1. BẢN ĐỒ DU LỊCH TỈNH NINH BÌNH
Ninh Binh Visitor Map
1

2. TẢI MIỄN PHÍ KẾT BẠN ZALO:0917 193 864
DỊCH VỤ VIẾT LUẬN VĂN CHẤT LƯỢNG
WEBSITE: LUANVANTRUST.COM
ZALO/TELEGRAM: 0917 193 864
MAIL:
BAOCAOTHUCTAPNET@GMAIL.COM

3. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong thời đại ngày nay, du lịch đã trở thành một nhu cầu không thể thiếu
trong đời sống của con người. Du lịch là một ngành dịch vụ có ý nghĩa quan trọng
ở nhiều nước, thường được ví như là “ngành công nghiệp không khói”. Du lịch
ngày càng được mở rộng và phát triển trên phạm vi toàn cầu. Sự phát triển đúng
đắn của hoạt động du lịch góp phần thúc đẩy sự phát triển của các ngành kinh tế
khác. Ngoài ra du lịch còn có vai trò to lớn tác động ảnh hưởng đến mọi mặt của
đời sống xã hội. Do đó, ngành kinh tế du lịch ngày càng giữ một vị trí quan
trọng, được xem là ngành kinh tế mũi nhọn trong quá trình phát triển đất nước.
Sự nghiệp đổi mới đất nước ở Việt Nam hơn hai mươi năm qua đã thu
được nhiều kết quả quan trọng trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã
hội... đã nâng cao vị thế Việt Nam trên trường quốc tế. Trong quá trình phát triển
chung của nền kinh tế đất nước, có sự đóng góp quan trọng của ngành du lịch
Việt Nam. Với đường lối đổi mới, Đảng và Nhà nước đã có những chủ trương,
chính sách quan tâm đầu tư phát triển ngành kinh tế du lịch, đây được coi là một
hướng chiến lược quan trọng trong đường lối phát triển kinh tế - xã hội nhằm
góp phần thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Ninh Bình là vùng đất có bề dày lịch sử truyền thống, là kinh đô của ba
triều đại phong kiến Đinh, Tiền Lê, thời kỳ đầu nhà Lý. Bước vào thời kỳ đổi
mới, dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhất là sau khi tái lập tỉnh (1992), Đảng bộ
Ninh Bình đã vận dụng có hiệu quả chủ trương, đường lối của Đảng trong quá
trình phát triển kinh tế - xã hội, đã có những bước phát triển vượt bậc. Đặc biệt,
Ninh Bình có tiềm năng về du lịch, với nhiều danh lam thắng cảnh nổi tiếng như
khu di tích Tam Cốc - Bích Động, được xếp là “Nam Thiên Đệ Nhị Động”, có
quần thể di tích cố đô Hoa Lư, phòng tuyến Tam Điệp - Biện Sơn, nhà thờ đá
Phát Diệm, vườn quốc gia Cúc Phương. Tất cả đã tạo cho Ninh Bình nhiều tiềm
năng phát triển kinh tế du lịch. Tiềm năng ấy không chỉ của riêng tỉnh Ninh Bình
2

4. mà còn là tiềm năng lợi thế về du lịch ở vùng châu thổ sông Hồng cũng như của
cả nước.
Ngay từ khi tái lập tỉnh, Ninh Bình đã xác định đầu tư phát triển ngành
kinh tế du lịch là một trong những lĩnh vực mũi nhọn của nền kinh tế tỉnh. Đảng
bộ tỉnh Ninh Bình đã có nhiều văn bản lãnh đạo, chỉ đạo các cấp, các ngành đầu
tư phát triển du lịch. Và thực tế trong những năm qua, ngành du lịch Ninh Bình
đã có những đóng góp quan trọng vào sự phát triển chung của nền kinh tế. Tuy
nhiên, trong quá trình thực hiện, tỉnh Ninh Bình chưa khai thác hết tiềm năng du
lịch của tỉnh để phát triển kinh tế.
Phát triển tiềm năng du lịch của tỉnh Ninh Bình trở thành một nhiệm vụ
lớn, được các cấp ủy Đảng trong tỉnh quan tâm sâu sắc. Để góp phần đánh giá
đúng thực trạng và tìm nguyên nhân của mặt mạnh, mặt tồn tại, hạn chế, nhằm
đưa ra phương hướng, nhiệm vụ và những giải pháp đưa ngành kinh tế du lịch
Ninh Bình tiếp tục phát triển trong những năm tới. Ý thức rõ tầm quan trọng của
vấn đề nghiên cứu, lại được sự động viên khích lệ của người thân quê ở Ninh
Bình, được sự chỉ dẫn tận tình của thầy hướng dẫn khoa học, tác giả đã chọn đề
tài “Đảng bộ tỉnh Ninh Bình lãnh đạo phát triển kinh tế du lịch (1992 - 2008)”
làm luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lịch sử Đảng cộng sản Việt Nam.
2. Tình hình nghiên cứu
Du lịch là ngành kinh tế mới nhưng rất quan trọng được Đảng ta xác định
là “ngành kinh tế mũi nhọn” và đang có bước tiến phát triển mạnh mẽ đóng góp
vào sự phát triển kinh tế - xã hội của cả nước. Vì vậy, du lịch đã được sự quan
tâm của nhiều nhà lãnh đạo, nhà khoa học từ Trung ương đến địa phương. Đã có
nhiều cuốn sách, nhiều công trình khoa học viết về du lịch với nội dung và góc
độ khác nhau.
Các tác phẩm viết về du lịch ở Việt Nam nói chung tiêu biểu như:
Tác giả Đinh Trung Kiên trong cuốn sách “Một số vấn đề về du lịch Việt
Nam ” Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2004 đã trình bày tổng quan những
vấn đề về du lịch Việt Nam, đánh giá thực trạng và nêu nhiều giải pháp nhằm
phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam.
3

5. Tác giả Nguyễn Văn Đính, Trần Thị Minh Hòa trong giáo trình “Kinh tế
du lịch” Nxb Đại học Kinh tế quốc dân Hà Nội năm 2008 đã trình bày những vấn
đề cơ bản về du lịch, về kinh tế du lịch và vấn đề quản lý ngành du lịch ở Việt
Nam.
Tác giả Trần Đức Thanh trong “Nhập môn khoa học du lịch” Nxb Đại học
Quốc gia Hà Nội năm 2005 đã trình bày những vấn đề về du lịch một cách ngắn
gọn và tổng quát nhằm phục vụ cho công việc học tập và giảng dạy cho giáo viên
và sinh viên trong ngành du lịch.
Luận án tiến sĩ kinh tế của Vũ Đình Thụy, Hà Nội (1996) về “Những điều
kiện và giải pháp chủ yếu để phát triển du lịch Việt Nam thành ngành kinh tế
mũi nhọn” đã nêu bật những điều kiện thuận lợi về tự nhiên và nhân văn của
nước ta cho ngành du lịch, trên cơ sở những chủ trương và chính sách của Đảng
và Nhà nước, từ đó đề ra các giải pháp, kiến nghị để phát triển du lịch thành
ngành kinh tế mũi nhọn.
Luận án tiến sĩ kinh tế của Đỗ Văn Quất, Thành phố Hồ Chí Minh (2001)
về “Định hướng và những chính sách cơ bản để phát triển ngành du lịch Việt
Nam đến 2010”, trên cơ sở phân tích những tiền năng thế mạnh của nước ta, dựa
vào kinh nghiện phát triển du lịch của các nước trên thế giới và những định
hướng của Đảng và Nhà nước Luận án đã đưa ra những định hướng và chính
sách hữu hiệu phát triển kinh tế du lịch Việt Nam đến năm 2010.
Ninh Bình được biết đến với nhiều danh lam thắng cảnh đẹp nên từ lâu đã
có nhiều tác phẩm, sách báo, các công trình nghiên cứu, tiêu biểu như:
Tác giả Lã Đăng Bật với tác phẩm “Ninh Bình một vùng sơn thủy hữu
tình” do Nxb Trẻ phát hành năm 2007 đã giới thiệu một cách khái quát về địa lý,
lịch sử ,về con người, phong tục tập quán, đặc biệt là danh lam thắng cảnh du
lịch của miền đất Ninh Bình.
Luận án Phó tiến sĩ khoa học kinh tế của Trịnh Quang Hảo về “Đổi mới
vai trò quản lý của Nhà nước về kinh tế ở tỉnh Ninh Bình cho phù hợp với nền
kinh tế thị trường ở Việt Nam” đã phân tích và làm rõ cơ sở lý luận của đổi mới
vai trò quản lý của Nhà nước về kinh tế là một đòi hỏi tất yếu của nền kinh tế thị
4

6. trường ở Việt Nam. Từ đó đã nêu rõ phương hướng và những biện pháp nhằm
tiếp tục đổi mới vai trò quản lý của Nhà nước về kinh tế.
Nguyễn Văn Mạnh, với công trình “Phát triển sản phẩm du lịch sinh thái
tại Ninh Bình” (Đề tài NCKH cấp bộ năm 2005), đã cho thấy thế mạnh của du
lịch sinh thái, thấy lợi ích của việc con người sống thân thiện với thiên nhiên.
Còn có nhiều tác phẩm, bài viết khác liên quan đến vấn đề du lịch Ninh
Bình được đăng trên các báo, tạp chí và các Website của Đảng Cộng sản Việt
Nam, Tổng cục du lịch, Tỉnh Ninh Bình. Tuy nhiên chưa có công trình nào
nghiên cứu cụ thể về “Đảng bộ tỉnh Ninh Bình lãnh đạo phát triển kinh tế du
lịch (1992- 2008)”. Trên cơ sở kế thừa những kết quả nghiên cứu của những
người đi trước, tác giả tiếp tục tìm hiểu, nghiên cứu để hoàn thành luận văn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài
* Mục đích
Mục đích của luận văn là làm rõ quá trình lãnh đạo phát triển kinh tế du
lịch của Đảng bộ tỉnh Ninh Bình (1992 - 2008). Luận văn phân tích rõ vai trò
quan trọng của Đảng bộ trong việc định hướng phát triển kinh tế du lịch của tỉnh.
Trên cơ sở những thành tựu, hạn chế, luận văn khái quát hóa những kinh nghiệm
và đề xuất các giải pháp cụ thể, đóng góp vào sự lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh Ninh
Bình trong việc phát triển kinh tế du lịch của tỉnh ở giai đoạn mới.
* Nhiệm vụ
Làm rõ những lợi thế, tiềm năng để phát triển kinh tế du lịch ở tỉnh Ninh Bình.
Xuất phát từ những chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước, luận văn tập
trung đi sâu vào phân tích các chủ trương, chính sách của Đảng bộ tỉnh
Ninh Bình về phát triển kinh tế du lịch từ năm 1992 đến năm 2008, nhận định
khoa học về những thành tựu và hạn chế trong quá trình lãnh đạo kinh tế du lịch
của Đảng bộ tỉnh Ninh Bình.
Từ đó, luận văn rút ra những kinh nghiệm trong quá trình lãnh đạo và đề
xuất một số giải pháp cụ thể, thiết thực, đóng góp vào sự lãnh đạo của Đảng bộ
tỉnh Ninh Bình trong lãnh đạo phát triển kinh tế du lịch của tỉnh Ninh Bình trong
thời gian tới.
5

7. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng
Đề tài tập trung nghiên cứu vai trò và sự lãnh đạo của Đảng bộ tỉnh Ninh
Bình trong quá trình phát triển kinh tế du lịch trên địa bàn tỉnh từ năm 1992 -
2008, bao gồm các vấn đề về đường lối, chủ trương, chính sách và sự tổ chức
thực hiện.
* Phạm vi nghiên cứu
Nội dung: Lĩnh vực kinh tế du lịch của tỉnh Ninh Bình.
Thời gian: Từ năm 1992 đến năm 2008.
Không gian: Địa bàn tỉnh Ninh Bình.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Về phương pháp luận: Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở phương
pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, những
quan điểm của Đảng về đường lối, chính sách phát triển kinh tế - xã hội nói
chung và ngành kinh tế du lịch nói riêng.
Về phương pháp cụ thể: Trong quá trình thực hiện đề tài, tác giả vận dụng
nhiều phương pháp trong đó phương pháp lịch sử và phương pháp lôgic là hai
phương pháp cơ bản nhất. Ngoài ra còn sử dụng các phương pháp khác như:
phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, kết hợp với phương pháp thống kê,
khảo sát thực tế… để hoàn thành nội dung luận văn.
6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Luận văn góp phần làm rõ vai trò quan trọng của Đảng bộ tỉnh Ninh Bình
trong việc lãnh đạo phát triển kinh tế du lịch, làm rõ sự năng động, sáng tạo
những thành tựu và những hạn chế trong quá trình lãnh đạo phát triển ngành kinh
tế du lịch của Đảng bộ tỉnh Ninh Bình giai đoạn từ năm 1992 -2008.
Từ những kinh nghiệm rút ra trong quá trình nghiên cứu sự lãnh đạo phát
triển kinh tế du lịch của Đảng bộ tỉnh Ninh Bình, luận văn đã đề xuất những giải
pháp để Đảng bộ tỉnh có thêm tài liệu tham khảo trong việc lãnh đạo và tổ chức
thực hiện, nhằm phát triển kinh tế du lịch ở Ninh Bình trong những năm tới.
6

8. Việc hệ thống hóa về tiềm năng phát triển kinh tế du lịch tỉnh Ninh Bình
cũng góp phần vào việc nghiên cứu giới thiệu, quảng bá lịch sử truyền thống và
văn hóa của địa phương, cung cấp nguồn tài liệu có giá trị trong công tác biên
soạn, giáo dục lịch sử Đảng bộ địa phương, nâng cao lòng tin yêu, niềm tự hào
đối với quê hương Ninh Bình và đất nước Việt Nam.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,
luận văn được kết cấu thành 3 chương, 8 tiết:
Chƣơng 1: Tiềm năng phát triển kinh tế du lịch tỉnh Ninh Bình.
Chƣơng 2: Chủ trương và sự chỉ đạo tổ chức thực hiện phát triển ngành
kinh tế du lịch Ninh Bình (1992-2008).
Chƣơng 3: Đánh giá chung và những kinh nghiệm của quá trình lãnh đạo
phát triển ngành kinh tế du lịch của Đảng bộ Ninh Bình.
7

9. Chƣơng 1
TIỀM NĂNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ DU LỊCH TỈNH NINH BÌNH
1.1. Lý luận chung về du lịch
1.1.1. Khái niệm về du lịch
Từ xưa trong lịch sử nhân loại, du lịch được ghi nhận như một sở thích,
một hoạt động nghỉ ngơi tích cực của con người. Ngày nay du lịch đã trở thành
hiện tượng kinh tế - xã hội phổ biến, và là một nhu cầu không thể thiếu trong đời
sống văn hóa xã hội của con người. Du lịch ngày nay trở thành một đề tài hấp
dẫn mang tính toàn cầu. Vì vậy du lịch đã trở thành một ngành kinh tế quan
trọng, mũi nhọn của nhiều quốc gia trên thế giới.
Hoạt động du lịch đã xuất hiện từ lâu trong lịch sử phát triển của loài
người. Nhưng cho đến nay khái niệm về du lịch vẫn chưa có sự thống nhất.
Thuật ngữ “du lịch” trong ngôn ngữ nhiều nước được bắt đầu bằng tiếng Hy Lạp
“tornos” với nghĩa đi một vòng. Thuật ngữ này được Latin hóa thành “tornus” và
sau đó thành “tourisme” (tiếng Pháp) “tourism” (tiếng Anh); “mypuzm” (tiếng
Nga)…[17, tr.10].
Do hoàn cảnh khác nhau, nghiên cứu ở nhiều góc độ khác nhau, cách nhìn
nhận và hiểu biết về du lịch cũng khác nhau nên các khái niệm và định nghĩa về
du lịch vẫn chưa thống nhất.
Nhìn từ góc độ kinh tế: “Du lịch là một ngành kinh tế, dịch vụ có nhiệm
vụ phục vụ cho nhu cầu tham quan giải trí, nghỉ ngơi, có hoặc không kết hợp với
các hoạt động chữa bệnh, thể thao, nghiên cứu khoa học và các nhu cầu khác”
[41, tr.17].
Nhà kinh tế học Kalfiotis thì cho rằng: “Du lịch là sự di chuyển tạm thời
của cá nhân hay tập thể từ nơi này đến nơi khác nhằm thỏa mãn nhu cầu tinh
thần hay đạo đức, do đó tạo nên các hoạt động kinh tế” [35, tr.9].
Tại Hội nghị Liên Hợp Quốc về du lịch ở Roma (Ý, 9/1963) các chuyên gia
đã đưa ra các định nghĩa như sau về du lịch: “Du lịch là tổng hợp các mối quan hệ,
hiện tượng và hoạt động kinh tế bắt nguồn từ các cuộc hành trình và lưu trú của
8

10. các cá nhân hay tập thể ở bên ngoài nơi ở thường xuyên của họ hay ngoài nước
họ với mục đích hòa bình. Nơi họ lưu trú không phải là nơi làm việc của họ”.
Trong Pháp lệnh Du lịch của Việt Nam, tại Điều 10, thuật ngữ du lịch
được hiểu như sau: “Du lịch là hoạt động của con người ngoài nơi cư trú thường
xuyên của mình nhằm thỏa mãn nhu cầu tham quan, giải trí, nghỉ dưỡng trong
một khoảng thời gian nhất định” [17, tr.16].
Cho dù có định nghĩa dưới góc độ nào thì các nhà khoa học và học giả đều
nhận biết được rằng du lịch là một hoạt động có nhiều đặc thù, gồm nhiều thành
phần tham gia. Hoạt động du lịch vừa có đặc điểm của ngành kinh tế, lại có đặc
điểm của ngành văn hóa - xã hội. Du lịch không chỉ là một ngành kinh tế tổng
hợp mang lại lợi nhuận cao, mà nó còn là một hiện tượng xã hội có ý nghĩa vô
cùng to lớn. Ngành du lịch đã góp phần quan trọng vào tăng trưởng kinh tế, xóa
đói, giảm nghèo, đảm bảo anh sinh xã hội, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa,
bảo vệ môi trường và giữ vững an ninh, quốc phòng. Chính vì vậy toàn xã hội
phải có trách nhiệm đóng góp, hỗ trợ, đầu tư cho du lịch phát triển. Ngay nay du
lịch phát triển mạnh mẽ ở khắp mọi nơi trên thế giới. Thực tế hoạt động du lịch ở
nhiều nước chẳng những đã đem lại lợi ích kinh tế, mà còn cả lợi ích chính trị,
văn hóa, xã hội.
1.1.2. Vai trò của du lịch trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội
Ngày nay du lịch phát triển mạnh mẽ ở khắp mọi nơi trên thế giới. Du lịch
không chỉ giữ vai trò quan trọng đối với nền kinh tế quốc dân mà còn có tác
động ảnh hưởng đến mọi mặt của đời sống xã hội.
* Vai trò của du lịch đối với phát triển kinh tế.
Trong những năm trở lại đây, du lịch đã trở thành một hiện tượng kinh tế
phổ biến không chỉ ở các nước phát triển mà còn ở các nước đang phát triển.
Theo T chức Du lịch thế giới (UN - WTO), năm 2000, khách du lịch quốc tế trên
toàn thế giới đạt 698 triệu lượt khách, tăng 7,4% so với năm 1999, thu nhập du
lịch đạt 476 tỷ USD, tương đương 6,5% tổng sản phẩm quốc dân thế giới. Du
lịch là ngành tạo nhiều việc làm và hiện thu hút khoảng 220 triệu lao động trực
tiếp, chiếm 10,6% lực lượng lao động thế giới. UN - WTO dự báo, năm 2010
9

11. lượng khách du lịch quốc tế trên toàn thế giới ước lên tới 1.006 triệu lượt khách,
thu nhập từ du lịch đạt 900 tỷ USD và ngành du lịch tạo thêm khoảng 150 triệu
chỗ làm việc, chủ yếu tập trung ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Do lợi
ích nhiều mặt mà du lịch mang lại nên nhiều nước đã tận dụng tiềm năng lợi thế
của mình để phát triển du lịch tăng đáng kể nguồn thu ngoại tệ, tạo việc làm,
thúc đẩy sản xuất trong nước, đóng góp tích cực vào việc phát triển kinh tế - xã
hội [17, tr.337]. Theo báo cáo của Hội đồng Du lịch và Lữ hành thế giới (World
Travel Tourism Council - WTTC) năm 2007 ngành du lịch thế giới đã đạt một
kỷ lục với 898 triệu du khách và đến năm 2020 con số này có thể là 1,6 tỷ du
khách với doanh thu ước đạt xấp xỉ 2000 tỷ USD.
Hoạt động du lịch có tác dụng biến đổi cán cân thu chi của khu vực và của
đất nước. Nhiều nước trong khu vực Đông Nam Á đã rất thành công trong việc
đưa du lịch thành kinh tế mũi nhọn đóng góp rất lớn vào việc phát triển chung
của nền kinh tế quốc gia. Năm 1992, năm du lịch Đông Nam Á kết thúc thành
công với lượng khách đạt kỷ lục 21,859 triệu lượt khách du lịch quốc tế, chiếm
4,6% tổng số khách du lịch toàn thế giới. Năm 2000 số lượng khách quốc tế đến
ASEAN tăng 14,35% năm 2001 lần đầu tiên thu hút được 40 triệu lượt khách du
lịch quốc tế, nhưng đến năm 2004 con số này đã là 50 triệu, và năm 2006 là
khoảng 60 triệu khách [22, tr.63]. Trong đó phải kể đến các quốc gia như Thái
Lan, Malaysia, Singapore, chính nhờ du lịch mà các nước này nhanh chóng vượt
qua khủng hoảng tài chính ở những năm cuối thế kỷ XX, và nhanh chóng vực
dậy nền kinh tế. Du lịch Việt Nam đang có những chuyển biến tích cực. Năm
1990, nước ta đón khoảng 250.000 du khách quốc tế thì năm 2008 con số này lên
tới 4,2 triệu lượt người, thu nhập từ ngành du lịch đạt gần 4 tỷ USD. Đến nay, du
lịch đóng góp khoảng 5% GDP quốc gia với khoảng 1 triệu lao động làm việc
trong ngành này.
Hoạt động du lịch một tập hợp những sức mạnh liên kết. Dẫu còn là một
ngành kinh tế mới, nhưng với những đặc trưng của mình, du lịch có thể tạo ra
sức bật lớn, lan tỏa nhanh. Du lịch phát triển đã góp phần tăng tỷ trọng GDP của
các ngành dịch vụ trong tổng thu nhập quốc dân. Hiệu quả của hoạt động du lịch
10

12. ngày càng rõ nét. Ở đâu du lịch phát triển, ở đó diện mạo đô thị, nông thôn được
chỉnh trang sạch đẹp hơn, đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt. Tạo ra khả
năng tiêu thụ tại chỗ hàng hóa và dịch vụ, thúc đẩy các ngành khác phát triển,
tăng thu nhập, xóa đói giảm nghèo và nhiều hộ dân, nhiều địa phương giàu lên
nhờ du lịch, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế cả nước và của địa phương.
Sự phát triển đúng đắn của các hoạt động du lịch sẽ góp phần thúc đẩy sự
phát triển của các ngành kinh tế khác. Bởi vì du lịch là ngành kinh tế tổng hợp,
không thể phát triển du lịch trong điều kiện các ngành kinh tế kỹ thuật liên quan
như: công nghiệp, thương mại, giao thông, bưu điện, ngân hàng cung ứng điện
nước… ở trình độ phát triển thấp. Bởi lý do chính những ngành này trực tiếp
cung cấp các dịch vụ chủ yếu cho hoạt động du lịch.
Như vậy, đối với phát triển kinh tế, du lịch hiện nay được coi là ngành
công nghiệp không khói chiếm vị trí, vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc
dân. Phát triển du lịch có tác dụng làm thay đổi bộ mặt kinh tế quốc gia, vùng
lãnh thổ. Do đó, nhiều nước trên thế giới hiện nay đã coi du lịch là ngành kinh tế
mũi nhọn để phát triển đất nước.
* Vai trò của du lịch đối với đời sống văn hóa - xã hội.
Vai trò của du lịch không phải chỉ có đến lĩnh vực kinh tế mà còn có tác
động tới mọi mặt của đời sống xã hội như:
Đối với văn hóa - xã hội, hoạt động du lịch đã tạo thêm nguồn thu để tôn
tạo, trùng tu các di tích và nâng cao ý thức trách nhiệm của các cơ quan nhà
nước và địa phương và cộng đồng dân cư trong việc giữ gìn, phát triển di sản văn
hóa vật thể và phi vật thể. Nhu cầu về nâng cao nhận thức văn hóa trong chuyến
đi của du khách thúc đẩy các nhà cung ứng chú ý khôi phục, bảo vệ các di tích,
duy trì các lễ hội, làng nghề… Cho nên nhiều lễ hội dân gian được khôi phục, tổ
chức và dần dần đi vào nền nếp và lành mạnh, phát huy được thuần phong mỹ
tục. Nhiều làng nghề thủ công truyền thống được khôi phục và phát triển, tạo
thêm các điểm du lịch hấp dẫn và sản xuất hàng lưu niệm, thủ công mỹ nghệ bán
cho khách du lịch, góp phần tạo ra nhiều việc làm trực tiếp và gián tiếp cho các
tầng lớp nhân dân. Và đặc biệt du lịch giúp cho việc giao lưu văn hóa
11

13. giữa các cộng đồng các dân tộc khác nhau, giúp cho sự trao đổi tiếp thu nét văn
hóa mới, độc đáo, tiến bộ, loại bỏ dần những nét văn hóa cổ hủ, lạc hậu. Nhờ
hoạt động du lịch mà cuộc sống cộng đồng trở nên sôi động hơn, các nền văn
hóa có điều kiện giao lưu hòa nhập với nhau, giúp cho sự trao đổi tiếp thu nền
văn hóa mới, tiến bộ, đời sống văn hóa tinh thần của con người trở lên phong
phú hơn.
Đối với môi trường, du lịch giúp con người hiểu biết sâu sắc thêm về tự
nhiên, thấy được giá trị của đời sống thiên nhiên đối với con người. Điều này có
nghĩa là bằng thực tiễn phong phú, du lịch sẽ góp phần tích cực vào sự nghiệp
giáo dục môi trường, một vấn đề toàn thế giới hết sức quan tâm. Nhu cầu du lịch
nghỉ ngơi tại những khu vực có nhiều cảnh quan thiên nhiên sẽ tạo sự kích thích
cho con người trong việc tôn tạo, bảo vệ môi trường cảnh quan thiên nhiên.
Đối với vấn đề an ninh chính trị, du lịch đã góp phần mở rộng giao lưu
giữa các vùng trong nước và ngoài nước. Là cầu nối hòa bình giữa dân tộc trên
thế giới. Hoạt động du lịch giúp cho các dân tộc xích lại gần nhau hơn, giúp hiểu
biết về giá trị văn hóa, con người của các dân tộc khác nhau. Nhờ đó thì mọi vấn
đề mâu thuẫn đều có thể giải quyết bằng con đường hòa bình, hợp tác. Góp phần
vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc của nhân dân ta.
* Vai trò của du lịch trong quá trình phát triển kinh - xã hội của tỉnh Ninh
Bình.
Cùng với sự quan tâm phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, ngành du
lịch luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm đúng mức, ở mỗi thời kỳ đều xác
định vị trí của du lịch trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của đất nước
phù hợp với yêu cầu của cách mạng. Trong quá trình đổi mới đất nước, du lịch
nước ta đã đạt được những thành quả ban đầu quan trọng, ngày càng tăng cả quy
mô và chất lượng, dần khảng định vai trò, vị trí của mình là ngành kinh tế mũi
nhọn trong nền kinh tế quốc dân.
Ninh Bình là tỉnh có vị trí địa lý thuận lợi, có tài nguyên du lịch phong
phú bao gồm cả tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân văn.
Trong những năm gần đây ngành du lịch Ninh Bình đã có nhiều bước chuyển
12

14. biến mới, khởi sắc của một ngành kinh tế năng động đã và đang góp phần làm
thay đổi diện mạo đời sống kinh tế, xã hội của tỉnh. Ý thức được vai trò của du
lịch, Ninh Bình là một trong những địa phương đầu tiên trong cả nước thực hiện
xây dựng “Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch thời kỳ 1995 - 2010” làm cơ sở
cho việc quản lý và phát triển ngành kinh tế đầy tiềm năng này.
Trong thực tế phát triển du lịch Ninh Bình trong những năm qua đã cho
thấy du lịch ngày càng có những đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã
hội địa phương. Tổng doanh thu của ngành du lịch tỉnh Ninh Bình trong những
năm qua đã có sự tăng trưởng đáng kể. Nếu như năm 1995 tổng doanh thu của
toàn ngành du lịch mới đạt 8,55 tỷ đồng thì đến năm 2000 đã tăng lên gấp 3,27
lần để đạt mức 28 tỷ đồng, tốc độ tăng trưởng trung bình giai đoạn 1995 - 2000
là 26,78%/năm. Đến năm 2005 (tức là 10 năm thực hiện quy hoạch), doanh thu
du lịch đã đạt 63,18 tỷ đồng tăng gấp 7,39 lần so với khi bắt đầu thực hiện quy
hoạch, đến năm 2008 doanh thu đạt con số 162 tỷ đồng. Doanh thu du lịch tăng,
đóp góp đáng kể vào ngân sách nhà nước. Năm 1995 nộp ngân sách chỉ đạt 1,5
tỷ đồng, đến năm 2005 nộp ngân sách đạt 7,46 tỷ đồng, tăng gần 5 lần so với
năm 1995. Con số này tăng lên 16,5 tỷ đồng vào năm 2008 [70].
Bên cạnh vai trò về kinh tế, phát triển du lịch ở tỉnh Ninh Bình còn có
nhiều ý nghĩa về mặt xã hội như: góp phần giải quyết việc làm, tăng thu nhập
cho người dân. Thúc đẩy việc khôi phục các lễ hội, ngành nghề truyền thống,
nhận thức của người dân trong vấn đề bảo vệ tài nguyên thiên nhiên của tỉnh. Du
lịch Ninh Bình trong vài năm trở lại đây đã phát huy được những lợi thế, tiềm
năng và có bước phát triển vượt bậc, đem lại nhiều lợi ích cho nhân dân. Năm
2008, Ninh Bình đang tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động văn hóa - xã hội để
chuẩn bị tốt các điều kiện để tổ chức kỷ niệm 1000 năm Cố đô Hoa Lư - Thăng
Long, Hà Nội, góp phần thực hiện mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, xã hội công
bằng, dân chủ và văn minh”, xây dựng Ninh Bình ngày càng giàu đẹp.
13

15. 1.2. Những lợi thế và tiềm năng phát triển kinh tế du lịch của tỉnh
Ninh Bình
1.2.1. Đặc điểm lịch sử, địa lý tự nhiên và tình hình kinh tế - xã hội của
tỉnh Ninh Bình
* Đặc điểm lịch sử.
Ninh Bình là một vùng đất có quá trình hình thành và phát triển với nhiều
nét đặc thù hấp dẫn xuyên suốt chiều dài lịch sử của địa phương. Các nhà khảo
cổ học đã phát hiện xương, răng người hóa thạch ở hang Thang Lung (nay thuộc
phường Nam Sơn, thị xã Tam Điệp), có niên đại cách chúng ta từ 3 vạn năm
thuộc thời Hậu kỳ đồ đá cũ. Động Người xưa ở Vườn quốc gia Cúc Phương có 3
ngôi mộ cổ của người nguyên thủy sống cách ngày nay từ 7000 năm đến 8000
năm, thuộc Văn hóa Hòa Bình trong thời kỳ đồ đá mới [7, tr.9]. Trong số 6 chiếc
trống đồng tìm thấy ở Ninh Bình có 2 trống đồng loại I, hiện vật tiêu biểu của
nền văn minh sông Hồng. Điều đó chứng tỏ Ninh Bình là một trong những địa
bàn quan trọng của nền văn minh buổi đầu dựng nước.
Đến những năm đầu thế kỷ X, từ làng Đại Hữu, châu Đại Hoàng (nay là
thôn Văn Bòng, xã Gia Phương, huyện Gia Viễn), Đinh Công Chứ đã vào Châu
Ái (Thanh Hóa) tham gia cuộc khởi nghĩa của Dương Đình Nghệ và được giao
cai quản Châu Hoan (nay thuộc Nghệ An).
Thời Ngô Quyền, Đinh Công Chứ vẫn làm Thứ sử Châu Hoan. Sau khi
ông mất, con của Đinh Công Chứ là Đinh Bộ Lĩnh đã theo mẹ là Đàm Thị
(người vợ hai của Đinh Công Chứ) bỏ Châu Hoan về động Hoa Lư (là Thung
Lau và vùng đất quanh đó, nay thuộc thôn Mai Phương, xã Gia Hưng, huyện Gia
Viễn), nương thân với chú ruột là Đinh Thúc Dự.
Tại động Hoa Lư, từ cờ lau tập trận, Đinh Bộ Lĩnh đã dẹp yên loạn 12 sứ
quân, non song thu về một mối, đất nước trở lại thống nhất. Năm 986, Đinh Bộ
Lĩnh lên ngôi Hoàng đế, gọi là Đinh Tiên Hoàng, đặt tên nước là Đại Cồ Việt.
Vua Đinh Tiên Hoàng chọn Hoa Lư (xã Trường Yên, huyện Hoa Lư ngày nay),
là vùng non kỳ thú nhưng hiểm trở để làm kinh đô - “Kinh đô đá”. Tại đây, ông
cho xây dựng cung điện, đặt triều nghi, đắp thành, đào hào, dựa vào thế núi xây
14

16. dựng một công trình phòng ngự kiên cố như một pháo đài hiểm, biệt lập với bên
ngoài. Kinh đô Hoa Lư là kinh đô đầu tiên trong nền văn minh Đại Việt của
phong kiến tập quyền ở nước ta. Với diện tích trải rộng khoảng 300 ha, nằm gọn
trong địa phận xã Trường Yên ngày nay, được bao quanh bởi hàng loạt núi đá
vòng cung, cảnh quan hùng vĩ.
Từ vua Đinh Tiên Hoàng đặt nền móng đầu tiên cho đến vua Lê Đại Hành
xây dựng kinh đô Hoa Lư là hoàn toàn phù hợp với tình hình thực tế của nước
Đại Cồ Việt lúc bấy giờ. Đến đầu triều Lý, khi nước Đại Cồ Việt phát triển.
Nhận thấy Kinh đô Hoa Lư không còn phù hợp nữa, muốn cho nước Đại Cồ Việt
phát triển hơn nữa, có thế công, kinh đô phải là nơi rộng rãi, thuận tiện về giao
thông thủy, bộ, trung tâm về địa lý, kinh tế… Nên vua Lý Thái Tổ đã quyết định
dời đô từ Hoa Lư đến kinh thành Đại La (Thăng Long) vào mùa thu năm Canh
Tuất (1010). Vua Lý Thái Tổ là người đặt cột mốc quan trọng nhất cho việc định
kinh đô ở Thăng Long (Hà Nội).
Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, nhân dân Ninh Bình
phát huy truyền thống yêu nước, đoàn kết, anh dũng chiến đấu chống giặc ngoại
xâm và cần cù, sáng tạo, năng động trong lao động sản xuất xây dựng quê hương
đất nước. Trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ,
Đảng bộ, quân và dân Ninh Bình đã chiến đấu kiên cường, dũng cảm lập nên
nhiều chiến công xuất sắc được Đảng, Nhà nước tuyên dương danh hiệu Anh
hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Những năm qua, nhất là từ sau ngày tái lập
tỉnh đến nay, Đảng bộ, quân dân Ninh Bình đã đoàn kết, vượt mọi khó khăn,
triển khai thực hiện thắng lợi tương đối toàn diện các mục tiêu phát triển kinh tế-
xã hội.
* Đặc điểm địa lý tự nhiên.
+ Về vị trí địa lý.
Nhìn trên bản đồ Việt Nam, Ninh Bình là một tỉnh nằm ở phía Nam đồng
bằng Bắc Bộ, tiếp giáp biển Đông. Ninh Bình có diện tích tự nhiên là 1.390 km
2
[71]. Ninh Bình có 8 đơn vị hành chính (6 huyện, 1 thành phố, 1 thị xã). Hệ tọa
độ địa lý từ 19
o
50 đến 20
o
26 vĩ độ Bắc, từ 105
o
32 đến 106
o
20 kinh độ Đông.
15

17. Phía Bắc Ninh Bình giáp Hà Nam; phía Đông giáp Nam Định; phía Đông Nam
giáp biển Đông; phía Tây và Tây Nam giáp Thanh Hóa; phía Tây giáp Hòa Bình.
Ninh Bình có quốc lộ đi qua là 1A, 10, 12B, 45, có đường sắt Bắc Nam.
Có hệ thống sông ngòi khá dày đặc, với mật độ khoảng 0,6-0,9 km/km2
. Các
sông lớn ở Ninh Bình bao gồm sông Đáy, sông Hoàng Long, sông Vân, sông
Vạc, sông Lạng… chảy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam đổ ra biển.
+ Về địa hình.
Ninh Bình nằm trong vùng tiếp giáp giữa vùng đồng bằng sông Hồng và
dải đá trầm tích ở phía Tây, lại nằm trong vùng trũng của đồng bằng sông Hồng,
tiếp giáp biển Đông, nên có một địa hình đa dạng, vừa có đồng bằng, đồi núi,
nửa đồi núi và vừa có vùng trũng, vùng ven biển.
Vùng đồi núi và bán sơn địa: Với độ cao trung bình từ 90 - 120m, đặc biệt
khu vực núi đá có độ cao trên 200m. Vùng này tập trung tới 90% diện tích đồi
núi và diện tích rừng của tỉnh. Nơi đây có tiềm lớn trong phát triển loại hình du
lịch, đặc biệt là khu vực thuận lợi cho tổ chức du lịch mùa đông và các loại hình
hình du lịch thể thao như leo núi, du lịch sinh thái…
Vùng đồng bằng: Địa hình đồng bằng tương đối đơn điệu về ngoại cảnh
nhưng là nơi tập trung tài nguyên du lịch nhân văn, đặc biệt là các di tích lịch sử
văn hóa và là nơi hội tụ các nền văn minh của loài người.
Vùng ven biển có khoảng 18km bờ biển, với đường bờ biển tạo điều kiện
thuận lợi cho phát triền du lịch hệ sinh thái vùng ven biển, khai thác các nguồn
lợi ven biển và ngoài khơi.
Với địa hình đa dạng như vậy, Ninh Bình có đủ điều kiện để phát triển
một nền kinh tế tổng hợp. Trong đó cần khai thác triệt để lợi thế về địa hình để
tạo ra sự đa dạng và phong phú của du lịch Ninh Bình góp phần tạo thúc đẩy
kinh tế của tỉnh phát triển ở nhịp độ tăng trưởng cao.
+ Về khí hậu:
Ninh Bình cũng như các tỉnh khác của đồng bằng sông Hồng có khí hậu
mang đặc điểm của khí hậu nhiệt đới, gió mùa đông lạnh nhưng còn nhiều ảnh
hưởng của khí hậu ven biển, rừng núi so với điều kiện trung bình cùng vĩ tuyến;
16

18. thời kỳ đầu của mùa đông tương đối khô, nửa cuối mùa đông thì ẩm ướt; mùa hạ
thì nóng ẩm, nhiều mưa, bão. Thời tiết hàng năm chia làm 4 mùa khá rõ là Xuân,
Hạ, Thu, Đông.
Nhiệt độ trung bình hàng năm là 24,2
o
C và có sự chênh lệch không nhiều
giữa các vùng (hơn kém nhau từ 0,3-0,4
o
C. Lượng mưa rơi trung bình toàn tỉnh
đạt từ 1.860 - 1.950 mm, phân bố tương đối đồng đều trên toàn bộ lãnh thổ của
Tỉnh. Trung bình một năm có 125 - 127 ngày mưa. Lượng mưa phân bổ không
đều trong năm, thường tập trung vào các tháng từ tháng 5 đến tháng 10 và chiếm
từ 86 - 91% tổng lượng mưa trong năm. Với khí hậu như thế đã tạo nên tính mùa
vụ du lịch và tạo nên những loại hình du lịch thích hợp đã tạo nên sự đa dạng của
du lịch tỉnh Ninh Bình.
+ Về thủy văn:
Hệ thống sông ngòi ở Ninh Bình bao gồm hệ thống sông Đáy, sông Hoàng
Long, sông Bôi, sông Ân, sông Vạc, sông Lạng, sông Vân Sàng, với tổng chiều
dài 496km, phân bố rộng khắp trong toàn tỉnh. Mật độ sông suối bình quân
0,5km/km
2
, các sông thường chảy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam để đổ ra
biển Đông.
Ninh Bình có nhiều hồ lớn như hồ Đồng Thái, hồ Yên Thắng, hồ Đồng
Chương, hồ Yên Quang, hồ Đầm Cút, đầm Vân Long... Với điều kiện thủy văn
như vậy rất thuận lợi cho phát triển du lịch trên thuyền thưởng ngoạn cảnh vật
hai bên bờ sông kết hợp với thưởng thức ẩm thực và liên hoan văn nghệ, du lịch
nghỉ dưỡng…
+ Về hệ động, thực vật.
Thảm thực vật rừng phong phú, tập trung ở Vườn quốc gia Cúc Phương.
Rừng Cúc Phương thuộc loại rừng mưa nhiệt đới điển hình với cấu trúc thảm
thực vật nhiều tầng (tới 5 tầng, tầng vượt tán có những cây cao 40-50m), phong
phú về thành phần loài. Đây còn là nơi gặp gỡ của các loài thực vật dễ di thực từ
vùng nhiệt đới khô như Ấn Độ, Miến Điện tới. Một số loài thực vật điển hình là
chò xanh (Terminalia Mgriocarpa), cây lê (brassaiopsis cucphalobgensis thuộc
họ Araliacsae), cây chân chim (Schefflera globulihera thuộc họ Araliacsae).
17

19. Động vật ở Cúc Phương cũng rất phong phú. Hiện đã phát hiện được 233 loài
động vật có xương sống, nhiều loài chim và 24 bộ côn trùng trong số 30 bộ côn
trùng thường gặp ở nước ta. Du khách đến với vườn quốc gia Cúc Phương, khu
bảo tồn thiên nhiên để tham quan thế giới động thực vật sống động, hài hòa trong
thiên nhiên để con người thêm yêu cuộc sống. Bên cạnh đó còn phát triển loại
hình du lịch nghiên cứu khoa học. Đây là một tiềm năng du lịch đã và đang khai
thác có sức hấp dẫn lớn khách du lịch.
+ Về đất đai:
Tỉnh Ninh Bình có 80.400 ha diện tích đất tự nhiên. Tron đó diện tích đất
nông nghiệp là 39.340 ha, chiếm 48,93%; diện tích đất lâm nghiệp có rừng là
19.074 ha, chiếm 23,72 %; diện tích đất chuyên dùng là 9.085 ha, chiếm 11,3%;
diện tích đất ở là 5.018 ha, chiếm 6,24%; diện tích đất chưa sử dụng và sông
suối, núi đá chiếm 23,30%. Các nhà nông học và thổ nhưỡng học phân chia đất
đai Ninh Bình thành 19 loại, gộp thành 5 nhóm cơ bản, trong đó nhóm đất phù sa
có diện tích 74.529,8ha, chiếm 53% diện tích tự nhiên toàn tỉnh [72].
+ Tài nguyên khoáng sản:
Ninh Bình có tiềm năng và thế mạnh phát triển công nghiệp, vật liệu xây
dựng như:
Đá vôi: đây là nguồn tài nguyên khoáng sản lớn nhất của Ninh Bình. Với
những dãy núi đá vôi khá lớn, chạy từ Hòa Bình qua Nho Quan, Gia Viễn, Hoa
Lư, Tam Điệp, Yên Mô ra tới tận Biển Đông dài hơn 40 km; diện tích trên 1,2
vạn ha, với trữ lượng hàng chục tỷ m
3
đá vôi, chất lượng tốt làm nguyên liệu vật
liệu xây dựng, trước hết là xi măng và một số hóa chất khác.
Đất sét: Phân bố rải rác ở các vùng đồi núi thấp thuộc xã Yên Sơn, Yên
Bình, thị xã Tam Điệp, các huyện Gia Viễn, Yên Mô, dùng để sản xuất gạch
ngói và làm nguyên liệu cho ngành đúc, đảm bảo cho xây dựng các nhà máy sản
xuất gạch công suất 20-50 triệu viên/năm, khai thác ổn định trong vài chục năm.
Tài nguyên nước khoáng: Nước suối Kênh Gà (Gia Viễn) có vị mặn, trữ
lượng lớn, thường xuyên có nhiệt độ tới 53 - 54O
C, có thể khai thác đưa vào tắm,
ngâm chữa bệnh kết hợp với du lịch rất tốt. Nguồn nước khoáng Cúc Phương
18

20. dùng để sản xuất nước giải khát và tắm ngâm chữa bệnh, có thành phần
magiêbicarbonat cao.
Tài nguyên than bùn: có trữ lượng nhỏ (khoảng 2 triệu tấn), phân bố ở
Gia Sơn, Sơn Hà (Nho Quan), Quang Sơn (thị xã Tam Điệp)... dùng để sản xuất
phân vi sinh phục vụ phát triển nền nông nghiệp.
Một số khoáng sản khác như: cát xây dựng, sét gốm sứ, sét ximăng, gạch
ngói trữ lượng nhỏ, phân bố rải rác ven vùng đồi núi thấp ven thị xã Tam Điệp,
Gia Viễn.
Bên cạnh đó, Ninh Bình còn nằm gần các nguồn năng lượng lớn của quốc
gia ở miền Bắc như: bể than Quảng Ninh; thuỷ điện Hoà Bình; Nhiệt điện Phả
Lại... giúp cho Ninh Bình thoả mãn các nhu cầu về than, điện phục vụ cho phát
triển sản xuất cũng như nhu cầu dân sinh.
* Điều kiện dân cư, kinh tế - xã hội.
+ Đặc điểm dân cư, dân tộc.
Theo số liệu thống kê năm 2008, dân số Ninh Bình là 936.262 người,
trong đó nam giới 447.908 người, nữ giới 488.354 người. Mật độ dân số 674
người/km
2
, tỷ lệ tăng dân số tự nhiên 8,68% [71].
Cộng đồng các dân tộc đang sinh sống trong tỉnh đa số là dân tộc Kinh và
dân tộc Mường. Ngoài ra các dân tộc như Tày, Nùng, Thái, Hoa, H’Mông, Dao...
Các dân tộc ít người khác sống rải rác ở các địa phương trong tỉnh. Mỗi dân tộc
có những điều kiện sinh sống, những đặc điểm văn hóa, phong tục tập quán, sinh
hoạt văn hóa, tín ngưỡng, hoạt động sản xuất mang những sắc thái riêng. Ninh
Bình còn là vùng quê có vốn ca nhạc cổ truyền nằm trong những sinh hoạt ca
nhạc cổ của vùng đồng bằng Bắc Bộ. Những dịp làng quê mở hội truyền thống,
cùng với các đám rước, có múa rồng, múa lân, múa sư tử, đánh đu, đấu vật, chọi
gà… Nhiều thể loại ca hát - diễn xướng dân gian cùng với nhiều lễ hội cổ truyền
mang đậm sắc thái văn hóa cư dân lúa nước đồng bằng Bắc Bộ. Đây chính là
điểm thu hút khách du lịch khi đến với Ninh Bình.
19

21. + Tình hình kinh tế - xã hội.
Về tốc độ tăng trưởng GDP và chuyển dịch cơ cấu kinh tế.
Trong thời gian qua, nhất là từ khi tái lập (1992) đến nay, dười sự chỉ đạo
của Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh, nhân dân Ninh Bình đã hòa nhập với công
cuộc đổi mới chung của cả nước, đã nỗ lực phấn đấu vươn lên giành những
thành tựu quan trọng. Tốc độ tăng trưởng kinh tế hàng năm đạt cao; tốc độ tăng
trưởng GDP bình quân giai đoạn 1992-2000 đạt 10,4%/năm, (cả nước
7,7%/năm), giai đoạn 2000-2006 là 11,9%/năm, năm 2006 đạt 12,6%/ năm [72].
Cơ cấu kinh tế chuyển dịch mạnh theo hướng tăng tỷ trọng ngành công nghiệp,
dịch vụ.
Thu nhập bình quân trên đầu người năm 1991 đạt 0,51 triệu đồng, năm
2006 đạt 6,42 triệu đồng, tăng 12,5 lần. Thu ngân sách năm 1991 đạt 24,4 tỉ
đồng, năm 2006 đạt 878 tỷ đồng. tăng 35,98 lần.
Về nông nghiệp.
Ninh Bình có lợi thế phát triển ngành nông nghiệp đa dạng nhiều thành
phần. Các vùng chuyên canh nông nghiệp chính của tỉnh: vùng nông trường
Đồng Giao chuyên trồng cây công nghiệp như cây dứa thơm, vùng Kim Sơn
trồng cây cói làm chiếu, hàng mỹ nghệ, nuôi tôm sú, hải sản, vùng Ninh Phúc,
Ninh Sơn trồng hoa và rau sạch. Cơ cấu Nông, lâm, thuỷ sản trong GDP của
tỉnh, năm 2007 đạt 26% (mục tiêu đến năm 2010 là 17%). Năm 1991, tổng sản
lượng lương thực đạt 19,4 vạn tấn, đạt giá trị 676 tỷ đồng và đến năm 2006 sản
lượng lương thực tăng đạt 48,4 vạn tấn với giá trị 1.821 tỷ đồng
Về công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp:
Phát triển công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp theo hướng hiện đại và
chuyển hóa cơ cấu sản xuất theo hướng linh hoạt, đáp ứng yêu cầu thị trường.
Tỉnh đã phê duyệt quy hoạch 22 khu công nghiệp, cụm công nghiệp với diện tích
880 ha trong đó có các khu công nghiệp, cụm công nghiệp lớn như: khu công
nghiệp Tam Điệp, khu công nghiệp Ninh Phúc, cụm công nghiệp Gián Khẩu....
Tỉnh Ninh Bình ban hành các cơ chế, chính sách nhằm đẩy mạnh phát triển các
ngành nghề thủ công mỹ nghệ như thêu ren, cói, chế tác đá mỹ nghệ; đồng thời
20

22. hỗ trợ các cơ sở công nghiệp nông thôn đầu tư chuyển giao công nghệ mới, đầu
tư sản xuất mặt hàng mới, sản xuất từ nguồn nguyên liệu của địa phương và thực
hiện sản xuất gắn liền với bảo vệ môi trường
Về về văn hóa - xã hội.
Giáo dục và đào tạo: Lĩnh vực giáo dục và đào tạo của tỉnh đạt được
những kết quả quan trọng. Tỉnh Ninh Bình đã được công nhận đạt chuẩn phổ cập
giáo dục THCS từ tháng 12/ 2002; có 7/8 huyện, thị xã đạt chuẩn phổ cập giáo
dục tiểu học đúng độ tuổi; có 100% số xã, phường, thị trấn trong tỉnh có trường
học cao tầng, kiên cố; 3 trường mầm non, 106 trường tiểu học và 1 trường trung
học cơ sở được Bộ Giáo dục và Đào tạo công nhận đạt chuẩn quốc gia. Phong
trào xây dựng trường chuẩn quốc gia được đẩy mạnh. Đến nay toàn tỉnh có 233
trường đạt chuẩn quốc gia.
Dịch vụ y tế và chăm sóc sức khỏe: Đến nay, 100% xã, phường, thị trấn
có trạm y tế; có 49,7% trạm y tế có bác sỹ. Hiện nay toàn tỉnh có 126/146 xã,
phường, thị trấn đạt chuẩn quốc gia về y tế. Có 10 bệnh viện đa khoa, 12 phòng
khám đa khoa khu vực, 1 trạm điều dưỡng và 145 trạm y tế xã phường. Tổng số
giường bệnh là 2.045 giường. Đến hết năm 2006, tổng số cán bộ y tế ở Ninh
Bình là 2.014 người, trong đó có 568 bác sỹ đại học và trên đại học, 43 dược sỹ
cao cấp; 1.622 cán bộ y tế thôn bản. Về cơ bản đã hình thành hệ thống y tế từ cấp
tỉnh đến huyện và xã, bước đầu đáp ứng yêu cầu về dịch vụ chăm sóc sức khỏe
cộng đồng.
Lao động và việc làm: Công tác đào tạo nghề, giải quyết việc làm cho
người lao động cũng được tỉnh đặc biệt quan tâm chỉ đạo, nhất là đối với khu
vực nông thôn, khu vực bị thu hồi đất và 23 xã nghèo trọng điểm. Tính đến
31/12/2006 có 473,214 ngàn lao động đang làm việc trong các ngành của nền
kinh tế quốc dân trong tỉnh. Người dân Ninh Bình có nhiều ngành nghề truyền
thống nổi tiếng như thêu ren, sản xuất các sản phẩm cói, chế tác đá mỹ nghệ.
Nếu có chính sách khuyến khích thích hợp và được tổ chức tốt, đầu tư phát triển
sản xuất thì những ngành này có thể đem lại nguồn thu lớn và thu hút một khối
21

23. lượng lao động đáng kể trên địa bàn và góp phần làm phong phú sản phẩm du
lịch của tỉnh.
Tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội: được giữ vững và ổn
định; hệ thống Đảng, Chính quyền, các Đoàn thể nhân dân tiếp tục được xây
dựng và hoạt động có hiệu quả.
Tất cả các yếu tố trên có ảnh hưởng rất tích cực đến hoạt động du lịch, tạo
đà thuận lợi cho sự nghiệp phát triển du lịch của tỉnh Ninh Bình trong xu thế hội
nhập quốc tế hiện nay.
1.2.2. Những lợi thế và tiềm năng phát triển tài nguyên du lịch của tỉnh
Ninh Bình
Nằm cách thủ đô Hà Nội hơn 90km, Ninh Bình có vị trí chiến lược quan
trọng, nằm trên tuyến đường giao thông đường sắt, đường bộ xuyên Việt. Ninh
Bình là nơi tiếp nối giao lưu kinh tế và văn hoá giữa lưu vực sông Hồng với lưu
vực sông Mã, giữa vùng đồng bằng Bắc bộ với vùng núi rừng Tây Bắc của Tổ
quốc và trở thành cầu nối giao lưu kinh tế, văn hóa giữa 2 miền Nam - Bắc. Với
vị trí địa lý thuận lợi, lại nằm trong vùng tiếp giáp giữ đồng bằng và vùng núi,
nằm trong một khu vực trũng tiếp giáp Biển Đông, tạo cho tỉnh một địa hình đa
dạng, có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch.
1.2.2.1. Tài nguyên du lịch tự nhiên
Đã từ lâu Ninh Bình được biết đến là vùng đất có nhiều danh lam thắng
cảnh thắng cảnh kỳ thú, nhiều hang động nổi tiếng, quần thể hang động Tràng
An, Tam Cốc - Bích Động, vườn quốc gia Cúc Phương với hệ động thực vật
phong phú, khu bảo tồn đất ngập nước Vân Long, khu du lịch sinh thái hồ Yên
Thắng, Yên Đồng, Yên Thái với cảnh quan đặc sắc và tính đa dạng sinh học
cao… Đây là tiền đề quan trọng cho việc phát triển nhiều loại hình du lịch hấp
dẫn như du lịch sinh thái, du lịch vui chơi giải trí, du lịch chữa bệnh, du lịch mạo
hiểm, du lịch tham quan…
* Quần thể khu du lịch sinh thái Tràng An.
Tràng An là một khu danh thắng gồm các hồ nước được tạo bởi hệ thống
dãy núi đá vôi có cảnh quan ngoạn mục, nằm ở thôn Tràng An, xã Trường Yên,
22

24. huyện Hoa Lư, cách cố đô Hoa Lư khoảng 4km về phía Nam, diện tích trên
1.961 ha, với những dải đá vôi, các thung lũng và những dòng sông ngòi đan xen
vào nhau tạo nên một không gian huyền ảo và thơ mộng. Sau khi du khách dâng
hương tưởng niệm tại hai đền vua Đinh và vua Lê, đến bến thuyền sông Sào
Khê, từ đây những chiếc thuyền nan lướt nhẹ trên mặt nước qua xuyên thuỷ động
sẽ đưa du khách vào thăm quần thể hang động Tràng An.
Trong quần thể xuyên thuỷ động Tràng An có đến gần 30 thung. Thung
rộng nhất là thung Đền Trần (241.600 m
2
), thung nhỏ nhất là thung Sáng (15.400
m
2
). Mỗi thung là một bức tranh thuỷ mặc khác nhau về núi và nước. Các hang
xuyên thuỷ dài và đẹp mới được khai thác sẽ làm cho du khách ngỡ ngàng. Mỗi
hang một vẻ đặc trưng như tên gọi, các hang có nhiều nhũ đá biến đổi, nước chảy
ra từ trần hang làm không khí trong hang mát lạnh. Tràng An là một vùng non
nước, mây trời hoà quyện. Đáy nước trong xanh soi bóng những vách núi đá
trùng điệp. Tất cả dường như hoà quyện vào nhau tạo nên một không gian kỳ
thú. Với 48 hang xuyên thuỷ động, tổng chiều dài là 12.226 m, đây là quần thể
hang động có một không hai ở Việt Nam. Du khách vừa được thưởng ngoạn sự
hùng vĩ của non nước, vừa thả hồn vào thiên nhiên kỳ thú.
Núi chùa Bái Đính.
Trong những năm gần đây Ninh Bình đã khảng định được vị thế là một
trung tâm du lịch lớn của cả nước. Cùng với Cố đô Hoa Lư, Tam Cốc - Bích
Động, Nhà thờ đá Phát Diệm, khu núi chùa Bái Đính (xã Gia Sinh, Gia Viễn)
nằm trong Khu du lịch Tràng An đang trở thành điểm đến hấp dẫn của nhiều du
khách. Du khách đi thăm quan núi Bái Đính không chỉ thưởng thức vẻ đẹp thiên
nhiên hùng vĩ, mà còn khám phá thiên nhiên, tìm thấy sự đồng cảm, sự giao hòa
giữa con người và thiên nhiên, từ đó nâng tâm hồn con người thêm phong phú.
Núi Bái Đính đứng độc lập, cao đến hơn 200m, có diện tích khoảng gần
150.000m
2
. Toàn bộ diện tích khu núi chùa được phân chia thành 3 khu vực,
thiết kế cảnh quan tôn trọng địa hình tự nhiên, tận dụng tối đa lợi thế về địa hình;
đảm bảo cảnh quan kiến trúc khu tâm linh, cảnh quan thiên nhiên và bảo vệ môi
trường, phát triển bền vững. Với những gì thiên tạo, núi chùa Bái Đính là một
23

25. khu vực hội tụ đầy đủ các yếu tố và điều kiện để trở thành một khu du lịch văn
hoá tâm linh, tín ngưỡng tầm cỡ. Khu núi chùa Bái Đính đang được quy hoạch
và xây dựng đồng bộ sẽ là một điểm nhấn của Ninh Bình để thu hút du khách
thập phương về đây tìm hiểu lịch sử của đất Cố đô, hiểu thêm về văn hoá tâm
linh, về các truyền thuyết Phật học.
Chùa ở vị trí đẹp, sơn thuỷ hữu tình với năm cái nhất: Chùa lớn nhất,
tượng to nhất (100 tấn đồng), nhiều tượng nhất (500 pho tượng La Hán), chuông
to nhất, giếng ngọc lớn nhất. Trong tương lai nơi đây còn là công viên văn hoá
và Học viện phật giáo. Đây thể hiện tính độc đáo hiếm có của một khu du lịch
văn hoá tâm linh, là một trong những điểm nhấn của khu du lịch sinh thái Tràng
An. Sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa dáng vẻ cổ kính, lâu đời và sự
hoành tráng, đồ sộ của hai ngôi chùa trong một không gian văn hóa tâm linh đã
đem đến cho Bái Đính một sức bật để trong tương lai không xa, nơi đây là một
trung tâm văn hóa tâm linh Phật giáo lớn của Việt Nam và khu vực Đông Nam
Á.
* Tam Cốc- Bích Động.
Tam Cốc - Bích Động, còn được biết đến với những cái tên nổi tiếng như
"vịnh Hạ Long trên cạn" là một khu du lịch trọng điểm quốc gia Việt Nam. Đây
là quần thể di tích - danh thắng nằm trên địa phận xã Ninh Hải (Hoa Lư, Ninh
Bình) có diện tích 350,3 ha. Tam Cốc nghĩa là ba hang: hang Cả, hang Hai và
hang Ba. Du khách vào thăm Tam Cốc chỉ có một con đường thủy duy nhất, vào
ra mất khoảng hơn 2 giờ đồng hồ. Đến đình Các ở thôn Văn Lâm, ra bến sông
Ngô Đồng - con đường thủy dẫn vào Tam Cốc. Ngồi trên những chiếc thuyền
nan, theo nhịp mái chèo lướt nhẹ trên sông Ngô Đồng, du khách sẽ được đắm
mình trong màu xanh của những cánh đồng lúa trải dọc hai bờ sông Ngô Đồng.
Lúc thuyền luồn vào ba hang, du khách sẽ cảm nhận được làn không khí trong
lành, mát lạnh của hương đồng gió nội. Thạch nhũ từ trần hang rủ xuống lô nhô
óng ánh như những khối châu ngọc kỳ ảo.
Bích Động nằm cách bến Tam Cốc 2km, có nghĩa là "động xanh". Đây là
một trong những thắng cảnh được người xưa gọi là "Nam thiên đệ nhị động" tức
24

26. động đẹp thứ nhì trời Nam. Xuyên Thủy động là một động tối và ngập nước nằm
dọc theo chiều dài Bích Động. Xuyên Thủy động như 1 đường ống hình bán
nguyệt bằng đá dài khoảng 350m uốn lượn từ phía Đông sang phía Tây. Bình
quân bề rộng của Xuyên Thủy động là 6m, chỗ rộng nhất là 15m. Bích Động khá
rộng với nhiều nhũ đá mang các hình dáng đa dạng. Trần và vách động thường
bằng phẳng, tạo hoá như xếp từng phiến đá lớn thành mái vòm cung, bán nguyệt
với muôn hình vạn trạng. Lối vào Xuyên thủy động ở phía sau núi, đối diện với
đường vào Bích Động. Tại điểm kết thúc hành trình xuyên thủy động, du khách
có thể leo núi để tới động và chùa Bích Động.
Tam Cốc - Bích Động từ lâu đã được du khách biết đến, là sự kết hợp của
tài nguyên du lịch tự nhiên và tài nguyên du lịch nhân văn một cách hài hòa. đây
là quần thể di tích - danh thắng nổi tiếng của Ninh Bình cũng như của Việt Nam.
* Vườn quốc gia Cúc Phương (huyện Nho Quan).
Vườn quốc gia Cúc Phương được thành lập ngày 07 tháng 07 năm 1962
theo Quyết định số 72-TTg của Thủ tướng Chính phủ, có tổng diện tích là
22.200 ha. Với nhiều lợi thế về cảnh quan thiên nhiên, sự đa dạng về hệ sinh
thái, các giá trị văn hóa lịch sử, từ lâu Cúc Phương đã trở thành điểm du lịch sinh
thái nổi tiếng và hấp dẫn. Vườn quốc gia Cúc Phương là một địa điểm du lịch nổi
tiếng, thu hút khoảng vài trăm nghìn lượt khách hàng năm. Du khách đến đây để
khám phá hệ động thực vật phong phú, chiêm ngưỡng cảnh quan thiên nhiên
đẹp, tham gia các chương trình du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, lửa trại, mạo hiểm,
nghiên cứu và văn hóa lịch sử.
Khí hậu ở Cúc Phương thuộc loại khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ
trung bình năm khoảng 24,7ºC. Địa hình phức tạp, rừng ở dạng nguyên sinh
chứa nhiều bí ẩn và cảnh quan độc đáo. Trong vườn có suối nước nóng 38ºC, hệ
thực vật rất phong phú với 1.944 loài thuộc 908 chi và 229 họ. Đặc biệt có cây
Chò Xanh ngàn năm cao 45m, chu vi gốc 25m, cây Chò Chỉ cao 70m, đường
kính 1,5m, cây sấu cổ thụ cao 45m, đường kính 1,5m. Riêng hoa phong lan có
tới 50 loài, có loài cho hoa và hương quanh năm. Hệ động thực vật đa dạng bao
gồm 71 loài thú, hơn 300 loài chim, 33 loài bò sát và 16 loài lưỡng cư. Hiện nay,
25

27. vườn quốc gia Cúc Phương đã trở thành một trung tâm cung cấp các loài thực
vật quý hiếm, có giá trị kinh tế cao phục vụ cho các chương trình trồng rừng
trong khu vực và trên cả nước.
* Khu bảo tồn đất ngập nước Vân Long.
Vân Long là miền đất huyền thoại, một vùng du lịch tuyệt đẹp, đồng thời
là khu bảo tồn thiên nhiên đất ngập nước lớn nhất đồng bằng Bắc bộ. Non nước
Vân Long có diện tích khoảng 3.000 ha, nằm trên địa phận 7 xã thuộc huyện Gia
Viễn, tỉnh Ninh Bình. Cách thành phố Ninh Bình gần 20km về phía Bắc. Địa
hình Vân Long bằng phẳng, độ chênh không quá 0,5m.
Trong khu rừng Vân Long có 457 loài thực vật bậc cao. Đặc biệt có loài
được ghi trong sách Đỏ Việt Nam (1996): kiêng, lát hoa, tuế lá rộng, cốt toái bổi,
sắng, bách bộ, mã tiền hoa tán. Về động vật có 39 loài, có 12 loài động vật quý
hiếm như: Voọc quần đùi trắng chiếm số lượng lớn nhất ở Việt Nam, gấu ngựa,
sơn dương, cu li lớn, khỉ mặt đỏ... trong đó có những loài được ghi trong sách Đỏ
Việt Nam như: rắn hổ chúa, kỳ đà hoa, trăn đất, rắn ráo trâu, tắc kè. Điều đáng
chú ý là tại khu vực ngập nước Vân Long có loài cà cuống thuộc họ chân bơi,
một loài côn trùng quý hiếm, hiện còn rất ít ở Việt Nam. Cà cuống sống được thể
hiện sự trong lành của môi trường nước, của không gian cảnh quan xung quanh.
Vân Long được mệnh danh là “vịnh không sóng” vì khi đi trên thuyền trên đầm,
du khách sẽ thấy mặt nước phẳng như một tấm gương khổng lồ, mặt nước ở đây
nước không có màu xanh của biển, mà trong vắt hiện rõ nét những lớp rong rêu
dưới đáy.
Non nước Vân Long là một nơi du lịch sinh thái rất tốt, là nơi nghiên cứu,
học tập cho các nhà khoa học, sinh viên khi muốn nghiên cứu về vùng đất ngập
nước nội đồng của Việt Nam. Non nước Vân Long chính là nơi du lịch sinh thái
rất tốt, cũng sẽ là hiện trường nghiên cứu, học tập cho các nhà khoa học, các sinh
viên, học sinh trong và ngoài nước muốn đến nghiên cứu và học tập về vùng đất
ngập nước nội đồng của Việt Nam.
26

28. Động Hoa Lư.
Động Hoa Lư còn gọi là Thung Lau, thuộc thôn Mai Phương xã Gia Hưng
huyện Gia Viễn. Đây là căn cứ ban đầu của Đinh Bộ Lĩnh. Khi theo mẹ về quê,
lúc đầu ở cạnh đền Sơn Thần (Gia Thủy, Nho Quan gần đó) Đinh Bộ Lĩnh đã
cùng trẻ chăn trâu lấy hoa lau làm cơ tập trận cờ lau tại động Hoa Lư.
Động Hoa Lư là một di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia, cách Cố đô Hoa
Lư khoảng 15km và thành phố Ninh Bình 20km đường bộ về phía Bắc. Tuy
được gọi là động nhưng di tích này là một thung lũng rộng khoảng 16 mẫu nằm
lộ thiên được bao bọc bởi các ngọn núi vòng cung. Dưới chân các dãy núi và trên
sườn núi có nhiều cụm cây lau, đến mùa hoa nở trắng xóa. Vì vậy động còn có
tên là Thung Lau. Bốn bề động Hoa Lư được núi đá bao quanh vô cùng kiên cố,
chỉ có một lối vào duy nhất là một quèn nhỏ cao khoảng 30m. Bao bên ngoài
động là Đầm Cút, dài khoảng 3 km rộng 500m, như con hào thiên nhiên chắn
giữ. Chính giữa động có một ngôi đền nhỏ thờ vua Đinh Tiên Hoàng, ngôi đền
dựng theo kiểu ống muống (nhà dọc) hai gian phía trước có ba chữ Hán “Vọng
Như Vân”. Gian ngoài là Tiền đường, gian trong rộng hơn làm Hậu cung có sàn
gỗ treo cao cung trên để tượng vua Đinh Tiên Hoàng sơn son thếp vàng ngồi
trong ngai. Cung dưới thấp hơn đặt tượng thờ Thiền sư Nguyễn Minh Không.
Động Địch Lộng.
Địch Lộng (nghĩa thường là tiếng sáo thổi) là một danh thắng bậc nhất của
tỉnh Ninh Bình. Động thuộc xã Gia Thanh, huyện Gia Viễn, được nhân dân phát
hiện từ năm 1739. Động Địch Lộng còn có tên khác là động Nham Sơn. Trong động
có một nhũ đá giống tượng Phật nên đã lập bàn thờ Phật ở đây. Đến năm 1740 động
được nhân dân trong vùng tu bổ thành một ngôi chùa để thờ Phật. Trong động được
thờ nhiều tượng Phật, tượng La hán, tượng Hộ pháp đặt trên các bệ đá. Đặc biệt có
hai tượng Phật được tạc bằng đá xanh nguyên khối rất đẹp.
Động gồm có ba hang nối liền nhau, hang ngoài thờ Phật, rồi đến hang
Tối, hang Sáng. Bước vào hang sáng, nhiều du khách sẽ có cơ hội chiêm ngưỡng
những hình tượng Phật, voi quỳ, ngựa phục… do nhũ đá tạo thành. Đặc biệt, ở
đây còn có “cổng trời” dài khoảng 50m, gió luôn thốc nhẹ vào hang nghe
27

29. vi vu như tiếng sáo thổi. Hang Tối dài và rộng hơn hang Sáng, được chia thành 3
ngăn. Nhũ đá ở đây muôn hình muôn vẻ như hình voi uống nước chum, hùm
uống nước vại, khỉ cõng con, bà lão bán thuốc, cây tiền, cây vàng, cây bạc… và
đặc biệt chúng luôn thay đổi màu sắc theo ánh sáng gợi cảm giác huyền ảo, nửa
hư nửa thực. Khi thử gõ vào vách hang, ghé sát tai sẽ nghe thấy những âm thanh
như tiếng chuông, tiếng đàn lảnh lót... Trong cảnh tranh sáng tranh tối hòa không
khí man mác của hang động, du khách lắng nghe tiếng vi vu của gió, tiếng chin
chít của đàn dơi trong động thấy như bao mệt nhọc đều tan biến, tâm hồn trở nên
thanh tịnh.
Nếu như vua Tự Đức ban tặng Hương Tích là Nam thiên đệ nhất động,
chúa Trịnh Sâm ban tặng Bích Động là "Nam thiên đệ nhị động" thì Địch Lộng
cũng được vua Minh Mạng ban tặng là “Nam thiên đệ tam động”, có nghĩa động
đẹp thứ ba ở trời Nam.
Núi Dục Thúy (núi Non Nước).
Đến thành phố Ninh Bình, du khách sẽ ngẩn ngơ trước vẻ đẹp của hòn núi
đá nghênh bóng chênh vênh, lặng lẽ soi mình bên ngã ba sông Đáy và sông Vân
là núi Dục Thúy (hay còn gọi là núi Non Nước), tạo nên vẻ huyền diệu, sơn thủy
hữu tỉnh ngay tại trung tâm thành phố Ninh Bình. Núi cao khoảng gần 70m, đỉnh
tương đối bằng phẳng. Thế núi như muốn nhô ra để soi trọn mình trên dòng sông
Đáy, tạo thành một mái hiên hình vòm cuốn, đổ bóng che rợp một khoảng sông
có chiều dài gần 50m. Núi còn có một số tên gọi khác như Băng Sơn, Lạc Sơn,
Lạc Thủy, Sơn Thủy, Hộ Thành Sơn, Thanh Hoa Ngoại Trấn Sơn, Trấn Hải Đài,
Dục Thúy Sơn Hải Khẩu...
Từ thời Trần, Trương Hán Siêu đã sớm phát hiện và ca ngợi núi Dục
Thúy, ông còn cho xây dựng Nghênh Phong các trên đỉnh núi để đón gió, đợi
trăng, ngắm cảnh mộng mơ của trời mây non nước và bình thơ. Không một ngọn
núi nào trên đất nước Việt Nam có nhiều bài thơ khắc trên như ở núi Dục Thúy.
Nơi đây lưu giữ nhiều dấu ấn của các vua chúa qua nhiều triều đại đã đến thăm
cảnh và vịnh thơ, khắc thơ trên núi. Núi được khắc khoảng 40 bài thơ trong 7 thế
kỷ qua, vì thế núi còn có tên là Núi Thơ. Đó chính là những bức thông điệp văn
28

30. học vô giá - trường tồn cho các thế hệ mai sau. Bất luận thời gian, trải qua bao
năm tháng những bài thơ chữ Hán, chữ Nôm khắc trên các vách núi vẫn chưa mờ
như những bức điêu khắc tạo hình hoàn chỉnh cho cái đẹp của núi. Núi Dục Thúy
là tài nguyên du lịch phức hợp tự nhiên và nhân văn của Ninh Bình.
Suối nước nóng Kênh Gà.
Suối nước nóng mặn Kênh Gà thuộc thôn Kênh Gà, xã Gia Thịnh, huyện
Gia Viễn. Núi Kênh Gà trông xa như hình một con lạc đà đang đi, nơi đây có
một nguồn nước suối nóng mặn, vì thế suối có tên là Kênh Gà. Dòng nước từ
trong núi chảy ra, trong vắt, chưa bao giờ ngừng. Mạch nước này có từ lâu lắm,
nhưng đến năm 1940 người Pháp mới biết tới và bắt đầu nghiên cứu và đưa vào
khai thác.
Nước khoáng Kênh gà chứa nhiều muối natriclorua, kaliclorua, canxi,
magieeclorua và muối Bicacbonat, nước không màu, trong, nhiệt độ ổn định cho
quanh năm là 53ºC, mỗi giờ nguồn nước chảy ra khoảng 5.000m2. Nước khoáng
Kênh Gà dùng để tắm hay ngâm mình nhiều lần sẽ khỏi các bệnh như khớp mãn
tính, viêm dây thần kinh, các bệnh ngoài da và phụ khoa... Nước suối Kênh Gà
uống vào có tác dụng kích thích hoạt động của gan, mật, chữa bệnh bướu cổ, và
dùng để bào chế thành huyết thanh tiêm tĩnh mạch... Nước khoáng Kênh Gà là
một trong số rất ít mỏ nước khoáng lộ thiên ở nước ta có giá trị to lớn trong y
học để phòng và chữa bệnh.
Suối nước nóng Kênh Gà nằm cách biệt với khu dân cư, cảnh quan nơi đây
còn rất hoang sơ nên vẫn giữ được nét đẹp tự nhiên. Nước khoáng Kênh Gà hiện
nay còn được sử lý, đóng chai để cung cấp thêm nguồn nước khoáng cho du khách
Nơi đây là địa điểm lý tưởng để xây dựng khu du lịch nghĩ dưỡng cuối tuần.
Hồ Đồng Chương.
Một hồ nước rộng trong veo, màu ngọc bích, nằm giữa hai xã Phú Lộc và
Phú Long, huyện Nho Quan, có tên là Đồng Chương. Buổi sáng xương mù phủ
kín mặt hồ như khói sóng huyền ảo. Xung quanh hồ là những dải đồi thông xanh
mướt, nhấp nhô, trùng điệp vây phủ lấy mặt hồ làm cho nước hồ đã xanh lại càng
thêm xanh. Ngồi thuyền, nhìn lên xung quanh là bạt ngàn đồi thông xanh
29

31. ngút, dưới thuyền là mặt nước mênh mông trong vắt in đậm những đám mây trời
trôi theo. Gió thổi nhè nhẹ, tất cả hoà nhập tạo thành bức tranh thuỷ mạc thiên
nhiên đã kéo về giữa muôn trùng hoa lá của đồi thông. Gần hồ có thác Ba Tua,
và dòng Chín Suối. Thêm điều đặc biệt và độc đáo ở đây là khi ngồi thuyền
ngắm cảnh xong, du khách lại tiếp tục cuộc thăm thú mới: Leo đồi để xem Ao
Trời. Cứ theo đồi thông xanh biếc, du khách lên tận đỉnh sẽ thấy một hồ nước
trên cao gọi là Ao Trời cũng trong xanh, tuy nhỏ nhưng không lúc nào cạn nước.
Đó là điều kỳ lạ mà tạo hoá đã dành riêng cho nơi đây. Du khách đến đây sẽ thấy
được vẻ đẹp hòa quyện của thiên nhiên và con người nơi đây, vì thế Đồng
Chương được ví như “Đà Lạt” của Ninh Bình.
Ngoài các điểm danh lam thắng cảnh trên, Ninh Bình còn có nhiều vùng
cảnh quan khác có giá trị, đặc biệt là hệ thống các hang động karst nằm trải dài
dọc theo lãnh thổ của tỉnh Ninh Bình. Đây là một lợi thế quan trọng, tạo tiền đề
phát triển nhiều loại hình du lịch, góp phần đẩy nhanh tốc độ phát triển ngành du
lịch Ninh Bình trong những năm tới.
1.2.2.2. Tài nguyên du lịch nhân văn
Tài nguyên du lịch nhân văn là những giá trị vật chất cũng như tinh thần
do bàn tay và khối óc của sự đoàn kết của cộng đồng các dân tộc anh em cùng
chung sống ở Ninh Bình sáng tạo và gìn giữ trong dòng chảy của cuộc sống. Các
tài nguyên này bao gồm những di tích lịch sử - văn hóa, di tích lịch sử - cách
mạng, các làng nghề thủ công truyền thống, những giá trị văn hóa phi vật thể như
văn nghệ dân gian, lễ hội... thể hiện bẳn sắc văn hóa hết sức đa dạng của nhân
dân Ninh Bình và là nguồn lực thu hút khách du lịch trong và ngoài nước.
* Nhóm các di tích lịch sử - văn hóa.
Cố đô Hoa Lư.
Là kinh đô của nhà nước phong kiến tập quyền ở nước ta, thuộc xã
Trường Yên, huyện Hoa Lư, nằm trên một diện tích trải rộng khoảng 400ha. Cố
đô Hoa Lư là quần thể di tích lịch sử văn hóa liên quan đến sự nghiệp của các vị
anh hùng dân tộc thuộc ba triều đại nhà Đinh, nhà Tiền Lê và nhà Lý, tính từ
Đinh Tiên Hoàng đến Lý Thái Tông trong lịch sử. Nơi đây là kinh đô đầu tiên
30

32. của nhà nước phong kiến Trung ương tập quyền ở Việt Nam với các dấu ấn lịch
sử. Năm 968, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi hoàng đế, hiệu là Đinh Tiên Hoàng, đặt tên
nước là Đại Cồ Việt và chọn Hoa Lư là kinh đô. Kinh đô Hoa Lư tồn tại 41 năm
(từ năm 968 đến năm 1009) trong đó 12 năm là triều đại nhà Đinh và 29 năm kế
tiếp là triều đại nhà Tiền Lê (người đầu tiên là Lê Hoàn lên ngôi Hoàng Đế hiệu
là Lê Đại Hành). Trước khi rời đô về kinh thành Thăng Long, Lý Công Uẩn lên
ngôi vua tại Hoa Lư, lấy đế hiệu là Lý Thái Tổ. Kinh đô Hoa Lư với những núi
đồi trùng điệp xung quanh vòng đai như tấm bình phong; sông Hoàng Long uốn
khúc và cánh đồng Hoa Lư Nho Quan, Gia Viễn mênh mông là hào sâu thiên
nhiên rất thuận lợi về mặt quân sự. Khu thành Hoa Lư rộng đến 300ha, thành
gồm hai khu là khu trong và khu ngoài, thông với nhau bằng một lối đi nhỏ hẹp
và hiểm trở. Các triều đại cũ đã sử dụng triệt để sự lợi hại của những dãy núi và
hệ thống sông hào làm thành quách để xây cung điện. Đến năm 1010 Lý Thái Tổ
dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long, từ đó kinh đô Hoa Lư trở thành cố đô. Cố đô
Hoa Lư là một kiến trúc hài hòa giữa nhân tạo và thiên tạo.
Đền vua Đinh (làng Trường Yên Thượng, xã Trường Yên, huyện Hoa Lư).
Đền vua Đinh được xây dựng theo kiểu đăng đối trên trục thần đạo. Bắt
đầu từ hồ bán nguyệt và kết thúc ở Chính cung. Đền thờ Đinh Tiên Hoàng có
diện tích khoảng 5ha được xây dựng vào thế kỷ 17, theo kiểu “nội công, ngoại
quốc”. Lớp ngoài là Ngọ môn quan có 3 gian lợp ngói, lớp thứ hai là Nghi môn
với 3 gian dựng bằng gỗ lim. Đi vài chục mét hết con đường chính, qua hai cột
trụ lớn, khách sẽ đến sân rồng xưa… Giữa sân rồng có một long sàng bằng đá
xung quanh chạm nổi, dài 1,8m, rộng 1,4m. Hai bên sập rồng có 2 con nghê đá
chầu, được tạc trên hai tảng đá xanh nguyên khối tinh xảo.
Từ sân rồng bước lên là Bái đường 5 gian, kiến trúc độc đáo. Tiếp đến là
Thiêu hương, kiến trúc theo kiểu ống muống, nơi thờ tứ trụ triều đình nhà Đinh
với những kiểu kiến trúc truyền thống. Đi hết toà Thiêu hương du khách bước
vào chính cung 5 gian. Gian giữa thờ tượng vua Đinh được đúc bằng đồng đặt
trên bệ thờ bằng đá xanh nguyên khối. Hai bên bệ đá có hai con rồng chầu bằng
đá, tạc theo kiểu yên ngựa. Gian bên phải thờ tượng Đinh Hạng Lang (ngoài),
31

33. Đinh Toàn (trong) đều quay mặt về phía Bắc, là hai con thứ của vua Đinh Tiên
Hoàng. Gian bên trái thờ tượng Đinh Liễn quay mặt về phía nam là con trưởng
của vua Đinh Tiên Hoàng. Tượng các con vua đều tạc bằng gỗ mít, được sơn son
thếp vàng, đặt trên các bệ đá xanh nguyên khối.
Đền Đinh Tiên Hoàng là một kiến trúc độc đáo trong nghệ thuật chạm
khắc gỗ và đá của các nghệ sĩ dân gian Việt Nam ở thế kỷ 17 - 19. Đền vua Đinh
nằm giữa các tán cây đại thụ, các vườn cây ăn quả, cây cảnh đan xen nhau càng
tạo nên vẻ bề thế, hoành tráng tôn nghiêm của ngôi đền.
Đền vua Lê (làng Trường Yên Hạ, xã Trường Yên, huyện Hoa Lư).
Đền thờ vua Lê Đại Hành cách đền vua Đinh chừng 300m. Đền nằm ở
làng Trường Yên Hạ nên còn gọi là đền Hạ. Trước mặt đền là núi Đèn, sau lưng
là núi Đìa. Đền có qui mô nhỏ hơn đền vua Đinh. Qua Nghi môn ngoại (cửa
ngoài) theo đường chính đạo lát gạch, phía bên trái là một hòn non bộ lớn, cao
3m tượng hình chim phượng múa, mỏ quay vào đền, hai cánh như đang bay.
Theo đường chính đạo bên phải còn có hồ nước rộng. Qua Nghi môn nội
(cửa trong) cũng 3 gian, theo chính đạo kiến trúc đăng đối là hai vườn hoa, tiếp
đó là hai dãy nhà vọng. ở giữa vườn hoa bên phải có hai non bộ “Phượng ấp”,
bên trái là hòn non bộ “Long Mã”. Ở sân rồng gần gian giữa của Bái đường có
long sàng bằng đá. Đền có ba toà: toà ngoài là Bái đường; toà giữa là Thiêu
hương thờ Phạm Cự Lượng (người có công với vua Lê Đại Hành) và Chính cung
nơi đặt tượng vua Lê Đại Hành (gian giữa), tượng hoàng hậu Dương Vân Nga
(bên trái) và tượng Lê Long Đĩnh con thứ 5 của vua Lê (bên phải). Điều đặc biệt
ở đền thờ vua Lê Đại Hành là nghệ thuật chạm khắc gỗ ở thế kỷ 17 đã đạt đến
trình độ điêu luyện, tinh xảo. Đền được xây dựng để tỏ lòng biết ơn của nhân dân
đối với ông vua đã có công lớn lao trong việc xây dựng đất nước vào thế kỷ thứ
X của dân tộc.
Chùa Bích Động (thôn Đam Khê trong, xã Ninh Hải, huyện Hoa Lư).
Chùa Bích Động là một công trình kiến trúc cổ được xây dựng trên sườn núi
Bích Động. Điều độc đáo là chùa được xây cất ở sườn núi cao, dựa vào thế núi.
32

34. Chùa Bích Động được xây dựng theo kiểu chữ "Tam" Hán tự, ba toà
không liền nhau, tam cấp dọc theo sườn núi, dựa vào thế núi từ thấp lên cao
thành 3 ngôi chùa riêng biệt: chùa Hạ, chùa Trung và chùa Thượng. Điều độc
đáo của chùa Bích Động là núi, động và chùa bổ sung cho nhau, lại ẩn hiện giữa
những cây đại thụ xanh biếc, làm cho chùa hoà nhập với cảnh trí thiên nhiên
ngoại mục. Toàn cảnh như một bức tranh núi rừng hùng tráng, dát lên một phù
điêu gồm 3 ngôi chùa cổ kính, mái ngói rêu phong, chùa lại được xây trên sườn
núi cao, dưới gầm lại có động Xuyên Thuỷ.
Chùa Bích Động là một dáng nét văn hóa mang tính dân tộc cao, chiếm
một vị trí khá quan trọng trong di sản văn hóa Hoa Lư. Từ chùa, phóng tầm mắt
ra xa, du khách sẽ được chiêm ngưỡng cảnh sắc thanh bình, yên ả của làng quê,
thấy được nét đẹp mà thiên nhiên ưu ái cho đất và người Ninh Bình.
Nhà thờ đá Phát Diệm (thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn).
Nhà thờ đá Phát Diệm được xây dựng chủ yếu bằng đá trong 24 năm, từ
năm 1875 đến năm 1898. Phát Diệm có nghĩa là phát sinh ra cái đẹp, tên Phát
Diệm do Nguyễn Công Trứ đặt. Nhà thờ được xây dựng toàn bằng đá và gỗ. Nét
độc đáo của công trình này ở chỗ: mặc dù là nhà thờ Công giáo nhưng được mô
phỏng theo những nét kiến trúc đình chùa truyền thống của Việt Nam Nhà thờ
được xây dựng với trình độ kỹ thuật và điều kiện giao thông của những năm cuối
thế kỷ 19 thì chỉ việc vận chuyển hàng nghìn tấn đá, hàng trăm cây gỗ lim về tới
Phát Diệm để xây nhà thờ cũng là một kỳ công. Đây là một quần thể kiến trúc
gồm có: Ao hồ, Phương Đình, Nhà thờ lớn với bốn nhà thờ cạnh ở hai bên, ba
hang đá nhân tạo, nhà thờ đá nằm trên diện tích khoảng 22ha.
Có thể nói, quần thể kiến trúc Phát Diệm là sự giao thoa, sự kết hợp hài
hoà, tinh tế của lối kiến trúc nhà thờ phương Tây và kiến trúc truyền thống
phương Đông. Nhà thờ Phát Diệm còn là điểm tham quan du lịch hấp dẫn của du
khách trong nước và quốc tế, là điểm nhấn trong bức tranh toàn cảnh về di tích
lịch sử, danh lam thắng cảnh của quê hương Ninh Bình.
33

35. * Nhóm các lễ hội.
Lễ hội đền Đinh - Lê (lễ hội Trường Yên): Hội được tổ chức vào ngày
mồng 10 đến 13 tháng 3 âm lịch hàng năm tại xã Trường Yên, Huyện Hoa Lư
(Cố đô Hoa Lư) để tưởng nhớ công đức vua Đinh Tiên Hoàng và vua Lê Đại
Hành, bao gồm hai phần lễ và hội.
Phần Lễ: Mở đầu phần Lễ là lễ rước nước ở bến Trường Yên (sông Hoàng
Long) được tổ chức nghiêm trang. Đi lấy nước thánh là tưởng nhớ người xưa,
nhưng cũng là cầu mong mưa thuận gió hòa để nhân dân làm ăn thịnh vượng.
Sau lễ rước nước là đến phần tế. Tế là nghi lễ quan trọng của lễ, được tổ chức về
ban đêm ở hai đền Đinh và Lê. Đèn đuốc ở đây rực sáng suốt từ chập tối cho đến
đêm khuya.
Phần Hội: gồm nhiều trò như cờ lau tập trận, kéo chữ. Trò cờ lau tập tổ
chức để tưởng nhớ vua Đinh ngày xưa tập trận cờ lau để tiến lên dẹp loạn 12 sứ
quân, thống nhất đất nước. Sau đó, đến trò kéo chữ “Thái bình”, thể hiện niềm
mong ước nền thái bình muôn thuở của nhân dân. Ngoài ra, hội còn tổ chức
nhiều trò như: thi vật, thi bơi chải… để tưởng nhớ khi xưa vua Đinh tuyển quân
bộ, luyện tập quân thủy và thi thổi nấu cơm. Người dự thi thổi cơm được cấp cho
nồi gạo, nhưng phải lấy từ cây lau tươi làm củi, tiện thân lau thành từng khẩu
như mía, nhai nhả bã thổi cơm. Ngày hội là những ngày vui, nhộn nhịp, sôi động,
thể hiện tình thần thượng võ, mang tính nhân văn, giàu bản sắc văn hóa dân tộc
Việt Nam.
Lễ hội chùa Bái Đính: được tổ chức vào ngày mồng 6 tháng Giêng hàng
năm tại thôn Sinh Dược xã Gia Sinh, huyện Gia Viễn. Lễ hội trước kia chỉ kéo
dài đến 1 tuần, nay với sự quan tâm đầu tư cả nhà nước, khu chùa được mở rộng
trở thành khu văn hóa tâm linh tầm cỡ, to đẹp và nổi tiếng, nên lễ hội chùa Bái
Đính sẽ diễn ra trong suốt mùa xuân. Cũng như các lễ hội khác, lễ hội chùa Bái
Đính gồm có hai phần là phần lễ và phần hội.
Phần Lễ ở chùa Bái Đính diễn ra tương đối trang trọng vì ở đây không chỉ
thờ các vị Sơn thần, Phật tổ, Bà chúa Thượng ngàn mà còn gắn với nhiều sự kiện
lịch sử trọng đại của dân tộc với các danh nhân đức Thánh Nguyễn, Quang
34

36. Trung, Đinh Bộ Lĩnh. Vì vậy, phần lễ gồm tổng hòa hệ thống tín ngưỡng tôn
giáo ở Việt Nam, có sự sùng bái tự nhiên, có Đạo, có Phật và có cả Nho.
Phần Hội kéo dài từ 3 đến 5 ngày, tổ chức các trò chơi dân gian như: đánh
cờ, đấu vật, ném còn, đánh bài, kéo co, thi hát diễn ra khá nhộn nhịp đông vui.
Du khách đến lễ hội chùa Bái Đính sẽ cảm nhận được tình yêu thiên nhiên
trong ngày hội lịch sử để từ đó hướng về quá khứ dựng nước của cha ông ở một
làng quê chiêm trũng. Các hoạt động trong những ngày lễ hội diễn ra sôi nổi với
đấu vật, ném còn, đánh bài, kéo co, các trò chơi dân gian ngày Tết được đông
đảo du khách hưởng ứng, diễn ra nhộn nhịp, sôi nổi. Chùa Bái Đính là một trong
những di sản văn hoá quốc gia có giá trị về mặt lịch sử, tâm linh và danh thắng.
Du khách đến lễ hội chùa Bái Đính còn cảm nhận được tình yêu thiên nhiên
trong ngày hội lịch sử để từ đó hướng về quá khứ dựng nước của cha ông.
Đến với Ninh Bình, ngoài việc được chiêm ngưỡng phong cảnh tuyệt đẹp mà
thiên nhiên ban tặng, du khách còn được tham gia những lễ hội dân gian đậm đà bản
sắc dân tộc. Các lễ hội văn hóa ở Ninh Bình chủ yếu diễn ra ở mùa xuân, trừ số ít
các lễ hội tưởng niệm ngày mất của các vị danh nhân. Đây cũng là dịp diễn ra các
sinh hoạt văn hoá mang đậm phong tục tập quán của người dân Ninh Bình.
1.2.2.3. Các làng nghề truyền thống
Chạm khắc đá Ninh Vân: Nói đến xã Ninh Vân, huyện Hoa Lư, nhân dân
cả nước đều biết đến nghề cổ truyền chạm khắc đá. Nghề chạm khắc đá ở đây có
từ rất lâu đời, qua đôi bàn tay của biết bao thế hệ, cùng với những biến cải thăng
trầm của lịch sử. Từ những hòn đá sù sì, qua bàn tay của người thợ đã thành
những tác phẩm nghệ thuật hoàn hảo. Sản phẩm đá gồm các loại: tượng, chim
thú, bể cảnh, bia, thống, chậu hoa, bàn, ghế, sập, hương án, ngai, cầu, cổng,
ngưỡng cửa, xà nhà. Ngoài ra còn có các mặt hàng thủ công mỹ nghệ và những
đồ vật bằng đá như: bộ ấm trà, gạt tàn thuốc lá, ấm, khóm trúc, bé cưỡi trâu, đĩa,
bát, tranh ảnh... Tất cả đều được chạm khắc tinh tế, sống động, đường nét tao
nhã, uyển chuyển, mềm mại, bởi đôi bàn tay và khối óc của các nghệ nhân. Nghề
chạm khắc đá đã khảng định tài năng và sức lao động sáng tạo của người thợ
Ninh Bình.
35

37. Thêu ren Ninh Hải: Tương truyền, nghề này đến nay đã có trên 700 năm.
Hiện nay ở Ninh Hải, gia đình nào cũng có nhiều loại khung thêu. Bằng những
sợi chỉ mảnh mai, cùng những miếng vải rộng, hẹp, đủ mọi màu sắc, với đôi bàn
tay khéo léo, người thêu ren đã tạo nên những tác phẩm nghệ thuật. Đường nét
thêu ren rất tinh xảo, uyển chuyển, mềm mại, thanh tú, nhưng lại sống động, mịn
màng như những nét vẽ. Sản phẩm thêu ren rất phong phú: ga trải giường, rèm
cửa, gối, khăn ăn, khăn tay, khăn bàn, tranh, ảnh... Sản phẩm làm ra rất có hồn,
thỏa mãn nhu cầu người tiêu dùng và du khách khi đến với Ninh Bình.
Mỹ nghệ cói Kim Sơn: Cây cói xuất hiện ở Kim Sơn mới gần 2 thế kỷ
nhưng đã có một vị trí rất quan trọng trong nền kinh tế của huyện. Khi nói đến
nghề mỹ nghệ cói ở Kim Sơn phải nói đến nghề dệt chiếu. Dệt chiếu là cả một
quá trình lao động sáng tạo, vất vả, thận trọng từ khâu chọn cói, phơi cói, nhuộm
cói sao cho đỏ tươi và bền mầu, sợi đay dệt phải nhỏ và bền, đến khâu đan dệt
cải hoa của chiếu. Ngoài ra người dân Kim Sơn còn dùng cây cói làm nhiều sản
phẩm như: thảm, làn, khay, hộp, đĩa, cốc, tách, túi xách, mũ... Khi du khách đến
Ninh Bình sẽ có nhiều sự lựa chọn các sản phẩm làm từ cói để lưu giữ kỷ niệm
của chuyến du lịch và tặng bạn bè người thân.
Các nghề truyền thống ở Ninh Bình đã hình thành, lưu tồn cùng với các
thế hệ qua nhiều thế kỷ, xưa nay được nhân dân coi là thành phần kinh tế - xã hội
quan trọng. Các sản phẩm từ nghề truyền thống ở Ninh Bình đã và đang đáp ứng
nhu cầu ngày càng nhiều của du khách khi đến với Ninh Bình.
1.2.2.4. Món ăn đặc sản Ninh Bình
Tái dê Hoa Lư: Huyện Hoa Lư có nhiều những dãy núi đá vôi nên nghề
nuôi dê ở Hoa Lư rất phát triển. Người ta bắt dê núi về làm lông, thui vàng, mổ
ra ướp với lá hương nhu hoặc lá cúc tần hơn chục phút, rồi lọc lấy thịt (để cả da)
đem nhúng vào nước sôi cho chín tái, sau đó thái nhỏ, mỏng đều. Lấy vừng đã
rang giã dập, sả thái nhỏ, lá chanh, gừng, ớt tươi thái nhỏ, nước chanh, bột ngọt
đổ vào thịt dê tái đã thái, tất cả trộn đều là thành tái dê. Tái dê Hoa Lư đã trở
thành đặc sản của Ninh Bình.
36

38. Loại đặc sản ẩm thực này phát triển khá mạnh ở Ninh Bình và là một
trong những đặc sản tiêu biểu của địa phương. Ở các thành phố lớn như Hà Nội,
Thành phố Hồ Chí Minh, Hạ Long, Đồng Nai cũng có nhiều các nhà hàng
chuyên kinh doanh đặc sản với thương hiệu “dê núi Ninh Bình”.
Nhất hưởng thiên kim (cơm cháy): Cơm cháy được làm từ cơm đã nấu
chín, dàn mỏng ra thành hình tròn, để cho nguội và khô, rồi bỏ vào chảo dầu rán
cho đến khi giòn vàng lấy ra bẻ thành từng tảng nhỏ để vào bát to. Thịt bò thăn
thái lát, tim cật lợn thái mỏng, ướp gia vị cùng với cà chua, cà rốt, hành tây, nấm
hương trộn đều, xào cho chín, rồi đổ vào bát cơm cháy. Cơm cháy kêu xèo xèo,
bốc khói, toả mùi thơm. Cơm cháy ngon có màu vàng nhạt, đều hạt, giòn mà vẫn
dẻo, vị thơm cốm mới. Không là món đặc sản, món cơm cháy vì thế còn được
xem như quà quý của cho du khách khi tới tham quan du lịch ở Ninh Bình.
Nem Yên Mạc (Yên Mô): Nem chua Yên Mạc (nem tiến Vua) có từ lâu
lắm rồi, nhưng hiện nay ở Yên Mạc số người làm được loại nem đặc biệt này
không nhiều, bởi ngoài bí quyết nhà nghề đòi hỏi phải có niềm đam mê, yêu
nghề. Quy trình chế biến phải tuân thủ nghiêm ngặt: nem làm ra bảo đảm phải
sạch, thơm ngon, mầu sắc tươi, sợi thái phải đều, để hàng tuần vẫn không bị biến
chất. Nem Yên Mạc sau thời gian ủ men là ăn được ngay, để từ 5 đến 7 ngày mở
ra sắc vẫn hồng, hương vị thơm và ngọt.
Rượu Lai Thành: Lai Thành là miền quê nằm ở cực Nam huyện Kim Sơn,
có nhiều đặc sản như gạo tám xoan, dự hương, nếp mùa, nếp hoa cau, chiếu cải...
Chính những thứ gạo ngon đó đã làm nên một loại rượu nổi tiếng Lai Thành.
Hàng năm, người dân Lai Thành đều trồng loại lúa nếp cái hoa vàng
truyền thống. Khi chưng cất hơi rượu bốc lên, ngửi đã thấy thơm, thấy say.
Chưng cất xong ta được thứ rượu không có màu, gọi là rược trắng, thường gọi là
rượu ngang Lai Thành hay rượu đế Lai Thành. Để có một loại men quý họ còn
dùng cả một vài thứ dược liệu có tác dụng lưu thông khí huyết, diệt khuẩn, nên
rượu Lai Thành càng để lâu uống càng ngon, càng thấm.
Rượu cần Nho Quan: Rượu cần là loại rượu không qua chưng cất lửa.
Người ta dùng gạo nếp xay (gạo nứt) nấu thành cơm trộn đều với men đem ủ vào
37

39. trong ang hoặc vỏ sành từ 3 tháng trở lên mới được uống. Khi sắp uống, đem đổ
nước vào ang. Nước đầu bao giờ cũng ngon và ngọt, đổ nước tiếp, rượu sẽ nhạt dần.
Uống rượu cần không dùng chén, mà phải có các cần rượu làm bằng thân các cây
trúc được thông rỗng bên trong cắm vào ang rượu. Ninh Bình là một trong những
tỉnh nằm ở vùng duyên hải thuộc châu thổ sông Hồng, có những nét đặc thù riêng
của nền văn minh lúa nước, của văn hoá sông Hồng, trong đó có văn hoá ẩm thực.
Và ở mỗi vùng miền trên dải đất này lại có những món đặc sản riêng.
Có thể nói, trên phạm vi cả nước, ít có địa phương nào có được những lợi
thế về du lịch như Ninh Bình. Với vị trí địa lý thuận lợi và giàu tiềm năng tài
nguyên du lịch, cùng với những chính sách phù hợp với cơ chế mở cửa, hội
nhập, tiềm năng du lịch Ninh Bình đang được đánh thức để trở thành nguồn lực
quan trọng cho sự phát triển trong thời kỳ mới, đóng góp tích cực vào sự nghiệp
phát triển kinh tế của tỉnh và sự phát triển du lịch của cả nước. Trong chương
này tác giả đã tập trung trình bày ngắn gọn về vị trí, vai trò của ngành du lịch và
tác động của nó trong quá trình phát triển kinh tế xã hội. Nếu không nhận thức rõ
về vị trí, vai trò và tầm quan trọng của du lịch sẽ dẫn đến tình trạng đặt sai vị trí
mà ngành du lịch cần có, không phát huy hết thế mạnh và tiềm năng mà nó đem
lại. Tiềm năng du lịch của Ninh Bình là rất lớn nhưng khai thác nó như thế nào
thật sự hiệu quả thì cần có những định hướng chiến lược lâu dài, đúng đắn và
phù hợp mới tạo nên những sản phẩm du lịch bền vững, đa dạng, phong phú, đáp
ứng mọi nhu cầu cầu của du khách. Để làm được điều này nó đòi hỏi nhiều yếu
tố nhưng trong đó vai trò của Đảng bộ trong việc đề ra đường lối, chính sách, chỉ
đạo thực hiện và tạo điều kiện cho du lịch phát triển bền vững.
38

40. Chƣơng 2
CHỦ TRƢƠNG VÀ SỰ CHỈ ĐẠO TỔ CHỨC THỰC HIỆN
PHÁT TRIỂN NGÀNH KINH TẾ DU LỊCH NINH BÌNH (1992 - 2008)
2.1. Đƣờng lối chính sách phát triển du lịch của Đảng và Nhà nƣớc
trong thời kỳ đổi mới (1986 - 2008)
Du lịch là một ngành kinh tế tổng hợp quan trọng. Trong các năm qua,
ngành du lịch đã có bước phát triển nhanh chóng, góp phần tích cực vào quá
trình đổi mới kinh tế. Chính vì thế đường lối, chính sách phát triển du lịch là một
bộ phận trong tổng thể kế hoạch phát triển kinh tế của một quốc gia. Chính sách
phát triển du lịch thể hiện ở việc xác định vai trò - vị trí của ngành du lịch trong
tổng thể cơ cấu các ngành của nền kinh tế xã hội; thể hiện qua phương hướng,
mục tiêu, chiến lược phát triển và các biện pháp cụ thể tương ứng với mục tiêu,
chiến lược để phát triển du lịch Việt Nam.
Đại hội lần thứ VI (12 - 1986) của Đảng Cộng sản Việt Nam đánh dấu
một bước ngoặt lớn trong định hướng phát triển kinh tế xã hội của đất nước trong
giai đoạn mới. Đại hội đã đánh dấu bước chuyển hướng mang ý nghĩa khởi đầu,
mang tính chất quyết định đối với sự hình thành mô hình kinh tế phù hợp với
quy luật vận động và thực tiễn khách quan của đất nước. Nhiều lĩnh vực kinh tế
đã được nhìn nhận, đánh giá khác trước trong định hướng chiến lược của Đảng.
Đại hội đã nêu lên phương hướng “mở mang ngành nghề tại chỗ để thu hút số
lao động thừa và mới tăng, đi đôi vơi phân bố lao động trên các địa bàn khác,
vừa nhằm vào lĩnh vực nông nghiệp, vừa phát triển thủ công nghiệp, tiểu công
nghiệp, dịch vụ” [10, tr.88]. Đảng cũng chủ trương đẩy mạnh xuất khẩu hàng
hóa, coi trọng và tạo điều kiện thuận lợi để phát triển các hoạt động thu ngoại tệ
như du lịch, kiều hối… xóa bỏ ngay những chế độ, thể lệ, thủ tục phiền hà đang
làm hạn chế những hoạt động này. Bên cạnh đó những ngành như giao thông vận
tải, bưu điện, ngân hàng cũng được Nhà nước ưu tiên phát triển nên bước đầu
cũng đã hỗ trợ cho ngành du lịch phát triển thuận lợi hơn.
39