Tembang
Macapat
Mukhammad Aldi Pratama
XI MIPA 2
23
Serune Sinau Tembang Macapat

Daftar Isi :
1. Pangerten Tembang macapat........................................................1
2. Ancase Tembang Macapat...............................................................2
3. Jenis-Jenise Tembang Macapat...................................................3
4. Pangerten Guru Gatra............................................................................6
5. Pangerten Guru Wilangan..................................................................6
6. Pangerten Guru lagu..............................................................................6
7. Unsur Kebahasaan Tembang Macapat...................................7

Tembang macapat yaiku tembang
utawa geguritan tradhisional Jawa.
Saben bait macapat nduweni baris
ukara sing diarani gatra, lan saben
gatra nduweni jumlah gatra (guru
wilangan), lan dipungkasi swaraning
wirama pungkasan diarani guru lagu.
1
Pangerten :

Umume macapat diarteke dadi
maca papat-papat, sing maksude
smaca sak ukarandadu petang suku
kata. Nanging iku kudu siji-sijine arti
saka macapat. Masyarakat jawa
mangerteni macapat dadekake
"kawaruh" utawa ilmu filosofi jawa
lan ngandung arti sing ngeno ing
arti.
2
Ancase Tembang Macapat :

Jenise Tembang
Macapat :
1. Maskumambang
Maskumambang minangka pratandha
wiwit uripe manungsa ing dunya.
Tembang Maskumambang iki menehi
gambaran babagan jabang bayi ing
kadhutan ibu nalika isih mbobot.
Kathah tegesipun Maskumambang
piyambak ingkang tegesipun
Maskumambang (emas kumambang)
2. Mijil
Mijil yaiku anane ing jagad iki kang
digambarake dening tembang
macapat yaiku tembang mijil kang
padha tegese karo wijil yaiku metu
saka wetenge ibu.
3
3. Sinom
Sinom asale saka tembung enom kang
tegese mudha, mudha digunakake
kanggo sinau, kekancan lan golek jati
diri.

4. Kinanti
Sajrone filosofi tembang kinanthi,
yaiku wektu nalika bocah dituntun
dening wong tuwone supaya iso dadi
pribadi sing luwih apik.
5. Asmaradana
Asmarandana nggambarake geger
asmara ing panguripane manungsa.
Periode iki diwiwiti nalika manungsa
wiwit nduweni minat marang lawan
jenis nalika isih remaja.
4
6. Gambuh
Gambuh saget dipuntegesi jumbuh
ingkang utawi sarujuk, ngandharaken
bab enggal yesangipun manungsa,
inggih menika jaman bebiayan
manungsa.
7.Dhadanggula
Dhandhanggula ngandharake proses
pasang surut ing kang kudu dilalui
berbarengan wiwit mapan ing
kulawarga lan bisa nyukupi kebutuhan
kaluwarga

8. Durma
Durma asale saka tembung derma
kang ateges menehi rejeki marang
wong liyane. Nalika kabeh kebutuhan
wis rampung lan ora ana kekurangan.
9. Pangkur
Pangkur asale saka tembung mungkur
(mundur/mungkur), manungsa wiwit
undur saka pepinginan kedayanlan
wiwit mikir babagan urip
5
10. Megatruh
Megatruh yaiku tembang macapat
kang nggambarake manungsa kang
lagi nemahi pati. Magat tegese pisah,
ruh tegese urip. Pisah antarane awak
lan nyawa lan bali menyang asale.
11. Pocung
Pocung, raga kang ditinggal roh mau
banjur diresiki sadurunge dibalekake
ing lemah. Banjir diadusi lan dibungkus
nganggo kain kafan sing diarani
pocong.

Pangerten Guru
Gatra, Guru
Wilangan, lan Guru
Lagu
Guru Gatra
Guru Wilangan
Guru wilangan yaiku
cacahing gatra
saben larik ing
tembang macapat
6
Guru Lagu
Guru lagu yaiku dawane
gatra kang pola ganti
vokal ing gatra
pungkasan tembang
utawa kakawin.
Guru gatra ing basa
Jawa macapat yaiku
cacahing larik utawa
larik ing sak bait.

Tembung garba yaiku tembung loro sing digandheng
dadi siji sarana kanggo nyuda cacahe
wanda,Kanggonyocogake cacahe wanda ing sajroning
tembang, lan kanggo ngringkes tembung ing sajroning
ukara.
Tuladha:
• Maharsi saka tembung maha + resi
• Jalwestri saka tembung jalu + estri
• Papeki saka tembung papa + iki
Tembung garba kaperang dadi 3, yaiku:
1.Tembung loro utawa luwih menawa digarba banjur
muncul aksara "y".
2. Tembung loro utawa luwih menawa digarba banjur
muncul aksara "w".
3.Tembung loro utawa luwih sing kagarbanganggo
tembung maha, ananging tembung maha kasebut
mung muni "mah"
Unsur Kebahasaan
Tembang Macapat
7
1. Tembung Garba

Tembung kawi yaiku tembung -tembung kangasale
saka basa Jawa Tengahan, utawa Jawa Kuna.
Tembung kawi rinaket banget karo basa rinengga
jalaran tembung kawi akeh digunakake ing basa
rinengga.
Basa rinengga yaiku basa kang digunakake kanggo
nggambarake kaendahan lan kawibawan.
Tuladha:
• Sira= kowe
• Samirana angin
• Ratri= dalu
8
2. Tembung Kawi
3. Dasanama
Dasanama yaiku wong siji duwe jeneng nganti
sepuluh, malah kadhang luwih, kang padha tegese
utawa meh padha tegese.
Tuladha :
• Sira
• Rina
= kowe, sampeyan, panjenengan
=rinten, siyang, awan
• Sudra
= papa, mlarat, sengsara, kere
• Misuwur
= kawentar, kaloka, kondhang, kasub, komuk,
kajanapriya, Isp
• Anak
=suta, sunu, siwi, tanaya, weka, atmaja, Isp.

Sandi asma yaiku jeneng kang sinamun ana ing
tembang macapat, lumrahe wujud jeneng asli
pengarage utawa panciptane tembang.
Tuladha:
Rarasing kang sekar sarkara mrik, den aksama dening
sudyarsa,
ngawikan wengkuning reh beraweng para ratu,
ilanga kang sesengker sarik, rongas westhining
angga, gagating tyot antuk, wartaning kang para
toma, sinung tengran sembah trus sukaning budi,
tataning kang carita Wanda - wanda wiwitan saben
gatrane tembang ing
dhuwur yen digathukake saka wiwitan nganti
pungkasan mujudake asmane pujangga kang nganggit
tembang mou, yaiku Raden Ngabei
Ranggawarsita.
9
4. Sandi Asma

Sandi Karsa yaiku tujuan, ancas, utawa karep kang
sinamun utawa sinamar ana ing tembang. Ana
uga wong kang ngarani sandi karsa kuwi sandi
ukara yaiku ukara (ukarane kanggo medharake cipta.
gagasan, rasa-pangrasa, utawa kekarepan).
Tuladha:
Dimen lebdeng kawruh
ing pakaryan mrih trengginas alar mulur rinengga
ambeg berbudi
anjrah mring para siswa
Pepinginan kang samya koe Esthining tyas maujud
Naning mulya
Dina dina kepungkur
ku dadi landhasoneld
Dina kang bakal teka
Ing pangangkah tumus Kita bangsa Indonesia
Anemahi jaman Nyrambahi Nuwsantara
Sandi Karsoe: Dina Pendidikan
10
5. Sandi Karsa