tembang macapat,filosofi macapat,pengertian macapat,ancase macapat,guru gatra,guru wilangan,guru gatra

1. TEMBANG
MACAPAT
SMA NEGERI 1 PASURUAN

2. Daftar Isi
° Filosofi tembung macapat
................. 01
° Ancase tembang macapat
....................... 02
° Pengerten guru lagu, wilangan, gatra
........................05
° Tabel guru gatra, wilangan, lagu
saka tembang macapat
............................... 07
° Unsur kebahasaan
tembang macapat........................................08
° Pengerten tembung macapat
....06
° Tembung Kawi............................................09
° Dasanama...................................................10
° Tembung Garba..........................................11
° Sandi Asma lan Sandi Karsa.....................12
° Cover Penutup...........................................13

3. Tembang Macapat inggih menika salah
satunggaling tembang ingkang taksih
dipunlestantunaken dening tiyang Jawi.
Tembang macapat ana sewelas, sing saben-
saben nduweni ciri lan ciri sing beda-beda,
nduweni watak dhewe-dhewe, lan nduweni
paugeran panulisan khusus kanggo nggawe.
Aturan khusus iki biasa diarani wewaton
(guru/patokan). Ing macapat ana 3 guru
gatra yaiku guru gatra (cacahing gatra ing
sak bait), guru wilangan (cacahing gatra
saben gatra) lan guru lagu (gamblang swara
vokal ing saben gatra/dhong-dhing).
Ing perkembangane, tembang Macapat
ngalami penafsiran kang beda. Sanajan ana
macem-macem interpretasi macapat, aturan
baku tetep padha. Guru gatra, guru wilangan
lan guru lagu kabeh isih padha nggunakake
standar. Tembang macapat dipercaya dening
akeh wong Jawa minangka kumpulan
tembang kang nduweni teges proses uripe
manungsa, proses Gusti Allah maringi roh,
nganti manungsa bali marang
Panjenengane. Ciri-ciri manungsa wiwit lair
nganti mati digambarake kanthi runtut ing
tembang macapat sewelas.
1
Apa iku tembang macapat?

4. 2
Filosofi ~
1. Maskumambang
Maskumambang diarani manifesto
(tiruan/gambaran) bibit (telor/calon anak) wong lanang sing ana (tumbuh) ing wadah
(rahim) wong wedoMaskumambang diarani manifesto (tiruan/gambaran) bibit
(telor/calon anak) wong lanang sing ana (tumbuh) ing wadah (rahim) wong wedok.
Banjur ana wujud awak sing ngambang ing kandungan. Ing fase iki para leluhur
masyarakat Jawa lan para waliullah ngadakaken/ngelakoni selametan (upacara) supaya
bayi sing ana ning kandungan waras lan dadi anak sing bagus.k. Banjur ana wujud
awak sing ngambang ing kandungan. Ing fase iki para leluhur masyarakat Jawa lan
para waliullah ngadakaken/ngelakoni selametan (upacara) supaya bayi sing ana ning
kandungan waras lan dadi anak sing bagus.
2. Mijil
3. Sinom
"Sinom" nduweni arti gambaran masa muda (nom/cilik). Nom noman sing ayu
iku sing di arep-arep lan di impikno, dolanan lan nongkrong karo kanca
kancane. Perkembangan fisik lan kekuatan saka mung turu banjur
nglebokake weteng, ngadek nganti bisa melaku minangka tahap sing
nyenengake kanggo bocah lan wong tuwo. Fase iki sing diarani fase kanak-
kanak.
"Mijil" yaiku proses kelahiran sing ning etimologi kata berarti lahire jabang
bayi sing diarani "manusia". Ing tangisan pertama anak dilekatno 4 nafsu sing
bakal menjelmo dadi pengiring kekuatan kanggo perkembangan menungso.
Kekuatan teko nafsu ikulah sing bakal ngewangi menungso gawe ngerangkak,
Melaku, lan mahami keuripan dadi anak- anak
4. Kinanthi
"Sinom" nduweni arti gambaran masa muda (nom/cilik). Nom noman sing ayu iku sing di arep-arep lan di
impikno, dolanan lan nongkrong karo kanca kancane. Perkembangan fisik lan kekuatan saka mung turu
banjur nglebokake weteng, ngadek nganti bisa melaku minangka tahap sing nyenengake kanggo bocah lan
wong tuwo. Fase iki sing diarani fase kanak-kanak."Kinanthi" ing tembang iki nyritakake bagian periode
mebntuk karakter menungso, lan mujudake tujuan. Melbu sekolah lan ngerti urip ing jobo umah.
"Kinanthi" asale saka tembung "Kanthi" utawa tuntunan. Tegese, menungso butuh tuntunan lan dalan sing
bener ben tujuane iso kewujud. Tahap iki dadi wigati banget amergo butuh jasa guru kanggo nuntun
kedewasaan diri. Ing sekolah menungso nampa tuntunan ilmu lan nilai urip sosial saka guru, dene ing
umah menungso kudu nampa tuntunan nilai agama lan peradaban saka wong tuwo.
Secoro tradisional, ana 15 pakem ning tembung macapat, tapi secoro umum
macapat mek nduweni 11 pola mestrum. Lan 11 tembung macapat iku yaiku
"Perjalanan Keramat Menungso" tekan lahir sampek ngadep Pengeran.

5. 3
5. Asmaradana
Fase iki diarani fase olah roso (olah asmara), arek lanang ngroso
cinta marang arek wedok lan sewalik e. Fase iki mebntuk
imajinasi, logika lan perasaan sing tercermin ana ing bait - bait
"Asmaradana".
6. Gambuh
7. Dhandanggula
""Dhandanggula" nduweni makna pahit manise keuripan.
Fase kawen, 2 menungso dadi wong tuwo anyar sing terlahir
teko pernikahan. Gambaran teko fase iki yaiku keuripan sing
wis untuk tahap ndolek i kemapanan sosial, lan kesejahteraan
ndolek i nilai cukup sandang pangan lan papan.
""Gambuh" nduweni makna jumboh
(bersama). Fase iki nyeritakno tentang komitmen perkawinan
kanggo nyatukake cinta ing rumah tangga. Perkawinan duduk
tentang ngawino 2 menungso, tapi uga ngawino 2 keluarga
sampe nduweni (terbentuk) kerukunan, kelarasan lan saling
menghormati antara keloro pasangan. Fase iki ora gampang
amergo 2 menungso kudu saling ngerti ego/nafsue siji lan loroe,
ben iso terbentuk kerukunan lan keselarasan
8. Durma
"Durma" berasal teko kata"Darma" sing berarti saben menungso
kudu ngelakoni kebajikan tingkah laku marang wong liyo ing
sosialisasi. Nek iso sedekah ilmu yo sedekah ilmu, Yen keleben
harta. Tapi yen ora iso keloroe, menungso iso sedekah senyum lan
do'a kanggo wong liyo. Iki dilakoni ben menungso nduweni sifat
tolong menolong lan peduli marang liyane. Ing fase iki di arepno
supoyo keuripan menungso iso nduweni manfaat kanggo
menungso liyo.

6. 4
9. Pangkur
10. Megatruh
"Ing fase iki menungso bertemu karo penciptane yaitu
"Megatruh" utawa Megat roh yaiku terpisahe nyawa
tekan jasad, terlepas e nyawa atau roh menyang alam
keabadian
""Pangkur/Mangkir" nduweni arti
nyingkirno hawa nafsu lan angkara murka sing nyelimuti jiwa
menungso. Ing fase iki menungso jawa di ajarno leluhure apa sing di
arani prihatin lan lelaku. Prihatin berarti ngeredem angkara nafsu
karo ngelakoni perintah perintah agama lan ajaran sing diwarisno
leluhur masyarakat jawa. Ing fase prihatin iki ati menungso di olah
sampek nutuk sing paling njero ati. Menungso sing di arani tawakal
yaiku berpasrah diri marang sang pencipta. Sedangkan lelaku lebih
dilakoni karo mengolah raga karo ngadohi kesenengan- kesenengan
dunyo sing nduweni wujud.
11. Pocung
"Sakwise berpisah e roh Karo jasad e, menungso di
keabadianno menyang alam semesta. Roh mbalek menyang
pencipta lan raga di bungkus karo kain putih 5 lembar utawa
7 lembar, lan ditaleni ing saben ruas raga sing diarani
"Pocung". Pocung berarti Pocong atau jasad menungso sing di
bungkus kain. Fase iki di sebut peristirahatan jasad
menungso, lan roh suci ngelanjutno keuripan ing alam
selanjute sesuai karo amalane sing dunyo

7. Tembang Macapat ndueni
ancas kang isine pelajaran
hidup lan petunjuk agawe
manungsa saka awal sampai
akhir hidupe. Tembang
Macapat nduweni ancas apik
kang bakal nuntun manungsa
ing nilai- nilai kahirupan kang
apik lan menuju jalan kang
apik
5
Ancase tembang
macapat?

8. Panjelasan
Guru lagu
Guru lagu yaiku tibaning swara ing saben
pungkasaning gatra (jatuhnya persamaan
bunyi sajak dalam setiap larik/baris).
Guru wilangan
Guru wilangan yaiku cacahing wanda ing
saben gatra (banyaknya jumlah suku kata
dalam setiap larik/baris). Guru gatra yaiku
cacahing gatra ing saben pada (banyaknya
jumlah baris dalam satu bait).
Guru gatra
Guru gatra ing basa Jawa macapat yaiku
cacahing larik utawa larik ing sak bait. Dene
istilah guru lagu yaiku persamaane swara
ing pungkasaning gatra ing saben larik.
6

9. 7
TABEL
Guru Gatra, Guru Wilangan, Lan Guru Lagu

10. • Tembung kawi
• Dasanama
• Tembung Garba
• Sandi Asma lan Sandi Karsa
8
Unsur kebahasaan
tembang macapat

11. 1. Tembung Kawi
9
•Tembung-tembung sing asale saka Basa
Jawa
Tengahan/Jawa Kuna
•Tembung iki biasane digunakake kanggo
omongan sabendina, mula saiki wis arang
keprungu
Tuladha :
Tembung sudra ateges: mlarat
Tembung lawan ateges: mungsuh,
tandhing
Tembung langar ateges: angkuh,
sangar, seneng
padu

12. 2. Dasanama
10
Tuladha :
•Asale saka tembung ‘dasan’ ateges
sepuluh, ‘nama’ ateges jeneng utawa
aran.
•Dasanama : jenenge wonng utawa aran
siji nduweni jeneng utawa aran nganti
sepuluh (utawa luwih) kang padha
utawa meh padha tegese.
-Sira padha tegese karo : kowe,
sampeyan, panjenengan
-Rina padha tegese karo : rinten,
siyang, awan
-Sudra padha tegese karo : papa,
mlarat, sengsara, kere.

13. 3. Tembung Garba
11
Tuladha :
•Tembung kang kedadeyan saka gandhenge
tembung loro utawa luwih
- Araneki = Arane + iki
- Dadyewuh = Dadi + ewuh
- Jiwangga = Jiwa + angga

14. 4. Sandi Asma
12
Tuladha :
•Sandi asma : jenenge pangarang, pangripta,
utawa
pujangga kang diwedharake kang satemene kang
dipilahpilah adhapur wanda-wanda utawa
aksara-aksara
Bo(tr)aw(i) kebak memori
Anggaku dadi (ci)dra seng tau ngerasa(n)i
huswa ku lepas kaya metu saka kunjara
Botrawi iki aneng (d)ri(y)aku

15. Matur Suwun