Tembang
Macapat
Nur Aziza Rahma Oktavia
11 MIPA 3 / 27

B U K U D I G I T A L
T E M B A N G M A C A P A T
Daftar Isi
1
Filosofi Tembang Macapat
6
Ancase tembang macapat
6 Pangerten guru gatra, guru
wilangan, lan guru lagu
8
unsur kebasaan tembang
macapat lan tuladha
B U K U D I G I T A L T E M B A N G M A C A P A T
7 tabel guru gatra, guru
wilangan, guru lagu saka
tembang macapat

Tembang macapat diawali karo maca geguritan
mantra kang di tembangno. Macapat isine
piwulang seng isine rangkuman dadi 11 Bab.
Umume macapat ditegesi maca papat-papat
yaiku cara maca ukara (kalimat) kang raket
saben patang gatra.
1
Filosofi Tembang
Macapat
Macapat minangka tuntunan manungsa kanggo
golek jati diri kanthi ngatur 4 keinginan lan seng
dikarepi manungsa bisa nguasani lan dadi
manungsa sejati.
Tembang nde basa jawa diarani sekar kerana
waca’an kasebut kudu ditembangake.

2
Jenis Tembang
Macapat
Lembaran manusia diawali
kanggo ngucap sangkawang
manungsa saiki isis ing roh
utawa sing tumbuh ing rahin
ibu (wanita). Para leluhur
nindakake upacara, dunga
supaya calon bayine sehat
lan diparingi nurut menyang
tiyang sepuh lan liane.
1. Maskumambang
2. Mijil
Njelasake kelahiran manungsa
ing dunia. Lahire manungsa
pasti diiringi karo senyum wong
tuwo lan tangisan pertama bayi.
Lahire manungsa iki sekaligus
lahire 4 nafsu manungsa. nafsu
ikilah sing memacu si anak
gawe mberangkang, mlaku,
mblayu. Biasane ana acara
selametan gawe nyelamati
kelahiran bayi, yaiku Brokuhan.

3
Njelasake fase anak-anak. Ing fase iki,
manungsa bakal mulai beradaptasi nang
lingkungane, wis mulai bergerak, dulin,
mlaku, mblayu. Nggambarake masa
kecil kang bahagia amarga kelucuan lan
kapolosan anak-anak
Njelasake proses pembentukan jati di. Wong tuwa
pada mulai mikir gawe ingekei pendidikan ngekei
pendidikan marang anake supaya iso ngeraih cita-
citane. Ing sekolah, anak-anak bakal diajari nilai
sosial. Ing omah, anak-anak bakal diajari tentang
agama, biasane wong tuwa nyekolahno anake ing
sekolah pesantren. hal ikulah seng nggarai ono
sebutan nyantren ing Jawa.
Berisi fase manungsa sing mulai jatuh cinta
marang lawan jenis. asmarandhana
nggambarake cinta lan logika manungsa.
Dinamika kehidupan wis mulai nyata, manungsa
kudu akeh-akeh ngurangi ego yen iso bersatu ing
njerone toleransi. Yen ora kuat iman, bakal lugur
ing kasengsaraan, lan kesedihan.
3. Sinom
4. Kinanthi
5. Asmarandhana
Jenis Tembang
Macapat

4
Gambung iki disebut jumbung utawa
bersama. ing fase iki tecipta kesepakatan
irup bersama ing rumah tangga. Pernikahan
iku ora mek nikahi pasangan tapi yo
keluwargane. Dadi, kene kudu nerimo
toleransi yen iso nyikape perbedaan supaya
iso hidup bahagia.
6. Gambung
Nduweni makna yen hidup iku sing cukup
wae, ora usah mewah. sak marine iki
manungsa kudu nggoleki kemapanan
sosial kanggo menuhi sandang, pangan,
papane. Hal iki pisan kanggo nggawe
keturunan ing paturute kahirupan.
7. Dhandanggula
Nggambarake manungsa sing wani
ngadepi kahuripan kanggo watak kang
kuat lan percaya diri. Durma nduweni
makna kebaikan kanggo sesama lan
apike tingkah laku manungsa. Yen kene
ora nduwe dhuwit gae sedekah, diganti
karo senyum lan doa kanggo wong liyo.
Hal iki nggambrake cinta lan kasih
sayang marang sesama.
8. Durma
Jenis Tembang
Macapat

5
Jenis Tembang
Macapat
9. Pangkur
Nggambaraake wong sing sairing
berjalannya waktu. bakal tambah tuwo.
Kekuatan rasa kan tenaga karo pikiran wes
tambah berkurang.
10. Megatruh
Megatruh iku dijupuk saka kata megat lan ruh. Ing bagian
iki, dijelasno yen manungsa ketemu karo Tuhan Yang Maha
Esa saka terpisah e ruh saka awak manungsa. Ana 2 fase
kematian kang bedo. Pertama, manungsa sing amal e apik
bakal meninggal secara baik. Kedua, manungsa kang ala
bakal meninggal secara ala. Kematian iku wes dadi kodrat
setiap makhluk hidup. Megatruh nggambarake watak kang
sedih, kecewa, putus asa, lan kehilangan.
11. Pucung
Yaiku nduweni arti pocong. nggambarake
jasad e manungsa sing wis dibungkus kain
kafan lan bakal diterno ing liyang lahat
sebagai panggon istirahat terakhir.

6
Guru Gatra yaiku cacahe gatra
(baris) saben sapada (bait)
Guru Lagu yaiku dhog-
dhinge/tibaning swara ing saben
pungkasaning gatra
ANCASE TEMBANG
MACAPAT
Tembang Macapat ndueni ancas kang isine pelajaran hidup
lan petunjuk agawe manungsa saka awal sampai akhir
hidupe. Tembang Macapat nduweni ancas apik kang bakal
nuntun manungsa ing nilai- nilai kahirupan kang apik lan
menuju jalan kang apik
Guru Gatra
Guru Wilangan
Guru Lagu
Guru Wilangan yaiku cacahe
wanda (suku kata) ing saben
sagatra (baris)

7
Tabel Guru Gatra,
Guru Lagu, lan
Guru Wilangan

Maharsi saka tembung maha + resi
Jalwestri saka tembung jalu + estri
Papeki saka tembung papa + iki
Tembung garba kaperang dadi 3, yaiku :
Tembung loro utawa luwih menawa digarba banjur muncul aksara
“y”.
Tembung loro utawa luwih menawa digarba banjur muncul aksara
“w”.
Tembung loro utawa luwih sing kagarba nganggo tembung maha,
ananging tembung maha kasebut mung muni “mah”.
2. Tembung Saroja
Tembung saroja yaiku tembung loro utawa luwih kang tegese
padha utawa meh padha dienggo bebarengan ancase kanggo
mbangetake.
8
Unsur Kebahasaan
Teks Tembang
Macapat
1 Tembung Garba
Tembung garba yaiku tembung loro sing digandheng dadi siji sarana
kanggo nyuda cacahe wanda, kanggo nyocogake cacahe wanda ing
sajroning tembang, lan kanggo ngringkes tembung ing sajroning ukara.
Tuladha

Tembung saroja yaiku tembung loro utawa luwih
kang tegese padha utawa meh padha dienggo
bebarengan ancase kanggo mbangetake.
Japa mantra
Padhang jingglang
Lila legawa
Unsur
Kebahasaan Teks
Tembang Macapat
2. Tembung Saroja
Tuladha
3. Tembung Kawi
Tuladha
Tembung kawi yaiku tembung – tembung kanga sale saka basa
Jawa Tengahan utawa Jawa Kuna. Tembung kawi rinaket
banget karo basa rinengga jalaran tembung kawi akeh
digunakake ing basa rinengga. Basa rinengga yaiku basa kang
digunakake kanggo nggambarake kaendahan lan kawibawan.
Sira = kowe
Samirana = angin
Ratri = dalu
9

Unsur
Kebahasaan Teks
Tembang Macapat
Sira = kowe, sampeyan, panjenengan
Rina = rinten, siyang, awan
Sudra = papa, mlarat, sengsara, kere
Misuwur = kawentar, kaloka, kondhang, kasub, komuk, kajanapriya,
lsp.
Anak = suta, sunu, siwi, tanaya, weka, atmaja, lsp.
Dasanama yaiku wong siji duwe jeneng nganti sepuluh, malah
kadhang luwih, kang padha tegese utawa meh padha tegese.
4. Dasanama
Tuladha
Rarasing kang sekar sarkara mrik, den aksama dening sudyarsa,
ngawikan wengkuning reh, beraweng para ratu, ilanga kang sesengker
sarik, rongas westhining angga, gagating tyot antuk, wartaning kang
para tama, sinung tengran sembah trus sukaning budi, tataning kang
carita
Sandi asma yaiku jeneng kang sinamun ana ing tembang macapat,
lumrahe wujud jeneng asli pengarage utawa panciptane tembang.
5. Sandi Asma lan Sandi
Karsa
Tuladha
10

MATUR
SUWUN