
empty хуудасны дээд доод талыг хоосон орхино.
Тухайн хуудасны загварыг дараах тушаалаар рчилн
thispagestyle{загвар}
Хуудасны дээд ба доод талыг (з йлчлэл ба з лт) рийнх р хэр-
хэн зохион байгуулж болох талаар The L TEX Companion [3] болон 76-р
A
тал дахь б лэг 4.4-с сонирхоно уу.
1.7 Файлууд
L TEX дээр ажиллах явцад, учир нь олдохг й олон т рлийн рг тг л-
A
тэй янз б рийн файлуудтай тааралдах болно. TEX-ийн тэдгээр ялгаатай
файлын т рл дийг нэгб рчлэн тайлбарлая. Гэхдээ энд б гдийг багтаа-
хыг зорьсонг й. Хэрэв энд чухалд тооцогдох рг тг л оролг й орхигдсон
бол энэ тухай надад захидлаар мэдэгдэхийг х сэж байна.
.tex нь L TEX буюу TEX оролтын файл. latex дээр боловсруулж болно.
A
.sty нь L TEX Макро багц.
A нийг usepackage тушаалаар L TEX ба-
A
римтдаа дуудна.
.dtx нь TEX баримтжуулалт. Энэ нь L TEX т рлийн файлуудын ндсэн
A
тархац формат. Хэрэв .dtx файлыг боловсруулбал .dtx файлд агуу-

28. 14 Мэдвэл зохих з йлс
лагдах L TEX багцын баримт тайлбартай макро кодыг гарган авах
A
болно.
.ins нь .dtx файлд агуулагдсан файлуудын суулгац. Интернетээс L TEX-
A
ийн багцуудыг татаж авах ед .dtx файлд .ins файл дагалдах б -
г д .ins файлыг L TEX дээр боловсруулснаар .dtx файлыг задална.
A
.cls нь documentclass тушаалаар сонгогдох баримтын зохиомжийг то-
дорхойлох загвар файлууд.
.fd нь L TEX-д шинэ фонт тодорхойлогч файл.
A
Дараах файлууд L TEX дээр оролтын файлыг боловсруулахад
A снэ:
.dvi Device Independent File (т х р мж с л хамаарах файл). L TEX-
A
ийн боловсруулалтын р д н. нийг DVI-г дэмжих программаар
зэх буюу dvips болон бусад ижил т рлийн программаар хэвлэнэ.
.log С лчийн боловсруулалтын талаарх нарийвчилсан мэдээллийг тай-
лагнана.
.toc Дэд б лг дийн з йлчлэлийг агуулна. Удаах боловсруулалтаар х с-
нэгтийн агуулгыг сгэхэд хэрэглэгдэнэ.
.lof Энэ нь .toc рг тг лтэй т стэйг р зургийн жагсаалт сгэнэ.
.lot мн хтэй адилаар х снэгтийн жагсаалт сгэнэ.
.aux Эхний удаагийн боловсруулалтын б ртгэлийн мэдээллийг дараа-
гийн боловсруулалтад дамжуулах рэгтэй.
.idx Хэрэв баримт нь товъёг агуулсан бол L TEX, товъёгт агуулагдах
A
гсийг уг файлд хадгалдаг. Энэх файлыг makeindex дээр боловс-
руулна. 75-р хуудсан дахь б лэг 4.3-т товъёгтой холбоотой дэлгэ-
рэнг й мэдээллийг дурдсан болно.
.ind Дахин боловсруулалтаар баримтын товъёгт хавсаргагдах боловс-
руулсан .idx файл.
.ilg энэ нь makeindex-ийн боловсруулах еийн мэдээллийг агуулна.
1.8 Томоохон баримтууд
Томоохон баримтуудыг ажиллагааны амрыг бодож хэд хэдэн жижиг хэс-
г дэд хуваах шаардлагатай болдог. нийг L TEX дээр хоёр янзын ту-
A
шаалаар г йцэтгэнэ. Эхнийх нь
include{файлыннэр}
Оруулах файлын нэрийг агуулсан энэх тушаалыг баримтад зарлахад

29. 1.8 Томоохон баримтууд 15
L TEX тэрх
A файлыннэр.tex гэсэн файлд агуулагдах баримтыг, эх ба-
римтад шинэ хуудаснаас эхл лэн хавсаргадгийг анхаарах хэрэгтэй.
Хоёр дахь тушаалыг баримтын эхлэлд зарлах б г д ингэхдээ фай-
луудын нэр болон таслал хооронд зай авахг й. З вх н энэх тушаалд
заагдсан файлуудыг л L TEX, баримтад include тушаалаар хавсаргахыг
A
з вш рд г
includeonly{файлыннэр,файлыннэр,. . . }
Ийнх баримтын эхлэлд энэх тушаал биелэгдсэний дараа хавсар-
гах файлыг include гэсэн тушаалаар нэгб рчлэн дуудаж оруулдаг б -
г д include тушаал нь оруулах эхийг, includeonly тушаалыг ашиг-
лах ед гаднаас орох мэдээлэл хуудсанд эвдрэх болон гээгдэхээс сэр-
гийлж шинэ хуудсанд хавсаргадаг. Заримдаа энэ нь тийм ч тохиромж-
той байдагг й тул ний оронд доорх тушаалыг ашигладаг
input{файлыннэр}
Ийнх файлыг, хуурмаг зохицуулалт хийлг йгээр, холбогч хавсаргал-
г йгээр хялбархан оруулж болдог.
syntonly багцаар L TEX системд боловсруулах файлуудын тушаал бо-
A
лон зохих б тцийн алдааг шалгадаг б г д энэ нь гаралтын (DVI) файл
сгэдэгг й. Дээрх т л вт L TEX хурдан ажилладаг учраас цаг хэмнэх
A
боломжтой байдаг. Уг багцыг хэрэглэхдээ баримтын эхлэлд дараах ту-
шаалуудыг бичнэ:
usepackage{syntonly}
syntaxonly
Хэрэв гаралтын файл сгэхийг х свэл хоёр дахь м рийг идэвхг й (урд
нь % тэмдэг тавьж) болгоно.

31. Б лэг 2
Эх бэлтгэх
мн х б лгээс LTEX 2ε дээр эх бэлтгэх ндсэн ухагдахуунуудыг мэдэж авсан
A
билээ. Тэгвэл энэх б лгээр эх бэлтгэхэд шаардлагатай мэдвэл зохих бусад
б тц дийг судлах болно.
2.1 Эх ба хэлний б тэц
Зохиогч Ханс Петер Шмид (Hanspeter Schmid) <hanspi@schmid-werren.ch>
Эх бэлтгэхэд анхаарах гол з йл нь эхийн гол санааг илэрхийлэхийн тулд,
эхийг уншихад ойлгомжтой байхаар эмх цэгцтэй, учирз йн нарийн чанд
дараалалд оруулж г х д оршино.
L TEX нь бусад т рлийн эх бэлтгэх систем дээс, эхийг логик болон
A
г лбэрз йн б тэцтэйгээр бэлтгэдэг б г д ингэснээр эхийг, баримт бо-
лон бусад т рлийн файлуудад зарласан “д рмийн” дагуу боловсруулд-
гаараа ялгардаг.
L TEX-д (ер нь хэвлэлд) эхийн хамгийн чухал з йл нь догол м р (па-
A
раграф) байдаг. “З йл” гэсний учир нь, догол м р нь рт , хам сэдвийн
нэгээхэн санааг буюу т нтэй уялдаа холбоо б хий агуулгыг багтаадагт
оршино. Дараагийн дэд б лгээс эхэд хэрхэн м р таслах, жишээлбэл ,
м н хэрхэн шинэ догол м р эхл лэх, жишээлбэл эх кодод хоосон м р
авах талаар тус тус судлах болно. Ер нь шинэ санааг догол м р с, харин
хуучин буюу дахин давтагдсан санааг шинэ м р с догол авалг йгээр
шууд эхл лдэг.
Ихэнх х м с догол м рийг хэдийд ямар н хц лд авах талаар ду-
туу дулимаг ойлголттой явдгаас болж, ялангуяа L TEX дээр догол м -
A
рийг замбарааг й хэрэглэдэг. Энэ алдаа ихэнхдээ текстэд томьёо оруу-
лах ед тохиолддог. Дараах жишээн дээс ямар тохиолдолд томьёоны
мн болон хойно хоосон м р (догол м р) авдаг, ямар тохиолдолд ав-
дагг й болохыг тодруулцгаая. (Эдгээр жишээнд гарч байгаа тушаалууд
танд одоохондоо ойлгомжг й санагдвал дараагийн б лгийг уншаад да-
хин энэ б лгийг судлахыг з вл е.)

32. 18 Эх бэлтгэх
% Example 1
Эйнштейн рийн, тухайн едээ олноо алдаршсан
боловч ц н тооны х нд ойлгогдож байсан
begin{equation}
e = m cdot c^2 ; ,
end{equation}
томьёогоо танилцуулахад ldots
% Example 2
ldots Кирхгофын цахилгаан г йдлийн хуулиас:
begin{equation}
sum_{k=1}^{n} I_k = 0 ; .
end{equation}
хэд хэдэн давуу тал б хий ldots
% Example 3
ldots Кирхгофын цахилгаан х чдэлийн хуулийг гаргаж болно.
begin{equation}
I_D = I_F - I_R
end{equation}
энэ нь ялгаатай транзисторуудын ц м юм. ldots
Эхийн удаах з йл нь г лбэр байдаг. Англи хэлэнд г лбэр хоорон-
дын зайг товчилсон г хоорондын зайнаас урт авдаг ба L TEX-т нийг
A
тохируулан сонгож болдог. Энэ тухай энэх б лгийн т гсг лд тайлбар-
лах болно.
Эх нь гиш н г лбэрээс б тэх нь бий. Ихэнх хэлн д цэг таслалын
нарийн т в гтэй д рэмтэй байдаг бол зарим нь (Герман, Англи) богино
зогсолтыг таслалаар тэмдэглэдэг д рэмтэй.1 Таслалыг хаана тавих эсэ-
хэд эргэлзэж байвал г лбэрийг чангаар унших явцад богиноор амьсгал
авах хэсэгт таслал тавина гэсэн г. Зарим газар ярвигтай байвал таслал
тавилг й; амьсгаа авах газруудад (т р зогсолт) таслал тавих юм.
Эцэст нь, эхэд з йлийг б лэг, дэд б лэгт оруулах зэргээр дээд т вш-
ний нарийн з й тогтолд оруулах хэрэгтэй. Хэдий тийм боловч, бичиглэ-
лийн жишээлбэл section{Эх болон хэлний б тэц} хэвлэлтийн р д н
нь илэрхий учраас дээд т вшний б тцэд хэрхэн ашиглах нь бараг тодор-
хой юм.
1
Монгол хэлний хувьд таслал тавихг й бол г лбэрийн утга хувирах буюу б рхэг
болох газарт таслал заавал тавина.

33. 2.2 М р таслах ба хуудас шилжих 19
2.2 М р таслах ба хуудас шилжих
2.2.1 З йлийг тохируулах
Номын м р б р ихэвчлэн ижил урттайгаар хэвлэгддэг. L TEX, догол м -
A
рийг гаргахдаа шаардлагатай газар м р таслах болон г хоорондох зайг
нэмэх зэргээр зохицуулдаг б г д зайлшг й н хц лд гийг еэр тасалдаг.
Догол м рийг хэрхэн гаргах нь баримтын т рл с шалтгаална. Ихэвч-
лэн м рийн эхлэлд догол сгэдэг б г д хоёр з йл хооронд ил дутуу
зай авдагг й. 6.3.2-р дэд б лгээс дэлгэрэнг йг сонирхоно уу.
Онцгой тохиолдолд L TEX-д м р таслах дараах тушаалыг ашиглаж
A
болно:
буюу newline
дээрх тушаал нь догол гаргахг йгээр шинэ м р эхл лнэ.
*
шинэ хуудсанд шилжихг йгээр м р тасална.
newpage
шинэ хуудаснаас эхэлнэ.
linebreak[n], nolinebreak[n], pagebreak[n], nopagebreak[n]
тэгээс д р в х ртэлх утгаас хамаарч таслах боломжтой (боломжг й)
газруудад “break” тушаал нь таслалт хийдэг. Ийнх “break” тушаал то-
дорхойлогдоход L TEX тухайн хуудасны хувьд, удаах дэд б лэгт дурд-
A
санчлан м р б рийн уртыг жигдлэх йлдлийг давхар г йцэтгэдэг хэдий
ч дээрх тушаалын биелэлтээр жигд бус зай гарах нь бий. Харин “new”
тушаал нь ерд “шинэ м р” “шинэ хуудас” ачаалдаг учраас дээрхээс
ялгаатай.
L TEX ямагт хамгийн оновчтой хувилбараар м р таслахыг эрмэлзэ-
A
нэ. Хэрэв тухайн м рийн г хоорондох зайг сайтар жигдлэх оновчтой
хувилбар олдохг й тохиолдолд тухайн м рийн баруун талыг бусад м р-
тэй харьцуулахад жигдэлж л чадвал энэ тухай L TEX оролтын файл
A
боловсруулах явцад (“overfull hbox”) гэсэн мэдээлэл гд г. Голдуу гийг
еэр таслахад оновчтой хувилбар олдоог й тохиолдолд энэ алдаа гар-
даг.2 Стандарт жигдр лэлтийг сулруулах sloppy тушаалыг L TEX-тA
2 A
Хэдийгээр L TEX-ийн (Overfull hbox) алдаа заасан м р б рийг олоход х ндрэлтэй
байдаг ч documentclass тушаалд draft сонголтыг ашиглаж з рчилтэй м р б рийн
баруун талыг тодотгон тэмдэгл лж дээрх х ндрэлээс зайлсхийж болдог.

34. 20 Эх бэлтгэх
зарлах тохиолдолд жигд бус м рийг, г хоорондын зайг мн х хувилба-
раас нь ихэсгэх байдлаар м рийн баруун талыг жигдэлдэг ч гарах р
д н нь голдуу зохимжг й харагддаг. Энэ тохиолдолд (“underfull hbox”)
гэсэн мэдээлэл гд г. нд fussy тушаалаар L TEX-ийн мн х тохир-
A
гоог буцааж болно.
2.2.2 гийг еэр таслах
L TEX шаардлагатай тохиолдолд гийг е шилж лэн тасалдаг. Хэрэв е-
A
лэх алгоритм гийг з в тасалж чадахг й бол TEX-ийн доорх тушаалаар
алдааг залруулж болдог байна.
hyphenation{ гс}
нд, еэр таслах гсийн тасалбал зохих е хооронд “-” тэмдэгтийг тави-
на. Уг тушаалын хувьсагч нь L TEX-ийн ердийн сгэн тэмдэгтээс б рдэ-
A
нэ. Тухайн хэлний хувьд е шилж лэх тушаал тохиолдмогц гийг еэр
шилж лэх ажиллагаа идэвхэждэг. р р хэлбэл, хэрэв еэр таслах
тушаалыг баримтын эхлэлд зарлавал энэ нь англи хэлний еэр таслах
тушаалын биелэлтэд н л лн , харин begin{document} тушаалын ард
зарлавал олон хэлний babel багцаас сонгогдсон тухайн хэлний еэр тас-
лах д рмийн дагуу гийг еэр тасална.
Доорх жишээнд “hyphenation” гэсэн, ялангуяа “Hyphenation” гэсэн
гийг, м н “FORTRAN”, “Fortran” болон “fortran” хувилбар б хий гийг
хэрхэн еэр таслахыг харуулжээ.
Жишээ:
hyphenation{FORTRAN Hy-phen-a-tion}
е шилж лэх д рмийг - тушаалаар г йцэтгэж болдог б г д энэ
нь з вх н уг тушаал орсон гэнд л йлчилнэ. L TEX тусгай тэмдэгт агуул-
A
сан гсийг автоматаар е шилж лдэгг й учраас уг тушаалыг тэдгээр
тусгай тэмдэгт агуулсан гсэд (жишээлбэл, рг лттэй гсэд) хэрэглэхэд
тохиромжтой байдаг.
I think this is: su-per-cal-%
I think this is: supercalifragilisticexpiali-
i-frag-i-lis-tic-ex-pi-%
docious
al-i-do-cious
Нэг м рн с салган шилж лж болохг й б лэг гсийг дараах тушаа-
лыг ашиглан багцална
mbox{текст}
Багцлах болсон шалтгааныг доорх тохиолдлуудаар харуулав.

35. 2.3 Т л ний нийлмэл тэмдэгт д 21
Миний утасны дугаар тун удахг й Миний утасны дугаар тун удахг й
mbox{0116 291 2319} болно. 0116 291 2319 болно.
mbox{emph{файлыннэр}} гэсэн файлыннэр гэсэн хувьсагч нь файлын
хувьсагч нь файлын нэрийг агуулна. нэрийг агуулна.
fbox тушаал нь mbox тушаалтай т стэй рэг г йцэтгэдэг боловч
текстийн эргэн тойронд х рээ гаргадгаараа ялгаатай.
2.3 Т л ний нийлмэл тэмдэгт д
мн х жишээнээс L TEX-ийн тусгай тэмдэгтийг илэрхийлэх хялбар ту-
A
шаалуудыг зсэн билээ:
Тушаал Жишээ Тайлбар
today 2009 оны 4-р сарын 28 н дрийн огноо
TeX TEX Таны дуртай эх бэлтгэгч
LaTeX L TEX
A L TEX-ийн нэр
A
LaTeXe L TEX 2ε
A L TEX-ийн одоогийн хувилбар
A
2.4 Тусгай тэмдэгт болон тэмдг д
2.4.1 Хашилт
Эх бэлтгэхдээ хашилтыг бичгийн машинд хэрэглэдэг " тэмдэгтээр тэм-
дэглэж болохг й. Хэвлэлд хашилтыг тэмдэглэх нээж хаах тусгай тэм-
дэглэгээ байдаг. L TEX-ийн хувьд хашилтыг нээхдээ хос ( гийн е тэм-
A
дэглэх тэмдэг) тэмдэгтийг, хаахдаа хос ' (босоо хашилт) тэмдэгтийг тус
тус ашиглана. М н эдгээрийг дангаар нь хэрэглэсэн ч болно.3
‘‘‘x’ товчийг дарна уу.’’ “ ‘x’ товчийг дарна уу.”
нэндээ эдгээр орлуулах тэмдэгт д нь фонтын сонголтыг л хар-
галзвал яг л нээх ( ), хаах (') тэмдэг байгаа биз дээ.
2.4.2 Урт богино зурааснууд
L TEX-д д рв н т рлийн зураас хэрэглэгддэг. Тэдгээрийн гурав нь ур-
A
таараа ялгаатай тооны цуваа зурааснаас б рддэг бол нэг нь зураасны
ргийг л г йцэтгэх математикийн хасах тэмдгийг орлодог:
3
Хашилтад м н хэд хэдэн янзын хаалт хэрэглэж болно. Жишээлбэл, франц
хаалт -ыг << ба >> тэмдэгт дээр, герман „хаалт“-ыг ,, ба ‘‘ тэмдэгт дээр тус
тус гаргаж болно. Орч.

36. 22 Эх бэлтгэх
10-р б лэг, Бат- лзий 10-р б лэг, Бат- лзий
хуудас 13--67, XII--XIII зуун хуудас 13–67, XII–XIII зуун
Зуны ид халуун---7-р сар гарлаа. Зуны ид халуун 7-р сар гарлаа.
$0$, $1$ ба $-1$ 0, 1 ба −1
Эдгээрийг нэрлэвэл: ‘-’ богино зураас, ‘–’ зураас,4 ‘ ’ урт зураас5 ба
‘−’ хасах тэмдэг.
2.4.3 Долгионтой зураас (∼)
Энэ тэмдэгт ихэвчлэн веб хаягуудад ашиглагддаг. нийг L TEX дээр ~
A
гэж тэмдэглэвэл, арай р р ˜ тэмдэгт гарна, тэгвэл ний оронд арай
р тэмдэгт хэрэглээд зье:
http://www.rich.edu/~{}bush http://www.rich.edu/˜bush
http://www.clever.edu/$sim$demo http://www.clever.edu/∼demo
2.4.4 Градусын тэмдэг (◦)
L TEX дээр градусын тэмдэг хэрхэн тэмдэглэгддэгийг доорх жишээгээр
A
з лэв:
$-30,^{circ}mathrm{C}$-т
−30 ◦ C-т би яг х лд х нь ээ.
би яг х лд х нь ээ.
textcomp багцад градусын тэмдэг арай хялбархан textcelsius гэж
тэмдэглэгддэг.
2.4.5 Евро м нг н тэмдэг (e)
Евро м нг н тэмдэгт рг н р ашиглагдах болсны хирээр, ихэнх фон-
тууд Евро тэмдгийг агуулах болжээ. textcomp багцыг бэлтгэж буй эхийн-
хээ эхлэлд дараах маягаар зарлаж
usepackage{textcomp}
дараах тушаалаар энэх тэмдгийг илэрхийлнэ.
texteuro
Хэрэв таны ашиглаж буй фонтод Евро тэмдэг агуулагдааг й буюу
4
en-dash Энэ нь угтаа уртаараа ‘n’ сгийн рг нтэй д йцэх б г д em-dash-ийн
хагастай тэнцэнэ.
5
em-dash Уртаараа ‘m’ сгийн рг нтэй д йцнэ.

37. 2.4 Тусгай тэмдэгт болон тэмдг д 23
уг фонтын Евро тэмдэг нь таалагдахг й бол р хоёр янзын фонтоос
сонголт хийж болно:
Эхнийх нь eurosym багцад агуулагдах Евро тэмдгийн албан ёсны заг-
вар:
usepackage[official ]{eurosym}
Хэрэв Евро тэмдгийн загварыг рийн ашиглаж буй фонттой ижил-
с лэхийг х свэл дээрх тушаалын official гэсэн сонголтыг gen болгож
рчл х д хангалттай.
Х снэгт 2.1: Евро тэмдг д
LM+textcomp texteuro € € €
eurosym euro e e e
[gen]eurosym euro A A A
C C C
2.4.6 Цуваа цэг (. . . )
Бичгийн машинд цэг, таслал нь сэг хоорондын зайгаараа бусад сг -
дийнхээ сэг хоорондын зайтай адил байдаг бол хэвлэлд энэ зай нь ба-
гасдаг учраас ‘цуваа цэгийг’ гурван цэгээр т л л лж болохг й, харин
ний оронд тусгай тушаалыг ашиглах хэрэгтэй
ldots
н шиг биш ... харин ингэж: н шиг биш ... харин ингэж:
Нью-Йорк, Токио, Будапешт, ldots Нью-Йорк, Токио, Будапешт, . . .
2.4.7 Нийлмэл сг д
Зарим сгийн хослолууд салангид тэмдэгтээр бус нийлмэл ганц тэмдэг-
тээр д рслэгддэг.
ff fi fl ffi . . . ний оронд ff fi fl ffi. . .
Хоёр гнээс б тсэн гэнд нийлмэл сэг хэрэглэгдэхг й тул mbox{} ту-
шаалыг нийлж болох сэг хооронд оруулснаар нийлмэл сэгт хувиргах
ажиллагааг зогсоодог.