1. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 1 слайд
šТаш и савдо
сиёсати
2. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 2 слайд
РЕЖАЛАР.
• 17.1. Ташқи савдо сиёсатининг моҳияти ва
воситалари.
• 17.2. Импортга таърифлар. Импортга тарифлар
киритилишининг иқтисодий оқибатлари.
• 17.3. Ишлаб чиқарувчиларга субсидиялари ва
импортни квоталар орқали тартибга солиш.
• 17.4. Экспорт субсидиялари. Экспорт божлари ва
экспортни ихтиёрий чеклаш.
• 17.5. Ўзбекистон Республикаси ташқи савдо
сиёсатининг хусусиятлари ва уни
такомиллаштириш йўналишлари.
3. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 3 слайд
• Савдо сиёсати – бюджет-солиқ сиёсатининг ташқи савдо
ҳажмларини солиқлар, субсидиялар, валюта назорати ва
импорт ёки экспортни тўғридан-тўғри чеклашлар орқали
тартибга солишни ўз ичига олган нисбатан мустақил
йўналишидир.
• Ташқи савдони чеклаш борасида олиб борилаётган ҳар қандай
чора-тадбирлар қисқа муддатли самара беради. Узоқ даврда
эса, фақат эркин савдогина иқтисодий ресурсларни самарали
жойлаштириш имконини беради.
• Божхона божлари аввало импорт божлари ва экспорт
божларига ажралади.
• Импорт божлари давлат бюджетини тўлдириш мақсадида ва
ички бозорларга тушадиган чет эл товарлари оқимини тартибга
солиш учун белгиланади.
• Экспорт божлари мамлакат ичида талаб кўп бўлган
маҳсулотлар тақчиллигининг олдини олиш мақсадида
белгиланади.
• Бож олинадиган маҳсулотлар, бож олинмайдиган маҳсулотлар,
олиб келиш ва олиб кетиш тақиқланган маҳсулотлар,
шунингдек, божхона божлари ставкаси, яъни, уларнинг тартибга
солинган рўйхати божхона тарифлари деб аталади.
4. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 4 слайд
ТашТашššи савдо сиесатии савдо сиесати
š – œ š ( )Таш и савдо сиесати савдо т си лари тариф ва нотариф
š ердамида таш и савдо ажмиларини давлат томонидан
š œ šтартибга солиш билан бо либ л ган макрои тисодий
сиесатнинг тури
œ šСавдо т си лари
œ šТариф т си лари œ šНотариф т си лари
5. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 5 слайд
œ šТариф т си лариœ šТариф т си лари
œ š –Тариф т си лари турли бож
šœ š œтарифларни ллаш билан бо либ л ган
šташ и савдо чеклаштирувчилари
Импорт ва
экспорт божи
Импорт
товарларига
солинадиган
šакциз соли
Импорт
товарларнинг
šœшимча
šийматидан
олинадиган
šсоли
Божхона
œт ловлари
6. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 6 слайд
œ šНотариф т си ларœ šНотариф т си лар
œ š –Нотариф т си лар
божлар киритиш
šбилан бо ли
œ šб лмаган таш и
савдо чекловлари
Импорт
квоталари
Ихтиерий
экспорт
чекловлари
Бюрократик
œ šт си лар
7. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 7 слайд
šТарифлар киритишнинг и тисодийšТарифлар киритишнинг и тисодий
šо ибатлариšо ибатлари
Миллий
ишлаб
šчи арувчилар
Миллий
истеъмолчилар
Р
Pt
Pw
Dd
Sd
a b c d
Qs Q’s Q’d Qd Q
Pt - товарнинг импорт божи билан ички нархи
Pw – (товарнинг жа онн архи ва товарнинг
)тарифсиз ички нархи
QsQd - тариф киритишдан олдинги импорт ажми
(b+c+d)
Q’sQ’d – тариф киритилгандан кейинги импорт
(c)ажми
QsQ’s - š миллий ишлаб чи ариш ажмининг
œ (b)к пайиши
QdQ’d – (d)ички истеъмол ажмининг камайиши
:Импорт тарифлари киритилганда
Ютади Юткизади
8. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 8 слайд
šТарифлар киритишнинг и тисодийšТарифлар киритишнинг и тисодий
šо ибатлариšо ибатлари
œšИстеъмолчиларнинг соф й отишлари = a+b+c+d
a b c
Миллий ишлаб
šчи арувчиларга
келиб тушади
,Давлатнинг юту и
давлат бюджетига
келиб тушади
Тарифнинг ишлаб
šчи ариш самараси
– арзон импорт
šма сулотдани ммат
миллий ма сулотга
талабнинг
œ šтиши билан хал
фаровонлиги
пасаяди
Тарифнинг
истеъмол самараси
– истеъмолнинг
мажбурий
š šис арилиши
šтуфайли хал
фаровонлиги
пасаяди
d
Миллий фаровонлигининг софМиллий фаровонлигининг соф
ййœœšотишлариšотишлари
9. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 9 слайд
Божхона тарифларини киртишни ёқловчи
мутахассислар фикрига кўра импорт тарифлари:
• мамлакат мудофаа саноатини ҳимоя қилиш имконини беради;
• мамлакатда бандлилик даражаси ўсишини таъминлайди ва
ялпи талабни рағбатлантиради, импортнинг нисбатан
чекланиши натижасида соф экспорт ўсади ва жорий
операциялар бўйича тўлов баланси холати яхшиланади;
• миллий иқтисодиётдаги янги тармоқларни ҳимоя қилиш учун
зарур;
• давлат бюджети даромадларини тўлдириш манбаи бўлиб
хизмат қилади;
• миллий ишлаб чиқарувчиларни демпинг кўринишидаги чет эл
рақобатидан ҳимоя қилади;
• иқтисодиёт тузилишини қайта қуришни бошқариш воситаси
ҳисобланади ва улар ёрдамида мамлакат иқтисодиётидаги
илғор силжишлар рағбатлантирилади ва ҳ.к.
10. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 10 слайд
Умуман, импорт маҳсулотларга бериладиган
лицензиялар қуйидаги усуллар ёрдамида
жойлаштирилади.
• 1. Очиқ аукцион – давлат лицензияларни юқори баҳоларни
таклиф қилган ишлаб чиқарувчиларга бериши.
• 2. Афзал кўриш тизими – давлат биринчи навбатда
лицензияларни ишлаб чиқариш ҳажми жиҳатдан йирик бўлган
фирма ва компанияларга ҳеч қандай шарт ва талабларсиз
беради.
• 3. Харажат усули – давлат лицензияларни йирик ишлаб
чиқариш қувватларига ва ресурсларга эга бўлган фирма ва
компанияларга беради.
• Маҳсулотлар, шунингдек, ишчи ва хизматчилар экспорти ва
имортига лицензиялар бериш ҳуқуқига Ўзбекистон
Республикасининг қуйидаги бошқарув ташкилотлари эга:
Вазирлар Маҳкамаси, Молия, Адлия, Ички ишлар, Соғлиқни
сақлаш, Халқ таълими вазирликлари, шунингдек, Марказий
банк.
11. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 11 слайд
имоя тарифининг даражасиимоя тарифининг даражаси
š Тарифнинг киритилиши нафа ат мазкур ма сулоти шлаб
š š š , šчи арадиган тармо ни имоя илади балки ушбу тармо ни
š ресурслар билан таъминлайдиган тармо ларни ам имоя
šилади
š šимоя тарифнинг номинал ва а и ий даражалари
ажратилади
š š –имоя тарифнинг а и ий даражаси бутун бир тариф
šтизимининг фаолияти натижасида тармо да яратилган
šœ š šма сулотб ирлигининг шимча иймати анчага
œ .ошганлигини к рсатади
Tr= WA/WAΔ
Tr– š š šимоя иладиган тарифнинг а и ий даражаси
WA –Δ тариф тизимининг фаолияти натижасида ма сулот
šœ š œбирлигига шимча ийматининг згариши
WA – šœтариф киритишдан олдин ма сулотб ирлигига шимча
šиймат
12. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 12 слайд
š œ šСавдо сиесатининг бош а т си лариš œ šСавдо сиесатининг бош а т си лари
Экспорт субсидиялариЭкспорт субсидиялари
Экспортни ра батлантиришу чун давлат томонидан миллий ишлаб
š ,чи арувчиларга субсидиялар шу жумладан имтиезларни бериш
ДемпингДемпинг
œ š œšБозорда з таъсир доирасини кенгайтириш ва ра ибларни й отиш
максадида ма сулотнит аннархидан паст нархларда сотиш
Нарх дискриминациясиНарх дискриминацияси
š œИшлаб чи ариш ажмини ошириш ва бозорда з таъсир доирасини
š š œ кенгайтириш ма садида ишлаб чи аруви томонидан з ма сулотига
šœ ( , ,ар хил нархларни йиш масалан ички бозорда баланд нархлар
š )таш и бозорда эса паст нархларни белгилаш
( š )Компенсация демпингга арши божлари( š )Компенсация демпингга арши божлари
šЧет эл экспорт субсидияларни бетараф иладиган импорт божлари
13. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 13 слайд
Экспорт субсидиялари турли шаклларда қўлланилади.
Буларга:
• - экспортёр фирмаларга ёки хорижий
шерикларга паст фоизли кредитлар бериш;
• - реклама харажатларини давлат ҳисобидан
қоплаш, бозор коньюктураси ҳақида текин
ахборот етказиб бериш;
• - фирмаларга ишлаб чиқариш ҳажмидаги
экспорт улушига мувофиқ солиқ
имтиёзларини бериш;
• - бевосита субсидиялаш киради.
• Экспорт субсидияларининг берилиши
миллий ишлаб чиқарувчиларининг ташқи
бозорда рақобатбардошлигини оширади.
14. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 14 слайд
• Демпинга қарши қаратилган божлар жаҳон
амалиётида кенг қўлланилиб, ўзида қўшимча импорт
божларини акс эттиради. Улар одатда, жаҳон
нархларидан ёки импорт қилаётган мамлакат ички
нархларидан паст нархлар бўйича, экспорт
қилинаётган маҳсулотларга ўрнатилади.
• Ихтиёрий равишда экспортни чеклаш икки хил
хусусиятга эга:
• 1. Ихтиёрий равишда экспортни чеклаш миллий
истеъмолчилар учун тариф ва квоталарни
белгилашга нисбатан анча сезиларсиз. Шунинг учун
истеъмолчилар уларни эътиборсиз қабул қиладилар
ва ҳукуматга норозилик билдирмайдилар.
• 2. Ихтиёрий равишда экспортни чеклаш шароитида
хориж истеъмолчилари улар сотиб олаётган экспорт
маҳсулотига юқорироқ нарх белгилашлари мумкин.
15. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 15 слайд
• Ташқи савдони пайдо бўлиши ва зарурияти
икки энг муҳим омиллар билан боғлиқ.:
Биринчидан, мамлакатлараро табиий, хом
ашё ресурсларини нотекис
тақсимланганлигидир. Масалан Яқин Шарқ
мамлакатлари ҳиссасига жаҳон нефт
заҳираларининг 66% тўғри келган,
ривожланаётган мамлакатларда табиий газ,
бокситлар бошқа нодир ресурсларнинг 70-
80% жойлашган.
• Масалан, ҳозирги пайтда халқаро савонинг
ҳажми АҚШ ялпи ички маҳсулотнинг 16-
18%ни, Германияда – 36-40%ни ташкил
этади. Бу кўсаткич Ўзбекистонда 10-12%
атрофида.
•
16. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 16 слайд
Жаҳон савдо ташкилоти
• ЕвроАз, Иқтисодий хамкорлик ташкилоти,
Шанхай хамкорлик ташкилоти, Осиё Тинч
океани хамкорлиги ташкилоти, Умумжахон
савдо ташкилоти, Халқаро валюта фонди,
Жахон тикланиш ва тараққиёт банки.
• Умумжаҳон савдо ташкилоти 1995 йилнинг
бошида ташкил этилган.
• Халқаро савдо муносабатлари масалалари
билан шуғулланувчи ушбу халқаро ташкилот
1974 йилда тузилган. Дастлаб битимга 23
мамлакат имзо чеккан, 1994 йилнинг охирида
унда 128 мамлакат катнашди.
17. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 17 слайд
• Кейинги 30 йил ичида саноат маҳсулотига
импорт тарифлари ривожланган
мамлакатларда 40 фоиздан 5 фоизгача
пасайди. Бош битим ўз ичига тўртта
катта кисмни олади:
• 1. шартнома тузаётган томонларнинг асосий
мажбуриятлари;
• 2. бу мажбуриятлардаги истисно ҳолатлар,
яъни айрим ҳолларда мамлакатлар бу
мажбуриятдардан ҳоли бўлади.
• 3. йиллар давомида Бош битимга киритилган
қўшимчалар ва тузатишлар.
• 4. ривожланаётган мамлакатларнинг ўта
мухим муаммоларига тааллуқли моддалар.
18. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 18 слайд
• Барча катнашчилар амал килиши лозим бўлган ГАТТ нинг
асосий коидалари куйидагилардан иборат:
• — савдо камситишларсиз амалга оширилиши лозим. Бу
қоидага кура агар икки мамлакат божхона тарифларини
қисқартириш ёки бошқа кандайдир янгилик бериш хакида
келишувга келган бўлса, у холда бу ГАТТ ни имзолаган бошқа
мамлакатларга ҳам таркатилиши лозим;
• — миллий саноат микдорий ёки бошқа маъмурий чора-
тадбирлар ёрдамида эмас, балки факат божхона тарифлари
ёрдамида химояланиши лозим.
• — тарифлар кўптомонламали музокаралар натижасида
қисқартирилиши ёки оширилиши мумкин эмас;
• — иштирокчи мамлакатлар савдо муаммоларини хал этиш
максадида ўзаро маслахатлашишлари зарур.
• Протекционизм – бу давлатнинг хориж рақобатидан ички
бозорни ҳимоя қилиш сиёсати, мамлакатга олиб келинаётган
товарларга юқори божлар белгилайди, айрим товарларни олиб
келиш чекланади ёки умуман таъқиқланади.
19. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 19 слайд
Протекционизм сиПротекционизм сиёёсатисати
Миллий хавфсизликни таъминлаш зарурияти
š šЯнги тармо ларни имоя илиш
, ,Иш билан бандликни а олид аромадларини соф
, šэкспортни жами талабни ва натижада и тисодий
œ сиш амда а олинингт урмуш даражасини ошириш
šИ тисодиет кам диверсификацлашганлиги учун уни
šдиверсификация илиш зарур
šДемпингдан имоя илиш
Протекционизм имоясига келтириладиган асосий далиллар
20. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 20 слайд
šПротекционизмга арши далилларšПротекционизмга арши далиллар
Миллий хавфсизликнинг ошиш харажатлари имоя
š илинадиган ма сулотнинги стеъмолчиларига юкланади
š šимоя илинадиган тармо ни танлашда хатога йœ šл œйиш
;мумкин р š š š šа обатдан имоя илинган тармо узо муддатда
š ишлаб чи арадиган ма сулотнингс ифати ва нархи бœйича
š š ;жа она ндозалардан ор ада олиши мумкин имоя
š š šилинган тармо ларда ма сулотгаю о ри нархлар
šœйилгани учун истеъмолчилар зарар кœради
š œ ,Бу самара ва тинчалик б лади чунки ички чоралар
натижасида экспорт ма сулотининга жми камаяди ва бу
œ šз навбатида экспорт тармо ларида иш жойларни
š š .ис артирилишига олиб келади Экспортнинг импортдан
( )ошиши тариф чораларни киритилганлиги сабабли
œ ,доимий б лмайди чунки бу миллий валюта курсини
œошишига ва з навбатида экспортнинг камайишига олиб
келади
21. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 21 слайд
šПротекционизмга арши далилларšПротекционизмга арши далиллар
šФа атгина кам диверсификацлашган мамлакатлар учун
. š šа амиятгаэ га Диверсификация ю ори и тисодий
харажатларга олиб келиши мумкин
Нисбий афзалликлар ва демпинг œ šртасидаги фар ларини
š . šажратиш ийинчилиги Ички бозордаги ра обатнинг
заифланиши истеъмолчиларнинг зарар кœришларига олиб
келади
22. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 22 слайд
Протекционизмга алтернатив вариантПротекционизмга алтернатив вариант
š œМиллий хавфсизликни таъминлайдиган тармо ларга т ри
šсубсидиялар ажратилиши харажатларнинг текисро
šта симланишига олиб келади
š š œЯнги миллий тармо ларга ва тинчалик т ри
субсидияларни ажратиш
š šЭкспортга аратилган тармо ларда иш билан бандликнинг
š š šкенгайиши учун соли ва бош а ра батларнис амаралиро
šœллаш
š š šРивожланаетган айта ишлаб чи арадиган тармо ларга
š œва тинчалик т ри субсидияларни ажратиш
š š š .Демпингга арши онун чи ариш
šДемпингга арши божларни киритиш
23. 14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати14 Мавзу. Ташки савдо сиёсати
14 дан 23 слайд
Œзбекистон Республикасининг асосийŒзбекистон Республикасининг асосий
š таш и савдо амкорлариš таш и савдо амкорлари
Франция
2,6%
Туркия
2,9%
Швейцария
3,7%
Украина
5,8%
АКШ
4,6%
Корея
7,6%
Россия
17,6%
Германия
4,4%
Буюк Британия
4,5%
Бошкалар
46,3%