Het e-book wint in hoog tempo aan populariteit. Nu nog een noviteit, binnen enkele jaren niet meer weg te denken, zo voorspellen partijen uit de boekenbranche. Maken bibliotheken voldoende vaart met het inspelen op deze trend?

1. Bibliotheken en e-books:
afwachten of zelf uitgeven?
Het e-book wint in hoog tempo aan populariteit. Nu nog een noviteit,
binnen enkele jaren niet meer weg te denken, zo voorspellen partijen
uit de boekenbranche. Maken bibliotheken voldoende vaart met het
inspelen op deze trend?
Edwin Mijnsbergen

2. O
Ondanks het feit dat Project Iemand die een klein beetje de weg weet op het web
Gutenberg al in 1971 voor het kan zonder veel moeite illegale titels downloaden,
eerst een papieren boek digi- die vaak als pakket worden aangeboden. Zo is er
taliseerde, start de geschiede- op de meeste downloadsites al geruime tijd een be-
nis van het e-book eigenlijk stand te vinden met 1.200 Nederlandstalige boeken,
pas echt in 2003, als een paar dat meer bevat dan alleen ‘oude meuk’. Zo bevat het
uitgevers en bibliotheken heel vijf boeken van Joost Zwagerman, vijf van Herman
voorzichtig beginnen met het beschikbaar stellen van Koch, vier van Saskia Noort, vijf van Midas Dekkers
non-fictie in het digitale formaat. Bij het grote publiek en twee van Grunberg. Dat veel gebruikers die topti-
worden e-books echter pas bekend rond 2005, als tels al hebben gedownload is evident. Piraterij wordt
Google Books (toen nog Google Print geheten) voor door velen als normaal beschouwd en downloaden
het eerst in opspraak komt omdat blijkt dat Google voor eigen gebruik is niet strafbaar in Nederland.
onderzoekt hoe er geld zou kunnen worden verdiend De kans dat die mensen later ook nog het betaalde
aan de boeken die het op dat moment al aan het di- exemplaar zullen aanschaffen is te verwaarlozen. In
gitaliseren is. Zes jaar later heeft het bedrijf meer dan het geval van muziek speelt de liefde voor de oor-
12 miljoen boeken gescand, werkt het samen met spronkelijke drager soms nog een rol, maar in het
tientallen grote bibliotheken en trof het in 2008 een geval van e-books zijn er geen verschillen tussen ori-
schikking met honderden uitgevers. Het feit dat een gineel en kopie, tenzij je het papieren boek als origi-
Amerikaanse rechter deze schikking in maart van dit neel beschouwt.
jaar alsnog afkeurde doet niet veel af aan de ontwik-
kelingen. Voor de rechtszaak over copyrightschen- tRAnsfoRmAtIe zonDeR BIBlIotheKen
dingen door YouTube reserveerde Google maar liefst Bibliotheken spelen geen opvallende rol binnen de
100 miljoen dollar. Er is geen enkele reden om aan te geschetste ontwikkelingen. In de zomer van 2010
nemen dat het bedrijf in de kwestie rondom Google werd wel bekend dat Google en de Koninklijke Bi-
Books terughoudender zal zijn. bliotheek een overeenkomst hadden gesloten over de
digitalisering van ruim 160.000 boeken, maar over
BelAngstellIng vooR het e-BooK dat initiatief hebben we tot op heden niets meer ver-
Ondertussen werpen ook steeds meer uitgevers nomen. Voor de Nederlandse openbare bibliotheken
en internetwinkels zich in de strijd op de e-books- geldt dat zij er massaal voor lijken te kiezen om te
markt. Amazon en Apple bijvoorbeeld, met content wachten op een mogelijk aanbod van uitgever NBD/
voor de Kindle en de iPad, maar ook het Nederland- Biblion (die zich in 2010 genoodzaakt zag het toch al
se Bol.com. Dat bedrijf lanceerde onlangs de app beperkte aanbod te versmallen), of op de initiatieven
Boekenbol, een toepassing die zowel het aanschaffen, van stichting Bibliotheek.nl die op basis van aanbe-
lezen als bewaren van e-books faciliteert. velingen van TNO in onderhandeling is met diverse
Als het gaat om werken uit het publieke domein zijn partijen. Om het geheugen op te frissen: in april 2010
er óók meerdere spelers. De bekendste tegenhangers concludeerde TNO in het rapport E-books via de bi-
van Google op dat gebied zijn Archive.org en het eer- bliotheek (een onderzoek in opdracht van stichting
der genoemde Project Gutenberg. Op de markt van Bibliotheek.nl) onder meer:
het Nederlandstalige boek spelen de meeste van deze • ú is het moment om te starten met het ontwik-
N
partijen weliswaar nog geen rol van belang, maar het kelen van een e-books-propositie. Voor de ont-
is de vraag hoe lang dat nog zal duren. wikkeling van een goed aanbod zal circa 2 à 3
Ook het illegale circuit mag niet onvermeld blijven. jaar nodig zijn.

3. • ibliotheken moeten zich niet richten op de
B den en wachten af. Zij hebben de hoop gevestigd op
huidige niche-gebruikersgroepen, maar op een de stuurgroep e-books van Bibliotheek.nl. Ondui-
brede gebruikersgroep. delijk daarbij is, hoeveel geduld daarvoor nodig is.
• icht je als bibliotheek in eerste instantie op de
R Gaat het inderdaad om twee à drie jaar? Een door de
content, en niet primair op de e-readers. Het uit- stuurgroep gepubliceerde update op 8 maart j.l. gaf
lenen van e-readers wordt afgeraden. nog geen antwoord op die vraag. Men schreef:
• tart met een aanbod gebaseerd op een abonne-
S
ment met een maximum aantal downloads, waar- “De laatste tijd zijn er met rechthebbenden oriën-
boven een prijs per stuk moet worden betaald. terende gesprekken gevoerd om te onderzoeken of
• icht je voor het aanbod in eerste instantie op het
R samenwerking mogelijk is bij een aanbod van e-
middelste gedeelte van de ‘long tail’ (tussen de books. Onder andere met rechtenorganisaties als
zeer veel gevraagde en zeer weinig gevraagde titels Lira (die de collectieve digitale rechten van veel
in). auteurs beheert), de Groep Algemene Uitgevers
• oor een succesvolle marktintroductie van een on-
V en verenigingen die onder andere uitgeefsegmen-
line e-books-aanbod is het nodig dat bibliotheken ten vallen binnen het Nederlands Uitgevers Ver-
hun beleid, functies en resources bundelen. Als ie- bond. Ook voeren we met de individuele uitgevers
dere bibliotheek zelfstandig en op het huidige kos- informele gesprekken om het draagvlak voor een
tenniveau licenties moet aanschaffen, is het voor e-bookpropositie door openbare bibliotheken te
bibliotheken zeer lastig of zelfs onmogelijk om de onderzoeken en tegelijkertijd te vergroten.
business case voor e-books positief te krijgen. De gesprekken zijn constructief en leiden naar
onze verwachting tot concrete samenwerking in
Aan de status quo werden in 2010 verder niet veel een ‘proeftuin’. In de ‘proeftuin’ willen we met
woorden meer vuil gemaakt, totdat in december, tij- uitgevers, auteurs en openbare bibliotheken sa-
dens het evenement de Bibliotheek Tweedaagse, ju- men onderzoeken welke propositie aantrekkelijk
rist Christiaan is voor alle partijen en hoe een concreet aanbod
Alberdingk van e-books door openbare bibliotheken in de
Thijm opriep praktijk uitwerkt. Zo wordt bijvoorbeeld duidelijk
tot meer bur- hoe groot de vraag is naar e-books via openbare
gerlijke onge- bibliotheken, wat het profiel is van de (potentiële)
hoorzaamheid e-booklener en wat de consequenties zijn.
van bibliotheken door […]
e-books gewoon wel Qua techniek zou aansluiting gezocht kunnen wor-
uit te lenen, in plaats den bij de diverse initiatieven voor e-portals, zoals
van te wachten op lan- van NBD/Biblion, Centraal Boekhuis en van de KB.
delijke licentieovereen- Daarnaast hebben uitgevers en boekverkopers het
komsten. initiatief genomen om te starten met een nieuwe
e-portal. Om te onderzoeken welke optie het beste
geDulD, mAAR past bij de e-bookpropositie van bibliotheken, vin-
hoeveel? den gesprekken plaats binnen en buiten de branche.”
De meeste bibliotheken
lijken daar hun vingers RechtenvRIje e-BooKs lenen KAn Al
niet aan te willen bran- De tekst ademt een voorzichtige benadering van het

4. onderwerp. Er wordt veel overlegd en een van de
mogelijke uitkomsten is een proeftuin, een proeftuin
waarvan nog niemand in dit stadium kan zeggen hoe
die er uit zal gaan zien. Mogelijk zal er ook worden
samengewerkt met de Koninklijke Bibliotheek (en
daarmee wellicht ook met Google) en NBD/Biblion,
maar in dezelfde update wordt ook gemeld dat die
laatste partij het bedrijfsbelang voorop stelt en zich
niet wil binden aan bibliotheken alleen. Die toevoe-
ging wekt de indruk dat de onderhandelingen zich
nog in een verkennend stadium bevinden en als ba-
sis nog te wankel zijn om op voort te kunnen bou-
wen. Dat het enige concrete resultaat op dit moment
een ‘Eregalerij van 25 e-boeken uit het publieke do-
mein, te lanceren in april van 2011’ betreft, is veel-
zeggend. Zo’n platform bestaat al bovendien, in uit-
gebreidere vorm, bij Open Library van Archive.org.
Met dat systeem kunnen rechtenvrije boeken zelfs al
worden uitgeleend door bibliotheken. Je zou kunnen
tegenwerpen dat het niet voor de hand ligt om hier-
over te onderhandelen met deze Amerikaanse non-
profitpartij (er wordt vooralsnog alleen nog maar
samengewerkt met 150 Amerikaanse bibliotheken)
maar waarom zou je dat eigenlijk niet doen? De Ko-
ninklijke Bibliotheek werkt toch ook samen met het
Foto 1 Foto 2
Amerikaanse Google? Archive.org richt zich toch op
de gehele wereld en heeft toch geen winstoogmerk
bovendien? een ruwe berekening los op de situatie, waarin hij
de kosten en opbrengsten van het in omloop bren-
Meer AMerikAAns gen van bibliotheekboeken afzet tegen de omzet die
Wat we dus weten is dat er wordt onderhandeld tus- uitgevers willen halen met het uitgeven van e-books.
sen Bibliotheek.nl en de uitgevers van e-books. Wat Volgens die berekening levert het uitlenen van e-
we vermoeden is dat die onderhandelingen een taaie books door bibliotheken uitgevers maar 1/20 op van
kluif zijn omdat er voor uitgevers weinig reden is om de verkoop ervan. Spalding verwacht daarom niet
met bibliotheken in zee te gaan, in dezen (zoals er dat bibliotheken tot interessante afspraken met uit-
voor een groeiend aantal schrijvers steeds minder gevers zullen komen. Er is te weinig inzicht in de Ne-
reden is om in zee te gaan met uitgevers). derlandse onderhandelingen om een goed afgewo-
De situatie in de Verenigde Staten is anders dan in gen oordeel te vellen, maar het verhaal van Spalding
Europa, maar toch enigszins vergelijkbaar. Tim Spal- klinkt plausibel. Het roept de vraag op of het wel de
ding (Library Thing) liet vorig jaar in het artikel The moeite waard is om met uitgevers te onderhandelen.
magical $0.50: Why ebook economics don’t work in Of zou men inderdaad aan het onderhandelen zijn
libraries, over dat deel van de boekenmarkt dat Nederlandse

5. uitgevers zelf niet meer interessant vinden? In dat
geval zijn de perspectieven wellicht gunstiger.
AlteRnAtIeve Rol vooR De
BIBlIotheeK
Als dat niet zo blijkt te zijn moet het alternatief wel-
licht worden gezocht in het faciliteren en regisseren
van het uitgeven van lokale en regionale uitgaven. Er
zijn immers maar weinig partijen die zich daarmee
bezig houden en bibliotheken vervullen van oudsher
al een sterke rol binnen de lokale gemeenschap. In
het genoemde artikel verwees Spalding op zijn beurt
naar een artikel in Library Journal, over het inte-
ressante rapport van Chief Officers of State Library
Agencies (COSLA):
eBook Feasibility Study for Public Libraries.
In dat rapport worden zeven mogelijke scenario’s
voor bibliotheken geschetst. Het vijfde scenario bevat
de volgende aanbeveling: ‘maak schrijvers en onder-
steun het zelf uitgeven van boeken’. Dit, bijvoorbeeld
in combinatie met ‘de bibliotheek als laboratorium’
(scenario zeven), zou een interessant alternatief kun-
nen zijn voor het uitlenen van reguliere e-books.
Als bibliotheken dit ‘zelf uitgeven’ op locatie facilite-
ren met een Espresso Book Machine, en via de web-
site met een soort e-depot naar model van het depot
van de Koninklijke Bibliotheek, zijn zij wellicht in
staat om een lokale en regionale lange staart van e-
publicaties te verzamelen, te ontsluiten en te duiden.
Als dat lukt wordt de meerwaarde van bibliotheken
ten opzichte van de commerciële spelers in het e-
bookveld ook weer groter. dib
www.ingressus.nl