tipografi, harflerin ve yazınsal iletişime ilişkin diğer öğelerin görsel, işlevsel ve estetik olarak düzenlenmesidir. yunanca’daki "typos" (form) ve "graphia" (yazmak) sözcüklerinden türemiştir.

1. tipografi
tasarlanmış yazının sanatı
emine sarsılmaz

2. içerik
 tipografi nedir
 yazının ortaya çıkışı
 alfabenin evrimi
 yazının çoğaltılması
 baskı türleri
 yazının okunması
 temel tipografi kuralları
 yazının karakteri
 yazı karakterleri ve harf yapısı

3. tipografi nedir?
tipografi, harflerin ve yazınsal iletişime ilişkin
diğer öğelerin görsel, işlevsel ve estetik olarak
düzenlenmesidir.
yunanca’daki "typos" (form) ve "graphia"
(yazmak) sözcüklerinden türemiştir.

4. yazının ortaya çıkışı
insanoğlunun bilinen en eski iletişim aracı, mağara
duvarlarına çizilen resimlerdir.
iletişime dair yazı öncesi tüm süreçlerde, resimsel
yaklaşım ve benzeştirme yoluyla mesajları
kurgulama biçimi etkindir.

5. yazının ortaya çıkışı
çivi yazısı tabletler
kil tablet üzerine çivi yazısı, standardize
edilmiş yazma biçiminin bilinen en eski
formudur.

6. yazının ortaya çıkışı
hiyeroglifler
yazı, mısır uygarlığı’nda içinde
sembollerin yoğun olarak
bulunduğu, işaretler yerine
resimsel simgeler kullanılan
hiyeroglifler biçiminde karşımıza
çıktı.
ifade edilmek istenen düşünceler
karmaşıklaştıkça simgelerin sayısı
da arttı. bu da, yaklaşık 750 farklı
piktogramın ortaya çıkmasıyla
sonuçlandı.

7. yazının ortaya çıkışı
fenike alfabesi
fenikeliler, m.ö. 1600’lü yıllarda kavramları resimlemek
yerine seslere işaret vererek ilk alfabeyi
oluşturmuşlardır.
fenike alfabesi,
nesnelerin ilk seslerinin
harfe çevrilmesiyle
oluşturulan 22 harfli bir
alfabeydi.

8. yazının ortaya çıkışı
yunan alfabesi
yunan alfabesi, fenike sisteminden uyarlanarak
oluşturuldu.

9. yazının ortaya çıkışı
aram, arap ve ibrani alfabeleri
fenike alfabesinden uyarlanan diğer alfabelerdir.

10. yazının ortaya çıkışı
roman alfabesi
bugün kullanılan 26 harfli roman alfabesi, yunan
alfabesinden çıkmıştır.

11. yazının ortaya çıkışı

12. yazının çoğaltılması
yazının kullanılmasının yaygınlaşmasıyla birlikte okur-yazar
olmanın önemi arttı. okuma - yazmanın kolaylaşmasıyla
birlikte, bilgiyi yazılı olarak kaydedip yayma ihtiyacı
ortaya çıktı.
taş ve deri üzerine el ile yazılan yazı, tek ve özgün eserlerin
ortaya çıkmasına neden oldu. ancak bu, oldukça
zahmetli bir teknik ve işçilik gerektiren yavaş bir süreçti.
üzerine yazı yazılabilecek madde arayışı, farklı çözümler
getirdi. mısırlılar papirüs, bergamalılar parşömen, ibraniler
deri, persler bambu örgüsü, çinliler ipek üzerine yazı
yazdılar.

13. yazının çoğaltılması
yazının çoğaltılması tarih boyunca farklı şekillerde olmuştur.
- yüksek baskı (relief)
- çukur baskı (intaglio)
- düz baskı (planographic)
- foto-dizgi
- masaüstü yayıncılık

14. yazının çoğaltılması:
yüksek baskı
yüksek baskı, m.ö. 5000’lerden
beri bilinen bir yöntemdi.
taştan oyulmuş mühürler
kişisel imza olarak
kullanılıyordu.
yüksek baskı yöntemlerinden biri
olan ahşap baskı, çin’de
kullanılıyordu ve çin alfabesi
için ideal bir yöntemdi.
gutenberg, 1450 yılında kurşun
alaşımlar kullanarak metal
blok kalıplar yaptı. bu buluş,
basım ve yayıncılık alanında
önemli bir devrim olarak
kabul edildi.

15. yazının çoğaltılması:
çukur baskı
yüksek baskının aksine, çukur
bölgeler mürekkep alarak
baskı gerçekleştirilir. yüksek
baskıdakinden daha fazla
detaya izin verir.
tüm sayfa aynı metal kalıp
üzerine kazınır ve çukur
bölgelere boya verilerek
pres yardımıyla nemlenmiş
kağıt üzerine baskı yapılır.

16. yazının çoğaltılması:
düz baskı
1796 yılında senefelder,
su ve yağın birbirini
itme prensibinden
faydalanarak taş baskı
tekniğini buldu.
düz baskı tekniğinde fırça
ve kalem kullanılması,
basılan materyalde
önemli ölçüde özgürlük
sağladı.

17. yazının çoğaltılması:
foto-dizgi
foto-dizgi, temelde fotoğrafik sisteme dayalı bir
dizgi sistemidir.
harflerin optik yardımıyla ışık duyarlı bir kağıt
üzerine pozlanarak tipografik metinlerin
oluşturulduğu bu sistem, dizgi birimleri ve
basımevlerinde bulunan bir sistemdi.

18. yazının çoğaltılması:
dijital
bilgisayarların gelişmesiyle sayısal harf devrimi gerçekleşti. bu
sayede baskı öncesi aşamanın önemli bir bölümü artık
masaüstünde yapılmaktadır.

19. yazının okunması
yazının temel işlevi, işaretler yardımıyla düşünce ve
bilgi aktarımıdır. bu iletişim esnasında tipografi,
yazıyı okunabilir ve estetik hale getiren unsurdur.
yüzyıllar önce el ile yazılmış olan kitaplarda bile
temel kaygı, okunabilirliktir. yazı ne kadar estetik
olursa olsun, okunamıyorsa temel işlevi olan
“okuyucuya bilgi aktarma”yı yerine getiremiyor
demektir.

20. yazının okunması:
boşlukların düzenlenmesi
 kağıt üzerindeki beyaz alan, üzerindeki
harflerden artakalan boş alan değil,
tasarlanması gereken bir öğedir. dolu-boş
dengesi, okunabilirlik açısından önemlidir.
 sözcüklerin arasında bir boşluk bırakmak
yeterlidir. birden fazla boşluk bırakmak
metin içerisinde yazı dokusunu bozar.

21. yazının okunması:
boşlukların düzenlenmesi
 noktalama işaretlerinden önce boşluk bırakılmaz .
 harf arası gereğinden fazla
b o ş l u k o k u n u r l u ğ u a z a l t ı r.
 satır arasında gereğinden fazla ya da az boşluk
bırakıldığında okuma güçlüğü doğar.

22. yazının okunması:
boşlukların düzenlenmesi
Bir metinde son alır.
satırdaki sözcük için
karakter sayısı en az Bu hatanın önüne geçe-
yedi olmadır. Aksi bilmek için, metinde tirele-
takdirde son satırda melerin doğru yapılması
kalan sözcük, “dul
sözcük” adı verilen gerekir. Profesyonel kelime
bir tipografi sorunu işlemciler özel ayarlar ve
olur. düzenlemelerle bu hataları
ortadan kaldırabilmektedir.
Benzer şekilde, ilk
satırdaki yedi karak-
terden az sözcük
de “yetim sözcük”
adını

23. yazının okunması:
bloklama
soldan blok, soldan her iki taraftan blok,
sağa okuma sisteminde ancak sözcük bölü-
kullanılır. göz aynı nerek yapıldığında
başlangıç noktasına doluluk ve boşluk
erişir ve satırlar arası
dengesi oluşturur.
takibi kolaylaştırır.
eğer sözcükler
bölünmeden bu
bloklama
uygulanırsa, “nehir”
adı verilen görsel ve
tipografik hata
ortaya çıkabilir.

24. yazının okunması:
bloklama
sağdan blok, göz her ortadan blok da,
satırda farklı bir sağdan blok gibi
noktadan okumaya gözü zorladığından,
devam etmek metin düzenlemeleri
zorunda için uygun değildir. ilk
kalacağından, uzun bakışta ilgi
metinlerde tercih çekiciliğinden dolayı
edilmez. başlık ve ara başlık ve ara
başlıklarda başvurulan başlıklarda kullanımı
bir hizalamadır. yaygındır.

25. yazının okunması:
büyük ve küçük harf kullanımı
BÜYÜK HARFLER KOLAY TA- küçük harflerin
NIMLANABİLİR VE GÖRSEL gövde dışındaki üst
OLARAK DAHA BASKINDIR.
ANCAK BAŞLIK, ALT BAŞLIK ve alt uzantıları
GİBİ KISA YAZILARDA KULLA- okunmayı kolaylaş-
NILMASI TERCİH EDİLİR. AR- tırır. Büyük ve küçük
DIŞIK ŞEKİLDE İZLENEN EŞ
FORMLAR GÖZÜ YORAR. harflerin birlikte kul-
lanıldığı metinlerde
BÜYÜK HARF KULLANILMASI göz dinamik bir
GEREKEN DURUMLARDA şekilde hareket
BAŞVURULAN YÖNTEM, BAŞ eder ve formları
HARFLERİ DAHA BÜYÜK daha kolay algılar.
PUNTOYLA YAZMAK
OLABİLİR.

26. yazının okunması:
vurgu
gövde metninde bir sözcüğe vurgu yapmak
gerektiğinde ilk başvurulan yöntem, vurgulanacak
kısmı italik yapmaktır. metni bold yapmak, altını
çizmek, BÜYÜK HARF kullanmak veya rengini
değiştirmek diğer alternatifler arasındadır.
dikkat edilmesi gereken nokta, BOLD, İTALİK, BÜYÜK
HARF VE ALTINI ÇİZME yöntemlerinden yalnızca birini
seçip kullanmaktır.

27. yazının okunması:
noktalama işaretleri
noktalama işaretleri, metinlerin tipografik düzenle-
melerinde önemli rol oynar. yaygın olarak
yapılan hata, inch işaretinin (``) tırnak işareti (“)
yerine, foot işaretinin de (`) apostrof (‘) yerine
kullanılmasıdır.
yapılan bir diğer hata da, alıntı veya maddeleme
yaparken, asılmış tırnak veya madde imleri
kullanmamaktır.

28. yazının okunması:
noktalama işaretleri

29. yazının karakteri
özellikle baskı tekniklerinin gelişmesi sonucu ortaya
çıkan zenginlik, söylenecek sözlerin biçiminin de
ayrıca tasarlanması gereğini beraberinde
getirmiştir.
yazının karakterini sınıflamak için birden fazla
yöntem vardır. kendi iç yapılarına ait özelliklere
göre sınıflandırılabilecekleri gibi, geliştirildikleri
döneme göre ya da tipik kullanım alanlarına
göre bir sınıflandırma yapılabilir. en basit ayrım,
“serif” ve “sans serif” ayrımıdır.

30. yazının karakteri:
basit sınıflandırma
bir sınıflandırma sistemine göre, yazı karakterleri beş
kategoride incelenebilir.
ortaçağ’daki süslü yazıdan kaynağını alır. uzun
metinlerde okunması çok kolay değildir, blackletter,
gothic, old english olarak da bilinir.
roma dönemindeki yazılardan ortaya çıkmıştır.
oransal serif harflerden oluşur. okunabilirliği en yüksek
yazı tipidir, gövde metinlerinde kullanılır.
geometrik, basit tasarımlı, sans-serif yazı karakteridir.
her ne kadar gövde metinleri için tasarlanmış olmasa
da gazetelerde kullanılırlar.
el yazısı olarak tasarlanmıştır. harfler birbirleriyle
bağlantılıdır. okunabilirliği çok yüksek değildir.
imaj olarak adlandırılabilecek yazı karakteridirler.
genellikle belli bir durum için tasarlanırlar.

31. yazının karakteri:
tarihsel sınıflandırma
blackletter: ortaçağ’daki süslü yazıdan temellerini alır.
block, gothic, old style, black gibi isimler de alır.
old style: 15-16. yy’da italya’da ortaya çıkan harflerden
temelini alır.
italik: rönesans dönemindeki el yazısından çıkmıştır. roman
formlarına eşlik etmek üzere tasarlanmışlardır.
script: el yazısından çıkmıştır.
transitional: geçiş dönemi yazıları. old style’dan moderne
geçiş aşamasında yer alır. artan bir kontrast ve dairesel
harflerde daha güçlü dikey vurgu başlıca özelliklerindendir.

32. yazının karakteri:
tarihsel sınıflandırma
modern: 18. yy’ın ortalarında çıkmıştır. güçlü kontrast
içerir.
slab serif: fırça kalınlığı farkı çok değildir, kalın ve kare
serifleri vardır.
sans serif: fırça kalınlığı farkı çok değildir, serif yoktur.
serif/sans serif: hem serifli hem de serifsiz yazı karakterleri
ortaya çıkmıştır.

33. yazının karakteri:
harfin anatomisi
yazının en küçük birimi olan harfler ve
bu harflerin birbirleriyle ilişkisi
yazının karakterini oluşturur. 17.
yy’da fransa kralı xiv. louis fransız
bilimler akademisi’ne emir vererek
geometrik olarak mükemmel bir
yazı karakteri tasarlanması için
emir vermiştir. bilginler ve
matematikçilerden oluşan bir
komite 2304 kareden oluşan bir
grid sistemi üzerinde matematiksel
oran ve formülleri kullanarak harf
formlarını ve birbirleri ile ilişkilerini
tasarlamışlardır. bu karaktere
“romaine du roi” adı verilmiştir ve
kraliyet basımevinde kullanılmıştır.

34. yazının karakteri:
harfin anatomisi

35. yazının karakteri:
harfin anatomisi

36. yazının karakteri:
harfin anatomisi
harflerin birbirleriyle olan birliktelikleri, “espas” olarak adlandırılan
harf boşluklarının düzenlenmesini gerektirir. harfler birbirinden
farklı görsel ağırlık ve biçimlere sahiptir. örneğin L harfi
kendinden sonraki harfle bileşkesinde ayrı bir sıkıştırma
gerektirir. A harfi H harfine kıyasla çok daha fazla negatif
alana sahiptir.
monospace fontlarda tüm harfler kendi ağırlıklarına bakılmaksızın
eşit yer kaplar. proportional fontlarda ise, boşluklar orantılı bir
şekilde paylaştırılır.

37. yazının karakteri:
ailevi ilişkiler
yazı ailesi, bir yazı karakterinin tüm ölçü ve biçemlerinin
bir arada bulunmasıyla meydana gelir. bir yazı ailesi
temel olarak roman, italic (veya oblique), bold, bold
italic yazılardan oluşur.

38. yazının karakteri:
mesaj kaygısı
yazı karakteri, yazının içeriğine uygun olduğu
takdirde istenen mesajı okuyucuya (kimi
zaman metni okumasına gerek bile
kalmadan) iletebilecektir.
DİKKAT TEHLİKE!! DİKKAT TEHLİKE!!

39. “tipografi, içeriği onurlandırmak için vardır.”
Robert Bringhurst

40. kaynakça
 Kitap
 Görsel İletişim ve Grafik Tasarım, Tevfik Fikret Uçar
 I.D.E.A.S. Computer Typography Basics, David Creamer
 The Fundementals of Typography, Gavin Ambrose
 The Non-Designer’s Design Book, Robin Williams
 Typography Primer, Adobe
 Makale
 Digital Typography : a primer, Keith Chi-hang Tam
 Web
 http://www.papress.com/other/thinkingwithtype/index.htm
 http://psd.tutsplus.com/articles/techniques/a-20-minute-intro-to-
typography-basics/
 http://briancray.com/2009/02/18/master-web-typography-8-detailed-
typography-tips-for-the-web/
 http://www.brochuremonster.com/brochure-articles/typography-basic-
concepts.aspx

41. TEŞEKKÜRLER…