1. www.kernkracht.be
Systemisch coachen van
Systemisch coachen van
transformatie-processen
transformatie-processen
in organisaties
in organisaties
Situering
Welzijn op het werk
als onderdeel van
maatschappelijk verantwoord ondernemen
Prof.dr.em. Johan Van de Kerckhove
AGORIA 07.06.2012
www.kernkracht.be
INDELING
1. Maatschappelijk verantwoord ondernemen
2. Welzijn op het werk
3. Ecologisch welzijn
4. Economisch welzijn
5. Welzijn als waarde en uitdaging
2
1

2. www.kernkracht.be
INDELING
1. Maatschappelijk verantwoord ondernemen
2. Welzijn op het werk
3. Ecologisch welzijn
4. Economisch welzijn
5. Welzijn als waarde en uitdaging
3
www.kernkracht.be
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
Accentverschuivingen
1. Milieu
1972 Club van Rome
1987 Brundtland rapport VN
1987 Wet duurzame ontwikkeling in België
2. Economie
2000 VEV-congres
2000 Meerwaardenbesluit Vlaamse regering
2006 Federaal actieplan MVO
3. Welzijn op het werk
2005 Programma UNIZO-vorming
2010 The wellness imperative. World Economic Forum
4
2

3. www.kernkracht.be
DUURZAAMHEID
Het ene kan moeilijk zonder het andere :
MILIEU
ECONOMIE SOCIAAL WELZIJN
www.kernkracht.be
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
Drie dimensies :
Milieu
MVO
Economie Sociaal welzijn
= Zoeken naar een optimaal evenwicht
= Duurzaam ondernemen
3

4. www.kernkracht.be
Duurzaam ondernemen
1. Economie: oiko-nomia (volgens) de wetten van het huis
Aristoteles: harmonie, evenwicht, weg naar het geluk
huishouding als een goede huisvader
staatshuishoudkunde
2. Milieu: Fundamentele eerbied zoals de Indianen en de Aboriginals
Seattle 1854 ‘De aarde behoort niet aan de mens
De mens behoort aan de aarde….
Alles hangt met alles samen
Wat er gebeurt met de aarde,
gebeurt met de kinderen van de aarde…..’
3. Mensen: Integriteit: integraal zijn wie men in essentie is.
Alle potenties realiseren
Vol-ledig mens (kunnen) zijn voor zoveel mogelijk mensen
Individuele autonomie + sociale verantwoordelijkheid
7
www.kernkracht.be
Duurzaamheid impliceert verbinding
in een inclusieve open systeembenadering
1. Exclusieve benadering in gesloten systemen
ik heb al genoeg werk met mijn systeem
ik doe mijn plicht op mijn domein
we pakken de problemen aan als ze zich aandienen
de toekomstige generaties moeten maar voor zichzelf zorgen
2. Inclusieve benadering in een open systeem
Alles hangt met alles samen in ruimte en tijd
Het welzijn van de werknemer is afhankelijk van het welzijn van het bedrijf
Het welzijn van het bedrijf is afhankelijk van gelukkige werknemers
Onze welvaart en vrede zijn afhankelijk van de welvaart in de derde wereld
Ons klimaat is afhankelijk van andere landen en culturen
8
4

5. www.kernkracht.be
Duurzaam ondernemen
Duurzame ontwikkeling
1. Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die
voorziet in de behoeften van de huidige generatie
zonder de vooruitzichten voor toekomstige generaties in te perken
2. Duurzame ontwikkeling betekent concreet
- geen minwaarde produceren via afval in gesloten eco-systeem
- niet vlugger consumeren dan het natuurlijke (her-) groeiritme
- evenwicht in levensondersteunende systemen respecteren
- nieuwe indicatoren in balans en Bruto Nationaal Product
3. Botsing van 2 logica’s:
Ecosystemen zijn cyclisch en produceren geen afval in gesloten systeem
Industriële systemen zijn lineair en produceren afval bij productie en bij gebruik
4. Praktijk : Ambivalent concept met 2 accenten
9
www.kernkracht.be
DUURZAAM ONDERNEMEN als ideaal X
Triple bottom line
People ethisch en maatschappelijk verantwoord
{ Planet
Profit
ecologisch bewust
economisch gezond
In het spoor van het begrip Duurzame ontwikkeling uit het Brundtlandrapport (1987)
Duidelijke pragmatische beperkingen
1. Nadruk op - minimumdrempels ipv pro-actieve doelstellingen
- balans/optimum tussen 3 doelstellingen
- eerder een bepaald soort pragmatisme
2. Wat zegt de realiteit ?
- enkele mooie voorbeelden
- er komt steeds meer bewustwording
- problematiek wordt steeds meer onoplosbaar
10
5

6. www.kernkracht.be
De essentie van het begrip duurzaamheid
Aanwezigheid van optimale ontwikkelingsmogelijkheden
overeenkomstig de specifieke ontwikkelingswetten
van elk levend wezen
verwijst naar wezen
essentie
identiteit
diepe kern, kernkwaliteiten
organische groei: kunnen worden wie en
wat men in potentie is
Op de drie domeinen : mensen,milieu, economie
Zo breed mogelijk in ruimte en tijd
11
www.kernkracht.be
Duurzame ontwikkeling
Tweemaal 5 gradaties
Ruimte Tijd
Directe omgeving Uren/dagen
Dorp/Stad Weken/maanden
Staat Jaren
Continent Decennia
Planeet Eeuwen
12
6

7. www.kernkracht.be
INDELING
1. Maatschappelijk verantwoord ondernemen
2. Welzijn op het werk
3. Ecologisch welzijn
4. Economisch welzijn
5. Welzijn als waarde en uitdaging
13
www.kernkracht.be
Welzijn op het werk
- Slechts deel van de globale welzijnsproblematiek
- Gaat in essentie over alle mensen
In alle levenssferen
Op een zo lang mogelijke termijn
14
7

8. www.kernkracht.be
Welzijn op het werk
wordt meestal negatief benaderd :
Stress
OSGW
Pesten
Grensoverschrijdend gedrag
15
www.kernkracht.be
Brede definitie gezondheid // Welzijn WGO 1948
Fysisch
Psychisch welbevinden
Sociaal
Gezondheidszorg // welzijnszorg
8

9. www.kernkracht.be
Welzijnsbehoeften
ITEM WAT MEDEWERKERS WAT MANAGERS DENKEN DAT
BELANGRIJK VINDEN: MEDEWERKERS BELANGRIJK
VINDEN:
Interessant werk 1 5
Waardering en bevestiging 2 8
Betrokkenheid 3 10
Arbeidszekerheid 4 2
Goed salaris 5 1
Promotie- en 6 3
groeimogelijkheden
Goede arbeidsomstandigheden 7 4
Persoonlijke loyaliteit 8 6
Tactvol optreden werkgever 9 7
Hulp bij problemen 10 9
Mathieu Weggeman,SYSTEMATICA ,Management Team, 2 november 2001
www.kernkracht.be
Welzijn bevorderen via
intrinsieke motivatie
Autonomie zoveel mogelijk keuzemogelijkheden aanbieden
bied maximale kansen tot verantwoordelijkheid
laat keuzevrijheid
Verbondenheid betoon respect en waardering
geef maximale participatiekansen
grote aandacht voor sfeer en cultuur
Competenties bied zoveel mogelijk (positieve) uitdagingen aan
fouten zo mogelijk zien als leermomenten
bied positieve feedback en leermogelijkheden
bouw aan een lerende organisatie
18
9

10. www.kernkracht.be
Aandachtspunten ivm “Met Goesting blijven Werken”
(1) Energiegevende missie en toekomstvisie
(2) Een stimulerende leercultuur
(3) Flexibele structuren en systemen
(4) Ondersteunend management
(5) Lerende medewerkers
(6) Leerfaciliteiten
Vragenlijst ontwikkeld in samenwerking UHasselt en VLAO 2007
www.kernkracht.be
WELZIJN = VERBINDING = DUURZAAMHEID
1. MEZELF worden wie ik ben : zelfrespect
contact met wortels : energiebron
ver-antwoord-elijkheid : kiezen
2. ANDEREN respectvol
voedende relaties
ethisch appél en dienstbaarheid
3. OMGEVING geïntegreerd in bredere systemen
echt contact met en respect voor de natuur
waarlijk kunnen genieten
4. SAMENLEVING doen wat men te doen heeft
zinvolle taak, roeping, missie
aandacht voor ruimer geheel in ruimte en tijd
20
10

11. www.kernkracht.be
Welzijn op het werk
en welzijn van het bedrijf
1. Negatieve effecten zijn bekend
-verloop
-ziekteverzuim
-arbeidsongevallen
-psycho-sociale problemen
2. Positieve effecten worden verondersteld maar
moeten verder onderzocht worden
3. Er komt steeds meer aandacht voor goesting
en passie op het werk
21
www.kernkracht.be
Nood aan een nieuw sociaal pact ?
− Sociaal pact 1944 was vooral economisch
ingekleurd : Tewerkstellig
Loonsverhoging
Sociale zekerheid
− Hebben we behoefte aan een echt sociaal
pact met nadruk op het welzijn van de
medewerkers en kwaliteit van de arbeid ?
− In de toekomst zal er een steeds grotere
samenhang bestaan tussen welzijn van de
organisatie en welzijn van de
22
11

12. www.kernkracht.be
INDELING
1. Maatschappelijk verantwoord ondernemen
2. Welzijn op het werk
3. Ecologisch welzijn
4. Economisch welzijn
5. Welzijn als waarde en uitdaging
23
www.kernkracht.be
Onze planeet kreunt onder
Overmatig gebruik van energie en
natuurlijke hulpbronnen
klimaatsverandering
- broeikasgassen verminderen niet
- temperatuur van de aarde stijgt
- natuurrampen komen steeds vaker voor
- dier- en plantensoorten verdwijnen
uitputting van de natuurlijke rijkdommen
- we verbruiken jaarlijks 20 % meer natuurlijke bronnen dan de aarde kan
vervangen
- ons dierenbestand is de laatste 30 jaar met 35 % gedaald
- exponentiële bevolkingsaangroei overvraagt de planeet
24
12

13. www.kernkracht.be
De Duurzaamheidstrechter X
Natuurlijke
rijkdommen
Destructie - - - - - - - - - - - - - - - - Hernieuwing
Maatschappelijke
vraag naar
grondstoffen
Er wordt meer en vlugger verbruikt dan wat de natuur kan genereren.
Er wordt meer afval geproduceerd dan de natuur kan assimileren.
25
www.kernkracht.be
Milieuproblemen op een chaospunt
Erwin Laszlo 2006
Luchtkwaliteit
Zuurstofgehalte is gedaald tot 21% en daalt tot 14-17% in de steden.
Broeikasgassen doen kooldioxide gehalte stijgen van 280 ppm tot 350 ppm.
Klimaat
Verandering in de chemische samenstelling van de dampkring.
Een stijging van 2°heeft catastrofale gevolgen: mislukte oogste n, waterschaarste, smelten van de
poolkappen, stijging zeewaterpeil, uitsterven van bossen, ziekten.
Reeds 1°stijging in 2015.
Gaia-hypothese klopt niet meer: te ver gevorderd voor zelfregulering
Drinkwater
Hernieuwbaar drinkbaar water is maar 0,007% van al het water.
Reeds in 2025 ernstige waterschaarste voor 2/3 van de wereldbevolking.
Landbouwgrond
71% van de landbouwgrond ligt in ontwikkelingslanden: elk uur wordt 685 ha woestijn
gevormd.
Steeds slechte grondkwaliteit en daling productie tegenover stijgende consumptie.
Bevolkingstoename
Nu 6,5 miljard met steeds grotere consumptie, uitputting grondstoffen en afval.
Ecologische voetafdruk in de vele landen groter dan hun territorium.
26
13

14. www.kernkracht.be
De natuurlijke weg naar duurzaamheid
K.H. Robert
4 systeemvoorwaarden
1. Grondstoffen
Olie, metalen enz. zullen aan geen vlugger tempo worden
ontgonnen dan het trage ritme waarin deze weer kunnen hernieuwd
worden.
2. Scheikundige stoffen
Synthetische stoffen zullen niet vlugger worden geproduceerd
dan dat ze door de natuur kunnen worden afgebroken
3. Natuurlijke diversiteit
Natuurlijke schoonheid en rijkdom worden kwalitatief
gerespecteerd. Hernieuwbare natuurlijke rijkdommen zullen alleen
worden gebruikt in de mate dat een constante natuurlijke regeneratie
gegarandeerd is.
4. Menselijke behoeften
De menselijke basisbehoeften worden op de meest
milieuvriendelijke en efficiënte manier bevredigd. 27
www.kernkracht.be
Het milieu in de mens
Welzijn milieu = welzijn mensen
- Gemiddelde burger is verontreinigd door 500 industriële
gifstoffen
- Slechts een klein deel is onderzocht op schadelijke gevolgen
- Menselijk vet bevat 2 tot 3 maal meer chloorkoolstoffen dan
dierlijk vet
- Chemicaliën vergiftigen ons voedsel en onze omgeving
- Van voor de geboorte zijn we erdoor beïnvloed
- Er is een steeds sterker verband tussen chemicaliën en ziekte
- Synthetische chemicaliën kunnen door het lichaam moeilijk
worden afgebroken
28
14

15. www.kernkracht.be
INDELING
1. Maatschappelijk verantwoord ondernemen
2. Welzijn op het werk
3. Ecologisch welzijn
4. Economisch welzijn
5. Welzijn als waarde en uitdaging
29
www.kernkracht.be
Onze rijk-dom
− Is zeer ongelijk verdeeld
− Een beperkte groep is ongelukkig door te veel
Velen zijn ongelukkig door te weinig
− Is gebaseerd op uitbuiting en uitsluiting
− Ten koste van het welzijn van veel werkenden
− Ten koste van de toekomstige generaties
− Ten koste van de gezondheid van onze planeet
30
15

16. www.kernkracht.be
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
is niet
− Extreme neo-liberale concurrentiestrijd
− Onverantwoorde financiële risico’s
− CEO’s vergoeden voor winstprestaties op
korte termijn
− Globalisering als systematische delokalisatie
31
www.kernkracht.be
Duurzaaamheid is niet
Problemen en verantwoordelijkheid
doorschuiven naar de toekomst
− Overbevolking
− Voedselproblemen
− Schulden
− Pensioenen
− Energieproblemen
− Klimaatproblemen
− Waterproblemen
− Afvalstoffen 32
16

17. www.kernkracht.be
Naar een duurzamer kapitalisme
1. Economie en ondernemingschap in een nieuw
waardekader plaatsen waarbij sociale doelstellingen
centraal staan
2. Eerherstel van de sociale ondernemer tegenover
aandeelhouders en financiële instellingen
3. Inclusieve calculatie van de totale kost (sociaal,milieu)
4. Reële participatie van de medewerkers
5. Overheidsregulering ifv een rechtvaardige verdeling van
lasten en lusten
6. Rechtvaardige handel
7. Grotere aandacht voor de langere termijn en het
bredere perspectief
33
www.kernkracht.be
INDELING
1. Maatschappelijk verantwoord ondernemen
2. Welzijn op het werk
3. Ecologisch welzijn
4. Economisch welzijn
5. Welzijn als waarde en uitdaging
34
17

18. www.kernkracht.be
Een duurzame welzijnsrevolutie
om de aarde te redden
Moeten we niet grondig nadenken ?
Over onze manier van
- verbruiken
- produceren
- transporteren
- leven
35
www.kernkracht.be
De diepe wortels van onze X
niet duurzame cultuur
Cogito ergo sum (Descartes, 1637)
Dualisme
Anthropocentrisme
Utilarisme
Objectieve en waardevrije wetenschap
Mechanistisch paradigma
Economie (liberale)
Vernietiging natuur
Basisangst
Individualisme
Cogito Vicieuze cirkel
36
18

19. www.kernkracht.be
De diepe kern van
het duurzaamheidsvraagstuk
1. Ons waardesysteem
dat prioriteit geeft aan materiële voordelen op
korte termijn
2. Onze wetenschap
die ook focust op het materiële (meten is weten)
op wat is en niet op wat zou kunnen zijn
3. Onze basisveronderstellingen :
Descartes : Cogito ergo sum
-Ervaren beperkt tot zien en denken
-Scheiding tussen subject en object
-Mens is de koning van de schepping
-Doel van beschaving is beheersing natuur
37
www.kernkracht.be
Onze manier van denken :
Mechanisch Organisch
Machine Levenskracht
Atomisch Systemisch
Ik-denken Wij-denken
Exclusief Inclusief
Lineair Cyclisch
Hebben Zijn
Top-down Bottom-up
Ego-systeem Eco-systeem
38
19

20. www.kernkracht.be
Maatstaven voor duurzaamheid
1. Winst is niet de belangrijkste waardemeter
2. Maatschappelijke meerwaarde en welzijn op
lange termijn en brede schaal staan centraal
3. Wat men kan en moet doen ifv de mogelijk-
heden voor een menswaardige samenleving
bv. Met 1% van het BBP van de wereld zouden we klimaat kunnen redden
Milleniumdoelstellingen VN realiseren
- De armoede in de wereld halveren
- Basisonderwijs voor alle kinderen
- Drinkbaar water voor iedereen
39
www.kernkracht.be
Hoe breed is onze duurzaamheid ?
Hoe groot zijn onze morele aspiraties ?
− Egoïstisch
− Familie
− Gemeenschap
− Planeet
− Universum
40
20

21. www.kernkracht.be
Hoe duurzaam is onze verbinding ?
− met onszelf ? Diepte ?
− met de medemens ? Breedte ?
− met de natuur ? Termijn ?
41
www.kernkracht.be
Tot slot
Maatschappelijk verantwoord ondernemen
= duurzaamheid maximaal bevorderen
= respect voor iedereen en alles
= welzijn voor mens ,organisatie en planeet
42
21

22. www.kernkracht.be
43
www.kernkracht.be
Bibliografie
Achterberg, W., e.a., Rimpels in het water, Milieufilosofie tussen vraag en
aanbod. Acco, Leuven.
Achterhuis, H., De illusie van groen. Over milieucrisis en de fixatie op
techniek. De Balie, Amsterdam.
Achterhuis, H., Duurzaamheid en moraal. In: Tijdschrift voor Wetenschap,
technologie en samenleving. 1998. 1, 2-6.
Achterhuis, H., e.a., Technologie en samenleving. Garant. Leuven. 1995.
Algemene Milieukunde. Open Universiteit. Heerlen. 1993.
Algemene Milieukunde. Vlaamse variant leereenheden 14-15. STOHO.
Brussel. 1994.
Bahro, R., Avoiding social and ecological disaster. The politics of world
transformation. Gateway books. Bath. 1994.
Barrett R., Liberating the corporate soul. Building a visionary organisation,
Butterworth-Heineman, Boston, 1998.
Beck, U., De wereld als risico-maatschappij. Essays over de ecologische crisis
en de politiek van de vooruitgang. De Balie. Amsterdam. 1997.
Boerwinkel, F., Inclusief denken. Een andere tijd vraag een ander denken.
Paul Brand. Bussum. 1975.
44
22

23. www.kernkracht.be
Duurzaam ondernemen, duurzame winst. Teksten VEV studiedag 18 oktober
2000.
Federaal plan inzake duurzame ontwikkeling 2000-2004. Staatssecretaris voor
Energie en duurzame ontwikkeling. Brussel. 2000.
Hoe kun je lucht bezitten, een indiaanse visie op het beheer van de aarde. Jan
Van Arkel. Utrecht. 1993.
Jans, M. & D. Wildemeersch. Natuur- en milieu-educatie: van overtuigen naar
overleggen. In: Vorming. Febr. 1999, 161-180.
Jaworski, J., Synchroniciteit. Indigo. Zeist. 2000.
Kunneman, H., Democratie, milieu en verlangen; aanzet tot een post-moderne
milieuproblematiek. In: Oikos, 1996, 1, p. 39-53.
Leren om te keren, Milieu- en natuurrapport Vlaanderen. Garant. Leuven. 1994
. Mira-T 1999. Milieu- en natuurrapport Vlaanderen: thema’s. Garant. Leuven.
1999.
Vermeersch, E., De ogen van de panda. Van de Wiele. Brugge. 1990.
Wildemeersch, D., e.a. Het maatschappelijk milieudebat. In: Leren om te keren.
Garant. 1994, p. 763-779.
Wildemeersch, D., Een verantwoorde uitweg leren. Over sociaal-agogisch
handelen in de risicomaatschappij. Inaugurale rede. Katholieke Universiteit
Nijmegen. 1995. 45
23