1.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
1
VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
VIỆN THỔ NHƯỠNG NÔNG HÓA
TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
DINH DƯỠNG CÂY TRỒNG – PHƯƠNG PHÁP
ĐÁNH GIÁ NHANH PHỤC VỤ BÓN PHÂN HỢP LÝ
CHO MỘT SỐ CÂY TRỒNG CHÍNH
Hà nội, 2017

2.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
2
MỤC LỤC
Bài 1: Các chất dinh dưỡng cần thiết đối với cây trồng 3
Bài 2: Mối quan hệ giữa đất và dinh dưỡng cây trồng 12
Bài 3: Nhu cầu dinh dưỡng của cây – nguyên tắc tính
toán
20
Bài 4: Phân khoáng – nguồn dinh dưỡng cho cây trồng 27
Bài 5: Vai trò của các chất vi lượng và biểu hiện thiếu 37
Bài 6: Nhu cầu dinh dưỡng, biểu hiện thiếu hụt và cách
khắc phục cho lúa
50
Bài 7: Nhu cầu dinh dưỡng, biểu hiện thiếu hụt và cách
khắc phục cho ngô
73
Bài 8: Nhu cầu dinh dưỡng, biểu hiện thiếu hụt và cách
khắc phục cho cây cam
82
Bài 9: Nhu cầu dinh dưỡng, biểu hiện thiếu hụt và cách
khắc phục cho chè
101
Bài 10: Nhu cầu dinh dưỡng, biểu hiện thiếu hụt và cách
khắc phục cho mía
107

3.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
3
Bài 1: Các chất dinh dưỡng cần thiết đối với cây trồng
I. Mục tiêu:
*Biết được khái niệm về chất, hợp chất, đa lượng và vi lượng
* Biết được 16 nguyên tố thiết yếu cho cây trồng
* Xác định được biểu hiện rối loạn dinh dưỡng chính trong cây trồng
Hình 1: Cây trồng hút nước, dinh dưỡng
III. Những chất thiết yếu với cây trồng
* Cây trồng cần 16 đơn chất có thể hút (hấp thu) từ đất, không khí và
nước.
* 13 yếu tố được cung cấp từ đất.
II. Khái niệm:
* Đơn chất là một là chất hóa
học thuần khiết chỉ chứa một
loại nguyên tử
* Hợp chất là phân tử có chứa
một hoặc nhiều hơn hai đơn
chất.
Chất khoáng

4.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
4
* 6 yếu tố cần được cung cấp với lượng lớn từ đất và thường được
bổ sung vào đất từ phân bón hay vôi. Được gọi là đa lượng.
* 7 yếu tố còn lại được cung cấp từ đất với lượng nhỏ và được gọi là
vi lượng.
Hình 2: Các chất dinh dưỡng trong đất và không khí
* Các chất đa lượng đối với
cây trồng là các chất cây
trồng cần với lượng lớn
Nguyên tố
Ký
hiệu
Nguồn
Oxy O Không
khí/Nước
Hydro H Không
khí/Nước
Carbon C Không
khí/Nước
Nitro N Đất
Phot pho P Đất
Lưu huznh S Đất
Kali K Đất
Can xi Ca Đất
Magne Mg Đất
- Có hơn 60 yếu tố dinh dưỡng được xác định có trong cây trồng.
- Năm 1880 có 10 chất được cho rằng thiết yếu với cây trồng: các bon, hydro, oxy,
kali. Canxi, magie, nitro, phot pho, lưu huznh, sắt.
- Năm 1900 bổ sung thêm mangan, kẽm, đồng, clo, Boron, molipden và nicken.

5.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
5
Yếu tố dinh dưỡng ở dạng được cây trồng sử dụng
Chất dinh dưỡng Dạng được sử dụng
Carbon CO2
Oxy H2O
Hydro H2O
Nitro NO3-, NH4+
Phospho H2PO4 & HPO4
2-
Kali K+
Can xi Ca2+
Hình 3: Dạng các chất dinh dưỡng trong dung dịch đất
Các nguyên tố đa lượng: là những nguyên tố cây trồng cần với lượng lớn
(≥1000 mg/kg chất khô)
Các nguyên tố vi lượng là những nguyên tố cây trồng cần với lượng nhỏ (100
mg/kg chất khô)

6.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
6
* Các yếu tố vi chất (vi lượng): là các chất cây trồng cần với lượng ít.
Thường được cung cấp từ phân bón.
Yếu tố Ký hiệu Nguồn
Dạng cây trồng
sử dụng
Sắt Fe Đất Fe2+
Mangan Mn Đất Mn2+
Boron B Đất H2B03
-
Molybden Mo Đất MoO4
2
-
Đồng Cu Đất Cu2+
Kẽm Zn Đất Zn2+
Clo Cl Đất Cl-
IV. Hàm lượng các chất dinh dưỡng có trong cây trồng

7.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
7
Biểu đồ 1: Lượng dinh dưỡng hấp thụ trong một số cây trồng khác nhau
V. Vai trò của từng yếu tố dinh dưỡng đối với cây trồng
Yếu tố Chức năng chính đối với cây trồng
Nitơ (N) + Là thành phần quan trọng tạo nên diệp lục tố, axit
nucleic, protein và nguyên sinh chất
+ Kích thích mô tăng sinh trưởng và phát triển.
Phốt pho
(P)
+ Có vai trò chính trong quá trình trao đổi năng
lượng và protein.
+ Là thành phần cấu tạo phosphatides, axit nucleic,
protein, phospho-lipid, coenzym NAD, NADP.
+ Là thành phần không thể thiếu của aminoaxit,
ATP.
+ Cần thiết cho quá trình phân chia tế bào, là thành
phần của nhiễm sắc thể
+ Kích thích rễ phát triển, cần thiết cho sự phát
triển của mô phân sinh, hoa, quả, hạt.
Kali (K) + Có tác dụng trong việc tăng khả năng thẩm thấu
qua màng tế bào, điều chỉnh pH, lượng nước ở khí
khổng.
+ Hoạt hóa enzym có liên quan đến quang hợp
+ Giúp tổng hợp, vận chuyển hydratcacbon, tổng
hợp protein

8.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
8
+ Cải thiện khả năng quang hợp khi thời tiết lạnh và
mây mù, tăng cường khả năng chống rét và các
điều kiện thời tiết bất lợi của môi trường
+ Cải thiện chất lượng quả và rau.
Canxi (Ca) + Là thành phần của màng tế bào dưới dạng canxi
pectate cần thiết cho sự phân chia tế bào được
bình thường.
+ Giúp cho màng tế bào vững chắc, duy trì cấu trúc
nhiễm sắc thể.
+ Hoạt hóa nhiều enzym (như phospholipaza,
arginine, triphosphataza).
+ Đóng vai trò như một chất giải độc b ng cách
trung hòa axit hữu cơ trong cây.
Magiê (Mg) + Là thành phần cấu tạo của diệp lục tố, có vai trò
quan trọng trong quang hợp.
+ Là hoạt chất của hệ enzym gắn liền với sự chuyển
hóa hydratcacbon, và tổng hợp axit nucleic.
+ Thúc đẩy hấp thụ và vận chuyển lân của cây.
+ Giúp đường vận chuyển dễ dàng trong cây.
Lưu huỳnh
(S)
+ Là thành phần của các axit min chứa lưu huznh
cũng như aminoaxit.
+ Liên quan đến hoạt động trao đổi chất của

9.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
9
vitamin, biotin, thiamin và coenzym A.
+ Giúp cho cấu trúc protein được vững chắc.
Đồng (Cu) + Là thành phần của enzym cytochrome oxydasaza
và thành phần của nhiều enzym-ascorbic, axit
axidasaza, phenolasaza, lactasaza.
+ Xúc tiến quá trình hình thành vitamin.
Kẽm (Zn) + Liên quan đến sự tổng hợp sinh học của axit
indolacetic.
+ Là thành phần thiết yếu của một số enzym:
metallo-enzym-cacbonic, anhydrasaza, anxohol
dehydrogenasaza.
+ Đóng vai trò quan trọng trong quá trình tổng hợp
axit nucleic và protein.
+ Tăng cường khả năng sử dụng lân và đạm.
t ( ) + Cần thiết cho sự tổng hợp và duy trì chất, diệp lục
tố trong cây.
+ Là thành phần chủ yếu của nhiều enzym.
+ Đóng vai trò chủ yếu trong sự chuyển hóa axit
nucleic, ảnh hưởng đến sự chuyển hóa RNA hoặc
diệp lục tố.
Mangan
(Mn)
+ Xúc tác trong một số phản ứng enzym và sinh l{
trong cây, là một thành phần của pyruvate

10.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
10
carboxylasaza.
+ Liên quan đến quá trình hô hấp của cây.
+ Hoạt hóa các enzym liên quan đến sự chuyển hóa
đạm và sự tổng hợp diệp lục tố.
+ Kiểm soát thế oxyhóa- khử trong tế bào ở các pha
sáng và tối.
Bo (B) + nh hưởng đến hoạt động của một số enzym
+ Có khả năng tạo thức với các hợp chất
polyhydroxy khác nhau.
+ Tăng khả năng thấm ở màng tế bào, làm cho việc
vận chuyển hydrat carbon được dễ dàng.
+ Liên quan đến quá trình tổng hợp liqnin.
+ Thiết yếu đối với sự phân chia tế bào.
+ nh hưởng với sự lấy đi và sử dụng Ca của cây
trồng, giúp điều chỉnh tỷ lệ K/CA trong cây.
+ Thiết yếu với sự tổng hợp protein.
Molypden
(Mo)
+ Xúc tiến quá trình cố định đạm và sử dụng đạm
của cây
+ Là thành phần của enzym khử nitrat và enzym
nitrogenasaza.
+ Cần thiết cho vi khuẩn (Rhizobium cố định đạm
cộng sinh ở nốt sần cây họ đậu

11.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
11
Clo (Cl) + Là thành phần của axit auxin chloindole-3 acetic
mà ở các hạt chưa chín, nó chiếm vị trí của axit
indole acetic
+ Thành phần của nhiều hợp chất tìm thấy trong vi
khuẩn và nấm
+ Kích thích sự họat động của một số nzym và ảnh
hưởng đến sự chuyển hóa hydrat Carbon và khả
năng giữ nước của mô thực vật.
Selen (Se) + Có tác dụng đối với cây trồng giống như Lưu
huznh nhưng khả năng hoạt động của Selen là lớn
hơn.
+ Ở liều lượng rất nhỏ thì nó là cần thiết cho chức
năng của tế bào, tạo thành trung tâm hoạt hóa của
các enzym glutathion peroxidaza và thioredoxin
reductaza (gián tiếp khử các phân tử bị ôxi hóa
nhất định trong động vật và một số thực vật .
+ Mỗi loài thực vật có nhu cầu Selen khác nhau

12.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
12
Bài 2: Mối quan hệ giữa đất và dinh dưỡng cây trồng
I. Mục tiêu:
*Biết được khái niệm đất và chức năng của đất
* Biết được độ phì nhiêu thực tế và khả năng sản xuất của đất
* Xác định được mức độ dinh dưỡng dễ tiêu cung cấp cho cây trồng
II. Đất và chức năng của đất
Hình 4: Đất và chức năng của đất
- Là nền cho rễ cây
trồng
- Cung cấp nước cho
cây trồng
- Cung cấp không khí
cho cây trồng
- Cung cấp dinh dưỡng
cho cây trồng

13.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
13
III. Thành phần của đất và khả năng cung cấp dinh dưỡng cây trồng
Biểu 2: Các thành phần chủ yếu trong đất
Sự di chuyển của các chất dinh dưỡng vào rễ cây
Các chất dinh dưỡng trong các chất
hữu cơ và khoáng sét
Dung dịch
đất
Rễ cây

14.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
14
Hình 5: Sự di chuyển của các chất dinh dưỡng trong đất
Hình 6 : Ảnh hưởng của pH đến khả năng dễ tiêu của các chất dinh
dưỡng trong đất
* Các giá trị của pH đất và dinh dưỡng dễ tiêu với cây trồng
 Khi pH đất chua (từ 4 – 5,5): dễ thiếu hụt Đạm, Lân, Kali,
Lưu huznh, Can xi, Magie.
 Khi pH đất kiềm (pH >8,5): thiếu hụt Sắt, Mangan, Bo,
Đồng và Kẽm
 Khi pH trung tính (pH từ 6,5 – 7,5): các chất dinh dưỡng
cho cây trồng chủ yếu dạng dễ tiêu, phù hợp với hầu hết
các loại cây trồng.

15.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
15
Hình 7: Định luật tối thiểu và yếu tố dinh dưỡng hạn chế
IV. Hàm lượng các chất dinh dưỡng trong đất
Năng suất
Năng xuất cây trồng
phụ thuộc vào yếu tố
dinh dưỡng trong đất
có hàm lượng thấp
nhất.
Trong ví dụ Lân (P) là
yếu tố hạn chế
Năng suât bị hạn chế
* Trên 1 ha đất canh tác thường chứa:
- 40.000 kg hữu cơ
- 4.000 kg N (đạm) trong hữu cơ
- chỉ có khoảng 40 – 60 kg đạm cây trồng có thể hấp thu (hút)
trong vụ

16.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
16
Hình 8: Chu trình của đạm trong tự nhiên và trong đất
Hình 9: Chu trình lân P trong đất và trong tự nhiên.
Chu trình đạm
trong tự nhiên
40 tấn
hữu
cơ/ha
Thấm sâu
NO3
-
NH4
+
Đạm trọng
không khí
Bốc hơi
Bốc hơi
Phản đạm hóa
Nhà máy sản xuất
đạm
Phụ phẩm
cây trồng
Cầy trồng hút
Cố định
sinh học
Chăn
nuôi
Cố định trong
không khí
Phân động vật
(chứa 30 % P) P cố định
trong đất
(75 %)
Xói mòn (5 % P)
Phân bón
Thức ăn GS
Đường đi của lân (P)
Cây trồng thu hoạch (20 %P)
P thấm
sâu 1 %
Phân
chuồng
(75 %P)

17.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
17
Hình 10: Các dạng kali trong đất
*Chu trình lân (P) trong đất Hình 9.
 Đầu vào của lân: phân khoáng, phân chuồng, trong đất
 Đầu ra của lân: Cố định trong đất (chiếm 75 %), lấy đi theo
sản phẩm thu hoạch 20 %, xói mòn ( 5 %P), thấm sâu (1 %P).
Thấm sâu Dễ tiêu nhanh
Dễ tiêu rất chậm Không tiêu
Dạng kali có thể trao đổi
Dung dịch đất
Phân bón kali
K+
cây trồng hút
K ở dạng không
trao đổi K trong khoáng vậtK dạng trung gian
* Các dạng và động thái kali trong đất (Hình 10)
 Kali trong đất chủ yếu ở dạng khoáng chất và không trao đổi (cây
trồng không thể hấp thu) (chiếm 98 %)
 Kali trong đất ở dạng trung gian và dung dịch đất cây trồng có thể hút
rất thấp (chỉ chiếm 1 – 2%).

18.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
18
V. Yếu tố dinh dưỡng cây trồng đối kháng/tương hỗ trong đất
Hình11: Bảng Muld r – Tương hỗ/đối kháng giữa các chất dinh
dưỡng với cây trồng
ĐỐI KHÁNG TƯƠNG HỖBẢNG MULDER
Yếu tố này làm giảm khả năng
dễ tiêu của yếu tố khác đối với
cây trồng
Tăng khả năng dễ tiêu của một
yếu tố vì tăng hàm lượng yếu tố
dinh dưỡng khác.
Mangan
Đồng
Lân
Molipen
Canxi
Kali
Sắt
Magie
Bo
ĐạmKẽm
* Sự tương hỗ/đối kháng đến mức độ dễ tiêu của các chất dinh dưỡng
với cây trồng:
 Nhóm tương hỗ: nón tăng lượng P có thể làm tăng lượng Magie dễ
tiêu trong đất đối với cây trồng và ngược lại; Tương tự giữa đạm (N)
và Magie (Mg) ; giữa Mn và Kali; giữa Đồng (Cu) và Molipden (Mo);
giữa Đạm (N) và Molipden (Mo).
 Nhóm đối kháng: hầu hết xảy ra tình trạng đối kháng giữa các chất
dinh dưỡng dễ tiêu trong đất đối với cây trồng như: tăng lân (P dễ
tiêu làm giảm Sắt (Fe và ngược lại; giữa Đồng (Cu) và Sắt (Fe); giữa
Mangan (Mn) và Sắt (Fe); giữa Kẽm (Zn) và Sắt (Fe); giữa Đạm (N) và
Kali (K); Giữa Lân (P và Kali,…

19.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
19
VI. Những yếu tố/điều kiện dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng trong đất
Yếu tố/điều kiện Yếu tố dinh dưỡng thiếu hụt
Nhiệt độ thấp N P S Fe Zn
Đất bão hòa nước N P K Fe Zn
pH cao Cu Fe Mn Zn
pH thấp S Ca Mg Mo
Đất chặt P K S B
Đất khô/hạn K Cu Mn
Giàu mùn (OM) K Cu Mn
Đất cát S Mg K B Mn
Giàu Can xi P Fe
Nghèo mùn S K P B Zn
Giàu Magie Ca
Nghèo magie Ca Mg
Điều kiện ảnh hưởng đến sự thiếu hụt các chất dinh dưỡng:
 Thiếu đạm thường trong điều kiện nhiệt độ đất thấp hay đất bão hòa nước;
 Thiếu lân (P thường trên đất có nhiệt độ thấp, bão hòa nước, chặt, giàu can xi và nghèo
mùn;
 Thiếu kali (K thường trên đất bão hòa nước, chặt, khô hnaj, giàu mùn, đất cát và nghèo
mùn.
 Thiếu canxi (Ca thường trên đất pH thấp hay giàu Mg;
 Thiếu magie (Mg thường trên đất pH thấp, đất cát và nghèo magie;
 Thiếu Zn thường trên đất nhiệt độ thấp, bão hòa nước, pH cao và nghèo mùn.

20.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
20
Bài 3: Nhu cầu dinh dưỡng của cây – nguyên t c tính
toán
I. Mục tiêu
* Xác định được sơ bộ nhu cầu dinh dưỡng của cây trồng
* Nắm được các nguyên tắc cơ bản tính toán lượng phân bón
* Nhận diện, biểu hiện chung về thiếu hụt dinh dưỡng
II. Nhu cầu dinh dưỡng của cây trồng
Bảng: Các nguyên nhân làm giảm năng suất của cây trồng
STT Các nguyên nhân
Mức năng suất giảm
(%)
1 Kỹ thuật làm ruộng kém 10 - 25
2 Kỹ thuật gieo cấy kém 5 - 20
3 Mùa vụ gieo cấy không thích hợp 20 - 40
4 Giống cây trồng không thích hợp 20 - 40
5 Mật độ gieo cấy không thích hợp 10 - 25
6 Vị trí và cách bón không thích hợp 5 - 10
7 Chế độ nước không thích hợp 10 - 20
8 Trừ cỏ dại không kịp thời 5 - 10
9 Phòng trừ sâu bệnh không tốt 5 - 10
10 Bón phân không cân đối 20 - 50

21.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
21
* Nhu cầu lương thực và thâm canh
Năm 1960 Năm 2025
Bình quân 1 ha đất cung cấp
lương thực cho 2 người
Cần 1 ha đất cung cấp đủ lương
thực cho 5 người
50 % sản lượng lương thực được tạo ra nhờ vào phân bón

22.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
22
III. Nguyên t c cơ bản tính toán lượng phân bón cho cây trồng
Hình 12: Lượng dinh dưỡng cần tính toán cân đối giữa lượng cây
trồng lấy đi và lượng phân bón vào
Bảng: Lượng dinh dưỡng từ các nguồn khác nhau (g/kg)
Chất dinh
dưỡng
Trong phụ
phẩm cây trồng
Trong phân gia
cầm
Trong phân
gia súc
Đạm (N) 10-15 25-30 20-30
Lân (P) 1-2 20-25 4-10
Kali (K) 10-15 11-20 15-20
Can xi (Ca) 2-5 40-45 5-20
Magie (Mg) 1-3 6-8 3-4
Lưu huznh (S) 1-2 5-15 4-50
Nguồn: Barker et al, 2000
ĐẦU VÀO ĐẦU RA

23.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
23
Lượng dinh dưỡng lấy đi th o sản phẩm thu hoạch
Hình 13: Dinh dưỡng lấy đi trong lúa
Lượng dinh dưỡng lấy đi trên 1 ha
theo sản phẩm thu hoạch (trong thóc)
tương ứng lượng phân bón :
- Đạm (ure):
+ Lúa lai = 196 kg ure
+ Lúa thuần = 98 kg
- Lân (supe lân)
+ Lúa lai: 186 kg
+ Lúa thuần
- Kali (kaliclorua):
+ Lúa lai 217 kg
+ Lúa thuần: 108 kg
Lượng dinh dưỡng lấy đi trên 1
ha theo sản phẩm thu hoạch
(trong hạt ngô tương ứng
lượng phân bón :
- Đạm (ure): 250 kg
- Lân (supe lân): 287 kg
- Kali (kaliclorua): 151 kg

24.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
24
Lượng dinh dưỡng lấy đi
trong (g/100 kg quả tươi
cam/năm
Lượng các yếu tố vi lượng
(g/100 kg quả tươi
cam/năm

25.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
25
Hình 14: Ngưỡng các yếu tố dinh dưỡng trong lá khi thiếu, đủ và
độc đối với cây trồng
IV. Biểu hiện thiếu dinh dưỡng chung trên các loại cây trồng
Hình 15: Vị trí và biểu hiện thiếu các chất dinh dưỡng trên cây trồng

26.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
26
Hình 16: Các biểu hiện thường thấy khi cây thiếu dinh dưỡng
Tùy thuộc vào đặc điểm của từng cây trồng, thông thường thiếu
dinh dưỡng thể hiện đặc điểm sau:
Các yếu tố đa lượng N, P, K, Mg biểu hiện thiếu thường xuất
hiện trên lá hay bộ phận già của cây trồng
Các yếu tố trung và vi lượng khác khi thiếu thường thể hiện trên
lá non, bộ phận non.
Cuống lá chuyển
màu tím

27.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
27
Bài 4: Phân khoáng – nguồn dinh dưỡng cho cây trồng
I. Mục tiêu
* Hiểu được khái niệm của phân bón
* Nhận biết được các loại phân vô cơ phổ biến được sử dụng
* Biết được cách tính lượng phân bón theo khuyến cáo
II. Khái niệm phân bón
Bảng : Phân biệt giữa hữu cơ và phân hóa học
Phần hữu cơ Phân hóa học
Là phân chứa những chất dinh
dưỡng ở dạng những hợp chất hữu
cơ như: phân chuồng, phân xanh,
phân than bùn, phụ phế phẩm nông
nghiệp, phân rác…
Phân vô cơ hay phân hóa học là các
loại phân có chứa yếu tố dinh
dưỡng dưới dạng muối khoáng (vô
cơ thu được nhờ các quá trình vật
lý, hóa học.
Phân loại:
- Dựa vào số chất dinh dưỡng: phân
Khái niệm: phân bón là bất kz chất vô cơ hay hữu cơ được tổng hợp
tự nhiên hay hóa học (bao gồm cả vôi), những chất được bón vào
đất để cung cấp một hay nhiều chất dinh dưỡng thiết yếu cho cây
trồng để sinh trưởng, phát triển.
“theo Nghị định quản l{ nhà nước về phân bón: Phân bón là sản
phẩm có chức năng cung cấp chất dinh dưỡng cho cây trồng hoặc có
tác dụng cải tạo đất”

28.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
28
đơn, phân đa,..
- Dựa vào kỹ thuật trộn/công nghệ
sản xuất trộn vật lý, trộn phản ứng
hóa học.
- Dựa vào đặc điểm vật lý: phân
lỏng, phân rắn, phân khí
- Dựa vào mức độ tan của phân
bón: phân nhanh tan, chậm tan,
phân bền, phân tan có kiểm soát.
III. Cách nhận biết, phân loại
1.Phân ure: CO(NH2)2
-Tinh thể màu trắng, không mùi, hạt tròn, dễ tan trong
nước,.. hút ẩm mạnh, không đóng cục, hòa tan trong
nước, nhúng vào thấy lạnh.
-Dễ chảy nước vì vậy thường làm viên nhỏ như trứng cá
có thêm chất chống ẩm hoặc đóng gói trong nilon.
-Hàm lượng đạm cao (46%)
-Dễ vận chuyển, bảo quản trong túi polietilen, không
được phơi nắng sẽ phân hủy hay bay hơi hết.
-Trộn với supe lân dễ chảy nước và dẻo, có thể trộn với
phân nung chảy, nhưng không nên giữ quá lâu.
- Đóng gói trong bao PP+PE trọng lượng 50kg.

29.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
29
2. Phân đạm Sunphat: (NH4) SO4
-Màu trắng kết tinh mịn.
-Có khi màu xanh nhạt hoặc màu
xanh lam (nhuộm)
-Có mùi amoniac (mùi khai nước
tiểu), vị mặt và hơi chua, còn gọi là
phân muối diêm.
-Hàm lượng đạm: 20,5 - 21 %N
-Hàm lượng nước: không quá 1,5 %
(ở khí hậu ẩm thường cao hơn
- Tỷ lệ H2SO4 tự do thường không
quá 0,2 %
-Dễ tan trong nước
-Tơi, dễ rắc (nếu độ ẩm không quá
2 %)
-Khi khô không vón cục, bị ẩm thì
vón nhiều hơn, có thể đóng tảng
cứng, khó bóp vụn.
-Ít chảy nước.
-Mức độ đóng cục đáng kể.
-Khi bón có thể trộn với các loại
phân khác được.

30.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
30
3. Super photphat
-Dạng bột hay hạt mịn, màu trắng
xám hoặc xám, có mùi chua.
-Có 17-20% lân tan trong nước.
-Super lân Lâm Thao, chứa 15-16,5%
P2O5, 11-12%S, 22-23%CaO.
- Super lân dễ tan trong nước, dễ
hút nước, đóng cục khi bị ẩm, ít tơi.
- Có thể trộn với phân đạm trước khi
bón, không để lâu.
- Đóng gói bao PP+P trọng lượng
50kg.

31.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
31
4. Phân lân nung chảy Văn Điển
-Gọi là lân phốtphát canxi magiê, thermophotphat, lân nhiệt luyện.
-Dạng bột, mịn, màu xám xanh, ánh thủy tinh, không mùi, ít tan
trong nước, tan trong axít yếu.
- Phân tơi rời, không đóng cục, không kết tảng, không chua.
- Độ pH: 8-8,5.
- Phân lân nung chảy Văn Điển có 3 loại:
Loại 1: 20-21%P2O5 13-15%MgO 32-38CaO
Loại 2: 17,5-18,5%P2O5 15-17%MgO 30-36CaO
Loại 3: 15-16%P2O5 15-18%MgO 28-34CaO
Và một chất vi lượng khác.

32.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
32
5. Kaliclorua (KCl)
- Dạng bột màu hồng như muối
ớt, có dạng màu trắng như muối,
dễ tan trong nước, dễ tan trong
nước hút ẩm và đóng cục vị mặn.
- Chứa 50-60 % kali nguyên chất
(K2O)
- Để khô, có độ rời tốt, dễ bón, khi
ẩm kết dính khó bón.
-Có thể trộn với super lân, ure để
bón.
-Đóng gói bao PP+P , trọng lượng
50kg.
Hình: Kali dạng bột
Hình: Kali dạng mảnh

33.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
33
6. Kali sunphát (K2SO4)
- Tinh thể nhỏ, mịn, màu trắng, dễ tan trong nước, ít hút ẩm, ít vón
cục, vị hơi đắng.
- Chứa 45-50% K2O nguyên chất, 18 % S.
- Sản xuất ở Liên Xô cũ.

34.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
34
7. Phân trộn NPK
Là sản phẩm của 2 hay nhiều loại phân đơn hoặc phức hợp trộn
đều thành với nhau b ng phương pháp cơ giới, tạo thành một
hỗn hợp nhiều thành phần, nhiều công thức hóa học riêng rẽ,
sau đó để nguyên bột hoặc vo viên.
-Có các tỷ lệ khác nhau: 5-10-3; 16-16-8; 10-20-0; 8-4-8;…
-Trọng lượng đóng gói tùy thuộc vào sản phẩm và từng công ty.

35.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
35
IV. Cách tính lượng phân bón theo khuyến cáo
Ví dụ 1: Tính lượng đạm ure Phú Mỹ (46 %N) , lân supe Lâm
Thao (16,5 % P2O5) và kaliclorua (MOP) (K2O) bón cho 15.000 m2
lúa.
Lượng phân bón nguyên chất theo quy trình khuyến cáo là 120 N + 60
P2O5 + 90 K2O kg/ha.
- Lượng phân đạm ure cần là:
Ure (kg) = 120 x 15.000/(46 x 100) = 391,3 kg ure
- Lượng phân lân supe cần là:
Lân supe = 60 x 15.000/(16.5 x 100) = 545,45 kg lân supe
- Lượng phân kali cần bón là :
Kali clorua (MOP) = 90 x 15.000/(60 x 100) = 225 kg MOP
* Công thức tính lượng phân bón vô cơ cho cây trồng từ phân đơn.
N (kg) = A x B /(C x 100)
Trong đó:
 N lượng phân bón cần bón cho cho diện tích B (m2)
 A là lượng dinh dưỡng nguyên chất cần thiết bón cho 1 ha đất
canh tác theo khuyến cáo (như đạm - N, lân - P2O5 và kali -
K2O, đơn vị tính kg/ha).
 B là diện tích cây trồng cần bón phân (m2
).
 Hàm lượng dinh dưỡng có trong phân bón thương phẩm (%)

36.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
36
* Quy đổi từ lượng phân bón khuyến cáo sang phân tổng hợp NPK
Ví dụ 2: Lượng phân bón theo quy trình khuyến cáo là 120 N +
60 P2O5 + 90 K2O kg/ha cho lúa. Tính lượng phân bón tổng hợp NPK –
5.10.3. Nếu thiếu bổ sung b ng các loại phân đơn.
- Lượng phân NPK – 5.10.3 cần là:
(Lựa chọn lân là căn cứ để tính vì lân là yếu tố có lượng thấp nhất
trong khuyến cáo, 60 kg P2O5/ha)
Lượng NPK - 5.10.3 = 60 x 15.000/(10 x 100) = 900 kg NPK
Trong 900 kg NPK – 5.10.3 đã có
N = 900 x 5 = 45 kg N
K2O = 900 x 3 = 27 kg K2O
Do vậy lượng phân đơn cần bổ sung là:
- Đạm (ure) = (120 – 45) x 15.000/(46 x 100) = 244,5 kg ure
- Kali (MOP) = (90 – 27) x 15.000/(60 x 100) = 157,5 kg kaliclorua
(MOP)

37.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
37
Bài 5: Vai trò của các chất vi lượng và biểu hiện thiếu
I. Mục tiêu
* Hiểu được vai trò của các chất vi lượng đối với cây trồng
* Nhận biết được các biểu hiện thiếu một số loại đất
* Nhận biết được một số biểu hiện thiếu trên cây trồng
II. Vai trò của các chất vi lượng đối với cây trồng
Các nguyên tố vi lượng bao gồm Bo, Cu, Cl, Fe, Mn, Mo và Zn ít
quan trọng đến sinh trưởng, phát triển của cây trồng so với các yếu
tố đa lượng, lượng cần rất ít chỉ vài mg/kg trong tế bào của thực vật,
chúng có một hoặc nhiều vai trò nhất định đến sinh trưởng,phát
triển, chuyển hóa trong cây.
Bảng 1: Những yếu tố vi lượng thiết yếu với con người, động vật và
cây trồng (Nguồn: Welch, 2008; Alloway, 2008c)
Chất Người Động vật Cây trồng
Boron + + +
Cobal + + +
Đồng + + +
Sắt + + +
Magan + + +
Molybden + + +

38.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
38
Kẽm + + +
Flo + + -
Iot + + -
Selen + + -
Clo - - +
Crom + - -
Silic + - -
Ghi chú: + cần thiết; - không cần thiết
Các yếu tố vi lượng đóng nhiều vai trò phức tạp trong dinh
dưỡng thực vật và ảnh hưởng đến năng suất cây trồng. Trong khi hầu
hết các yếu tố vi lượng tham gia trong nhiều chức năng năng của hệ
thống enzym và có chức năng riêng biệt trong cây trồng cũng như
quá trình tăng trưởng của vi sinh vật. Ví dụ Cu, Fe, Mo có chức năng
hoạt hóa như chất mang điện trong hệ enzym để xúc tác cho phản
ứng ôxy hóa – khử trong tế bào. Những phản ứng này là bước cần
thiết trong quá trình quang hợp và quá trình trao đổi chất khác. Zn,
Mg có vai trò trong nhiều hệ thống enzym của thực vật như là cầu nối
giữa các enzym với các chất nền để có thể hoạt hóa.
* Nhu cầu các chất vi lượng của từng loại cây trồng
Căn cứ trên nhu cầu của từng yếu tố vi lượng đối với mỗi loại cây
trồng tương đối khác nhau.Trong đó: nhóm cây trồng có nhu cầu B
cao như Táo, Nho, Cải xanh, Cải bắp, Súp lơ, Cà chua, Bông, Cải dầu
và Hướng dương; nhóm cây trồng có nhu cầu Cu cao gồm: Lúa, Cây
có múi (Cam, chanh, bưởi), Cà rốt và hướng dương.

39.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
39
Bảng 2. Mức độ nhạy cảm thiếu hụt trên một số loại cây trồng (H –
cao; M-trung bình, L-cao, - không có dữ liệu.
Kết hợp từ nhiều nguồn (Alloway, 2008b,c); Shorrocks, 1991b; New Ag
International, 2003, 2007; IFA, 2008; đầu vào từ công ty thành viên IFA.
B Cu Fe Mn Mo Zn
Ngũ cốc
Ngô M-L M M L - H
Lúa L H M M L M
Cây ăn quả
Táo H M - H L H
Cây có múi L H H H M H
Nho H M H H L L
Rau
Đậu L L H H M H
Cải xanh H - - M M -
Cải bắp H M M M H -M -
Cà rốt M H - M L L
Súp lơ H - - M M -
Rau diếp M - - M M -
Đậu Hà lan L M-L M H M L
Khoai tây L L - H L M
Cà chua H -M M H M M H -M
Các cây trồng khác
Bông H M M M-L - H
Cỏ L L H M-L L L
Cải dầu H L - - H M
Đậu tương L L H - H M
Hướng dương H H - - - -
Nhóm cây trồng có nhu cầu sắt (Fe cao như: Cây có múi, Nho,
Đậu, Cà chua, Cỏ, Đậu tương; nhóm cây có nhu cầu Mangan (Mn) cao
gồm Táo, Cây có múi, Nho, Đậu, Đậu Hà Lan, Khoai tây; nhóm cây
trồng có nhu cầu Molipden (Mo) cao gồm Cải bắp, Cải dầu và Đậu
tương; Nhóm cây có nhu cầu Kẽm (Zn) cao gồm Ngô, Táo, Cây có múi,
Đậu, Cà chua, Bông.

40.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
40
* Những loại đất thường thiếu hụt vi lượng
Tùy thuộc vào đặc tính và phân vùng địa lý của mỗi quốc qia có
mức độ thiếu hụt vi lượng khác nhau. Trong đó, đối với Việt Nam
thiếu hụt B ở mức độ quan trọng, Mangan và Kẽm đều ở mức độ rất
quan trọng.
Bảng 4: Bảng quan hệ giữa loại đất, tính chất và thiếu hụt vi lượng
(Nguồn: Alloway, cs, 2008c)
Loại đất/tính chất Những vi lượng thiếu hụt
Đất cát và đất có tốc độ thấm
cao
B, Cl, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn
Đất pH cao (>7) B, Cu, Fe, Mn, Zn
Hàm lượng CaCO3 (>15% , đất
đá vôi
B, Cu, Fe, Mn, Zn
Đất bón vôi B, Cu, Fe, Mn, Zn
Hàm lượng muối cao Cu, Fe, Mn, Zn
Hàm lượng chất hữu cơ cao
(10% OM)
Cu, Mn, Zn
Đất chua Cu, Mo, Zn
Đất có hàm lượng sét cao Cu, Mn, Zn
Đất Grey Zn
Bảng 5: Hàm lượng vi lượng trong đất (ppm)
Nguồn: Nguyễn Vi và Trần Khải, 1978
Loại đất
Nguyên tố (ppm)
Mn Mo Zn Cu B
Đất bạc màu Vĩnh
Phúc
2.4 0.13 8.5 3.7 0.1
Đất phù sa Sông
Hồng
11.6 0.14 20.5 9.2 0.21
Đất phù sa Sông Mã 8.7 0.10 3.7 4.8 0.16
Đất phù sa sông
Thái Bình
5.2 0.15 0.4 0.2 0.27

41.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
41
Chiêm trũng Hà
Nam Ninh
12.9 0.27 3.5 - 0.22
Đất bạc màu Hà Bắc - 0.10 4.9 2.0 0.14
Đất mặn chua - 0.41 6.6 0.1 0.59
Đất mặn trung tính - 0.13 7.1 0.3 0.47
Đất phù sa Sông
Hồng đang thoái
hóa
- 0.15 1.5 5.9 0.15
III. Biểu hiện thiếu vi lượng trên cây trồng
* Thiếu hụt Bo trên cây trồng
Thiếu Bo xuất hiện phổ biến những loại đất hình thành trên sản
phẩm núi lửa, đất chua hóa có nguồn gốc từ đá mẹ hay trên đất giàu
canxi. Đối với các loại cây trồng hàng năm, biểu hiện thiếu Bo rất khác
nhau từ cây trồng này đến cây trồng khác. Khi thiếu B không có biểu
hiện bất kz nào bên ngoài hạt nhưng năng suất có thể giảm tới 50 %.
Đối với lạc, đậu tương, đu đủ, cây có múi, khi thiếu Bo trong hạt tạo
hình “trái tim”, quả “hóa gỗ” hay “hóa đá”. Hầu hết trên các loại cây
trồng khi thiếu B thường có biểu hiện chung là ảnh hưởng đến quá
trình ra hoa và hình thành quả dẫn đến năng suất thấp, quả hay hạt
bị biến dạng hoặc mất màu trên bề mặt.
Hình 17: Biểu hiện lạc (đậu phộng thiếu Bo)
 Mô tả biểu hiện: thiếu B trên lạc là xuất hiện hình trái tim trong hạt. Thiệt
hại tăng khi thiếu B ở mức độ trầm trọng
 Khắc phục: bón 0,5-1,0 kg/ha qua đất ở dạng borax. Hoặc b ng phương
pháp phun qua lá với lượng 50g/ha. Bón 2 lần trên vụ, 1 lần khi ở giai
đoạn bắt đầu phát triển hoa và 1 lần khi hình thành quả.

42.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
42
* Thiếu hụt Đồng (Cu)
Thiếu Cu thường xảy ra trên đất giàu hữu cơ, giàu Ca hay đất
cát. Nhu cầu của cây đối với Cu là rất nhỏ nên biểu hiện thiếu Cu
không phổ biến. Thiếu Cu được cho r ng hiếm khi phát hiện trên cây
trồng ở các nước ASIAN.
Việc lấy lá già nhất để phân tích làm chỉ thị thiếu Cu trên cây là
không đúng. Nồng độ Cu trong tế bào thực vật đặc biệt ở các lá đỉnh
trồi non có liên quan mật thiết đến sinh trưởng phát triển và năng
suất của cây trồng. Nồng độ Cu trong trồi đỉnh của lạc từ 1 – 1,5
Mô tả biểu hiện thiếu:
khi thiếu hụt B đối với
sup lơ dẫn đết quá trình
nở hoa bị gián đoạn, xuất
hiện biểu hiện rỗng như
“hình trái tim”. Năng
suất thấp, đầu hoa không
đầy đặn hay có màu nâu.
Khắc phục thiếu hụt:
Thiếu hụt B rất dễ khắc phục b ng biện pháp bón, thông thường
dạng borat, hoặc tình thể muối trắng. Lượng cần cho cây rất nhỏ,
khoảng từ 5 – 10kg/ha có thể khắc phục được hiện tượng thiếu B

43.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
43
mg/kg (trọng lượng chất khô . Ngưỡng thiếu hụt Cu đối với đậu
tương là 2.0 mg/kg (trọng lượng chất khô . Để khắc phục hiện tượng
thiếu hụt Cu trên cây được khuyến cáo phun qua lá dung dịch với
nồng độ 0.1% kết hợp với vôi.
Hình 18: Biểu hiện khi cây cà chua bị thiếu Đồng (Cu)
* Thiếu hụt sắt (Fe):
Hiện tượng thiếu Fe phổ biến ở những vùng đất nhiệt đới, đặc
biệt đối với đất hình thành trên đá vôi. Những cây trồng họ đậu rất
nhạy cảm với việc thiếu Fe. Biểu hiện chính của thiếu Fe trên cây
trồng là mất màu lá hay màu vàng giữa các phiến ở lá mới. Hầu hết
trên đất đen đá vôi thiếu Fe hạn chế đến năng suất cây họ đậu. Hầu

44.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
44
hết các loại đất đen có độ phì nhiêu cao, giàu CaCO3 và đất kiềm do
vậy dẫn đến thiếu hụt Fe đối với cây họ đậu.
Hình 19: Biểu hiện khi lá ngô bị thiếu s t
Phương pháp phổ biến để khắc phục hiện tượng thiếu Fe cho
cây trồng là phun qua lá các muối vô cơ hay hợp chất chelat. Phun
dung dịch FeSO4 với nồng độ 0.5% và 10 ngày một lần đến khi hiện
tượng thiếu Fe được khắc phục sẽ cải thiện được năng suất lạc.

45.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
45
Hình 20: Biểu hiện thiếu s t trên cây gừng
*Thiếu hụt Mangan (Mn)
Thiếu Mn phổ biến trên đất giàu Ca hình thành trên đá vôi. Cây
trồng họ đậu rất mẫn cảm với việc thiếu Mn. Biểu hiện chính thiếu
Mn là mất màu lá hoặc chuyển sang màu vàng giữa các phiến của lá
mới. Mn hạn chế đến năng suất cây họ đậu được trồng trên đất đen
hình thành trên đá vôi.

46.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
46
Hình 21 : Thiếu Mangan trên cây chanh leo
Khuyến cáo phun dung dịch MnSO4 với nồng độ 0.5% và mười
ngày một lần cho đến khi biểu hiện thiếu Mn được cải thiện.

47.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
47
Hình 22: Biểu hiện thiếu hụt Mangan trên đậu tương
Hình 23: Biểu hiện thiếu Mangan trên lá chè
* Thiếu hụt Molipden (Mo)
Nồng độ Mo trong lá và trong đốt của cây trồng có tương quan
thuận với trọng lượng chất khô trong trồi và hàm lượng đạm trong
chất xanh, chất khô của lạc và đậu tương. Kết quả này có thể sử dụng
để thiết lập ngưỡng thiếu hụt Mo trong cây trồng. Ngưỡng trong đốt
cao hơn trong lá. Đối với lạc, mối quan hệ giữa nồng độ Mo trong
chất khô hạt và lá đáng tin cậy nhất ở giai đoạn đầy hạt.
Hầu hết biểu hiện thiếu Mo tương tự như biểu hiện thiếu N. Đối
với cây bộ đậu, phụ thuộc quá trình cố định đạm của vi sinh vật trong

48.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
48
đất, thực tế cây trồng có thể thiếu N. Ví dụ thiếu Mo có biểu hiện các
đốm màu vàng trên lá cây có múi, “cây xanh” đối với yến mạch và
xuất hiện hiện tượng “whiptail” đối với súp lơ. Phụ thuộc vào loại cây
trồng, ngưỡng thiếu hụt Mo biến động từ 0,1 đến 1 mg/kg. Bón Mo
qua lá không chỉ làm tăng nồng độ Mo trong lá mà còn làm tăng hiệu
quả bón Mn và Mg. Bón Mn qua lá còn có thể tăng mức độ hấp thu
Mo của cây trồng, giảm cố định Mo trên bề mặt, thành tế bào hay
màng tế bào lá. Điều đó làm tăng sự hấp thụ của Mo qua vỏ cây.
* Thiếu hụt kẽm (Zn)
Trên đất giàu Ca (đá vôi Zn thường ít tan vì vậy có thể dẫn đến
thiếu hụt cho cây trồng. Nếu vẫn tiếp tục thiếu hụt cây còi cọc không
phát triển và lá nhỏ. Cây trồng phát triển trên đất tiếu Zn thường có
biểu hiện các đốm nâu, rễ kém phát triển đặc biệt đối với lúa, ngô và
cây có múi. Quả trên cây bị thiếu hụt Zn có thể phát triển từ điểm
cuối của trồi có hình dạng giống như hoa thị (rosette). Trên cây có
múi biểu hiện mất màu giữa các phần thịt lá (phiến lá như các vết
đốm trên lá.
Bón nhiều lân (200mg/kg đất) kết hợp với 10 mg Zn/kg đất (ở
dạng ZnSO4 hoặc Zn DTA làm tăng năng suất hạt và rơm rạ của lúa
được trồng trên đất thịt pha cát. Đồng thời cũng làm giảm tỷ lệ hạt
lép. Khuyến cáo bón 30 – 50 kg ZnO cho lúa có hàm lượng Zn dễ tiêu

49.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
49
thấp. Đối với mía, khuyến cáo bón 25 kg ZnO/ha và làm tăng năng
suất lên 14 % và năng suất đường tăng 8 % so với không bón.
Hình 24: Biểu hiện thiếu kẽm trên ngô

50.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
50
Bài 6: Nhu cầu dinh dưỡng, biểu hiện thiếu hụt và
cách khắc phục cho lúa
I. Mục tiêu:
* Xác định được nhu cầu dinh dưỡng của cây lúa
* Đánh giá được biểu hiện thiếu hụt dinh dưỡng trên cây lúa
* Các biện pháp khắc phục hiện tượng thiếu, thừa dinh dưỡng trên
cây trồng.
III. Nhu cầu dinh dưỡng của lúa
* Các giai đoạn sinh trưởng, phát triển
Hình 1: Các giai đoạn sinh trưởng, phát triển của lúa
* Nhu cầu dinh dưỡng của cây lúa
- Nhu cầu về số lượng: Để tạo được 1 tạ thóc cần 2 kg N; 0,7- 0,9 kg
P2O5 ; 3,2 kg K2O và 2kg Si. Vì vậy, để đạt năng suất hạt 6-7 tấn/ ha/
vụ cần bón cho lúa số lượng phân bón như sau: 8-10 tấn phân
chuồng, 100 -120 kg N/ ha, 100 -120 kg P2O5/ ha và 30 -60 kg K2O/ ha.
Ở đất phù sa sông Hồng, sông Cửu Long, kali chưa phải là yếu tố hạn
chế năng suất. Đất phèn nặng, cần tăng phân lân lên 90 - 150 kg
P2O5/ ha.

51.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
51
- Dinh dưỡng đạm (K{ hiệu là N).
Đạm giúp cây sinh trưởng phát triển tốt, thiếu đạm cây phát
triển thân lá kém, lá chuyển màu xanh vàng, cây thấp, bông ngắn, lép
nhiều. nếu bón quá nhiều đạm, bón không cân đối với lân và kali
hoặc bón không đúng kỹ thuật dễ dẫn đến lốp đổ, hạt lép nhiều, sâu
bệnh phá hại nặng.
+ Biểu hiện và ảnh hưởng thiếu N đến sinh trưởng của cây
Hình 2: Cây lùn, vàng.
Lá già hoặc cả cây
thường xanh hơi
vàng

52.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
52
+ Nguyên nhân thiếu N
 Khả năng cung cấp N của đất thấp
 Bón không đủ N khoáng
 Hiệu quả sử dụng N thấp (do bốc hơi, phản đạm hóa, bón không
đúng lúc, không đúng chỗ hoặc rửa trôi)
+ Thường xuất hiện thiếu đạm ở
 Các loại đất có hàm lượng hữu cơ thấp (<0,5% OC, đất chua có
kết cấu thô).
 Các loại đất có khả năng cung cấp N thấp (đất phèn, đất mặn,
đất thiếu P, đất tiêu nước kém)
 Các loại đất kiềm và đá vôi nghèo chất hữu cơ.
- Dinh dưỡng lân (K{ hiệu là P)
Cần thiết cho việc dự trữ và vận chuyển năng lượng. P di
chuyển trong cây và thúc đẩy đẻ nhánh, phát triển rễ, trỗ và chín
sớm. P đặc biệt quan trọng trong thời kz đầu sinh trưởng.
+ Biểu hiện thiếu và ảnh hưởng của thiếu P đến sinh trưởng của cây
Cây lùn, xanh tối, lá dựng đứng và đẻ nhánh kém (Hình 3)
+ Đất thiếu P
Đối với đất lúa nước có ít hoặc không có CaCO3 tự do, kết quả phân
tích đất bằng Olsen hoặc Bray1 được phân cấp như sau:
Cách khắc phục
Xử l{ thiếu N dễ, cây phản ứng rất nhanh đối với N. Có thể nhìn
thấy sau 2 – 3 ngày (lá xanh lên, sinh trưởng nhanh hơn).

53.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
53
Phản ứng với P
P (Olsen)
mg P /kg đất
P (Bray)
Mg P/kg đất
Cao < 5 < 7
Thích hợp 5 - 10 7 – 20
Chỉ khi năng suất cao > 10 > 20
+ Nguyên nhân thiếu P
 Khả năng cung cấp P của đất thấp
 Bón không đủ lượng P
 Hiệu quả sử dụng P thấp do mức độ cố đinh P cao hoặc do xói
mòn
 Bón thừa N nhưng thiếu P
 Phương thức trồng lúa (thiếu P thường xảy ra ở ruộng lúa gieo
sạ thẳng, vì mật độ cao, bộ rễ nông)
Hình 3: Lúa thiếu lân, cây lùn, xanh tối, lá dựng đứng và đẻ nhánh
kém (Bên phải ảnh)

54.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
54
+ Các loại đất có khuynh hướng thiếu P
 Đất có kết cấu thô, ít hữu cơ, lượng P thấp
 Đất cacbonat, đất mặn, đất giàu natri
 Đất núi lửa (cố định P mạnh), than bùn và đất phèn.
+ Xuất hiện thiếu
Do bón thừa N hoặc N + K nhưng bón thiếu P
Hình 4: Thiếu lân lúa đẻ nhánh kém, lá dựng đứng
Khắc phục thiếu lân (P)
P cần được tính toán dài hạn. Bón phân lân tạo ra hiệu lực tồn dư
trong nhiều năm. Bón lân cần duy trì mức P dễ tiêu trong đất để
đảm bảo cung cấp đủ P không hạn chế đến sinh trưởng, phát triển,
năng suất và hiệu quả sử dụng N.

55.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
55
- Dinh dưỡng Kali (k{ hiệu là K).
Kali có tác dụng làm cứng cây, quang hợp tốt, bông to, chắc hạt,
chống rét, hạn chế sâu bệnh. Kali dễ hoà tan, phân huỷ nhanh. Không
nên bón kali khi lá lúa còn ướt sẽ làm khô táp lá.
+ Biểu hiện và ảnh hưởng của thiếu K đến sinh trưởng của cây
 Cây có màu xanh tối, mép lá có màu nâu hơi vàng những đốm
màu nâu tối xuất hiện đầu tiên ở đầu các lá già (Hình 5).
 Dấu hiệu bị bệnh (đốm lá màu nâu, đốm lá Cercospora, thối lá,
thối thân và thối bẹ lá do vi khuẩn,..) thường xuất hiện nhiều
hơn ở vùng bón thừa N nhưng không đủ K.
Hình 5: Biểu hiện khi lúa thiếu kali, mép lá mầu nâu vàng từ đỉnh lá
+ Thiếu K trong đất
Hàm lượng K trao đổi trong đất lúa nước
Mức phản ứng với K K trao đổi (cmolc/kg đất)
Cao < 0,15
Thích hợp 0,15 – 0,45
Chỉ khi năng suất cao > 0,45

56.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
56
+ Nguyên nhân thiếu hụt K
 Khả năng cung cấp K của đất thấp
 Bón không đủ K khoáng
 Lấy hết K theo rơm rạ
 Lượng K có trong nước tưới ít
 Mức độ cố định K của đất cao hay mất do rửa trôi
 Sự có mặt của các chất khử quá nhiều trong đất tiêu nước kém
(ví dụ H2S, axit hữu cơ, Fe2+) hạn chế đến sinh trưởng và hút K
của cây.
 Tỷ lệ Na:K; Mg:K hoặc Ca:K trong đất lớn và trong môi trường
đất mặn, nhiều Na. Thừa Mg trong các loại đất hình thành trên
đá kiềm. Nồng độ bicacbonat trong nước tưới lớn.
Hình 6: Lá biểu hiện thiếu kali ở giai đoạn chín
+ Xuất hiện sự thiếu K
 Bón phân thừa N hoặc N + P nhưng không đủ K

57.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
57
 Gieo dày, rễ nông.
 Các giống lúa lai nhu cầu nhiều K hơn
+ Các loại đất có khuynh hướng thiếu K
 Đất có cấu tượng thô, dung tích hấp thu thấp và K trong đất
thấp
 Đất chua, phong hóa mạnh, CEC thấp.
 Đất sét cố định K cao vì có mặt nhiều khoáng sét 2:1
 Đất có hàm lượng K lớn và tỷ lệ (Ca + Mg):K cũng rất lớn
 Bị rửa trôi ở đất phèn “cổ”
 Đất tiêu nước kém và khử mạnh
 Đất hữu cơ
- Dinh dưỡng kẽm (Kí hiệu Zn)
Kẽm là nguyên tố cần thiết cho hàng loạt quá trình sinh hóa
trong cây lúa. Zn tích lũy ở rễ nhưng có thể được chuyển đến các bộ
phận khác của cây. Bởi vì Zn di chuyển trong tan lá ít, đặc biệt trong
những cây thiếu N nên hiện tượng thiếu Zn thường xuất hiện ở lá non
+ Biểu hiện và ảnh hưởng của thiếu Zn đến sinh trưởng của cây
Xuất hiện những chấm màu nâu bẩn ở những lá trên, cây lùn, xuất
hiện ở 2 – 4 tuần sau khi cấy.
Sinh trưởng không đều và cây còi cọc.
Khắc phục thiếu K
Quản l{ K cần được thực hiện như quản l{ độ phì nhiêu đất dài hạn
vì K không dễ bị mất đi hoặc được bổ sung bằng quá trình hóa học
và sinh học. Quản l{ K phải đảm bảo rằng hiệu quả sử dụng N không
bị hạn chế do thiếu K.

58.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
58
+ Thiếu Zn trong đất
Ngưỡng tới hạn thiếu Zn trong đất:
 0,6 mg Zn/1 kg đất: Chiết bằng amonacetat, pH 4,8.
 1,0 mg Zn/1 kg đất: Chiết bằng 0,05 N HCl
 2,0 mg Zn/1 kg: Chiết bằng 0,1 N HCl.
+ Nguyên nhân thiếu Zn
 Lượng Zn dể tiêu trong đất thấp
 Sử dụng các giống lúa mẫn cảm với Zn (như IR62)
 pH cao (≥ 7 trong môi trường yếm khí)
 Hàm lượng HCO3
-
cao trong các đất đá vôi, hay hàm lượng hữu
cơ cao hoặc hàm lượng HCO3
-
trong nước tưới cao.
Hình 7: Xuất hiện những
chấm màu nâu bẩn ở
những lá trên, cây lùn,
xuất hiện ở 2 – 4 tuần sau
khi cấy

59.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
59
 Sức hút Zn giảm vì tăng sự hữu hiệu của Fe, Ca, Mg, Cu, Mn và P
sau khi ngập nước.
 Cố định Zn do bón nhiều P.
 Hàm lượng P trong nước tưới cao (những nơi nước bị ô nhiễm)
 Bón nhiều phân hữu cơ
 Bón quá nhiều vôi
+ Xuất hiện thiếu Zn
 Đất trước đây được bón nhiều N, P, K (không chứa Zn)
 Trồng 3 vụ lúa trong 1 năm.
+ Các loại đất có khuynh hướng thiếu Zn
 Các loại đất bị rửa trôi, đất phèn cổ, đất nhiều Na, đất mặn
trung tính, đất đá vôi, than bùn, đất cát, đất phong hóa mạnh,
đất chua, đất có câu tượng thô.
 Các loại đất có P và Si cao.
Xử l{ thiếu Zn
 Hiệu quả nhất là bón Zn cho đất. Bón trên bề mặt có hiệu quả
hơn so với vùi ở những đất có độ pH cao. Nguồn thông dụng
ZnSO4.
 Bón vãi trên mặt đất 10 – 25 kg ZnSO4.H2O hoặc 20 – 100 kg kg
ZnSO4.7H2O. Trộn 25 % ZnSO4 với 75 % cát để bón đều hơn.
 Phun qua lá 0,5 – 1,5 kg Zn/ha (sử dụng ZnSO4) để xử l{ thiếu
Zn khẩn cấp trong giai đoạn sinh trưởng.

60.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
60
- Dinh dưỡng Silic (Kí hiệu Si)
Silic là chất có ích cho lúa, giúp cho lá, thân, rễ phát triển mạnh.
Hiệu quả sử dụng nước của cây trồng bị giảm khi thiếu Si do quá trình
thoát nước tăng.
+ Biểu hiện và ảnh hưởng của thiếu Si đến sinh trưởng của cây
 Lá mềm, rũ xuống
 Cây thiếu Si thường dễ bị đổ
+ Thiếu Si trong đất
Hàm lượng Si trong đất ở mức báo động là 40 mg/1 kg (chiết bằng
1M acetat natri, pH 4).
Nguyên nhân thiếu Si
 Khả năng cung cấp Si của đất thấp bởi vì đất rất “cổ” và phong
hóa mạnh
 Đá mẹ chứa lượng Si ít
 Lấy rơm rạ đi trong thời gian dài dẫn đến cạn kiệt Si dễ tiêu
trong đất
Hình 8: Biểu hiện thiếu Si,
lá mềm, rũ xuống, cây
thiếu Si thường dễ bị đổ

61.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
61
+ Xuất hiện thiếu Si
Thiếu Si chưa xảy ra phổ biến ở vùng đất trồng lúa có tưới tiêu ở
nhiệt đới
+ Các loại đất có khuynh hướng thiếu Si
 Các loại đất bạc màu được trồng lúa lâu đời ở vùng khí hậu ôn
đới và bán nhiệt đới.
 Các loại đất hữu cơ có hàm lượng dự trữ Si khoáng ít.
 Các loại đất phong hóa và rửa trôi mạnh.
+ Ảnh hưởng của ngập nước tới lượng và sức hút Si
Hàm lượng Si dễ tiêu tăng lên sau khi ngập nước
+ Chiến lược ngăn ngừa đối với quản lý Si
 Các đầu vào tự nhiên: Có một lượng Si đáng kể từ nguồn nước
tưới ở một vài vùng, đặc biệt tại những nơi sử dụng nước ngầm
của vùng núi lửa để tưới.
 Quản l{ rơm rạ: Về lâu dài, thiếu Si được ngăn chặn bằng cách
không đem rơm rạ khỏi đồng ruộng sau khi thu hoạch. Rơm rạ
có khoảng 5-6% Si và vỏ trấu có khoảng 10% Si.
 Quản l{ phân bón: Tránh bón thừa N nhưng lại thiếu P + K.
Xử lý sự thiếu hụt Si
 Bón xỉ Silicat canxi đều đặn cho đất bạc màu hoặc đất than
bùn với lượng 1-3 tấn/ha.
 Bón phân bột silicat để điều chỉnh lượng Si thiếu một cách
nhanh hơn:
Silicat canxi: 120-200kg/ha
Silicat kali : 40-60 kg/ha

62.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
62
- Dinh dưỡng Canxi (Kí hiệu Ca)
+ Chức năng và khả năng di chuyển của Ca
Biểu hiện thiếu Ca thường xuất hiện trên lá non. Thiếu Ca cũng
dẫn đến làm tổn thương chức năng của rễ và có thể gây ngộ độc Fe
cho lúa
Cung cấp đầy đủ Ca làm tăng sức đề kháng bệnh như bệnh bạc lá do
vi khuẩn hoặc đốm nâu
+ Biểu hiện và ảnh hưởng của thiếu Ca đến sinh trưởng của cây
Những bệnh bạc và thối lá, hoặc đầu lá non bị xoăn lại
+ Thiếu Ca trong đất
Thiếu Ca xảy ra khi Ca trao đổi < 1 cmolc/ 1 kg đất hoặc khi độ
bão hòa Ca< 8 % trong CEC, trong khi đảm bảo sự sinh trưởng tối ưu
của cây trồng, mức độ bão hòa Ca của CEC phải > 20 % và tỷ lệ Ca: Mg
là 3 - 4 : 1.
+ Nguyên nhân thiếu Ca
Hình 9: Biểu hiện thiếu
canxi là những bệnh
bạc và thối lá, hoặc đầu
lá non bị xoăn lại

63.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
63
 Lượng Ca hữu hiệu trong đất thấp (đất cát, đất chua, đất bạc màu)
 pH kiềm, tỷ lệ Na:Ca trao đổi lớn dẫn tới sức hút Ca bị giảm
 Tỷ lệ Fe : Ca hoặc Mg : Ca của đất lớn dẫn đến sức hút Ca cũng bị
giảm.
 Bón thừa N và K dẫn đến tỷ lệ NH4 : Ca hoặc K : Ca lớn và sức hút Ca
cũng giảm.
 Bón thừa P có thể làm giảm sút lượng Ca ( vì sự hình thành photphat
canxi trong đất kiềm).
+ Xuất hiện thiếu Ca
Thiếu Ca không xảy ra phổ biến trên đất lúa nước bởi vì thường có đủ Ca
trong đất nhờ phân khoáng và nước tưới.
+ Các loại đất có khuynh hướng thiếu Ca
 Các loại đất chua,rửa trôi mạnh, CEC thấp
 Các loại đất được hình thành từ đá serpentine
 Các loại đất cát, có tốc độ thấm và rửa trôi lớn
 Các loại đất phèn cổ, có hàm lượng bazơ thấp
+ Ảnh hưởng của ngập nước tới lượng và sức hút Ca
Hàm lượng Ca trong dung dịch có xu hướng tăng sau khi đất bị ngập nước
+ Chiến lược ngăn ngừa đối với quản lý Ca
 Quản l{ cây trồng: Bón phân chuồng hoặc rơm rạ ( vùi hoặc đốt) để
cân bằng hàm lượng Ca bị mất đi trong các loại đất có hàm lượng Ca
nhỏ.
 Quản l{ phân bón: Dùng superphotphat đơn (13 – 20% Ca) hoặc
superphotphat 3 (9 – 14% Ca) để bón.
+ Xử l{ sự thiếu Ca
- Bón CaCl2(dạng rắn hoặc dung dịch) hoặc phun qua lá loại
phân có chứa Ca để xử l{ nhanh thiếu Ca trầm trọng
- Bón thạch cao cho đất có pH cao, thiếu Ca (ví dụ: đất có
nhiều natri và đất có lượng K cao)
Bón vôi cho đất chua để nâng cao pH và hàm lượng Ca
- Bón Mg hoặc K kết hợp với Ca bởi vì có thể làm giảm sự
thiếu hụt các dinh dưỡng này
- Bón pyrit để hạn chế ảnh hưởng ức chế của nước giàu
NaHCO3 đến việc hút Ca của cây

64.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
64
- Dinh dưỡng Bo (B)
+ Chức năng và khả năng di chuyển của B
Bo là thành phần quan trọng của thành tế bào. Thếu B dẫn đến sức
sống của hạt phấn bị giảm
Do B không di chuyển ngược nên biểu hiện thiếu B thường xuất hiện
trước tiên trên các lá non
+ Biểu hiện và ảnh hưởng của thiếu B đến sinh trưởng của cây
Đầu lá của các lá non bị bạc và xoăn lại
+ Thiếu B trong đất
Ngưỡng tới hạn đối với sự thiếu B là 0,5 mg B/ kg đất khi chiết bằng
nước nóng
Hình 10: Biểu hiện thiếu B đầu lá của các lá non bị bạc và xoăn lại
+ Nguyên nhân thiếu B

65.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
65
 Lượng B dễ tiêu trong đất ít
 Sự hấp thụ B trên các chất hữu cơ, kháng sét và secquioxit
 Giảm B di động do hạn hán
 Thừa vôi
+ Xuất hiện thiếu B
 Các loại đất đỏ, chua phong hóa mạnh và đất cát
 Các loại đất chua có nguồn gốc từ đá nham thạch.
 Các loại đất có nhiều hữu cơ
+ Ảnh hưởng của ngập nước tới lượng và sức hút B
Khi pH < 6 thì B hầu hết ở dạng axitboric không bị phân ly – B(OH)3 và
sự hút B của cây dựa vào sự dịch chuyển của dung dịch (mass flow).
Khi pH > 6 thì B(OH)3 thủy phân thành B(OH)4
-
và sự hút B được điều
hòa môt cách chủ động bởi cây trồng.
Hấp phụ B trên chất hữu cơ, secquioxit và các khoáng sét tăng khi pH
tăng lên.Vì vậy, sau khi ngập nước lượng B hữu hiệu giảm đi ở đất
chua và tăng lên ở đất kiềm.
+ Chiến lược ngăn ngừa đối với quản l{ B
 Quản l{ nước: Tránh rửa trôi (thấm) quá mức. B rất dễ di động
trong đất lúa ngập nước.
 Quản l{ phân bón: Trên các đất thiếu B thì bón các phân chứa B
chậm tan (thí dụ: colemanite) 2-3 năm 1 lần.
Xử lý sự thiếu B
- Bón B dạng hòa tan (borax) để xử l{ nhanh thiếu B (0,5 – 3kg
B/ha), vãi và vùi trước khi trồng, bón thúc, hoặc hun qua lá trong
thời kz sinh trưởng.
- Borax và phân borate không nên trộn với phân amôn vì NH3 bị bốc
hơi.

66.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
66
- Ngộ độc sắt
+ Cơ chế ngộ độc Fe
Ngộ độc sắt ban đầu là do ảnh hưởng của việc cây hút Fe quá
mức vì trong dung dịch đất nông độ Fe cao. Lúa mới cấy sẽ bị ảnh
hưởng do lượng Fe2+
tích lũy lớn ngay sau khi ngập nước. Các giai
đoạn sinh trưởng sau đó, cây lúa bị ảnh hưởng do hút Fe2+
quá nhiều
bởi khả năng thấm lọc Fe qua rễ tăng và sự khử Fe do các vi khuẩn ở
các vùng rễ cũng tăng lên. Hút Fe quá nhiều dẫn đên lá có màu đồng
hun. Lượng Fe lớn trong cây trồng có thể gây ra ngộ độc. Ngộ độc Fe
có liên quan tới sự rối loạn dinh dưỡng ở nhiều bộ phận cây,dẫn đếm
giảm sức oxi hóa của rễ. Vết đen của sunfit Fe (một chỉ thị chẩn đoán
môi trường khử quá mức và ngộ độc Fe) có thể hình thành trên bề
mặt rễ.
Hình 11: Biểu hiện cây bị ngộ độc sắt

67.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
67
+ Biểu hiện và ảnh hưởng ngộ độc Fe đến sinh trưởng của cây trồng
Các chấm màu nâu nhỏ ở trên các lá ở phía dưới kể từ ngọn lá
hoặc toàn bộ lá có màu vàng da cam đến màu nâu. Bề mặt rễ có một
lớp váng đen.
+ Cây bị ngộ độc Fe
Hàm lượng Fe trong các cây bị ngộ độc thường cao (300-
2000mg Fe/kg) nhưng hàm lượng Fe tới hạn phụ thuộc vào tuổi cây
và trạng thái dinh dưỡng. Ngưỡng tới hạn này thấp hơn trên các loại
đất có độ phì nhiêu thấp do khả năng cung cấp dinh dưỡng cho cây
không cân đối.
Hình 12: Biểu hiện ngộ độc sắt trên phiến lá

68.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
68
+ Ảnh hưởng của ngập nước tới ngộ độc Fe
Ở hầu hết các đát khoáng nồng độ Fe2+
cao nhất trong giai đoạn
2-4 tuần sau khi ngập nước. Nồng độ Fe2+
trong đất lớn có thể hạn
chế sức hút K và P của cây. Trong môi trường khử mạnh thì sinh ra
H2S và FeS góp phần gây ngộ độc sắt do giảm sự oxi hóa ở rễ.Sự oxi
hóa Fe2+
thành Fe3+
do rễ giải phóng ra oxi làm chua hóa vùng rễ lúa
và hình thành lớp váng màu nâu nhật trên bề mặt rễ.
+ Nguyên nhân ngộ độc Fe
- Nồng độ Fe2+
trong dung dịch đất caobowir vì môi trường khử mạnh
và pH thấp.
- Trạng thái chất dinh dưỡng của cây thấp và không cân đối.Oxy hóa
rễ và sự giải phóng Fe2+
kém do thiếu P, Ca, Mg hoặc K.
- Sự giải phóng Fe2+
kém bởi vì có sự tích lũy quanh vùng rễ các chất
hạn chế hô hấp của rễ như các axit chất hữu cơ, H2S và FeS.
- Bón nhiêu tàn dư hữu cơ chưa được phân hủy.
- Cung cấp liên tục Fe vào đất từ nguồn nước ngầm hoặc rò rỉ của các
nơi chứa chất thải.
- Bón chất thải công nghiệp, đô thị có hàm lượng Fe cao.
+ Xuất hiện ngộ độc Fe
Ngộ độc Fe xuất hiện ở nhiều loại đất nhưng chủ yếu là đất
ruộng thường xuyên ngập nước trong thời kz sinh trưởng. Đặc trưng
của vùng ngộ độc Fe là tiêu nước kém, CEC và các nguyên tố đa lượng
thấp nhưng ngộ độc Fe xuất hiện trong phạm vi pH rất rộng.
+ Các loại đất có xu hướng ngộ độc Fe
Các loại đát tiêu nước kém (aquents, aquepts, aquults) ở các
thung lũng nhận các dòng chảy vào từ đất đồi chua.
Các loại đất kaolinit có CEC thấp. ít P, và K dễ tiêu
Các loại đất phù sa hoặc đất sét, phù sa chua.
Các loại đát phèn trẻ.

69.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
69
Các loại đất lúa nước chua hoặc đất than bùn cao nguyên.
+ Chiến lược ngăn ngừa trong quản l{ ngộ độc Fe
- Giống lúa: Trồng các loại giống lúa chịu được độc Fe (ví dụ: IR 8192-
200; IR9764-45, Kuatik Putik, Mahsuri)
- Xử l{ hạt giống: Ở vùng khí hậu ôn đới gieo trực tiếp thì nên bọc hạt
bằng các chất oxi hóa (như bọc Peroxit Ca với lượng bằng 50-100%
trọng lượng hạt) đẻ cải thiện sự nảy mầm.
- Quản l{ cây trồng: Trồng chậm lại cho đến khi nồng độ Fe2+
trong
đất đã quá cao (ví dụ: không dưới 10-20 ngày sau khi ngập nước)
- Quản l{ nước: Tưới nước thành các giai đoạn. Tránh để nước ngập
liên tục trên đất thoát nước kém có chứa nồng độ Fe và lượng hữu
cơ lớn.
- Quản l{ phân bón: Bón phân cân đối (NPK hoặc NPK + Vôi) để tránh
khủng hoảng về dinh dưỡng. Bón vôi cho đất chua. Không bón quá
nhiều chất hữu cơ (phân chuồng, rơm, rạ) cho dất chứa hàm lượng
Fe và chất hữu cơ lớn hoặc vùng thoát nước kém.
- Quản l{ đất: Tiến hành làm đất khô sau khi thu hoạch lúa để làm
tăng khả năng oxi hóa trong thời kz đất nghỉ
Xử lý ngộ độc Fe
Do xử l{ ngộ độc Fe trong thời lz sinh trưởng của cây rất khó khăn
nên các chiến lược quản l{ phòng ngừa ngộ độc cần tuân theo các
lựa chọn sau:
- Bón bổ sung các loại phân chứa K, P, Mg.
- Vùi vôi vào lớp mặt để nâng pH ở đất chua
- Vùi 100-200 kg MnO2 /ha vào lớp đất mặt để giảm sự khử
Fe3+
Tiến hành rút nước giữa mùa vụ để loại các Fe2+
đã được tích lũy.
Vào giữa thời kz đẻ nhánh 25-30 DAT/DAS thì tháo hết nước và giữ
ấm khoảng 7-10 ngày để cải thiện việc cung cấp oxi trong thời kz
đẻ nhánh.

70.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
70
- Ngộ độc Lưu huznh (S)
+ Cơ chế ngộ độc sunphua
Nồng độ H2S trong đất dư thừa dẫn đến sự hút dinh dưỡng bị
giảm bởi quá trình hô hấp của rễ giảm. H2S có ảnh hưởng bất lợi tới
quá trình chuyển hóa nếu cây lúa hút một lượng quá mức.
Rễ lúa giải phóng O2 để oxi hóa H2S trong vùng rễ. Do vậy, ngộ
độc H2S phụ thuộc vào khả năng oxi hóa của rễ, nồng độ H2S trong
dung dịch đất và sức khỏe của rễ. Những cây lúa non đặc biệt mẫn
cảm với H2S trước khi có điều kiện phát triển khả năng oxi hóa ở cùng
rễ. Sự rối loạn sinh l{ đối với ngộ độc H2S để cả giống lúa Akiochi ở
Nhật Bản và giống lúa cây cứng ở vùng Nam Hoa Kz.
+ Biểu hiện và ảnh hưởng ngộ độc sunphua đến sinh trưởng của cây
trồng
 Vàng giữa gân lá mới. Rễ thô, ít và bị đen
 Biểu hiện ngộ độc H2S ở lá tương tự như bệnh vàng úa lá do
thiếu Fe. Tiêu chuẩn chẩn đoán khác tương tự như ngộ độc Fe
(nhưng khi nhìn qua lá thì ngộ độc sắt có biểu hiện khác hơn so
với ngộ độc H2S)

Bộ rễ thô, ít, có màu nâu tối đến đen. Các khóm lúa vừa nhổ lên
thường có bộ rễ phát triển kém với nhiều rễ đen (vết đen của
H2S). Ngược lại, những rễ khỏe được phủ một lớp màu nâu da
cam đều và nhẵn của oxit và hidroxit Fe3+ .
Hàm lượng K, Mg, Ca, Mn và Si trong mô thực vật nhỏ
+ Biên độ bình thường và mức tới hạn xuất hiện ngộ độc sunphua
Chưa xác định được mức tới hạn H2S. Ngộ độc H2S phụ thuộc
vào nồng độ sunphuatrong dung dịch đất có liên quan tới khả năng
oxi hóa của rễ lúa. Ngộ độc H2S có thể xuất hiện khi nồng độ H2S>0,07
mg/lít trong dung dịch đất.
+ Ảnh hưởng của ngập nước tới ngộ độc sunphua

71.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
71
Quá trình khử sulfat thành sunphua trong đất ngập nước trong
canh tác lúa có thể liên quan tới 3 vấn đề sau:
 Có thể thiếu S
 Có thể Fe, Zn và Cu trở nên khó di động
 Ngộ độc H2S có thể xuất hiện ở các loại đất chứa ít Fe
Ở đất ngập nước, sunfat bị khử thành H2S ở điện thế oxi hóa
khử thấp (< - 50mV ở pH 7), sau đó hình thành các sunphua không
tan như FeS.
FeS không độc với lúa nhưng làm giảm sự hút dinh dưỡng.
+ Nguyên nhân ngộ độc sunphua
 Nồng độ H2S trong dung dịch ớn (vì các điều kiện khử mạnh và
kết tủa FeS)
 Trạng thái dinh dưỡng cây trồng nghèo và không cân đối gây ra
khả năng oxi hóa của rễ bị giảm (đặc biệt khi thiếu K, nhưng
cũng thiếu cả P, Ca hoặc Mg)
 Bón quá nhiều phân chứa sunphua hoặc nước thải công nghiệp,
đô thị cho những đất có tính khử mạnh và thoát nước kém.
+ Các loại đất có xu hướng ngộ độc sunphua
 Đất cát, tiêu nước tốt, có ít Fe hoạt tính
 Đất lúa bạc màu, có ít Fe hoạt tính
 Đất hữu cơ tiêu nước kém
 Đất phèn
Các loại đất có xu hướng ngộ độc sunphua và Fe tương tự như các
loại đất chứa lượng Fe hoạt tính lớn, CEC nhỏ và hàm lượng bazo trao
đổi nhỏ.
+ Chiến lược ngăn ngừa trong quản l{ ngộ độc sunphua
- Giống: trồng các loại giống chịu được H2S bởi vì khả năng giải phóng
O2 của rễ lớn hơn.

72.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
72
- Xử l{ hạt giống: ở vùng ôn đới, bọc hạt bằng chất oxi hóa (ví dụ: Ca
peroxide) để làm tăng sự cung cấp O2 lúc hạt nảy mầm.
- Quản l{ nước: Tránh để nước ngập lien tục và tưới xen kẽ cho các
loại đất có hàm lượng S lớn, giàu hữu cơ và tiêu nước kém.
- Quản l{ phân bón: Bón cân đối các chất dinh dưỡng (NPK hoặc NPK
+ Vôi) để tránh áp lực về chất dinh dưỡng và để cải thiện sự oxi hóa
của rễ. Bón đủ K. Tránh bón quá nhiều tàn dư hữu cơ (phân, rơm
rạ)cho các loại đất có hàm lượng Fe, chất hữu cơ cao và các loại đất
thoát nước kém.
- Quản l{ đất: Tiến hành làm đất khô sau khi thu hoạch để làm tăng
sự oxi hóa S và Fe trong thời gian đất nghỉ.
Xử lý ngộ độc sunphua
- Bón phân chứa K, P và Mg
- Bón Fe (muối và oxit) cho đất nghèo Fe để làm tăng H2S không di
động như FeS.
Tiến hành tiêu nước giữa vụ để loại Fe2
+
và H2S tích lũy trong đất.
Tháo nước giữa kz đẻ nhánh (25-30 DAT/DAS) và giữ ẩm khoảng 7-
10 ngày để cải thiện sự cung cấp O2 trong thời kz đẻ nhánh.

73.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
73
Bài 7: Nhu cầu dinh dưỡng, biểu hiện thiếu hụt và
cách khắc phục cho ngô
I. Mục tiêu:
* Xác định được nhu cầu dinh dưỡng của cây ngô
* Đánh giá được biểu hiện thiếu hụt dinh dưỡng trên cây ngô
* Các biện pháp khắc phục hiện tượng thiếu, thừa dinh dưỡng trên
cây trồng.
III. Nhu cầu dinh dưỡng của ngô
- Thời gian sinh trưởng của ngô
Các giai đoạn sinh trưởng, phát triển của ngô ảnh hưởng đến năng suất:
 Giai đoạn từ khi mọc mầm đến giai đoạn V3 (3 lá): sẽ ảnh hưởng đến số bắp/ha và số
bắp/cây
 Giai đoạn từ V4 (4 lá thật) đến V12 (12 lá thật): sẽ ảnh hưởng đến số hạt hàng/bắp.
 Gai đoạn từ trổ cờ đến chín sữa (R1): sẽ ảnh hưởng đến số hạt/hàng
 Giai đoạn chín sữa (R1) đến thu hoạch (R6): sẽ ảnh hưởng đến trọng lượng hạt

74.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
74
* Đặc điểm dinh dưỡng đạm đối với ngô
* Đặc điểm hút đạm:
Cây ngô hút đạm trong suốt quá trình sinh trưởng và phát triển.
Nhưng lượng hút tập trung mạnh từ 25 – 75 ngày sau khi trồng
(Đối với giống sinh trưởng 120 – 125 ngày) giai đoạn này cây ngô
hút 56 % tổng lượng đạm hút trong quá trình sinh trưởng và
phát triển.
Hai thời kz cây ngô sử dụng ít đạm hơn là từ khi gieo đến 25
ngày đầu và 25 ngày trước khi chín hoàn toàn. Tổng nhu cầu
đạm ở cả hai giai đoạn này chỉ chiếm 18 – 20%. Còn lại lượng
đạm hút trong giai đoạn từ 75 ngày đến 100 ngày là 20 – 26%.

75.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
75
- Lượng dinh dưỡng khuyến cáo theo năng suất cây trồng

76.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
76

77.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
77

78.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
78
* Đặc điểm dinh dưỡng của lân đối với ngô
* Đặc điểm hút lân:
- Từ 0-25 ngày đầu hút 9 –10 % tổng lượng lân hút,- Từ 25 đến 50
ngày đầu hút 40 – 43 % tổng lượng lân hút,- Từ trỗ cờ đến phun
râu hút 28 – 33 % tổng lượng lân hút,- Từ làm hạt đến chín đến
phun râu hút 14 – 17 % tổng lượng lân hút.
Với đặc điểm hút lân như trên, nếu đất trồng là đất đồi núi, lân bị
cố định chặt bởi Fe
3+
và Al
3+
thì nên chỉ bón lót 50% còn 50% còn lại
sử dụng bón thúc. Sử dụng phân hỗn hợp chứa đủ NPK để bón thúc,
tốt nhất là sử dụng NPK tỷ lệ 18 – 18 - 18.

79.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
79
Bảng: Nhu cầu lân đối với ngô (trên đất ít bị cố định P)
Trên cơ sở 40 kg P2O5/t hạt thu được (hiệu suất 57 kg hạt/kg P)
được bổ sung 20% phần hạt và thân lấy đi theo sản phẩm thu
hoạch.
Bón lót 100% P.
Cần xem xét: P cố định, P dễ tiêu, các tính chất khác của đất và hệ
thống canh tác

80.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
80
* Đặc điểm dinh dưỡng kali đối với cây ngô
Bảng: Nhu cầu kali của ngô
* Đặc điểm hút kali
- Từ 0-25 ngày đầu hút 30 % tổng lượng kali hút,- Từ 25 đến 100
ngày đầu hút 65 % tổng lượng kali hút,- Từ 100 ngày đến chín đến
phun râu hút 14 – 17 % tổng lượng kali hút.
 Dựa trên 40 kg K2
O/t hạt thu được (hiệu suất nông học 30 kg
hạt/kg K) bổ sung bằng 20% lượng lấy đi theo hạt, thân sản phẩm
thu hoạch.
 Bón 100% lượng K2
O bón lót nếu lượng bón < 75 kg K2
O/ha.
 Bón 50% lượng K2
O bón lót và 50% giữa vụ nếu lượng bón > 75 kg
K2
O/ha.
Tuy nhiên cần xem xét: K trao đổi, lượng phụ phẩm trả lại, một số
tính chất khác của đất, hệ thống canh tác

81.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
81
* Các biểu hiện thiếu dinh dưỡng trên lá ngô
Các biểu hiện thiếu dinh dưỡng trên lá ngô:
 Thiếu lân cây phát triển còi cọc, lá giá có màu tím từ gân lá và lan đều hai
phần mém lá. Khi thấy biểu hiện thiếu xuất hiện trên cây thường khó
khắc phục và hiệu quả thấp.
 Khi thiếu kali lá có biểu hiện vàng, mất màu, hoại tử chạy theo hai bên
mép lá và lan vào cuống (gân lá). Trên bắp thiếu kali hạt thường không
đầy (khuyết), bắp nhỏ, năng suất thấp. Cần phát hiện và điều chỉnh bằng
phân bón.
 Khi thiếu đạm cây phát triển còi cọc, lá vàng, nhỏ, vàng từ gân lá lan ra
hai bên mép lá, thường xuất hiện trên lá già. Những ruộng thiếu đạm
thường rất dễ phát hiện, tuy nhiên cần phân biệt rõ với triệu chứng thiếu
kali trên lá. Khắc phục bằng việc bón thêm đạm khi ngô ở giai đoạn còn
non.

82.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
82
Bài 8: Nhu cầu dinh dưỡng, biểu hiện thiếu hụt và
cách khắc phục cho cây cam
I. Mục tiêu:
* Xác định được nhu cầu dinh dưỡng của cây cam
* Đánh giá được biểu hiện thiếu hụt dinh dưỡng trên cây cam
* Các biện pháp khắc phục hiện tượng thiếu, thừa dinh dưỡng trên
cây trồng.
II. Nhu cầu dinh dưỡng của cây cam
Biểu đồ 1: Lượng dinh dưỡng trung và đa lượng lấy đi theo cam
quả hàng năm (gam chất dinh dưỡng/100 quả tươi/năm)

83.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
83
Biểu đồ 2: Lượng các chất vi lượng lấy đi theo cam quả hàng năm
(gam chất dinh dưỡng/100 quả tươi/năm)
Lượng dinh dưỡng lấy đi theo sản phẩm thu hoạch hàng năm, thứ
tự từ cao xuống thấp:
K > N > P > Ca > Mg > S
Do vậy lượng dinh dưỡng bón lại cần theo thứ tự trên
Theo đó: Lượng các chất vi lượng theo thứ tự từ cao xuống thấp
Fe>B>Mn>Cu

84.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
84
Biểu 3: Nhu cầu dinh dưỡng của cam theo giai đoạn sinh trưởng
trong năm
Ra hoa, hình
thành quả
Phát triển quả Quả chín Sau thu
hoạch
Nhu cầu dinh dưỡng của cam theo các giai đoạn phát triển trong
năm:
Nhu cầu đạm (N), canxi (Ca) và magie (Mg) của cây cao nhất ở giai
đoạn Phát triển quả
Nhu cầu lân (P) và Kali (K) của cam cao nhất ở giai đoạn quả chín

85.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
85
* Ảnh hưởng của các yếu tố đa, trung và vi lượng đến chất lượng
quả cam
Ghi chú: (+) tăng; (-) giảm; (o) không thay đổi; (?) không có thông tin.
* Ngưỡng dinh dưỡng khủng hoảng đối với cam
Ngưỡng dinh dưỡng được xem tối ưu trong lá cam là:
Đạm (N): 2,2 – 2, 6%; Lân (P): từ 0,1 – 0,15; Kali (K) từ 1,0 – 2,0 %;
Canxi từ 2 – 3,8 %; Magie từ 0,22 – 0,62; Natri (Na) từ 0,05 - 0,15
%); Clo trong khoảng 0,2.

86.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
86
* Cách lấy mẫu lá để phân tích dinh dưỡng
Hình: Mẫu lá thứ hai từ đỉnh được lấy phân tích
* Vai trò của các yếu tố dinh dưỡng đối với sinh trưởng, phát triển
của cam
Yếu tố Vai trò
Đạm Duy trì cho sự phát triển của lá, thúc đẩy sự phát triển trồi hữu
hiệu, nở hoa và hình thành quả tốt hơn, nâng cao năng suất, cải
thiện độ dày vỏ quả và hàm lượng axit trong quả.
Lân duy trì năng suất trong thời gian dài của cây
Kali duy trì cho cây phát triển giai đoạn đầu, duy trì sự phát triển của
cây, chất lượng vỏ quả và hàm lượng vitamin C, giảm chia nhỏ
quả.
Can xi Phát triển lá, khả năng thụ phấn và hình thành quả, giúp cho năng
suất và chất lượng tốt, giảm sự rối loạn của vỏ quả, sự phân tách
Mẫu lá được lấy
ở giai đoạn phát
triển quả

87.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
87
quả
Magie Duy trì phát triển của cây
Lưu huznh Giúp cho việc hình thành và giữa được quả
Zn, Mn, Fe Duy trì năng suất và chất lượng (Mn và Zn có thể phun qua lá) cần
thiết cho giai đoạn sau thu hoạch, hình thành trồi lá.
Bo Hạn chế rụng quả, quả biến dạng và các vấn đề trong bảo quản.
Đồng Hạn chế quả dị dạng
Molipden Cải thiện tỷ lệ dịch ép, chất lượng và quả dày hơn

88.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
88
III. Biểu hiện thiếu hụt hay thừa dinh dưỡng trên cây cam
- Biểu hiện khi vườn cam bón thừa đạm
Biểu hiện
hình thành,
phát triển
các trồi non
và màu
xanh của lá
thể hiện
biểu hiện
bón thừa
đạm ở giai
đoạn thu
hoạch.
Khi bón thừa
đạm, vỏ quả
dày, hàm
lượng
đường thấp,
kéo dài thời
gian chuyển
màu vỏ quả.

89.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
89
- Biểu hiện khi vườn cam bón thiếu đạm
Hình: Biểu hiện cây thiếu đạm trầm trọng. Cây còi cọc, năng suất
thấp,lá xanh nhạt hoặc vàng, rụng sớm. Cây dễ bị tuyến trùng gây
hại.
Hình: Lá của cây phát triển bình thường – đủ đạm (bên trái) và lá
của cây thiếu đạm (bên phải)

90.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
90
- Biểu hiện quả cam bị thiếu lân
Hình: Quả thiếu lân (bên phải) lõi to, vỏ dày
- Biểu hiện cây cam thiếu kali
Hình: Lá mất màu, mép và đỉnh lá chuyển màu vàng khi cây
thiếu kali

91.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
91
Quả rụng khi cây thiếu kali Hình C và D, cây được bón nhiều
kali. Kích thước quả lớn hơn ở cây
thông thường, vỏ dày và hàm
lượng axit cao.
Hình : Quả thiếu kali thường bị nứt dọc quả

92.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
92
- Biểu hiện cam quả bị thiếu Canxi
Hình : Quả thường bị nứt khi thiếu Canxi
- Biểu hiện thiếu Magie (Mg) trên cam
Hình : Biểu hiện đặc trựng của sự thiếu Mg là mất màu hình chữ V
trên lá.
Biểu hiện quả
trên cây bị thiếu
Mg (hình bên
phải), bị biến
dạng, cứng như
đá và ít nước.

93.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
93
- Biểu hiện khi cây cam bị thiếu Bo
- Biểu hiện khi cam bị thiếu kẽm
Hình: Biểu hiện lá bị thiếu
Bo, thường xuất hiện trên
lá già với các biểu hiện cháy
xém, vàng nhạt ở mép và
đỉnh lá, đôi khi xuất hiện
các vết đốm nâu.
Biểu hiện lá bị thiếu kẽm
nghiêm trọng, phiến lá mất
màu, lá nhỏ và hẹp hơn,
khoảng cách giữa các đốt lá
ngẵn, làm giảm năng suất.

94.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
94
- Biểu hiện khi cam thiếu Mangan (Mn)
Biểu hiện thiếu
kẽm xuất hiện trên
lá non
Biểu hiện của cây
thiếu kẽm gây ra do
virus

95.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
95
Hình: Các biểu hiện thiếu mangan trên cây do bón quá nhiều vôi.
Phần phiến của lá non mất màu, các tế báo phiến lá mất màu xanh,
nhưng kích thước và hình dạng lá như bình thường.
- Biểu hiện khi cây cam thiếu kẽm (Zn)
Biểu hiện thiếu
Mangan. Phiến
của lá non mất
màu
Biểu hiện
khi thiếu
Magan
xuất hiện
trên lá bên
quả.
Biểu hiện thiếu kẽm trên lá

96.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
96
- Biểu hiện thiếu sắt (Fe) trên cam
Hình: Biểu hiện thiếu nghiêm trọng (sắt, magan và kẽm) xuất hiện
cùng nhau trên lá, cam được trồng trên đất hình thành trên đá vôi.
Một số lá dễ dàng thấy màu vàng nhạt, biểu hiện thiếu sắt, trong khi
số khác biểu hiện thiếu kẽm và mangan.
Biểu hiện thiếu Zn, trên phiến
lá non, hay đầu trồi non mất
màu trong khi lá già vẫn bình
thường.

97.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
97
- Biểu hiện khi cam bị thiếu Đồng (Cu)
- Biểu hiện thiếu Molipden trên cam
Hình: Biểu hiện thiếu Molipden trên lá cam
Thiếu Cu biểu hiện trên lá cặp
quả, biểu hiện sì mủ trên mắt
cành

98.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
98
- Biểu hiện khi cam bị ngộ độc Bo
- Biểu hiện khi cam bị độc Mangan (Mn)
Biểu hiện cây bị ngộ độc B

99.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
99
- Biểu hiện khi cây cam bị ngộ độc Biuret trong phân đạm
IV. Khuyến cáo lượng phân bón theo năng suất thu hoạch hàng năm
đối với cam

100.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
100
Bảng: khuyến cáo các thời kz bón phân cho cam
Bón phân theo đường kính tán và phủ đất sau khi bón

101.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
101
Bài 9: Nhu cầu dinh dưỡng, biểu hiện thiếu hụt và
cách khắc phục cho chè
I. Mục tiêu:
* Xác định được nhu cầu dinh dưỡng của cây chè
* Đánh giá được biểu hiện thiếu hụt dinh dưỡng trên cây chè
* Các biện pháp khắc phục hiện tượng thiếu, thừa dinh dưỡng trên
cây trồng.
III. Nhu cầu dinh dưỡng của cây chè
Bảng : Tổng lượng dinh dưỡng lấy đi theo các bộ phân của cây
Các bộ phận cây
Tỷ lệ theo chất khô
Hàm lượng dinh dưỡng
N P2
O5
K2
O
kg % (kg)
1. Búp (thương phẩm) 100 12.5 40 11.5 24
2. Tán lá 120 15 39 9.8 11
3. Lá già rụng 80 10 26 6.6 7
4. Thân/cành 320 40 32 19.0 7
5. Rễ 180 22.5 32 9.8 38
Tổng số 800 100 169 56.8 88
Lượng lấy đi (từ 1 - 4) 420 45.0 72 30.5 31

102.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
102
Lượng dinh dưỡng lấy đi theo sản phẩm thu hoạch hàng năm
- Năng suất búp 4 tấn: 288 kgN + 122 kg P2
O5
+ 124 kgK2
O/ha/năm.
- Năng suất búp 8 tấn: 576 kgN + 244 kg P2
O5
+ 248 kgK2
O
/ha/năm.
Lượng dinh dưỡng lấy đi để tạo
ra 1 tấn sản phẩm:
+ Đạm (N): 40 kg/ha
+ Lân (P2O5): 11,5 kg/ha
+Kali (K2O): 24 kg /ha
Hàm lượng các chất trung và vi lượng lấy đi theo chè búp hàng năm
như sau:
Nhiều nhất nhôm (Al) luôn có sẵn trong đất > Mn > Fe > Na > Cl > Zn
> Cu > B > Mg > Ca

103.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
103
- Vai trò của đạm (N)
 Khi thiếu đạm cây sinh trưởng kém, lá nhỏ, búp nhỏ và búp bị
mù nhiều, do đó năng suất thấp. Yêu cầu về đạm thay đổi tùy
theo loại đất tuổi của cây và năng suất của vườn chè. Bón đạm
không hợp lý, bón quá nhiều hoặc bón đơn độc đều làm giảm
chất lượng chè (đặc biệt là đối với nguyên liệu dùng để chế biến
chè đen).
Hình: Áp dụng trồng xen cây ngắn ngày với vườn chè trong
giai đoạn đốn đau

104.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
104
 Khi thừa đạm hàm lượng protein ở trong lá tăng lên. Protein
kết họp với tanin thành các hợp chất không tan vì thế lượng
tanin trong chè bị giảm đi. Mặt khác khi bón nhiều đạm, hàm
lượng ancaloit trong chè tăng lên làm cho chè có vị đắng.
 Hàm lượng đạm trong cây: khi cây chè thiếu đạm, hàm lượng
đạm trong lá là 2,2 - 2,4%, trong búp là 3 - 3,5%. Cây chè đủ
dinh dưỡng hàm lượng đạm tương ứng là: 2,9 - 3,4% và 4,7 -
5,0%.
- Vai trò của lân (P)
 Lân có ảnh hưởng tăng năng suất và phẩm chất búp chè rõ rệt.
Bón phân lân trên nền N,K làm tăng hàm lượng catechin trong
búp chè, có lợi cho phẩm chất.
 Ở cây chè thiếu lân, hàm lượng lân (P2
O5
) trong lá là 0,27 - 0,28
%, trong búp là 0,5 - 0,75 %. Cây chè đủ dinh dưỡng hàm lượng
lân tương ứng là 0,33 - 0,39 % và 0,82 - 0,86 %.
 Nếu trong đất hàm lượng P2
O5
là 30 - 32mg/100g đất, là thiếu
nhiều lân
Vai trò của Kali (K)
 Kali có ảnh hưởng tốt đến sinh trưởng và sản lượng búp.
 Hàm lượng kali trong lá dưới 0,5%, dấu hiệu thiếu kali biểu hiện
rõ, trên 1% thì cây sinh trưởng bình thường.

105.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
105
 Hàm lượng K2O 15mg/100g đất là thiếu kali, trên 15mg/100g
đất, cây sinh trưởng bình thường.
- Vai trò của nguyên tố vi lượng
Những nguyên tố tham gia vào thành phần nhiếu loại men và là
chất hoạt hóa của nhiều loại men.
Nhiều nguyên tố vi lượng có ảnh hưởng tốt tới quang hợp: Mn,
Cu, B, Co và Mo đẩy mạnh sự tổng hợp diệp lục trong lá và phân giải
diệp lục trong tối. B và các nguyên tố khác tăng cường sự tổng hợp
Gluxit, làm cho sự tổng hợp và vận chuyển xacaro và các gluxit khác
thuận lợi hơn (Scônich 1955). Mn, Zn, Cu, Mo và trong nhiều trường
hợp cả B làm tăng độ hô hấp và tốc độ của quá trình ôxi hóa khử. Sử
dụng các nguyên tố vi lượng (bo, đồng, mangan, molipđen, kẽm,
coban và iôt) vào việc trồng trọt (xử lý các hạt trước khi gieo) và bón
vào đất, phun lên lá, có thể tác động mạnh vào các quá trình sinh lý
của cây trồng khác nhau, do đó có thể làm tăng năng suất và phẩm
chất chè.
- Lượng phân bón khuyến cáo cho chè thời kỳ kinh doanh
Phân hữu cơ: Nên dùng phân hữu cơ vi sinh với lượng 5 tấn/ha.
Người dân có thể tận dụng các loại cây phân xanh, tàn dư hữu cơ và
chế phẩm vi sinh vật để chế biến phân hữu cơ tại chỗ để bón với
lượng bón cao hơn.
Phân hóa học: Phân bón cho chè trong độ tuổi kinh doanh,
lượng phân bón thích hợp cho chè là:
- Đạm: 350 kg Urê; Lân : 375 kg Super lân; Kali: 135 kg kali
Clorua
- Các dạng phân phun qua lá: Aminofert, Humix, Kali vv...
+ Thời kz và phương pháp bón

106.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
106
Phân hữu cơ: Phân hữu cơ và phân lân trộn đều thường bón
ngay sau khi đốn, nên bón vào tháng một và hai. Bón ở độ sâu 20 cm,
bón dọc theo hàng. Sau khi bón cần lấp đất kín tránh hiện tượng bay
hơi làm thất thoát dinh dưỡng.
Phân hóa học: Phân đạm và kali cần được chia ra nhiều lần bón
với thời gian và tỷ lệ như sau:
- Phân đạm (N): được chia làm 04 đợt
Đợt 1: tháng ba bón 20%
Đợt 2: tháng năm, bón 30%
Đợt 3: tháng bảy, bón 40%
Đợt 4: tháng chín, bón 10%
- Phân lân (P2O5): Bón 100% ngay sau khi đốn
- Phân kali:
Đợt 1: tháng ba, bón 30%
Đợt 2: tháng năm, bón 30%
Đợt 3: tháng bảy, bón 40%.
Phân phun lá: Các loại phân bón qua lá: KNO3 - 300g/bình 16 lít, (2
bình) phun cho 1000m2
, hoặc Aminoferti, Humix vv... 20-25g/bình 16
lít, 2-4 bình phun cho 1000m2
. Mỗi tháng phun một lần.

107.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
107
Bài 10: Nhu cầu dinh dưỡng, biểu hiện thiếu hụt và
cách khắc phục cho mía
I. Mục tiêu:
* Xác định được nhu cầu dinh dưỡng của cây mía
* Đánh giá được biểu hiện thiếu hụt dinh dưỡng trên cây mía
* Các biện pháp khắc phục hiện tượng thiếu, thừa dinh dưỡng trên
cây trồng.
III. Nhu cầu dinh dưỡng của cây mía
Bảng: Lượng các chất dinh dưỡng trong các bộ phận của cây trồng
Yếu tố dinh
dưỡng
Trong rễ Trong thân Trong lá Tổng số
Đạm (kg) 8 83 77 168
Lân (kg) 1 15 8 24
Kali (kg) 4 109 105 218
Canxi (kg) 2 30 45 77
Magie (kg) 1 29 18 48
Lưu huznh (kg) 2 25 22 49
Clo (kg) -- -- 1 1
Silic (kg) -- 98 150 248
Bo (g) 34 214 144 392
Đồng (g) 13 201 105 711
Sắt (g) 4900 3800 7900 16600
Mangan (g) 84 1170 1981 3235
Molipden (g) -- 4 10 14
Kẽm (g) 72 437 336 845
Nguồn: Catani et al. (1959), Orlando Filho (1978), Haag et al. (1987), Sampaio et
al. (1987), Korndorfer (1989)

108.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
108
* Các nguyên nhân dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng
Chất dinh Nguyên nhân dẫn đến thiếu hụt
Đạm (N) - Đất có hàm lượng chất hữu cơ thấp
- Đất chua
- Mưa nhiều, rửa trôi mạnh
Lân (P) - Đất quá chua, giàu Al, Fe cố định lân
- Bón thừa vôi
Kali (K) - Bón thừa vôi (cạnh tranh khi cây trồng thiếu hụt)
- Mưa lớn (đất có thành phần cơ giới nhẹ, rửa trôi)
* Vai trò của đạm (N)
 N chỉ chiếm khoảng 1 % hàm lượng tổng chất khô khi mía ở
thời kz thu hoạch.
 là yếu tố chính ảnh hưởng đến phát triển, năng suất và chất
lượng.
Các chất dinh dưỡng cây mía lấy đi hàng năm theo thứ tự từ cao
đến thấp như sau:
 Các chất đa và trung lượng: Si > K > N > Ca > Mg > P
 Các chất vi lượng: Fe > Mn > Zn > B > Mo
Căn cứ theo thứ tự lượng hút có thể tính toán lượng phân bón cho
mía

109.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
109
 Cần bón đúng, bón đủ - Thời kz đẻ nhánh, phát triển thân lá,
hình thành và phát triển thân lóng, tăng đường kính và trọng
lượng lóng.
 Sự đâm sâu và phát triển của rễ.
 Thiếu N dẫ đến lá mất màu, lá nhanh già, thân mỏng và ngắn, rễ
mỏng và ngắn hơn.
 Thừa N cây kéo dài thời kz sinh trưởng, kéo dài thời kz chín,
giảm hàm lượng đường, làm ảnh hưởng đến quá trình chế biến,
cây dễ đổ, dễ bị sâu bệnh hại.
Hình: Biểu hiện thiếu N dẫn
đến lá mất màu, lá nhanh
già

110.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
110
* Vai trò của lân (P)
 Nhu cầu lân thấp hơn N và K.
 Thúc đẩy quang hợp, tổng hợp của cây.
 Cần thiết cho việc phân chia tế bào nên không thể thiếu trong
quá trình sinh trưởng, phát triển của cây.
 Thúc đẩy quá trình đẻ nhánh, phát triển thân và tán lá.
 Thúc đẩy quá trình đâm sâu, phát triển của rễ.
 Thiếu P dẫn đến - Đẻ nhánh kém, giảm chiều dài của lóng, giảm
diện tích tiếp xúc bề mặt rễ.
Hình: Biểu hiện thiếu đạm lá
nhiều lá nhỏ, thân, đốt ngắn

111.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
111
Hình: Thiếu lân mía không đẻ nhánh hay đẻ nhánh kém, thân, lóng
ngắn

112.
Nguyễn Đức Dũng – Viện Thổ nhưỡng Nông hóa TÀI LIỆU KHUYẾN NÔNG
112
Hình: Thiếu lân, lá mía chuyển mày đỏ tía từ đỉnh và đầu lá
Hình: Lá già hơn thường xuất hiện biểu hiện thiếu lân và thường xảy
ra ở giai đoạn cây non và thời tiết lạnh < 10 O
C
Hình: Thiếu lân dẫn đến
đốt ngắn, lá già chết sớm.