ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΟΙ ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΣ

1. Προγραμματισμός&Οργάνωσηδιδακτέαςύληςστην
ΠρωτοβάθμιαΕκπαίδευση
2Ο ΠΕΚΕΣ Κ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
[ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΩΝ_ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΩΝ_ΜΕΝΤΟΡΩΝ_2022_23]

2. Τι είναι το Α.Π.Σ;
• Το αναλυτικό πρόγραμμα, αναφέρουν οι Βρεττός &
Καψάλης, «είναι ένα εργαλείο, το οποίο
χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτικός στην καθημερινή του
πράξη, ένα εργαλείο που χρησιμεύει ως
επαγγελματική πυξίδα και του λέει τι πρέπει να
κάνει και πότε πρέπει να το κάνει.

3. Στο δημοτικό σχολείο το αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών αναφέρεται στη
διδασκαλία των γνωστικών αντικειμένων στη βαθμίδα αυτή και απαντά
στα ερωτήματα:
• Ποια γνώση (ύλη) έχει επιλεχθεί ως περισσότερο σημαντική να
διδαχτεί κατά μάθημα;
• Με ποια σειρά;
• Ποιοι είναι οι διδακτικοί και μαθησιακοί στόχοι της διδασκαλίας της
διδακτέας ύλης;
• Ποιοι είναι οι τρόποι αξιολόγησής τους;
Τι είναι το Α.Π.Σ;

4. Τα είδη/μορφές των Αναλυτικών Προγραμμάτων
Επίσημα Αναλυτικά Προγράμματα: Το επίσημο ΑΠ εκπονείται κεντρικά και
γνωστοποιείται/επισημοποιείται μέσω νόμων και αποφάσεων, από τον αρμόδιο κεντρικό
φορέα εκπαίδευσης, όπως το ΥΠΑΙΘ για τη χώρα μας. Καθορίζει τους σκοπούς, τους
στόχους, τα περιεχόμενα (ύλη) και τα μαθησιακά αποτελέσματα του εκάστοτε
μαθήματος, που οφείλουν να διδάξουν οι εκπαιδευτικοί σε όλα τα σχολεία ίδιου τύπου
της χώρας.
Προγράμματα Σπουδών. Τα Προγράμματα Σπουδών (ΠΣ) είναι διεθνώς σήμερα η πιο
αναγνωρισμένη μορφή των ΑΠ. Τα ΠΣ ενισχύουν περισσότερο από τους άλλους τύπους
αναλυτικών προγραμμάτων τη μαθητοκεντρική προσέγγιση, με έμφαση στα
Προσδοκώμενα Μαθησιακά Αποτελέσματα, δηλαδή όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζει, να
κατανοεί και να μπορεί να εφαρμόσει ο μαθητής μετά το μάθημα.

5. Τα Νέα Αναλυτικά Προγράμματα στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση
Στα Νέα Αναλυτικά Προγράμματα η έμφαση μετακινείται από το
γνωστικό αντικείμενο, τους/τις διδάσκοντες/ουσες και τη
διδακτική διαδικασία προς τους/τις μαθητές/τριες και τα
προσδοκώμενα αποτελέσματα μάθησης: επιδιώκεται στην ουσία
μια αντίστροφη πορεία σχεδιασμού, όπου η βάση σχεδιασμού
είναι τα μαθησιακά αποτελέσματα και όλες οι υπόλοιπες
παράμετροι εξαρτώνται από τον καθορισμό αυτών.

6. Τα Νέα Αναλυτικά Προγράμματα στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση
Το μοντέλο του «αντίστροφου σχεδιασμού» της διδασκαλίας με στόχο
τη μάθηση, συγκροτείται σε τρία διαδοχικά στάδια, που είναι:
• Ο προσδιορισμός των επιθυμητών μαθησιακών αποτελεσμάτων
• Ο καθορισμός των αποδεικτικών μάθησης (μέσα και τρόποι
αξιολόγησης), και
• Ο προγραμματισμός-σχεδιασμός μαθησιακών εμπειριών και
διδασκαλίας (περιεχόμενο και μέθοδοι διδασκαλίας) (McTighe &
Wiggins, 2014).

8. Σε αυτό το πλαίσιο, στο 1ο στάδιο του αντίστροφου σχεδιασμού της διδασκαλίας,
(προσδιορισμός επιθυμητών μαθησιακών αποτελεσμάτων), τον εκπαιδευτικό τον
απασχολούν ερωτήματα, όπως:

9. Στο 2ο στάδιο του σχεδιασμού της διδασκαλίας (καθορισμός των αποδεικτικών
μάθησης/μέσα και τρόποι αξιολόγησης), τον εκπαιδευτικό τον απασχολούν, όπως:

10. Στο 3ο στάδιο του σχεδιασμού της διδασκαλίας (επιλογή περιεχομένου και καθορισμός
των αποδεικτικών μάθησης/μέσα και τρόποι αξιολόγησης), τον εκπαιδευτικό τον
απασχολούν ερωτήματα, όπως:

11. Διδακτέα ύλη και διδακτικό υλικό
Ως διδακτέα ύλη ορίζεται ένα σύνολο μαθημάτων και το περιεχόμενό
τους, που προσφέρονται για διδασκαλία σε κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης.
Στη διδακτέα ύλη στο δημοτικό σχολείο συμπεριλαμβάνονται:
o Τα βιβλία Μαθητή
o Τα τετράδια Εργασιών
o Τα συνοδευτικά βιβλία (πχ τα Ανθολόγια, η Γραμματική, κ.ά)
o Τα λογισμικά ανά μάθημα
o Οι μαθησιακοί ψηφιακοί πόροι, όπως το Φωτόδεντρο

12. Το υλικό του κάθε μαθήματος συνοδεύεται από το Βιβλίο του Δασκάλου, το
οποίο περιέχει βασικές οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος.
Λαμβάνοντας υπόψη και τις βασικές οδηγίες του ΒΔ, οι εκπαιδευτικοί
καλούνται να απαντήσουν στα ερωτήματα:
 Τι διδάσκουμε;
 Πώς διδάσκουμε;
 Τι θέλουμε να πετύχουμε;
 Πώς αξιολογούμε;
Διδακτέα ύλη και διδακτικό υλικό

13. Τα σχολικά βιβλία είναι δομημένα κατά ενότητα και κάθε ενότητα
εισάγεται με Προοργανωτή.
Προοργανωτής κειμένου είναι η δραστηριότητα που βοηθάει τους
μαθητές να οργανώσουν τις σκέψεις τους και τις ιδέες τους για να
προετοιμαστούν να διδαχτούν κάτι. Οι διδακτικές ενότητες είναι
δομημένες σε υποενότητες και συμπεριλαμβάνουν εμπεδωτικές
δραστηριότητες και ασκήσεις αξιολόγησης.
Διδακτέα ύλη και διδακτικό υλικό

14. Με τον όρο «προγραμματισμός της διδακτέας ύλης» αναφερόμαστε στις δραστηριότητες,
που υλοποιεί ο εκπαιδευτικός πριν τη διδασκαλία, για την επίτευξη των στόχων της
διδασκαλίας-μάθησης σε καθορισμένο χρόνο. Ο προγραμματισμός είναι μια πολύ
απαιτητική δραστηριότητα για τον εκπαιδευτικό, επειδή προϋποθέτει τη συλλειτουργία
τριών παραγόντων:
 Τη γνώση του περιεχομένου των Προγραμμάτων Σπουδών κατά μάθημα, των
μαθησιακών στόχων και των προσδοκώμενων αποτελεσμάτων,
 Τον σχεδιασμό της διδασκαλίας σύμφωνα με τους στόχους των ΠΣ κατά μάθημα, και
 Την οργάνωση δραστηριοτήτων σύμφωνα με τις ανάγκες των μαθητών/τριων κάθε
τάξης.
Προγραμματισμός της διδακτέας ύλης και επίπεδα προγραμματισμού

15.  Στην ολοκλήρωση της διδακτέας ύλης.
 Στην αξιοποίηση των διατιθέμενων μέσων.
 Στην προσαρμογή της διδασκαλίας στις ανάγκες και στις δυνατότητες των μαθητών.
 Στην καλύτερη διαχείριση του διδακτικού χρόνου.
 Στην έγκαιρη προετοιμασία του του διδακτικού του υλικού, κάνοντας έγκαιρα όλες τις
ενέργειες, ώστε αυτό να είναι κατάλληλο και ελκυστικό για τους μαθητές.
 Στον συσχετισμό του κάθε μαθήματος με άλλα μαθήματα που το επηρεάζουν, π.χ. η
διδασκαλία της Φυσικής προϋποθέτει κάποια υποδομή στα Μαθηματικά.
 Στην πρόβλεψη πιθανόν προβλημάτων στη διδασκαλία και στην προετοιμασία
εναλλακτικών λύσεων
Ο προγραμματισμός είναι πολύ χρήσιμος και με αρκετά οφέλη για τον
εκπαιδευτικό, επειδή τον βοηθά σε:

16. Ο προγραμματισμός της διδασκαλίας είναι επιστημονική δραστηριότητα,
που δίνει τη δυνατότητα να εφαρμοστούν οι στόχοι του Προγράμματος
Σπουδών, αλλά και να υπερκερασθούν, αν αυτό κριθεί αναγκαίο από τις
υπάρχουσες συνθήκες μιας σχολικής μονάδας ή μιας σχολικής τάξης.
Ανάλογα με το επίπεδο γενίκευσης των στόχων και συγκεκριμενοποίησής
τους διακρίνουμε συνήθως τρία επίπεδα προγραμματισμού:
 Μακροπρόθεσμος προγραμματισμός
 Μεσοπρόθεσμος προγραμματισμός (Τριμηνιαίος ή Μηνιαίος)
 Ωριαίος προγραμματισμός
Προγραμματισμός της διδακτέας ύλης και επίπεδα προγραμματισμού

17. Μακροπρόθεσμος προγραμματισμός
Με τον όρο «μακροπρόθεσμος προγραμματισμός» εννοούμε τον ετήσιο
προγραμματισμό, ο οποίος αποτελεί συνολικά βασική λειτουργία της
οργάνωσης και της διοίκησης της σχολικής μονάδας και
πραγματοποιείται στην αρχή της σχολικής χρονιάς. Στον ετήσιο
προγραμματισμό ο εκπαιδευτικός λαμβάνει υπόψη του πολλούς
παράγοντες, ξεκινώντας από το συνολικό διδακτικό χρόνο των 32
εβδομάδων, που έχει στη διάθεσή του.

18. Μακροπρόθεσμος προγραμματισμός
 Το Πρόγραμμα Σπουδών του κάθε μαθήματος, τους στόχους και τα
μαθησιακά αποτελέσματα που παραθέτει.
 Τη διδακτέα ύλη, όπως προσδιορίζεται από τα βιβλία του Μαθητή.
 Τις οδηγίες διδασκαλίας από το Βιβλίο Δασκάλου.
 Τις ιδιαιτερότητες του κάθε σχολικού έτους ως προς τις ημερομηνίες των
εθνικών και θρησκευτικών εορτών. Το γεγονός ότι οι ημερομηνίες αυτές
δεν συμπίπτουν με τις ημερομηνίες της πρώτης συγγραφής των βιβλίων
έχει αποτέλεσμα να χρειάζεται ο εκπαιδευτικός να προσαρμόζει τις
επετειακές θεματικές ενότητες ανάλογα με τις εκάστοτε ημερομηνίες,
αλλάζοντας τη σειρά τους και προσδιορίζοντας τον χρόνο.
 Τα έκτακτα γεγονότα που είναι πιθανόν να συμβούν
Παράγοντες

19. Ο μακροπρόθεσμος προγραμματισμός υπόκειται σε τακτικές ή έκτακτες
επανεκτιμήσεις και επαναπροσδιορισμό…….
Παραθέτουμε ένα ενδεικτικό παράδειγμα ετήσιου προγραμματισμού στο
Μάθημα της Γλώσσας Δ΄ Δημοτικού, που αναφέρεται στο σχολικό έτος
2022-2023. Για τον σχεδιασμό του λάβαμε υπόψη τον συνολικό διδακτικό
χρόνο, τις ημερομηνίες και τον χρόνο των επετειακών και θρησκευτικών
γιορτών, τη διδασκαλία του Ανθολογίου, την υλοποίηση τουλάχιστον ενός
project (πρόταση του Προγράμματος Σπουδών), αλλά και διαθεματικών
δραστηριοτήτων, τον χρόνο των επαναληπτικών διαγωνισμάτων. Πιο
συγκεκριμένα:

20. Για τη Δ ΄ τάξη οι προβλεπόμενες διαθέσιμες ώρες για το μάθημα της
Γλώσσας από το Π.Σ. είναι 261, από τις οποίες οι 146 διατίθενται στη
διδασκαλία των εγχειριδίων της Γλώσσας {3 Βιβλία Μαθητή και 2 Τετράδια
Εργασιών}, 36 ώρες για το Ανθολόγιο και 76 συνολικά ώρες προβλέπονται για
δραστηριότητες εκτός εγχειριδίων, που όμως έχουν σχέση μ’ αυτά
(διαθεματικές δραστηριότητες, σχέδια εργασίας, ενασχόληση με το
διαθέσιμο λογισμικό).
Στο πλαίσιο αυτό ορισμένες θεματικές ενότητες αναδιατάχθηκαν χρονικά ως
προς τον αρχικό προγραμματισμό. Ο προγραμματισμός αυτός μπορεί να
αποτελέσει ενδεικτικό παράδειγμα για το μάθημα της Γλώσσας και στις άλλες
τάξεις του δημοτικού σχολείου.
Μακροπρόθεσμος προγραμματισμός

21. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΕΤΗΣΙΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ
ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Δ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

23. Μεσοπρόθεσμος Προγραμματισμός
Με τον όρο «Μεσοπρόθεσμος Προγραμματισμός» εννοούμε τον τριμηνιαίο ή μηνιαίο
προγραμματισμό της διδακτέας ύλης. O προγραμματισμός αυτός είναι χρήσιμος, επειδή
βοηθά τον εκπαιδευτικό να:
 επαναπροσδιορίσει χρονικά την πορεία της διδακτικής του εργασίας,
 να επανεκτιμήσει τους διδακτικούς στόχους του,
 Να αναδιοργανώσει τη διδακτέα ύλη και να εξοικειωθεί συστηματικότερα με το
περιεχόμενο των διδακτικών ενοτήτων (Ματσαγγούρας, 2006:218)

24. Μεσοπρόθεσμος Προγραμματισμός
Με αφορμή τον παραπάνω ετήσιο προγραμματισμό στο μάθημα της
Γλώσσας της Δ΄ τάξης, εδώ μπορούμε να εξειδικεύσουμε περισσότερο
στον Α΄ τριμηναίο προγραμματισμό της πρώτης σχολικής περιόδου
(Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 2022).
Πιο συγκεκριμένα ο εκπαιδευτικός στο διάστημα αυτό θα πρέπει να
διδάξει οκτώ Θεματικές Ενότητες: Ένα ακόμα σκαλί, Ρώτα το νερό… τι
τρέχει, Το σχολείο γιορτάζει την ελευθερία και τη δημοκρατία, Εμένα με
νοιάζει…, Ασφαλώς κυκλοφορώ, Ιστορίες παιδιών, Η ελιά, Χριστός
γεννάται.

25. Μεσοπρόθεσμος Προγραμματισμός
Ο χρόνος διδασκαλίας και για τις 8 ΘΕ είναι έως 82 ώρες. Στον χρόνο αυτόν
συμπεριλαμβάνονται και οι ώρες διδασκαλίας του Ανθολογίου.
Για τον προγραμματισμό λαμβάνονται υπόψη οι στόχοι και τα
προσδοκώμενα αποτελέσματα του ΠΣ της Γλώσσας για τη Δ΄ Τάξη.
Έτσι, ο εκπαιδευτικός αρχίζοντας από την πρώτη ΘΕ του βιβλίου Γλώσσας
«Ένα ακόμα σκαλί», λαμβάνοντας υπόψη και το ΒΔ, προγραμματίζει ποια
είδη κειμένων θα διδάξει, ποια γραμματικά φαινόμενα και ποιο λεξιλόγιο.

26. Μεσοπρόθεσμος Προγραμματισμός
Ο συνοπτικός πίνακας περιεχομένων
του ΒΔ (σελ. 5) είναι πολύ χρήσιμος,
επειδή σε συνδυασμό με τον
συγκεντρωτικό πίνακα γραμματικής
και λεξιλογίου (σελ. 11), τον βοηθά να
επιλέξει ποια γραμματικά φαινόμενα
και ποιο λεξιλόγιο θα διδάξει τη
συγκεκριμένη χρονική περίοδο.

27. Μεσοπρόθεσμος Προγραμματισμός
Για παράδειγμα αν το κύριο είδος κειμένου που πρόκειται να
διδάξει σε αυτήν τη ΘΕ είναι ο αναφορικός λόγος και τα
γραμματικά φαινόμενα είναι οι χρόνοι της ενεργητικής φωνής και
τα επίθετα, μπορεί να αποφασίσει ένα μέρος αυτών να το διδάξει
αργότερα σε άλλη ΘΕ (π.χ. τον εξακολουθητικό μέλλοντα στο Β΄
Τεύχος, στην 6η ΘΕ), αφιερώνοντας εδώ περισσότερο χρόνο στον
ενεστώτα και στον παρατατικό.

28. Μεσοπρόθεσμος Προγραμματισμός
Είναι, λοιπόν, προφανές ότι για ένα αποτελεσματικό
προγραμματισμό είναι αναγκαία η γνώση όλων των βασικών
παραγόντων που αναφέρθηκαν παραπάνω (πρόγραμμα σπουδών,
περιεχόμενο θεματικών ενοτήτων, εννοιολογικοί άξονες) και πολύ
χρήσιμη η χρήση των βοηθητικών πινάκων, που υπάρχουν στο ΠΣ και
στο ΒΔ.
Με βάση τον μεσοπρόθεσμο προγραμματισμό ο εκπαιδευτικός θα
σχεδιάσει τον εβδομαδιαίο και κυρίως τον ωριαίο προγραμματισμό.

29. Ωριαίος Προγραμματισμός
Ο ωριαίος προγραμματισμός αποτελεί τον κρίκο του αναλυτικού
προγράμματος με την καθημερινή διδακτική πράξη. Στο επίπεδο του
ωριαίου προγραμματισμού, ο συνδυασμός του περιεχομένου της
διδακτικής ενότητας με τους στόχους του ΠΣ είναι η προτεραιότητα για τον
εκπαιδευτικό «διότι το περιεχόμενο καθορίζει σε μεγάλο βαθμό ποιοι, από
το πλούσιο και πολύπλοκο πλέγμα των διδακτικών σκοπών της
εκπαίδευσης, μπορούν να υλοποιηθούν μέσα από τη συγκεκριμένη
διδακτική ενότητα και ποιες από τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις κρίνονται
κατάλληλες και ποιες ακατάλληλες για τους συγκεκριμένους στόχους»
(Ματσαγγούρας, 1997:178-179).

30. Ωριαίος Προγραμματισμός
Ο ωριαίος προγραμματισμός έχει τις εξής φάσεις:
 Επιλογή του διδακτικού αντικειμένου
 Καθορισμός των διδακτικών και των μαθησιακών στόχων
(προσδοκώμενα αποτελέσματα)
 Προσδιορισμός των μεθόδων και των τεχνικών διδασκαλίας
 Προετοιμασία του διδακτικού υλικού και των δραστηριοτήτων
 Επιλογή των τρόπων αξιολόγησης

31. Παράδειγμα ωριαίου προγραμματισμού στα
Μαθηματικά της Α΄ Τάξης δημοτικού, στο
μάθημα «Αρίθμηση, ανάγνωση και γραφή
των αριθμών (1)» Βιβλίο Μαθητή, 1ο Τεύχος,
σελ. 20-21.

32. 1. Γενικές επιδιώξεις
Στις γενικές επιδιώξεις ο εκπαιδευτικός πρέπει να πάρει υπόψη του τους στόχους και τα
προσδοκώμενα αποτελέσματα του ΠΣ για τη συγκεκριμένη ενότητα.
Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζονται οι μαθησιακοί στόχοι για τη συγκεκριμένη ενότητα
«Αριθμοί και πράξεις», καθώς και οι βασικές έννοιες (ΔΕΠΠΣ, 2003).
Ταυτόχρονα στον σχεδιασμό της διδασκαλίας οι στόχοι
αυτοί πρέπει να συνδεθούν με τις προϋπάρχουσες γνώσεις,
τα κίνητρα και τα ενδιαφέροντα των μαθητών της Α΄ τάξης,
αλλά και την προσωπική θεωρία του κάθε εκπαιδευτικού.

33. 2. Ο σχεδιασμός της μάθησης
Προτού ο εκπαιδευτικός προχωρήσει στην υλοποίηση των δραστηριοτήτων του ΒΜ ή και του
Τετραδίου Εργασιών, αλλά και στον σχεδιασμό δικών του, θα πρέπει να ανατρέξει στις
σύγχρονες θεωρίες για τη διδασκαλία των μαθηματικών και ιδιαίτερα σε θεωρητικές αρχές
που έχουν υιοθετηθεί και από τα νέα ΠΣ, όπως:
 Στην αναγκαιότητα ανάπτυξης της μαθηματικής σκέψης των παιδιών με στόχο την
ερμηνεία του πραγματικού κόσμου, αλλά και του κόσμου των μαθηματικών με
μαθηματικούς όρους
 Στην εξασφάλιση της ενεργής συμμετοχής όλων των μαθητών στο μάθημα των
Μαθηματικών με στόχο να αποδίδουν αξία στο μάθημα, να αναπτύσσουν μαθηματικές
διεργασίες και πρακτικές, να αξιοποιούν ποικιλία πόρων και εργαλείων
 Στον σχεδιασμό δραστηριοτήτων που να έχουν νόημα για τα παιδιά
Η πιο βασική ιδέα στα μαθηματικά είναι ότι
τα μαθηματικά έχουν ΝΟΗΜΑ» (Van De
Walle, 2005).

34. 3. Αξιολόγηση
Η αξιολόγηση θα γίνει με βάση τα προσδοκώμενα αποτελέσματα μάθησης για τους
μαθητές, που για τη συγκεκριμένη ενότητα είναι:
 Οι μαθητές να μπορούν να απαγγέλουν, να διαβάζουν και να γράφουν αριθμούς μέχρι
το 100.
 Οι μαθητές να μπορούν να αναγνωρίζουν αριθμούς μέχρι το 100, χρησιμοποιώντας
στρατηγικές άμεσης αναγνώρισης και αντιστοίχισης.
 Οι μαθητές να καταμετρούν αντικείμενα και να αναπτύσσουν στρατηγικές μέτρησης
(ΔΕΠΠΣ, 2003 & ΙΕΠ, 2021).
Στο πλαίσιο αυτό ο εκπαιδευτικός θα
αξιοποιήσει τις δραστηριότητες, που
προτείνονται από το ΒΔ για την αξιολόγηση της
απόδοσης των μαθητών ή θα σχεδιάσει και
δικές του αν κρίνει ότι αυτές ανταποκρίνονται
καλύτερα στις ανάγκες των μαθητών του.

35. 4. Βελτίωση
Αν η αξιολόγηση δεν δείξει τα επιθυμητά προσδοκώμενα
αποτελέσματα τότε ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να αναρωτηθεί τι θα
πρέπει να βελτιώσει. Στο συγκεκριμένο μάθημα η πιο σημαντική
πληροφορία για τον εκπαιδευτικό είναι αν είναι όλοι οι μαθητές του
κατανόησαν την έννοια των αριθμών. Έρευνες έχουν δείξει ότι αρκετά
παιδιά αυτής της ηλικίας δυσκολεύονται να κατανοήσουν την έννοια
των αριθμών.

36. Η δυσκολία αυτή οφείλεται στο ότι δεν είναι ακόμα
έτοιμα, δεν έχουν διατρέξει πλήρως το στάδιο των
συγκεκριμένων λογικών ενεργειών, με αποτέλεσμα να μην
έχουν αναπτύξει τις λογικο-μαθηματικές δομές, που τους
επιτρέπουν να κατανοούν τη διατήρηση της ποσότητας ή
τη μεταβολή της μάζας του αριθμού.
4. Βελτίωση

37. 4. Βελτίωση
Εφόσον το παιδί δεν μπορεί να διακρίνει τη διαφορά ανάμεσα στις πράξεις
της μεταθετικότητας (που δεν αλλάζουν τον αριθμό) και στις πράξεις της
πρόσθεσης και της αφαίρεσης (που επηρεάζουν τον αριθμό), δεν έχει
ακόμα κατανοήσει την έννοια των αριθμών (Piaget στο Donalson, 2001).
Με αυτήν τη γνώση ο εκπαιδευτικός μπορεί να εκτιμήσει πιο
αποτελεσματικά την απόδοση όλων των μαθητών στις προβλεπόμενες
δραστηριότητες και αν διαπιστώσει αδυναμίες, ελλείψεις κλπ, θα πρέπει να
επανασχεδιάσει τη διδασκαλία του με την πρόβλεψη καταλληλότερων
δραστηριοτήτων.

38. 5. Εμπόδια
Πιθανά επιπλέον εμπόδια που μπορεί να αντιμετωπίσει ο εκπαιδευτικός
είναι η έλλειψη χειραπτικών υλικών, το όχι κατάλληλο παιδαγωγικό και
μαθησιακό κλίμα της τάξης κλπ. Ο σχεδιασμός της διδασκαλίας που
αποτελεί την απόληξη του προγραμματισμού θα συμβάλλει στην πρόβλεψη
και στην αντιμετώπιση πιθανών τέτοιων εμποδίων.

39. Διδακτικός Χρόνος και διαχείριση της διδακτέας ύλης
Οι προγραμματισμοί διδασκαλίας της διδακτέας ύλης (ετήσιος, τριμηνιαίος, ωριαίος),
θα πρέπει να υλοποιηθούν σε έναν συγκεκριμένο σχολικό χρόνο. Ο σχολικός χρόνος
είναι αυστηρά προγραμματισμένος (32 εβδομάδες) και κατατετμημένος σε ώρες
μαθημάτων.
Εννοιολογικά, ο σχολικός χρόνος αναφέρεται στον προγραμματισμένο χρόνο
(allocated time), στον χρόνο δηλαδή που απαιτείται οι μαθητές να βρίσκονται στο
σχολείο. Ο χρόνος αυτός διακρίνεται σε δύο κατηγορίες:
α. στον διδακτικό
χρόνο (instructional
time), όπου ο
μαθητής βρίσκεται
στην τάξη και
παρακολουθεί
μαθήματα
β. στον μη διδακτικό χρόνο (non
instructional time), που
αναφέρεται σε όλα εκείνα τα
διαστήματα της σχολικής
ημέρας κατά τα οποία δεν
διεξάγεται τυπικό εκπαιδευτικό
πρόγραμμα, όπως η ώρα της
πρωινής συγκέντρωσης και
προσευχής, η ώρα των
διαλειμμάτων, της προσέλευσης
στις τάξεις, κλπ.

40. Ο διδακτικός χρόνος σε αρκετές περιπτώσεις δεν επαρκεί,
εξαιτίας παραγόντων, όπως:
 Η συνεχής αύξηση (πληθώρα) της διδακτέας ύλης,
 Οι απρόβλεπτες απώλειες διδακτικών ωρών (εκλογές, απεργίες,
έκτακτες συνεδριάσεις, κά.),
 Οι απώλειες διδακτικών ωρών λόγω φυσικών καταστροφών, καιρικών
φαινομένων, πανδημιών κά.,
 Η συνεχώς αυξανόμενη πολυμορφία του μαθητικού πληθυσμού, που
απαιτεί επιπλέον διδακτικό χρόνο για δραστηριότητες
διαφοροποιημένης διδασκαλίας.

41. Για όλους αυτούς τους λόγους είναι αναγκαίο ο εκπαιδευτικός να διαχειρίζεται με ευελιξία
τη διδακτέα ύλη, ώστε να μπορεί να προχωρά σε συμπτύξεις, περικοπές, τροποποιήσεις
με τρόπο όμως που να μην πλήττονται οι κύριοι μαθησιακοί στόχοι, που θέτει το
πρόγραμμα σπουδών, για κάθε τάξη.
Για να γίνει αυτό χρειάζεται ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει τους τρόπους που είναι
οργανωμένη η διδακτέα ύλη, ώστε «διαβάζοντας» κατάλληλα το πρόγραμμα σπουδών,
αλλά και τις οδηγίες στο ΒΔ του κάθε μαθήματος να μπορεί να κάνει τις απαραίτητες
τροποποιήσεις στους αρχικούς του προγραμματισμούς ανάλογα με τις ανάγκες που
προκύπτουν κάθε φορά.
Διδακτικός Χρόνος και διαχείριση της διδακτέας ύλης

42. Η εξοικονόμηση διδακτικού χρόνου μέσω του εξορθολογισμού και
αφαίρεσης μέρους της διδακτέας ύλης
Δεν είναι μόνο οι απώλειες διδακτικού χρόνου λόγω έκτακτων γεγονότων (καιρικά
φαινόμενα, πανδημία, εκλογές κά.), που πρέπει να υπολογιστούν από τον εκπαιδευτικό
για την κάλυψη της διδακτέας ύλης, αλλά υπάρχει και η ανάγκη εξοικονόμησης
διδακτικού χρόνου για:
• Δραστηριότητες που θα σχεδιάσει ο εκπαιδευτικός με βάση
τις ανάγκες της τάξης του,
• Δραστηριότητες ανακεφαλαίωσης, εμπέδωσης,
αναστοχασμού,
• Δραστηριότητες που θα προωθούν την ανακαλυπτική -
διερευνητική μάθηση, με δραστηριότητες που θα προκαλούν
το ενδιαφέρον, την περιέργεια των μαθητών και την
ερευνητική τους διάθεση,
• Δραστηριότητες που θα καλλιεργούν τη δημιουργική και την
κριτική σκέψη.

43. το ΥΠΑΙΘ έχει προχωρήσει σε εξορθολογισμό της διδακτέας ύλης με
περικοπές, οι οποίες δεν επηρεάζουν τη συνέχεια και τη συνοχή της
διδακτέας ύλης. Οι εγκύκλιοι για τον εξορθολογισμό της διδακτέας ύλης
(ξεχωριστά για κάθε μάθημα) έχουν αποσταλεί στα σχολεία και έτσι
αποτελούν ακόμα μία πηγή που πρέπει να συμβουλεύεται ο
εκπαιδευτικός όταν κάνει τους προγραμματισμούς του.
Η εξοικονόμηση διδακτικού χρόνου μέσω του εξορθολογισμού και
αφαίρεσης μέρους της διδακτέας ύλης

44. Η εξοικονόμηση διδακτικού χρόνου μέσω του εξορθολογισμού και
αφαίρεσης μέρους της διδακτέας ύλης
Στο πλαίσιο αυτό, ο εκπαιδευτικός για να προγραμματίζει με επιτυχία το
εκπαιδευτικό του έργο σε όλη τη διάρκεια του σχολικού έτους, αντιμετωπίζοντας
και τις απώλειες διδακτικού χρόνου λόγω έκτακτων γεγονότων, θα πρέπει να
λαμβάνει υπόψη του:
 Το ΔΕΠΠΣ και ΠΣ του κάθε μαθήματος (ΦΕΚ/303,
τ. β΄/13-03-2003),
 Τα Νέα Προγράμματα Σπουδών (ΙΕΠ, 2021),
 Το Βιβλίο Δασκάλου (ΒΔ),
 Τα σχολικά εγχειρίδια: Βιβλίο Μαθητή (ΒΜ) και
Τετράδιο Εργασιών (ΤΕ) για κάθε μάθημα, καθώς
και το Ανθολόγιο, το Βιβλίο Γραμματικής και τα
Λεξικά.

45. Για την επιτυχία της διδασκαλίας τους είναι πολύ χρήσιμο να συμβουλεύεται
τους διαδικτυακούς εκπαιδευτικούς πόρους, όπως:
• ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ. Εθνικός συσσωρευτής εκπαιδευτικού περιεχομένου.
http://photodentro.edu.gr/aggregator/
• Πλατφόρμα «Αίσωπος» - Ψηφιακά Διδακτικά Σενάρια. http://aesop.iep.edu.gr/
• Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα. http://www.greek-
language.gr/greekLang/index.html
• Πρωτέας: Εκπαιδευτικά σενάρια. http://proteas.greek-language.gr/
• Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Διάσωσης Σχολικού Υλικού. http://www.ekedisy.gr/
• Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου. http://www.pi.ac.cy/pi/index.php?lang=el
• Εθνική Πινακοθήκη http://www.nationalgallery.gr/site/content.php.
Η εξοικονόμηση διδακτικού χρόνου μέσω του εξορθολογισμού και
αφαίρεσης μέρους της διδακτέας ύλης

46. Ενδεικτικά παραδείγματα εξορθολογισμού - μείωσης της της
διδακτέας ύλης και προγραμματισμός
Παρακάτω παρατίθενται παραδείγματα διαχείρισης της διδακτέας
ύλης, όπου φαίνονται οι δυνατότητες εξορθολογισμού της με
αφαίρεση αλληλεπικαλυπτόμενων υποενοτήτων κλπ.
Η αφαίρεση έγινε με κριτήριο το αν η διδασκαλία του αφαιρούμενου
αντικειμένου έχει προγραμματιστεί σε άλλη ΔΕ της ίδιας τάξης
(οριζόντια οργάνωση της ύλης) ή αν έχει προγραμματιστεί σε άλλη
ΔΕ της επόμενης τάξης (κάθετη οργάνωση της ύλης).

47. 1ο Παράδειγμα: ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ {Ετήσιος Προγραμματισμός}
ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΕΑΣ ΥΛΗΣ ΜΕ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

48. 1ο Παράδειγμα: ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ {Ετήσιος Προγραμματισμός}
ΑΝΑΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΕΑΣ ΥΛΗΣ ΜΕ ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Αν υπολογίσουμε ότι το σύνολο των διδακτικών ωρών για το
μάθημα της Γλώσσας στην Α΄ δημοτικού είναι 270 ώρες (180
Γλώσσα, 60 Ανθολόγιο/Λογοτεχνία, 30 ανακεφαλαιώσεις,
project κά), τότε ο νέος Ενδεικτικός Χρονικός Προγραμματισμός
(ΕΧΠ) θα μπορούσε να μας προσφέρει 32ω (16 ω από τη
Γλώσσα και 16 ω από το Ανθολόγιο), ώστε να μπορεί ο
εκπαιδευτικός να αντιμετωπίσει τις απώλειες διδακτικού
χρόνου.

49. 2ο Παράδειγμα: ΓΛΩΣΣΑ Δ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ (τριμηνιαίος προγραμματισμός)

50. Ο τριμηνιαίος προγραμματισμός στο
γ΄ τρίμηνο στο μάθημα της Γλώσσας
απελευθέρωσε 16 ω διδακτικού
χρόνου, τις οποίες ο εκπαιδευτικός
μπορεί να διαθέσει για να καλύψει
απώλειες διδακτικού χρόνου ή και
για εμπεδωτικές, δημιουργικές
δραστηριότητες (projects κά) με
βάση τις ανάγκες των μαθητών του.
Εδώ η αφαίρεση έγινε με κριτήρια
τόσο της οριζόντιας όσο και της
κάθετης διάταξης της ύλης.
Ιδιαίτερα η διδακτέα ύλη τους
μαθήματος της Γλώσσας της Δ΄
τάξης προσφέρει μεγαλύτερες
δυνατότητες αφαίρεσης, επειδή
οι ΔΕ είναι 16 ενώ σε όλες τις
άλλες τάξεις είναι 12, με
αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλές
επαναλήψεις.
2ο Παράδειγμα: ΓΛΩΣΣΑ Δ΄ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ (τριμηνιαίος προγραμματισμός)

51. Οι προγραμματισμοί (ετήσιοι,
τριμηνιαίοι, ωριαίοι κλπ) της
διδασκαλίας της διδακτέας ύλης
επιτρέπουν στον εκπαιδευτικό να κάνει
πολύ καλή διαχείριση του διδακτικού
χρόνου. Οι προγραμματισμοί είναι
χρήσιμο να συμπεριλαμβάνουν επίσης
εκτός από τις γνώσεις και τις δεξιότητες
που πρέπει να κατακτήσουν οι μαθητές
σε κάθε τάξη και πρόσθετα στοιχεία,
όπως τις ημερομηνίες των
επαναληπτικών διαγωνισμάτων κλπ.
ΣΥΝΟΨΗ
Όπως αναφέρει η L. Walker «Αυτές είναι
ανεκτίμητες πληροφορίες που δίνουν στη
διδασκαλία σας ρυθμό και σας
ενημερώνουν ότι έχετε ξεφύγει από τους
χρονικούς περιορισμούς. Αν έχετε ένα
αντίγραφο του αναλυτικού προγράμματος
μπροστά σας, το μόνο που χρειάζεται να
κάνετε είναι να κατανείμετε το χρόνο σας
ανάλογα με τις βδομάδες του σχολικού
έτους»