MODUL
MODUL
MODUL
MODUL
(Tembang Macapat)
UPT SMAN 1 KOTA PASURUAN
Mohamad Rizki Ardiansyah
21/XI-MIPA 2

Dhandang gula ....................................................................(8)
aftar isi
Babagan 1 ...............................................................(I)
Pengertian tembang macapat.............................(1)
Maskumambang ...............................................................(2)
Mijil ...............................................................................................(3)
Sinom .........................................................................................(4)
Kinanthi ....................................................................................(5)
Asmaradana ........................................................................(6)
Gambuh ...................................................................................(7)
Durma ........................................................................................(9)
Pangkur ....................................................................................(10)
Megathruh ..............................................................................(11)
Pocung ........................................................................................(12)
Babagan 2 ............................................................(II)
Pangerten guru Gatra, lagu lan wilangangan .............(13)
Penggunaan guru Gatra, lagu lan wilangangan ..........(14)
Tabel guru Gatra, lagu lan wilangangan ..........................(15)
(i)
Daftar isi ............................................................(i-ii)

aftar isi
Babagan 3 ........................................................(III)
Tembung Garba .............................................................(16)
Tembung kawi ...................................................................(17)
(ii)
Tembung dasanama .....................................................(18)
Sandi asma ............................................................................(19)
Sandi Karsa .........................................................................(20)
Ancase Tembang Macapat....................................(21)

Babagan 1
" Pengerten, filosofi lan jenis-jenis e tembang
macapat "
(I)

Pangerten lan Filosofi Tembang
macapat
1

Maskumambang
2

Mijil
3

Sinom
4

Kinanthi
5

Asmaradana
6

Gambuh
7

Dhandang Gula
8

Durma
9

Pangkur
10

Megathruh
11

Pocung
12

Babagan 2
""Guru Gatra, Guru Lagu lan Guru Wilangan"
(II)

Guru Gatra
Guru gatra kuwi cacahe larik saben pada
.
Guru wilangan kuwi cacahe wanda
saben larik.
Guru Lagu
Guru lagu kuwi wuni pungkasane saben
larik. Wuni pungkasane saben gatra (a, i,
u, e, o) uga diarani dong dinge swara’.
Guru wilangan
13

Kegunaan guru Gatra, guru lagu lan guru
wilangan
Ngelmu iku kalakone kanthi laku,
lekase lawan kas,
tegese kas nyantosani,
setya budya pengkesing dur angkara
Guru gatra ing tembang iki ana 4.
Tegese tembang ing dhuwur ana 4
larik utawa larik. Saben larik bisa
awujud frasa, klausa, utawa ukara
basa Jawa.
Guru wilangan ing tembang ana 12, 6, 8, 11. Yaiku
larik kapisan ana 12 gatra, larik kapindho ana 6
wanda, larik katelu ana 8 wanda, lan larik papat ana
11 wanda.
guru lagune yaiku u, a, i, a. Tegese wanda
pungkasan saben larik kudu aksara swara u, a,
i, a. Larik kapisan dipungkasi vokal u, keloro
dipungkasi vokal a, nomer telu dipungkasi
vokal i, lan dipungkasi karo vokal a.
14

Guru Gatra, guru lagu lan guru wilangan Saben
tembang Macapat
15

Babagan 3
Unsur kebasaan Tembang Macapat
(III)

Araneki = Arane + iki
Dadyewuh = Dadi + ewuh
Dupyarsa = Dupi + arsa
Jalwestri = Jalu + estri
Jiwangga = Jiwa + angga
Unsur kebasaan Tembang
Macapat
Tembung Garba
tembung garba yaiku tembung loro utawa
luwih sing digabung dadi siji, kanthi ngurangi
jumlah wanda lan nduwe makna dewe, tembung
garba uga diarani sinandhi.
Tuladha
16

Agni = geni
Agra = pucuk
Ancala= gunung
Bathari = dewi
Bayangakara = prajurit
Basmi = kobong
Candra = rembulan
Candramawa = kucing
Canthoka = kodhok
Unsur kebasaan Tembang
Macapat
Tembung Kawi
Tembung kawi yaiku jenise tembung kang cak-
cake winates ana ing basa endah, umpamane
kanggo ing kesenian kethoprak, wayang lan
acara liane kang gegayutan karo adat kejawen.
Tuladha
17

Unsur kebasaan Tembang
Macapat
Tembung dasanama
.Saka asale tembung, tegese dasanama asale
saka tembung “dasa” lan “jeneng”. Dasa tegese
sepuluh, lan nama tegese asma, sebutan utawa
jeneng. Yen digabung, tegese Dasanama yaiku
sepuluh jeneng.
Akèh =akwèh, kèh, kwèh, ripah, gung,
agung, waha.
Aku =amba, ngong, ingong, ingwang,
ulun, patikbra, katengong, ingsun,
kawula, manira, robaya.
Ala =dur, durta, juti, durstha, dusta,
kunjana, durniti, durlaksana.
1.
2.
3.
Tuladha
18

prayatna iki mung aMOng karsa
daHAga aneng ati serasa ngikis nyawa
nir pangerepan uripku anyut ing MADya segara
dRIya Iki mung gerek sisa
ngarep Zaman lan wektu kang iso berubah
amerga Amba KIsma ing ndunya
Unsur kebabasan Tembang
Macapat
Sandi Asma
Asma : MOHAMMAD RIZKI
Sandi asma yaiku jeneng kang sinamun
ana ing tembang macapat, lumrahe
wujud jeneng asli pengarage utawa
panciptane tembang.
Pangerten
19

Sandi Karsa yaiku tujuan, ancas, utawa karep
kang sinamun utawa sinamar ana ing tembang.
Ana uga wong kang ngarani sandi karsa kuwi
sandi ukara yaiku ukara (ukarane kanggo
medharake cipta, gagasan, rasa – pangrasa,
utawa kekarepan).
Unsur kebasaan Tembang
Macapat
Sandi karsa
20
Dimen lebdeng kawruh Ing pakaryan
mrih trengginas Nalar mulur rinengga
ambeg berbudi Anjrah mring para siswa
Pepinginan kang samya kae Esthining
tyas maujud Naning mulya Dina dina
kepungkur Iku dadi landhasaneki Dina
kang bakal teka Ing pangangkah tumus
Kita bangsa Indonesia Anemahi jaman
Nyrambahi Nuwsantara
Tuladha

Ancase Tembang Macapat
21
Tembang Macapat ndueni ancas kang isine
pelajaran hidup lan petunjuk agawe
manungsa saka awal sampai akhir hidupe.
Tembang Macapat nduweni ancas apik kang
bakal nuntun manungsa ing nilai- nilai
kahirupan kang apik lan menuju jalan kang
apik

"Maturnuhun"