Afstudeerscriptie netwerkbijeenkomsten sylvana bol definitief

Scriptie Cultureel Erfgoed 2011-2012

Netwerken of samenwerken?
‘Over de behoefte aan samenwerken en kennisdeling
in de erfgoedsector’

Sylvana Bol - 608027

0



Netwerken of samenwerken?
‘Over de behoefte aan samenwerken en kennisdeling
in de erfgoedsector’

Student: Sylvana Bol
Adres: De Weiden 41
Postcode en woonplaats: 2361 VX Warmond
E-mailadres: sylvana.bol@student.ahk.nl
Studentnummer: 608027
Datum: 1 juni 2012
Begeleider: Simone Stoltz
Onderdeel: Afstudeerscriptie
Opleiding: Bachelor Cultureel Erfgoed
School: Reinwardt Academie 2012

1



‘Een belangrijke taak van de erfgoedsector is om het materiaal zo breed mogelijk toegankelijk te maken. Om
dit op een zinvolle manier te doen, is het van groot belang om in de huid van de gebruiker te kruipen.’

(Harry van Vliet, Lectoraat Crossmedia Content, Hogeschool Utrecht)

2



Samenvatting
Deze afstudeerscriptie is het resultaat van een onderzoek naar de mogelijke waarde van
netwerkbijeenkomsten bij het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie voor publiek. Daarnaast richt
deze scriptie zich op de mogelijkheden die netwerkbijeenkomsten kunnen bieden op het gebied van
samenwerken en kennisdeling binnen de erfgoedsector. Dit onderzoek dient ter afsluiting van de Bachelor
Cultureel Erfgoed en heeft betrekking op erfgoedinstellingen die kampen met problemen bij het digitaal
toegankelijk maken van erfgoedinformatie en hierbij op zoek zijn naar vormen van samenwerking en
kennisdeling. Tevens onderzoekt deze scriptie de rol van netwerkbijeenkomsten in dit proces.

Het toegankelijk maken van digitale erfgoedinformatie is de afgelopen decennia aan verandering onderhevig
geweest. Diverse instellingen spanden zich in om erfgoedcollecties voor publiek digitaal te ontsluiten en
audiovisueel materiaal online beschikbaar te maken. Ondanks dit gegeven wordt het proces dat aan het
digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie vooraf gaat, niet door elke erfgoedinstelling even
nauwkeurig uitgevoerd. Het gevolg hiervan is dat wetenschappers en andere gebruikers bronnen niet kunnen
vinden of doorzoeken, waaruit valt af te leiden dat het digitaliseringsproces in de erfgoedsector nog niet op
orde is.

De erfgoedsector staat momenteel voor de uitdaging om nieuwe methodes te vinden om een financieel
draagvlak voor kunst en cultuur te realiseren en gemeenschappelijke vormen van standaardisering te
ontwikkelen. Om dit te kunnen bewerkstelligen, dienen er nieuwe verbindingen worden aangegaan met
andere sectoren, doelgroepen en gemeenschappen. Daarnaast dient het ondernemerschap in de sector te
worden vergroot.

Het aangaan van nieuwe samenwerkingsverbanden en het verbreden van de blik naar buiten gebeurt niet
vanzelf. Vernieuwing gaat samen met onderzoeken, bestuderen en bezinnen. De erfgoedsector heeft behoefte
aan standaardisering op het gebied van het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie. Door op
dezelfde manier als collega-instellingen en verwante erfgoedorganisaties content digitaal te ontsluiten, kan een
gemeenschappelijk doel worden gerealiseerd, namelijk het digitaal beschikbaar maken van erfgoedcontent
voor publiek.

Doordat er in de erfgoedsector een toenemende vraag naar digitale erfgoedinformatie is ontstaan en op welke
manier deze het beste voor publiek toegankelijk kan worden gemaakt, richten steeds meer organisaties zich op
samenwerkingsverbanden met andere erfgoedinstellingen. Deze samenwerkingsverbanden zijn veelal het
resultaat van een opkomend fenomeen binnen de sector, namelijk ‘netwerkbijeenkomsten’. Op deze
bijeenkomsten komen erfgoedprofessionals bijeen om met elkaar van gedachten te wisselen over onder
andere aan welke (digitale) erfgoedinformatie in de sector momenteel behoefte is en op welke manier men
hier een bijdrage aan kan leveren.

Erfgoedorganisaties zoeken bij het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie contact met andere
erfgoedinstellingen, netwerkbijeenkomsten en conferenties met als doel informatie vergaren over
gemeenschappelijke knelpunten waarmee diverse erfgoedinstellingen te maken hebben. De knelpunten
hebben betrekking op het digitaliseren van erfgoedinformatie, en de vraag op welke manier dit helder en
efficiënt kan worden uitgevoerd. Om hier een antwoord op te krijgen, bezoekt men netwerkbijeenkomsten,
waar men met professionals uit de sector bespreekt op welke manier men hier binnen de eigen organisatie
mee omgaat en geeft men elkaar tips om problemen op te lossen of te voorkomen.

Gedreven vanuit individuele en organisatorische belangen gaan veel instellingen een samenwerkingsverband
met een collega-instelling of verwante sector aan. Hierin worden gemeenschappelijke doeleinden ten aanzien
van het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie gerealiseerd. Om een succesvol en langdurig
samenwerkingsverband aan te gaan, dienen gemeenschappelijke kennis en expertise optimaal te worden
benut, gezamenlijke doelstellingen te worden geformuleerd en conflicten tijdig te worden opgelost.

3



Door het gezamenlijk belang zo groot mogelijk te maken, kunnen collectieve doelstellingen worden
gerealiseerd en langdurige samenwerkingsverbanden in stand worden gehouden.

Nieuwe (sociale) media kunnen een belangrijke rol spelen binnen erfgoedinstellingen en netwerken.
Nieuwe media kunnen door erfgoedinstellingen worden ingezet bij het delen van erfgoedinformatie met de
sector en het publiek. Daarnaast kunnen zij binnen netwerkbijeenkomsten voor diverse doeleinden worden
ingezet, zoals (online)informatie met elkaar delen en communiceren over behandelde themaonderwerpen.
De media publiceren informatie, en zorgen ervoor dat zowel instellingen, organisaties en het publiek informatie
op verschillende manieren toegankelijk kunnen maken. Hierdoor ontstaat een netwerkproces waarin
informatie en kennis met elkaar worden gedeeld en gezamenlijk toegankelijk worden gemaakt. Om die reden
kunnen nieuwe media als online netwerken functioneren en kunnen erfgoedinstellingen en deelnemers van
netwerken via de media zowel online als offline netwerken.

Naast het gebruik van nieuwe media, kunnen erfgoedinstellingen gebruik maken van de Behoeftepiramide van
social media & personal branding expert John Antonios bij het digitaal toegankelijk maken van
erfgoedinformatie. Met behulp van de piramide wordt duidelijk op welke manier men binnen
erfgoedinstellingen of netwerkbijeenkomsten nieuwe media kan inzetten om erfgoedinformatie digitaal te
ontsluiten en eigen geld te verdienen. Wel dient hierbij met factoren zoals transparantie en bereidheid tot
delen rekening te worden gehouden.

Advies
Wanneer erfgoedinstellingen netwerkbijeenkomsten als hulpmiddel willen inzetten bij het digitaal toegankelijk
maken van erfgoedinformatie en op zoek zijn naar vormen van samenwerking en kennisdeling, dient met de
volgende punten rekening te worden gehouden: verbreed de blik naar buiten, creëer waarde en innoveer
business -en verdienmodellen. Indien met deze aspecten rekening wordt gehouden, kunnen
netwerkbijeenkomsten als waardig hulpmiddel bij het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie
fungeren. Indien dit niet het geval is, kunnen netwerkbijeenkomsten bijdragen aan de informatiebehoefte van
erfgoedprofessionals en mogelijk leiden tot samenwerkingsverbanden met collega’s uit het erfgoedveld, maar
zal hiermee geen positief antwoord op de hoofdvraag van dit onderzoek kunnen worden gegeven.

Blik naar buiten verbreden
Allereerst dienen erfgoedinstellingen de blik naar buiten te verbreden. Menig organisatie is geneigd om de
middelen die binnen de eigen instelling voor handen zijn te raadplegen en hierdoor kosten te besparen.
Hierbij realiseert men zich niet dat niet alle informatie zich binnen de eigen instelling bevindt en deze zich
wellicht bij collega-instellingen of verwante sectoren begeeft. Mede door de bezuinigingen binnen de sector
realiseert men zich meer dan ooit tevoren dat samenwerkingsverbanden binnen en buiten de sector een
oplossing kunnen vormen wanneer het gaat om kostenreducering en op een effectieve manier
organisatiedoelstellingen behalen. Door de blik naar buiten te verbreden en actief op zoek te gaan naar
samenwerkingsvormen, kunnen kosten worden bespaard en (tezamen) geld voor de instelling worden
verdiend. Denk hierbij aan het gemeenschappelijk organiseren van een tentoonstelling die in beiden
instellingen is te bezichtigen en de opbrengsten met elkaar te delen of een studentenavond binnen de
instelling te organiseren die wordt georganiseerd door vrijwilligers.

Waarde creëren
De primaire doelstelling van erfgoedinstellingen heeft betrekking op het fysiek en digitaal toegankelijk maken
van de eigen collectie en haar bijbehorende informatie. Door waarde aan deze content toe te voegen, kan er
aan bezoekers een experience worden meegegeven. Dit kan bijvoorbeeld worden gedaan door de
erfgoedinstelling een bepaalde rol te laten vervullen, zoals de rol van ervaringsmaker. Hierbij biedt de instelling
een ervaring aan (zoals het bekijken van een interactieve tentoonstelling waar men foto’s mag maken en via
een afgesloten netwerk met elkaar kan delen) die voor een bezoeker waarde kan creëren. Door het toevoegen
van waarde aan een instelling en haar objecten, zijn bezoekers geneigd om de website of instelling vaker te
bezoeken en zorgt dit voor positieve mond tot oor reclame.

4



Innoveren business -en verdienmodellen
Business -en verdienmodellen zijn van grote waarde voor erfgoedinstellingen. Door als instelling aan de slag te
gaan met het Business Model Innovatie of het Business Model Canvas van Alex Osterwalder en Yves Pigneur,
kunnen problemen op het gebied van business -en verdienmodellen worden omzeild en kan op zoek worden
gegaan naar effectieve verdienmogelijkheden. De verdienmogelijkheden van erfgoedinstellingen kunnen weer
worden teruggevoerd op het aangaan van samenwerkingsverbanden met bijvoorbeeld partners binnen of
buiten de eigen sector. Een goed voorbeeld hiervan is het samenwerkingsverband tussen het Rijksmuseum
Amsterdam en de HEMA. Door een business model op te stellen, kan een organisatie continu blijven
vernieuwen en meegaan in de ontwikkelingen die ontstaan door een steeds meer digitaal wordende
samenleving en hier middels een samenwerkingsverband met een andere organisatie op inspelen.

5



Summary
This final assessment is the result of a research to the possible value of meetings for networking to digitally
expose heritage information for the audience. Besides that, this research is focused on possibilities, like
cooperating and sharing knowledge, that meetings for networking can offer to the heritage sector. This
research is the final assessment of the Bachelor study ‘Cultural Heritage’ and is about heritage organizations,
which deal with problems in digitally exposing heritage information, and are searching for forms of cooperation
and knowledge shearing. This research is also about the role of meetings for networking in this process.

Exposing digital heritage information had been changing al lot in the past decennia. Various organizations have
been trying hard to digitally expose heritage collections and making audiovisual material available online.
Despite this effort, is not every heritage organization doing this precise enough. Because of this scientists and
users cannot find sources. This leads to the conclusion that the process of digitalizing is not accurate enough.

Heritage is challenging to find new methods of making art and culture profitable and developing new forms of
standardization. In order to realize this, new connections should be made with other sectors, target groups and
communities. Besides this the entrepreneurship should be made more important in heritage.

Starting new cooperation’s and widening the view outside is not happening automatically. A revolutions copes
with research, studying and thinking. The heritage sector has a need for standardization in digitally exposing
heritage information. By exposing digital information like other heritage organizations do, a common goal can
be realized, which is exposing digital heritage content for the public.

Because there is an increasing need for digital heritage information and in what way this information can be
exposed best, more and more organizations focus on cooperating with other heritage organizations. These
cooperation’s are mostly the result of a phenomenon within the sector, which are ‘meetings for networking’.
At these meetings heritage professionals come together to change thoughts about the possible need for
certain heritage information, and in which way they can help.

Heritage organizations search contact with other heritage organizations for digitally exposing heritage
information, and visit meetings for networking and conferences with the aim gathering information about
common troubles. The troubles are about exposing digital heritage information, and the question in which way
this can operated in a clear and efficient way. To answer this question people visit meetings for networking,
where people can meet heritage professionals. People can help each other solving problems.

Driven from individual and organizational means a lot of organizations start a cooperation’s with a colleague
organization or similar sector. In these cooperation’s common goals for exposing digital heritage information
are set and realized. To have a successful and long term cooperation, the common knowledge and expertise
should be totally used. Common goals should be set and conflicts should be avoided and solved as quick as
possible. By making the common use as big as possible, common goals can be realized and long term
cooperation’s can be kept alive.

New (social) media can play an important role in heritage organizations and networks. New media can be used
by heritage organizations in sharing heritage information with the sector and audience. Meetings for
networking can also be used for various goals, like sharing (online) information about important theme’s. The
media publish information and make sure that organizations and the audience can expose this information
with this medium. This establishes a networking process in which information and knowledge can be shared
and exposed together. Because of this new media can make online networks function. Heritage organizations
and networks can network online and offline, because of this media.

6



Besides the use of new media heritage organization can use social media & personal branding expert John
Antonios’ Hierarchy Of Needs in digitally exposing heritage information. With the help of this pyramid it gets
clear in what way people within heritage organizations or meetings of networking can use new media in
digitally exposing heritage information and being profitable. Elements like transparency and the will for sharing
should be taken in mind.

Advice
When heritage organizations want to use meetings for networking for digitally exposing heritage information
and are looking for forms of cooperation and sharing knowledge, the following points have to be kept in mind:
widen the view outside, create value and innovate business and earning models. When these aspects are kept
in mind meetings for networking can be worthy in digitally exposing heritage information. When this is not the
case, meetings for networking can transform information to heritage professionals and possibly lead to
cooperation’s with colleagues of heritage, but this will not give a positive answer to the main question of this
research.

Widen the view outside
At first heritage organizations should widen the view outside. Many organization use forces within the actual
organization and are hoping to save money this way. People do not realize that not all the information can be
found in the organization and that colleagues might have this needed information. Because of cutting in the
costs in the sector people realize more than ever that cooperation’s in and outside of the sector can be a
solution for cutting in the costs and realizing the organizations’ goals. By widening the view outside and looking
for possible cooperation’s, costs can be saved or money can even be made. Think of common exhibitions,
which can be visited in both organizations, so that costs and earnings can be splitted, or organizing a student’s
night in the organization, which is being organized by volunteers.

Creating value
Primary goals of heritage organizations are about physically and digitally exposing the own collection with
additional information. By adding value to this content, audience can be given an experience. For example by
letting the heritage organization fulfill a certain role, like the role of experience maker. The organization offers
experiences (like exhibitions where people are allowed to make pictures, which can be shared in an closed
network), which can generate value for a visitor. By adding value to an organization and the organization’s
objects, visitors are likely to visit the organization’s website more often. This encourages positive mouth to
mouth publicity.

Innovating business and earing models
Business and earning models are of great value for heritage organizations. From these business models had
occurred that the heritage sector has the need for being profitable and a concrete steps plan to accomplish
this. By using the Business Model Innovation Cultural Heritage or the Business Model canvas of Alex
Osterwalder and Yves Pigneur, problems of earning models can be avoid. This makes sure that effective earing
possibilities can be found. The earning possibilities of heritage organizations can be established by
cooperation’s. A good example is the cooperation between the Rijksmuseum Amsterdam and the HEMA. By
setting a business model an organization can continue to improve and keep up with developments that occur,
because of a world that is getting more a more digital, and cope with this or making advantage of this by
establishing cooperation’s and networks.

7



Voorwoord
Voor u ligt een afstudeerscriptie welke het resultaat is van een onderzoek naar de mogelijke waarde van
netwerkbijeenkomsten bij het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie voor publiek.
Daarnaast wordt in deze scriptie onderzoek gedaan naar de mogelijkheden die netwerkbijeenkomsten kunnen
bieden op het gebied van samenwerken en kennisdeling binnen de erfgoedsector.
Deze afstudeerscriptie is geschreven ter afronding van de Bachelor Cultureel Erfgoed aan de Reinwardt
Academie in Amsterdam.

Mijn interesse in het onderwerp ‘netwerken binnen de erfgoedsector’ is ontstaan tijdens mijn stageperiode bij
If then is now (voorheen Plaatsen van Betekenis) in het derde studiejaar. If then is now is een erfgoedinitiatief
dat een crossmediaal platform voor cultuurtoeristen wil ontwikkelen en hierbij netwerkbijeenkomsten inzet
om deelnemers (erfgoedprofessionals) te bevragen over hun ervaringen met digitale erfgoedprojecten en hun
visie op het door If then is now nog te ontwikkelen erfgoedplatform. Door netwerkbijeenkomsten als
hulpmiddel bij het digitaliseren van erfgoedinformatie in te zetten, hoopt If then is now met
erfgoedprofessionals helder te krijgen op welke manier het platform een waardevolle bijdrage kan leveren aan
het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie.

Tijdens mijn stageperiode merkte ik dat de initiatiefnemers van If then is now bij het ontsluiten van
erfgoedinformatie met diverse obstakels te maken kregen. Knelpunten als tijdgebrek, kennis van nieuwe media
en de vraag op welke manier geld aan het concept kon worden verdiend, speelden hierbij een belangrijke rol.
Daarnaast ontstond binnen de erfgoedsector een toenemende vraag naar samenwerking en de behoefte om
eigen geld te verdienen als gevolg van de bezuinigingen binnen de sector. Deze punten vormden voor mij een
extra impuls om na te de denken over (potentiële) samenwerkingsvormen en de rol van netwerken binnen de
erfgoedsector.

Tijdens het afstudeeronderzoek heb ik verschillende erfgoedprofessionals gesproken die een bijdrage aan de
totstandkoming van deze scriptie hebben geleverd. Hun kennis, expertise en enthousiasme hebben een
belangrijke bijdrage geleverd aan dit onderzoek en mij geholpen bij het vormen van een globaal beeld over
netwerken en samenwerken binnen de erfgoedsector. Graag wil ik van deze gelegenheid gebruik maken en de
volgende mensen bedanken voor hun bijdrage aan dit onderzoek.

Frans Hoving -Erfgoed Nederland
Hella Hollander -Coördinator e-depot Nederlandse Archeologie
Marjelle van Hoorn -Projectmanager Vereniging van samenwerkende centra en musea in wetenschap en
techniek (VSC)
Menno Heling -Mede-initiatiefnemer If then is now
Monica Lechner –Medewerker kwaliteitszorg Stichting Digitaal Erfgoed Nederland
Nikki Timmermans -Adviseur Stichting Nederland Kennisland
Nynke Coenraads -Medewerker If then is now
Robert Gillesse –Senior medewerker kwaliteitszorg Stichting Digitaal Erfgoed Nederland
Theo Meereboer -Oprichter Erfgoed 2.0

Daarnaast wil ik mijn scriptiebegeleidster Simone Stoltz bedanken. Zij heeft mij gedurende het proces geholpen
een juiste structuur aan te brengen in deze scriptie en heeft met haar advies en expertise een belangrijke
bijdrage geleverd aan dit onderzoek.

Tot slot wil ik een ieder die op enige wijze een bijdrage heeft geleverd bij het schrijven van deze scriptie
vriendelijk bedanken.

Sylvana Bol, Warmond 2012

8



Inhoudsopgave
Inleiding................................................................................................................................................................. 13

Methode en verantwoording ................................................................................................................................ 14

Situatieschets ........................................................................................................................................................ 17

1. Erfgoedinitiatieven ....................................................................................................................................... 20

1.1 If then is now .............................................................................................................................................. 21

1.1.1 Organisatie .......................................................................................................................................... 21

1.1.2 Doelgroepen ........................................................................................................................................ 21

1.1.3 Digitaal erfgoedproject ........................................................................................................................ 21

1.1.4. Omgang met netwerkbijeenkomsten ................................................................................................. 22

1.2 Stichting Nederland Kennisland .................................................................................................................. 24

1.2.1 Organisatie .......................................................................................................................................... 24

1.2.2 Doelgroepen ........................................................................................................................................ 24

1.2.3 Digitaal erfgoedproject ........................................................................................................................ 25

1.2.4 Omgang met netwerkbijeenkomsten .................................................................................................. 26

1.3 Stichting DEN .............................................................................................................................................. 27

1.3.1 Organisatie .......................................................................................................................................... 27

1.3.2 Doelgroepen ........................................................................................................................................ 27

1.3.3 Digitaal project .................................................................................................................................... 28

1.3.4 Omgang met netwerkbijeenkomsten .................................................................................................. 28

1.4 Afsluiting ......................................................................................................................................................... 29

2. Strategische allianties en samenwerkingsverbanden ....................................................................................... 30

2.1 Samenwerking en digitalisatie binnen de erfgoedsector ........................................................................... 30

2.1.1 Samenwerking ..................................................................................................................................... 30

2.1.2 Digitaliseren erfgoedmateriaal ............................................................................................................ 31

2.2 Redenen voor samenwerking ..................................................................................................................... 31

2.3 Samenwerkingsvormen .............................................................................................................................. 33

9



2.3.1 Detachering ......................................................................................................................................... 33

2.3.2 Uitbesteding ........................................................................................................................................ 33

2.3.3 Co-makership ...................................................................................................................................... 34

2.3.4 Partnership .......................................................................................................................................... 34

2.3.5 Fusie of overname ............................................................................................................................... 35

2.3.6 Netwerken ........................................................................................................................................... 35

2.4 Samenwerkingsvorm selecteren................................................................................................................. 36

2.5 Samenwerkingsverbanden in erfgoedsector .............................................................................................. 38

2.5.1 Archieven ............................................................................................................................................. 38

2.5.2 Audiovisuele archieven ....................................................................................................................... 39

2.5.3 Musea .................................................................................................................................................. 40

2.5.4 Bibliotheken ........................................................................................................................................ 42

2.5.5 Archeologie.......................................................................................................................................... 42

2.6 Erfgoedinitiatieven nader verklaard ........................................................................................................... 43

2.6.1 If then is now ....................................................................................................................................... 43

2.6.2 Digitaal Erfgoed Nederland ................................................................................................................. 47

2.6.3 Kennisland ........................................................................................................................................... 49

2.7 Succesvol samenwerken ............................................................................................................................. 52

2.8 Afsluiting ..................................................................................................................................................... 52

3. Nieuwe media ................................................................................................................................................... 53

3.1 Omschrijving en kenmerken nieuwe media ............................................................................................... 53

3.1.1 Ontstaansgeschiedenis nieuwe media ................................................................................................ 53

3.1.2 Kenmerken nieuwe media................................................................................................................... 54

3.2 Nieuwe sociale media ................................................................................................................................. 55

3.2.1 Weblog ................................................................................................................................................ 55

3.2.2 Microblog ............................................................................................................................................ 56

3.2.3 Sociale netwerken ............................................................................................................................... 57

3.2.4 User generated content ...................................................................................................................... 57
10



3.3 Aspecten nieuwe media ............................................................................................................................. 58

3.3.1 Voordelen nieuwe media .................................................................................................................... 58

3.3.2 Nadelen nieuwe media ........................................................................................................................ 59

3.4 Behoeftemodellen binnen erfgoedinstellingen .......................................................................................... 59

3.4.1 Behoeften Maslow .............................................................................................................................. 59

3.4.2 Behoeften Antonius ............................................................................................................................. 60

3.4.3 Voorwaarden sociale media ................................................................................................................ 61

3.5 Afsluiting ..................................................................................................................................................... 62

4. Verdienmodellen ............................................................................................................................................... 63

4.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 63

4.1.1 Toegang en waardecreatie .................................................................................................................. 64

4.1.2 Toegang tot erfgoedvormen ............................................................................................................... 64

4.2 Belang van business modellen .................................................................................................................... 65

4.2.1 Sectoraal belang .................................................................................................................................. 66

4.2.2 Oplossingsrichting ............................................................................................................................... 66

4.3 Business Model Innovatie Cultureel Erfgoed .............................................................................................. 67

4.3.1 Aanleiding ............................................................................................................................................ 67

4.3.2 Stappenplan Business Model Innovatie Cultureel Erfgoed ................................................................. 67

4.4 Business Model Canvas Osterwalder en Pigneur ........................................................................................ 69

4.4.1 Omschrijving ........................................................................................................................................ 69

4.4.2 Business Model Canvas ....................................................................................................................... 69

4.4.3 Toelichting canvasmodel .................................................................................................................... 71

4.5 Betaling voor erfgoedactiviteiten ............................................................................................................... 71

4.5.1 Betalende en niet-betalende klant ...................................................................................................... 72

4.5.2 Type klanten ........................................................................................................................................ 72

4.6 Erfgoedinstellingen en verdienmodellen .................................................................................................... 72

4.7 Afsluiting ..................................................................................................................................................... 75

Conclusie ............................................................................................................................................................... 76
11



Geraadpleegde bronnen en literatuur .................................................................................................................. 79

Bijlagen .................................................................................................................................................................. 84

A. Interview Nikki Timmermans, adviseur Stichting Nederland Kennisland .................................................... 85

B. Interview met Nynke Coenraads en Menno Heling, if then is now .............................................................. 88

C. Interview Theo Meereboer, oprichter Erfgoed 2.0 ...................................................................................... 91

D. Interview met Hella Hollander, coördinator e-depot Nederlandse Archeologie ......................................... 93

E. Interview met Marjelle van Hoorn, projectmanager VSC ............................................................................ 94

F. Vragenlijst enquête Locatie+Belevenis bijeenkomsten ................................................................................ 96

G. Enquêteresultaten ...................................................................................................................................... 101

H. Stroomschema Cultuurnetwerk ................................................................................................................. 104

12



Inleiding
De afgelopen jaren is het internet een waardevol middel gebleken om erfgoedbronnen digitaal te ontsluiten en
voor publiek beschikbaar te maken. Met behulp van dit medium kunnen gebruikers die interesse hebben in
erfgoed op een eenvoudige manier informatie raadplegen, zonder hiervoor een instelling te hoeven bezoeken.
Ondanks de vele mogelijkheden die internet biedt om erfgoedinformatie toegankelijk te maken, hebben veel
erfgoedinstellingen problemen met de ontsluiting hiervan. De problemen zijn veelal terug te voeren op het
gebrek aan financiële middelen en het gebrek aan kennis en expertise binnen de eigen organisatie. Hierdoor
zijn veel erfgoedinstellingen op verschillende manieren gaan digitaliseren en is het voor gebruikers lastig om
1
bronnen te doorzoeken.

Om tegemoet te komen aan de wensen van de gebruikers, besluiten steeds meer instellingen over te gaan tot
samenwerking. Door samenwerkingsverbanden met collega-instellingen en verwante sectoren aan te gaan,
kunnen kosten worden gereduceerd en heeft men meer kennis en expertise binnen bereik dan binnen de eigen
organisatie. Bovendien kunnen door samenwerking de grenzen tussen collecties en instellingen (virtueel)
worden overschreden en kan men niet alleen het publiek, maar ook elkaar toegang bieden tot
2
erfgoedcontent.

Dit onderzoek gaat uit van erfgoedinstellingen die kampen met problemen ten aanzien van het digitaal
toegankelijk maken van erfgoedinformatie en hierbij op zoek zijn naar vormen van samenwerking en
kennisdeling. Er is onderzocht op welke manier netwerkbijeenkomsten binnen de erfgoedsector een sleutelrol
in dit proces kunnen vervullen. Om hierop een antwoord te kunnen krijgen, is gekozen voor de
volgende hoofdvraag:

Welke mogelijkheden bieden netwerkbijeenkomsten de erfgoedsector
bij het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie?

1 Hermans, R., Taekema, J. Digitale samenwerking; een handleiding voor erfgoedinstellingen (Den Haag 2005) 3-4
2 Ibidem
13



Methode en verantwoording
Hoofd- en deelvragen
In deze afstudeerscriptie is onderzoek gedaan naar de rol van netwerkbijeenkomsten bij het digitaal
toegankelijk maken van erfgoedinformatie. Daarnaast is onderzocht welke vormen van samenwerking er op
digitaal gebied tussen erfgoedinstellingen zijn en op welke manier men binnen netwerkbijeenkomsten met
samenwerken en kennisdeling omgaat. Ook is gekeken naar de manier waarop erfgoedinstellingen online
informatie met elkaar en met het publiek kunnen delen door middel van nieuwe media en is belicht op welke
manier nieuwe media binnen netwerkbijeenkomsten (kunnen) worden ingezet. Tot slot is ingegaan op de
business modellen die zijn ontstaan vanuit netwerkbijeenkomsten en de rol van waardecreatie hierin. Een
erfgoedorganisatie zal immers waarde aan een product of dienst moeten toevoegen om hogere
bezoekersaantallen op het digitale platform te krijgen.

Om deze informatie helder te krijgen, is gekozen voor de volgende deelvragen:
o Welke erfgoedinitiatieven ten aanzien van netwerkbijeenkomsten zijn er tot op heden in praktijk
gebracht?
o Welke strategische allianties en samenwerkingsverbanden zijn er op dit moment tussen
erfgoedorganisaties?
o Welke rol spelen nieuwe media in de netwerkbijeenkomsten?
o Welke verdienmodellen ontstaan er uit netwerkbijeenkomsten?

In eerste instantie was dit onderzoek uit vijf deelvragen opgebouwd, maar dit aantal is in een later stadium tot
vier deelvragen gereduceerd. Oorspronkelijk zou de derde deelvraag van dit onderzoek gaan over de mogelijke
samenwerkingspartners van netwerkbijeenkomsten, maar deze vraag had veel overlappingen met deelvraag 2.
Daarom is besloten om de deelvragen samen te voegen en te kiezen voor de volgende formulering:
Welke strategische allianties en samenwerkingsverbanden zijn er op dit moment tussen erfgoedorganisaties?

Het eerste hoofdstuk van dit onderzoek schetst een globaal beeld van de belangrijkste erfgoedinitiatieven op
het gebied van netwerkbijeenkomsten. Daarnaast behandelt dit hoofdstuk de digitale erfgoedprojecten
waarmee de organisaties actief zijn en wordt ingegaan op hun omgang met netwerkbijeenkomsten.

Het tweede hoofdstuk gaat in op de samenwerkingsverbanden binnen de erfgoedsector. In het eerste deel van
het hoofdstuk zijn diverse vormen van samenwerking behandeld en is uiteengezet op welke manier
erfgoedinstellingen de geboden informatie kunnen gebruiken om een geschikte vorm van samenwerking te
kiezen. Het tweede deel van het hoofdstuk gaat in op verschillende praktijkvoorbeelden binnen de
erfgoedsector ten aanzien van samenwerking. Hierin wordt uitgelegd welke argumenten men voor
samenwerking heeft en wat hun belangen hierbij zijn. De samenwerkingsverbanden zijn op sectoraal niveau
onderscheiden. Daarnaast is een omschrijving gegeven van de erfgoedinitiatieven uit hoofdstuk 1 en is
ingegaan op hun motieven voor samenwerking en op welke manier zij hier binnen netwerkbijeenkomsten mee
omgaan.

Hoofdstuk 3 heeft betrekking op nieuwe media en de manieren waarop zij door erfgoedinstellingen kan
worden ingezet bij het delen van erfgoedinformatie met de sector en het publiek. Daarnaast behandelt het
hoofdstuk voor welke doeleinden nieuwe media binnen netwerkbijeenkomsten kunnen worden gebruikt en op
welke manier zij door erfgoedinstellingen kunnen worden ingezet om online informatie met elkaar te delen en
met elkaar te communiceren.

Het vierde hoofdstuk van dit onderzoek belicht de business modellen die vanuit netwerkbijeenkomsten zijn
ontstaan. Ook is uiteengezet op welke manier men waarde aan een product of dienst kan toevoegen, zodat
gebruikers online erfgoedinformatie kunnen consumeren en er voor erfgoedinstellingen een
verdienmogelijkheid ontstaat. Om waarde aan een product of dienst toe te kunnen voegen, bespreekt men
binnen netwerkbijeenkomsten de mogelijkheden op dit gebied.

14



Uit de vier deelvragen is een hoofdvraag ontstaan. Deze hoofdvraag luidt:
Welke mogelijkheden bieden netwerkbijeenkomsten de erfgoedsector bij het digitaal toegankelijk maken van
erfgoedinformatie?

Met de hoofdvraag is een antwoord verkregen op de mogelijkheden van netwerkbijeenkomsten ten aanzien
van het toegankelijk maken van erfgoedinformatie op digitaal gebied. De mogelijkheden beperken zich tot het
toegankelijk maken van erfgoedinformatie en de rol van erfgoedprofessionals en verwante partijen en sectoren
hierin op het gebied van samenwerken en kennis uitwisselen.

Literatuur
Voor dit afstudeeronderzoek is gebruik gemaakt van literatuur, afkomstig uit de Universiteitsbibliotheken van
Amsterdam en Leiden, de Openbare Bibliotheek Amsterdam en de bibliotheken van de faculteiten van de
Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Daarnaast hebben de publicaties van Stichting DEN, Stichting
Nederland Kennisland en het Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed (FARO) een belangrijke bijdrage aan dit
onderzoek geleverd. De literatuur is geselecteerd op basis van de connectie met de hoofd -en deelvragen van
dit onderzoek en is met behulp van databases en catalogi in bibliotheken en op internet gevonden.

Het onderzoek is zowel kwalitatief als kwantitatief van aard. Enerzijds is op zoek gegaan naar relevante
literatuur en publicaties die zijn geschreven door erfgoedprofessionals. Anderzijds is gebruik gemaakt van een
enquête onder de deelnemers van de netwerkbijeenkomsten van erfgoedorganisatie If then is now, waarvan
vier bijeenkomsten zijn bijgewoond. Tot slot zijn er interviews met verschillende erfgoeddeskundigen
afgenomen.

In het eerste hoofdstuk van dit onderzoek nemen de erfgoedinitiatieven op het gebied van
netwerkbijeenkomsten een centrale rol in. Daarnaast wordt omschreven op welke manier men met netwerken
omgaat en met welke digitale erfgoedprojecten zij actief zijn. Dit hoofdstuk dient als globale inleiding op de
rest van het onderzoek en is met behulp van interviews, online publicaties over netwerken en aanvullende
website-informatie van de initiatieven uiteengezet.

Het tweede hoofdstuk heeft betrekking op de verschillende vormen van samenwerking. Om de bijbehorende
deelvraag van dit hoofdstuk te kunnen beantwoorden, is veel informatie uit marketingliteratuur gehaald en
gebruik gemaakt van literatuur over samenwerken en netwerken van organisatieadviesbureau Twynstra
Gudde. Omdat deze informatie gericht is op de marketingsector, is in dit onderzoek veel informatie vertaald
naar de erfgoedsector en gebruik gemaakt van publicaties van Stichting Digitaal Erfgoed Nederland (DEN)
waarin wel de koppeling met erfgoed wordt gemaakt.

In hoofdstuk 3 staan de nieuwe media centraal. Hierover is zowel op nationaal als internationaal niveau veel
gepubliceerd. Met name in de Verenigde Staten is men op het gebied van nieuwe media actief en worden
diverse modellen vertaald naar de economische en culturele sector. De informatie die in hoofdstuk 3 is
behandeld, is onder andere afkomstig van auteur Erwin Blom (2009) Handboek communities;de kracht van
sociale netwerken en de figuren en modellen zijn via internet gevonden op marketingwebsites en in dit
onderzoek vertaald naar de erfgoedsector. Doordat de figuren betrekking hebben op zowel nieuwe media als
netwerken vormen zij een waardevolle aanvulling op het hoofdstuk.

In het laatste hoofdstuk van dit onderzoek staan de verdienmogelijkheden van netwerkbijeenkomsten centraal.
Om hier een antwoord op te kunnen geven, is gebruik gemaakt van literatuur die voornamelijk uit
netwerkbijeenkomsten binnen de erfgoedsector is voortgekomen, zoals de publicatie van Stichting DEN,
Stichting Nederland Kennisland en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (2009) Business Model
Innovatie Cultureel Erfgoed en literatuur over waardecreatie. Tot slot is gebruik gemaakt van interviews met
organisatoren en deelnemers van de netwerkbijeenkomsten.

15



Interviews
Voor dit afstudeeronderzoek zijn verschillende erfgoedprofessionals geïnterviewd. Een overzicht van de namen
van deze personen is te vinden in de bronnenlijst. De interviews met de erfgoedprofessionals zijn opgenomen
in de bijlagen A tot E. De verantwoording van de keuze om deze personen te interviewen is op de volgende
factoren gebaseerd: ten eerste moest men kennis hebben van het begrip netwerkbijeenkomsten en hier als
deelnemer en/of organisator actief binnen de erfgoedsector mee zijn. Daarnaast was het van belang dat de
persoon in kwestie hier informatie over kon verschaffen die voor dit onderzoek kon worden gebruikt. Veel
organisaties zijn immers terughoudend op het gebied van informatie over het eigen erfgoedinitiatief of de
instelling prijsgeven en dit zou het onderzoek niet ten goede komen.
Ook was het van belang dat men kennis had van de opbouw van de erfgoedsector en de verschillende
samenwerkingsverbanden. De input die via erfgoedprofessionals is verkregen, heeft hierdoor een goede
aanvulling op dit onderzoek gevormd.

De eerste gesprekken die voor de scriptie zijn gevoerd, waren met de organisatoren van de drie belangrijkste
netwerkbijeenkomsten op het gebied van erfgoed. Deze netwerken worden in hoofdstuk 1 van dit onderzoek
besproken. Via de bevraagden ontstond er een globaal beeld van netwerkbijeenkomsten en de behoefte aan
samenwerking vanuit de organisatoren en deelnemers. De personen die hiervoor zijn geïnterviewd, zijn Menno
Heling en Nynke Coenraads van erfgoedinitiatief If then is now, Nikki Timmermans van Stichting Nederland
Kennisland en via de e-mail is er gecorrespondeerd met Monica Lechner en Robert Gillesse van Stichting DEN.
Deze personen hebben geholpen om inzicht te verkrijgen in de problematiek rondom het toegankelijk maken
van erfgoedinformatie en het belang van netwerken hierin.

Na de gesprekken met de netwerkorganisatoren zijn een aantal personen geïnterviewd die informatie hebben
gegeven over de opzet van netwerkbijeenkomsten en de rol van deelnemers in dit proces.
Theo Meereboer, oprichter van Erfgoed 2.0 en Marjelle van Hoorn van de Vereniging van samenwerkende
centra en musea in wetenschap en techniek (VSC) zijn benaderd voor een interview waarin zij hebben verteld
over netwerken en samenwerking vanuit de rol als organisator en deelnemer. Daarnaast heeft Theo
Meereboer mij geïnformeerd over de verdienmodellen die vanuit netwerkbijeenkomsten zijn ontstaan en op
welk manier organisaties hier een bijdrage aan kunnen leveren.

Op het gebied van samenwerken en kennisdelen binnen de erfgoedsector, is het van belang om ook
instellingen in dit onderzoek te betrekken die zich binnen de erfgoedsector begeven, maar bijvoorbeeld op het
gebied van audiovisuele media of archeologie actief zijn. Ook moest achterhaald worden of er overeenkomsten
en verschillen op het gebied van het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie zijn, en of men binnen
de erfgoedsector met elkaar kan samenwerken en van elkaars ervaring kan leren.
Om hier een antwoord op te kunnen krijgen, heb ik Hella Hollander, coördinator e-depot Nederlandse
Archeologie en coördinator van het CARARE project in samenwerking met digitale erfgoedbibliotheek
Europeana, bevraagd over de samenwerking tussen erfgoedinstellingen op sectoraal niveau.

16



Situatieschets
De afgelopen decennia is het toegankelijk maken van digitale erfgoedinformatie voor publiek aan verandering
onderhevig geweest. Diverse instellingen spanden zich in om erfgoedcollecties voor gebruikers digitaal te
ontsluiten en audiovisueel materiaal online beschikbaar te maken. Ondanks dit gegeven wordt het proces dat
aan het digitaal beschikbaar maken van erfgoedinformatie vooraf gaat, niet door elke instelling even
nauwkeurig uitgevoerd. Het gevolg hiervan is dat wetenschappers en andere gebruikers bronnen niet kunnen
vinden of doorzoeken, waaruit valt af te leiden dat het digitaliseringsproces in de erfgoedsector nog niet op
3
orde is.

Naar aanleiding van de ontwikkelingen rondom het digitaliseringsproces in de erfgoedsector, schreef Karel
Berkhout het artikel Het digitale drama (NRC 10 sep. 2011). Het artikel werpt een kritische blik op de huidige
stand van zaken in het digitaliseringsproces van historische boeken, tijdschriften en archieven in de
Nederlandse erfgoedsector. Volgens Berkhout maken erfgoedinstellingen hun materiaal via digitale platforms
voor publiek openbaar, maar denken zij nog onvoldoende na over de vraag voor welke gebruikers zij content
4
ontsluiten en op welke manier de erfgoedinformatie door gebruikers optimaal kan worden geconsumeerd.

In Het digitale drama geven erfgoedprofessionals hun mening over, en hun visie op de huidige gang van zaken
rondom het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie voor publiek. Volgens Astrid Verheusen, hoofd
innovatieve projecten van de Koninklijke Bibliotheek, worden gebruikers door erfgoedinstellingen te weinig
betrokken. Ook zegt zij dat er met een andere gebruikersgroep van erfgoedinformatie, namelijk
wetenschappers, te weinig wordt gepraat over hun digitale informatiebehoeften, terwijl dit juist hard nodig is.
De Koninklijke Bibliotheek is samen met de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren de grootste
5
speler op het gebied van het digitaliseren van erfgoedinformatie.

Erfgoedinstellingen gaan bij het digitaal ontsluiten van erfgoedinformatie op verschillende manieren te werk en
praten nauwelijks met haar publiek over hun digitale informatiebehoeften op het gebied van erfgoed.
Daarnaast kampt de erfgoedsector ten aanzien van het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie met
twee andere problemen. Deze problemen kunnen het beste worden omschreven als het gebrek aan kwaliteit
van computers op het gebied van tekstherkenning en financiële nood.

Gebrek aan tekstherkenning
Bij het gebrek aan kwaliteit van computers op het gebied van tekstherkenning kampt de erfgoedsector met
twee problemen. Het eerste probleem heeft betrekking op het softwareprogramma Optical Character
Recognition, oftewel OCR. OCR is een transformatieproces waarbij een tekstafbeelding in een bewerkbare tekst
6
wordt veranderd. Hierdoor wordt het voor gebruikers mogelijk om teksten te bewerken en te doorzoeken.
Doordat de computer moeite heeft met het herkennen van woorden in oude spelling, worden sommige
woorden niet correct omgevormd en zijn organisaties genoodzaakt teksten te laten her corrigeren in Azië.
7
Aziatische landen worden beschouwd als pioniers op het gebied van Optical Character Recognition.

Een ander probleem op het gebied van tekstherkenning is metadata. Dit komt doordat bij oude auteursnamen
de spelling niet vastligt. Volgens Wijnand Mijnhardt (2011), Hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit van
Utrecht, valt dit probleem als volgt te verklaren:
“En wij kennen nog maar één Jean-Jacques Rousseau, maar in de 18de eeuw had je wel meer Franse auteurs
8
met die naam. Het is soms bij een geschrift even zoeken of je dé Rousseau voor je hebt.”

3 http://www.den.nl/blog/bericht/3228 (geraadpleegd 05-03-2012)
4 Berkhout, K. Het digitale drama, NRC Handelsblad, 10 september 2011
5 Ibidem
6 Stichting DEN, De digitale feiten (Den Haag 2009) 54
8 Ibidem
17



Financiële nood
De slechte kwaliteit van het digitale erfgoedmateriaal kan niet alleen worden verweten aan
softwareprogramma’s en metadata. De oorsprong van de nalatigheid van erfgoedinstellingen bij het digitaal
toegankelijk maken van erfgoedinformatie zit voornamelijk in de hoge kosten. Wanneer men een object wil
9
digitaliseren kost dit een instelling 18 uur per week en 762,21 euro aan personeelskosten.
Door bezuinigingen in de erfgoedsector kiezen veel instellingen ervoor om slechts een deel van de collectie te
digitaliseren. Mede hierdoor zijn veel erfgoedinstellingen niet in staat om aan de publieksvraag naar digitale
erfgoedinformatie te voldoen.

Een andere verklaring voor het feit dat digitale erfgoedinformatie tot op heden niet optimaal wordt ontsloten,
10
is de manier waarop het digitaliseringsproces ongeveer 20 jaar geleden is begonnen. Astrid Verheusen (2011)
zegt hierover:

Archieven en musea wilden hun topstukken tonen en gebruikten hun website als de boetiek van de mooiste
spullen. De nadruk lag op de mooie plaatjes. Pas laat in de jaren negentig kwam de ommezwaai naar tekst. We
11
waren de eersten en moesten zelf uitvinden hoe het moest.

Marco de Niet (2011), directeur van Digitaal Erfgoed Nederland, haakt hierop in:

De pioniers gingen daarbij voort op een bekende maar doodlopende weg. Instellingen zijn vaak al te vroeg
begonnen met digitaliseren voor het tijdperk van het World Wide Web. Zij werken nog steeds met de verouderde
12
ICT. Daarbij koppelen ze de ene database aan de andere; dat is wat anders dan het web gebruiken.

Door slecht werkende softwaresystemen, metadata, te hoge digitaliseringskosten en het gebrek aan een
overkoepelende handleiding op het gebied van erfgoedcontent digitaal ontsluiten, zijn veel instellingen allen
op een eigen manier gaan digitaliseren. In een brief aan de Tweede Kamer sprak toenmalig staatssecretaris Van
der Ploeg (2002) dan ook van:

Sterk monolithische systemen en een versnippering van projecten waarmee een aanzienlijke verspilling van
energie en geld dreigt. Het leidt er toe dat gedigitaliseerde erfgoedbronnen maar zelden hun potentieel in
13
cultureel, sociaal of economisch opzicht ten volle kunnen realiseren.

Om het digitaliseringsprobleem te kunnen ondervangen, probeert Stichting DEN erfgoedinstellingen te
adviseren over het belang van een gemeenschappelijke standaardisering van erfgoedinformatie. De organisatie
laat zien op welke manier erfgoedinstellingen hun informatie het beste kunnen digitaliseren, maar dwingt dit
niet af. Door standaarden op het gebied van digitalisering aan te bieden, tracht DEN een verandering in het
digitaliseringsproces aan te brengen. Het nadeel van dit initiatief is dat instellingen niet verplicht zijn deze
14
handvatten aan te grijpen, waardoor men in de sector nog steeds op verschillende manieren digitaliseert.

De erfgoedsector staat momenteel voor de uitdaging om nieuwe methodes te vinden om een financieel
draagvlak voor kunst en cultuur te realiseren en wellicht gemeenschappelijke vormen van standaardisering te
ontwikkelen. Om dit te kunnen bewerkstelligen, moeten er nieuwe verbindingen worden aangegaan met
andere maatschappelijke sectoren, nieuwe doelgroepen en gemeenschappen. Daarnaast zal het
ondernemerschap in de sector moeten worden vergroot.

Het aangaan van nieuwe samenwerkingsverbanden en het verbreden van de blik naar buiten gebeurt niet
vanzelf. Vernieuwing gaat samen met onderzoeken, bestuderen en bezinnen. De erfgoedsector heeft behoefte
aan standaardisering op het gebied van het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie. Door op
dezelfde manier als collega-instellingen en verwante erfgoedorganisaties content digitaal te ontsluiten, kan een

9 Gillisse, R., e.a. Handleiding Rekenmodel Digitaliseringskosten (Den Haag 2010) 7
11 Ibidem
12 Ibidem
13 http://www.europa-nu.nl/id/vi3akj8s57qg/brief_staatssecretaris_over_de (geraadpleegd 14-03-2012)
14 Correspondentie met Monica Lechner, medewerker kwaliteitszorg Stichting DEN
18



gemeenschappelijk doel worden gerealiseerd, namelijk het digitaal beschikbaar maken van erfgoedinformatie
voor gebruikers. Maar op welke manier kan dit gemeenschappelijke doel worden gerealiseerd en denken
instellingen eigen geld te verdienen nu de kosten voor digitaliseringswerkzaamheden amper zijn op te
brengen? Kunnen samenwerking en kennisdeling in de erfgoedsector en wellicht hierbuiten, een rol in dit
proces spelen? En tot slot: kunnen netwerkbijeenkomsten een bijdrage leveren aan deze potentiële
samenwerkingsverbanden?

19



1. Erfgoedinitiatieven
In dit hoofdstuk is omschreven welke initiatieven er momenteel op het gebied van netwerkbijeenkomsten zijn en
op welke manier zij in de praktijk worden gebracht. De initiatieven zijn op basis van hun doelgroep, digitale
erfgoedproject en omgang met netwerkbijeenkomsten onderzocht. Daarnaast geeft dit hoofdstuk een globale
omschrijving van het begrip netwerkbijeenkomsten en is onderzocht met welk doel erfgoedprofessionals de
bijeenkomsten van de belangrijkste spelers ten aanzien van netwerkbijeenkomsten, namelijk If then is now,
Stichting Nederland Kennisland, Stichting DEN en Innovators Netwerk Erfgoedsector (INE), bezoeken.
Ter afsluiting is een eigen visie op de bijbehorende deelvraag van dit hoofdstuk gegeven. Deze deelvraag luidt
als volgt: Welke erfgoedinitiatieven ten aanzien van netwerkbijeenkomsten zijn er tot op heden in praktijk
gebracht?

De afgelopen jaren is het digitaliseringsproces rondom erfgoed in een stroomversnelling gekomen. Diverse
erfgoedinstellingen spanden zich in om collecties voor gebruikers digitaal te ontsluiten en de objecten binnen
de instellingen door bezoekers virtueel te laten bekijken en beleven. Dit, door elementen als tekstmateriaal,
beeld en voorwerpen met elkaar te combineren, waardoor de bezoeker een waardevolle en informatieve
experience kon worden meegegeven.

Ondanks de handelingen vanuit de erfgoedsector, hebben deze processen tot op heden niet structureel tot een
groter publieksbereik binnen de culturele instellingen geleid en bleven vernieuwende publiekstoepassingen op
veel museale websites uit. Niet-museale instellingen, waaronder digitale erfgoedbibliotheek Europeana en de
website Google Books, brachten met behulp van erfgoedprofessionals erfgoedinformatie naar buiten, maar
kregen bij de ontsluiting hiervan te maken met een gebrek aan een overkoepelende standaard, waardoor de
instellingen allen op een verschillende manier informatie toegankelijk zijn gaan maken. Dit kwam het
digitaliseringsproces niet ten goede.

Doordat er in de erfgoedsector een toenemende vraag naar digitale erfgoedinformatie is ontstaan en op welke
manier deze het beste voor publiek toegankelijk kan worden gemaakt, richten steeds meer organisaties zich op
samenwerkingsverbanden met andere erfgoedinstellingen. Deze samenwerkingsverbanden zijn veelal het
resultaat van een opkomend fenomeen binnen de sector, namelijk ‘netwerkbijeenkomsten’. Op deze
bijeenkomsten komen erfgoedspecialisten en medewerkers van erfgoedorganisaties bijeen om met elkaar van
gedachten te wisselen over onder andere aan welke (digitale) erfgoedinformatie in de sector momenteel
behoefte is en op welke manier zij hier een bijdrage aan kunnen leveren.

Netwerkbijeenkomsten
Het begrip netwerkbijeenkomsten omvat het bijeen zijn van een (kleine) groep mensen, veelal werkzaam in
dezelfde sector, die op een informele manier met medewerkers van collega-instellingen of geïnteresseerden
van kennis en gedachten kunnen wisselen. Op een netwerkbijeenkomst is men in de gelegenheid om contacten
uit te wisselen, expertise over beroepsvraagstukken te delen en sociale contacten uit te bouwen en te
onderhouden. Het verzamelen en beheren van contacten kan van belang zijn bij het realiseren van doelen met
15
betrekking tot de beroepssector waarin men werkzaam is of het interessegebied van een deelnemer.

15 Tol, R. Het netwerkboek (z. pl. 2002) 20-22
20



1.1 If then is now
In paragraaf 1.1 is een overzicht gegeven van het initiatief op het gebied van netwerkbijeenkomsten van If then
is now. De paragraaf geeft een omschrijving van de organisatie, de doelgroep, digitaal erfgoedproject en de
manier waarop men netwerkbijeenkomsten inzet voor dit project.

1.1.1 Organisatie
If then is now is een erfgoedinitiatief van Menno Heling (Buro Menno Heling) en Pieter de Nijs (Etant Donnes),
en is sinds 2010 in samenwerking met het Amsterdam Museum in ontwikkeling. If then is now wil een digitale
databank en bijbehorend web platform voor erfgoedpromotie ontwikkelen, waarvoor de content met de hulp
van erfgoedprofessionals, amateur-experts op het gebied van erfgoed en toerisme en cultuurliefhebbers wordt
verzameld. Door middel van user generated content leveren professionele en niet-professionele gebruikers een
inhoudelijke bijdrage aan het digitale platform van de organisatie.
If then is now wil met het digitale platform enerzijds mogelijk maken dat erfgoedinstellingen gedigitaliseerde
bronnen via een erfgoednetwerk en in bredere context kunnen ontsluiten. Via dit erfgoedinitiatief kunnen
erfgoedbronnen ook worden verbonden aan een andere sector, namelijk het toerisme.
Anderzijds wil de organisatie meer samenhang voor erfgoedpubliek aanbrengen in het aanbod en de
herkenbaarheid van erfgoedinformatie. De organisatie wil dit bewerkstelligen, door gebruikers via het virtuele
platform een weg te wijzen naar objecten in archieven en museale collecties, en deze verbinden aan bestaande
16
locaties. Hierdoor kan een deel van het platform als portaalwebsite worden beschouwd.

1.1.2 Doelgroepen
If then is now heeft een brede doelgroep, namelijk cultuurtoeristen. Cultuurtoeristen zijn personen met een
interesse in zowel toerisme als erfgoed en kunnen worden onderverdeeld in erfgoedprofessionals, amateur-
experts op het gebied van erfgoed en toerisme en cultuurliefhebbers. Volgens Menno Heling (2012), mede-
initiatiefnemer van If then is now, wil de organisatie een brede doelgroep aanhalen en hen stimuleren om
zowel toeristische als erfgoed gerelateerde informatie digitaal toegankelijk te maken. Hiermee wil de
organisatie voorkomen dat potentiële websitebezoekers onnodig worden buitengesloten, terwijl zij wel in staat
17
zijn om bruikbare content aan te leveren.

Volgens Nynke Coenraads (2012), medewerkster van If then is now, heeft de organisatie de volgende
doelstelling:

Met behulp van cultuurtoeristen wil If then is now een koppeling maken tussen erfgoedinstellingen, zoals musea,
archieven en bibliotheken, en het in erfgoed en toerisme geïnteresseerde publiek. Hierbij kan worden gedacht
18
aan professionele en niet-professionele gebruikers van erfgoedinformatie en de toerismebranche.

1.1.3 Digitaal erfgoedproject
If then is now ontwikkelt een digitaal web platform waarop erfgoedprofessionals, amateur-experts en
cultuurliefhebbers informatie kunnen toevoegen. De content heeft betrekking op feitelijke informatie of een
eigen verhaal over een plaats, plek of monument met een cultuurhistorische waarde. Een voorbeeld hiervan is
informatie over de werking van een stoomtrein in een historische plaats of een eigen, persoonlijk verhaal over
de Tweede Wereldoorlog. Aan de verhalen kan ook audiovisueel materiaal worden toegevoegd.
Om het user generated content proces op gang te krijgen, zal de organisatie in de beginfase zelf verhalen,
afbeeldingen en filmmateriaal rondom drie pilotthema’s opvoeren. Dit zijn Napoleon, de Amsterdamse
grachtengordel en de Hanzesteden.
Naar aanleiding van de input van de organisatie hoopt men gebruikers te enthousiasmeren en hen aan te
sporen om content via het web platform voor cultuurtoeristen te ontsluiten en via het platform een bijdrage te
19
kunnen leveren aan het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie voor publiek.

16 Heling, M., de Nijs, P. Uitgeefplan Plaatsen van Betekenis (Amsterdam 2011) 4-6
17 Zie bijlage B: interview met Nynke Coenraads en Menno Heling, If then is now
18 Ibidem
21



Naast het feit dat er door de doelgroep content aan het platform kan worden toegevoegd, kan de informatie
door bezoekers worden bekeken en worden gebruikt voor een daadwerkelijk bezoek aan zo’n plaats, plek of
monument. Dit kan worden gedaan door een persoonlijk profiel op de website aan te maken en via de zoekbalk
informatie over een ‘plaats van betekenis’ op te zoeken. Vervolgens verschijnt de gewenste informatie in
beeld, voorzien van afbeeldingen en links naar andere erfgoedwebsites. Ook zal er toeristische informatie te
raadplegen zijn, waardoor het mogelijk wordt om via het platform een hotel naast een plaats van betekenis te
20
boeken of een wandelroute rondom een plaats uit te stippelen.

Het erfgoedinitiatief rust op 3 pijlers, namelijk het ontwikkelen van een sociaal netwerk, een brede doelgroep
21
aantrekken en persoonlijke informatie aanbieden. Elk van deze punten is hieronder beschreven.

Sociaal netwerk
Het primaire doel van If then is now is om een online community te ontwikkelen. Het initiatief wil een breed
publiek aanmoedigen om een steentje bij te dragen aan de redactionele inhoud van het virtuele platform. Dit,
door allereerst zelf plaatsen aan te bevelen, te beschrijven en eigen foto’s en verhalen toe te voegen. Op deze
manier hoopt men het publiek te stimuleren om hetzelfde te doen. De gebruiker wordt aangespoord om
objecten uit erfgoedcollecties toe te voegen aan eigen verhalen en deze op te sporen en te linken aan de
oorspronkelijke locaties. Op deze manier kan If then is now fungeren als portaalwebsite voor erfgoedcontent.

Brede doelgroep
Naast een sociaal netwerk, wil If then is now ook een brede doelgroep aantrekken. De informatie die op de
website wordt geboden, is bedoeld voor een ieder die een bezoek aan een stad, streek of land wil combineren
met een prettig verblijf. Naast thematisch te ordenen informatie over interessante websites bevat het platform
ook toeristische informatie over reizen, horeca -en verblijfmogelijkheden. Ook zijn er suggesties voor wandel
-en fietsroutes te vinden.

Persoonlijk
Door middel van het aanmaken van een persoonlijk interesseprofiel, krijgt de gebruiker bij een bezoek aan de
website individuele informatie aangeboden. De informatie sluit aan op de persoonlijke belangstelling en aan de
hand hiervan kan men een eigen bezoek aan een plaats van betekenis voorbereiden en via het platform een
wandel, fiets –of autoroute samenstellen. Naast persoonlijk afgestemde informatie kan de gebruiker locaties
zelf beoordelen. Via de beoordelingen komt de organisatie tot een ranglijst met hierop de meest interessante,
.22
populaire of publieksvriendelijke plaatsen van betekenis.

De toerismesector, een sector waarmee If then is now graag wil samenwerken, wordt aan het platform
gekoppeld door de plaatsing van advertenties voor vakantiereizen en het aanbieden van toeristische
informatie. Hierbij valt te denken aan lijsten van hotels in de buurt van plaatsen van betekenis of wandel -en
fietsroutes van de ANWB. Op deze manier krijgt de toerismesector de mogelijkheid om cultuurhistorische
informatie te koppelen aan toeristische informatie en kan op deze manier een voor de erfgoedsector
23
vernieuwend samenwerkingsverband ontstaan.

1.1.4. Omgang met netwerkbijeenkomsten
In november 2011 is If then is now van start gegaan met het organiseren van netwerkbijeenkomsten. Dit, onder
de noemer ‘Locatie+Beleving netwerkbijeenkomsten.’ Aangezien het digitaal platform van If then is now nog in
ontwikkeling is en zij in 2011 een naamsverandering van Plaatsen van Betekenis naar If then is now heeft
ondergaan, wil de organisatie bij verdere innovatie de erfgoedsector betrekken en kennis met collega-
instellingen delen.

19 Ibidem
20 Ibidem
21 http://www.plaatsenvanbetekenis.nl/over-pvb/plaats-van-betekenis/voor-wie-is-plaatsen-van-betekenis/ (geraadpleegd 01-03-2012)
22 http://www.plaatsenvanbetekenis.nl/over-pvb/plaats-van-betekenis/uitgangspunten-van-pvb/ (geraadpleegd 01-03-2012)
23 http://www.plaatsenvanbetekenis.nl/over-pvb/plaats-van-betekenis/voor-wie-is-plaatsen-van-betekenis/ (geraadpleegd 01-03-2012)
22



Via de netwerkbijeenkomsten hoopt If then is now feedback op het erfgoedproject te verkrijgen en wil men op
deze manier te weten komen op welke manier men door middel van het potentiële erfgoedplatform een
bijdrage kan leveren aan het toegankelijk maken van bruikbare erfgoedinformatie.
Door het organiseren van netwerkbijeenkomsten, wil If then is now kennis met erfgoedinstellingen delen en
materiaal aanbieden om erfgoed en toerisme te koppelen en op een betekenisvolle manier digitale content te
24
ontsluiten.

De netwerkbijeenkomsten zijn als workshops vormgegeven en zijn bedoeld om kennis en ervaringen uit te
wisselen met erfgoedprofessionals die concreet en praktisch aan de slag willen gaan met problemen op het
gebied van het digitaliseren van erfgoedinformatie. Voorbeelden van onderwerpen die tijdens de vijf
bijeenkomsten onder andere aan bod zijn gekomen zijn Erfgoed en Toerisme, Locatieve Media,
Verdienmodellen, Sociale Media en Vrijwilligers. Daarnaast hebben de organisatoren van de bijeenkomsten
een toelichting gegeven op het gebruik van nieuwe media en verdienmodellen om de eigen instellingen te
promoten en eigen geld te verdienen en is er aan de hand van themaonderwerpen besproken welke
problemen er binnen de sector zijn en hoe men hier door middel van kennisdeling op de bijeenkomsten mee
omgaat. De uitkomsten van deze bevindingen zijn na de bijeenkomsten via het Locatie + Beleving web platform
van de organisatie toegankelijk gemaakt, zodat men hier verder kon discussiëren. Daarnaast zijn de
bevindingen via de e-mail naar de deelnemers toegestuurd en konden via deze weg vragen worden gesteld of
25
worden beantwoord.

Met de opzet van de netwerkbijeenkomsten wil If then is now een handvat aanbieden waarmee
erfgoedorganisaties zelf verder kunnen gaan. Dit, is samenwerking met het Landelijk Contact van
Museumconsulenten, erfgoedhuizen en adviesbureaus, en met elkaar. De deelnemers zijn afkomstig uit de
erfgoedsector, zoals medewerkers van archieven, historische verenigingen en adviesbureaus.

Inmiddels zijn de netwerkbijeenkomsten van If then is now gestopt. Dit komt doordat men momenteel bezig is
met het lanceren van het erfgoedplatform waarvoor de input van de deelnemers wordt gebruikt. Hierdoor is er
momenteel geen tijd en om bijeenkomsten te houden. Wanneer het platform is gelanceerd, worden er weer
26
bijeenkomsten georganiseerd.

24 http://www.plaatsenvanbetekenis.nl/2011/10/28/locatie-beleving-netwerkbijeenkomsten/ (geraadpleegd 29-05-2012)
25 Zie bijlage B: interview met Nynke Coenraads en Menno Heling, If then is now
26 Correspondentie met Nynke Coenraads,medewerker If then is now
23



1.2 Stichting Nederland Kennisland
In deze paragraaf is een overzicht gegeven van het initiatief op het gebied van netwerkbijeenkomsten van
Stichting Nederland Kennisland (2011). Daarnaast is een omschrijving gegeven van de organisatie, de
doelgroep, het digitale erfgoedproject en de manier waarop men netwerkbijeenkomsten inzet voor dit project.

De huidige maatschappelijke uitdagingen vragen om nieuwe manieren van innoveren. Deze vraagstukken lopen in
elkaar over, versterken elkaar, zijn veranderlijk, complex en uniek. Om ze te kunnen aanpakken is kennis nodig
van mensen die er direct mee verbonden zijn: deze mensen betrekken is volgens ons de enige manier om tot
duurzame vernieuwing te komen. De kunst is om die kennis te mobiliseren en te benutten. Dit vergt een sociaal
innovatieve aanpak die zowel ruimte biedt voor een beweging van onderop als van bovenaf, die samenwerking
tussen verschillende partijen mogelijk maakt en die anticipeert op de wereld van morgen. Een slimmere inzet van
27
arbeid, organisatie en technologie is daarbij cruciaal.

1.2.1 Organisatie
Stichting Nederland Kennisland is een organisatie die in samenwerking met overheden, bedrijven en
kennisinstituten een bijdrage wil leveren aan maatschappelijke vernieuwing. De stichting stelt bij de
werkzaamheden het publieke belang voorop en werkt aan projecten die een bijdrage kunnen leveren aan de
verdere ontwikkeling van een kennissamenleving.
Kennisland heeft als doel om de samenleving van meer kennis te voorzien en op deze manier slimmer te
maken. De organisatie is van mening dat elk individu in staat is om te leren en zich continu kan blijven
28
ontwikkelen. Binnen de erfgoedsector wordt dit begrip ook wel lifelong learning genoemd.
Volgens de website van Kennisland (2011) kan dit leerproces als volgt worden omschreven:

Deze manier van leren vindt voornamelijk in interactie met andere individuen en groepen plaats. Dit kan worden
samengevat als een ‘samenwerkende samenleving’. In zo’n samenleving worden kennis, talent, ervaring en
29
intuïtie op verschillende niveaus en terreinen benut.

Kennisland ontwikkelt oplossingen voor situaties die zich voordoen in een kennissamenleving en kijkt op welke
manier zo’n samenleving het beste kan worden opgebouwd. Met behulp van ingrepen binnen en buiten de
organisatie leert men hoe dit het beste kan worden gerealiseerd. Volgens Kennisland moet de kennis die bij dit
proces wordt opgebouwd met zoveel mogelijk mensen worden gedeeld, aangezien naar hun mening kennis pas
30
waarde krijgt op het moment dat zij met andere individuen wordt gedeeld.

1.2.2 Doelgroepen
Stichting Nederland Kennisland heeft organisaties die zich willen vernieuwen door middel van sociale innovatie
als doelgroep. Hierbij kan worden gedacht aan organisaties op het gebied van onderwijs, overheid, erfgoed en
cultuur. Doel is om professionals uit deze organisaties te betrekken bij het oplossen van vraagstukken en
problemen op lange termijn. Kennisland helpt hen om kennis, talent, ervaring en intuïtie naar boven te halen
en optimaal te benutten. Volgens Nikki Timmermans (2012), adviseur van Kennisland heeft de stichting als doel
om organisaties te helpen bij het oplossen van gecompliceerde vraagstukken die binnen organisaties leven.
Daarnaast helpt de stichting bij het oplossen van complexe vraagstukken binnen de organisatie, het
maximaliseren van kennisontwikkeling, kennisdeling binnen en tussen organisaties, en bij het vormen van
31
nieuwe samenwerkingsverbanden.

27 http://www.kennisland.nl/over-kennisland (geraadpleegd 27-02-2012)
28 Black, G. The engaging museum, (z. pl. 2005) 123-132
30 Ibidem
31 Zie bijlage A: interview met Nikki Timmermans, adviseur Stichting Nederland Kennisland
24



1.2.3 Digitaal erfgoedproject
Digitalisering is de afgelopen tien jaar de motor geweest achter een krachtig veranderingsproces in de
erfgoedsector. In die tijd hebben musea, archieven en andere erfgoed beherende instellingen een start gemaakt
met het digitaliseren van erfgoedcollecties en het ontwikkelen van digitale diensten. Door deze slag te maken
verandert de positie van de erfgoedinstellingen in de samenleving aanzienlijk, het digitale aanbod reikt immers
32
veel verder dan de fysieke locatie van een instelling.

Volgens Kennisland (2011) vormt een sterke kennissamenleving de motor achter het bieden van toegang tot
digitale erfgoedinformatie. Mede hierdoor ziet Kennisland veel maatschappelijke potentie in de erfgoedsector.
Door erfgoed op een heldere en vernieuwende manier beschikbaar te maken, kan publiek nieuwe kennis
opdoen en bijdragen aan het slimmer worden van de kennissamenleving. Zo’n proces verloopt niet vanzelf. In
een door Kennisland en Stichting DEN uitgevoerde studie in 2009 is gebleken dat men bij het vernieuwen van
de sector op een aantal knelpunten stuit. Dit, op de gebieden auteursrecht, ICT-infrastructuur,
verdienmodellen en de eigen organisatie ten aanzien van het verder ontwikkelen van digitale producten en
diensten.

Als antwoord op het gebied van digitaliseringsproblemen binnen de eigen organisatie, startte Kennisland op 1
juli 2007 het project ‘Beelden voor de Toekomst’. Het project heeft een looptijd van 7 jaar en wordt in
samenwerking met het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, het Nationaal Archief en het EYE
Filminstituut Nederland ontwikkeld. Dit, aangezien in de archieven van deze instellingen de beeldgeschiedenis
van de afgelopen eeuw is opgeslagen en dit materiaal voor velen een belangrijke waarde bevat. Dankzij het
Fonds Economische Structuurversterking heeft het initiatief een budget van 154 miljoen euro ontvangen voor
het digitaliseren van het audiovisueel materiaal van een groot aantal archieven. Beelden voor de Toekomst
heeft als doel om 91.183 uur video, 22.086 uur film, 98.734 uur audio en 2,5 miljoen foto’s uit de archieven van
erfgoedinstellingen te conserveren, digitaliseren en toegankelijk te maken. Het voornaamste doel van het
project is om een zo groot mogelijke beschikbaarheid van audiovisueel materiaal voor de gebruikersgroepen
onderwijs, het brede publiek en de creatieve sector realiseren. Dit kan worden bewerkstelligt door het
33
ontwikkelen en aanbieden van nieuwe diensten en toepassingen.

Het project Beelden voor de Toekomst kent 3 kerndoelen. Ten eerste wil men het audiovisueel erfgoed van de
afgelopen eeuw conserveren, waardoor het niet verloren kan gaan. Daarnaast wil men het audiovisueel
materiaal digitaal beschikbaar maken voor de samenleving en materiaal dat normaliter ligt opgeslagen in
archieven toegankelijk maken voor de doelgroepen onderwijs, de markt en het brede publiek. Tot slot wil men
door middel van dit project vernieuwen en door samenwerking bijdragen aan het toegankelijk maken van
34
erfgoedinformatie.

Met het Beelden voor de Toekomst project kan Kennisland de samenleving van kennis voorzien en
bewerkstelligen dat individuen zich blijvend vernieuwen en op deze manier in staat zijn om een bijdrage te
leveren aan de ontwikkeling van de huidige kennissamenleving. Daarnaast wil Kennisland de samenleving
waarde meegeven door middel van de volgende punten:

o De missie combineren met het verspreiden van kennis over sociale innovatie.
o Interventies ontwikkelen waarbij vernieuwing en leren een belangrijke plaats innemen.
o Resultaten en kennis delen.
o Vernieuwende professionals opsporen en hen helpen bij het uitwerken van ideeën.
35
o Met behulp van passie en vanuit een onafhankelijk perspectief werken.

32 http://www.kennisland.nl/over-kennisland/werkvelden/erfgoed (geraadpleegd 27-02-2012)
33 http://beeldenvoordetoekomst.nl/nl/project/algemene-informatie (geraadpleegd 15-03-2012)
34 http://beeldenvoordetoekomst.nl/nl/project/doel (geraadpleegd 15-03-2012)
25



1.2.4 Omgang met netwerkbijeenkomsten
Ten aanzien van netwerkbijeenkomsten organiseert Kennisland de Innovators Netwerk Erfgoedsector (INE)
netwerkbijeenkomsten. Deze bijeenkomsten zijn een initiatief van Kennisland en worden mede mogelijk
gemaakt door Beelden voor de Toekomst. Het netwerk wil een bijdrage leveren aan het erfgoedveld door het
vernieuwend vermogen te versterken. Door gesprekken die de medewerkers van het erfgoedinitiatief met
erfgoedprofessionals afkomstig uit Nederlandse erfgoedinstellingen voerde, kwam naar voren dat het
innovatief vermogen binnen de erfgoedsector verbeterd zou kunnen worden. Volgens de erfgoedinstellingen
moeten vooral de mogelijkheden op digitaal gebied worden aangepast en worden verbeterd. Vaak is hier
binnen de eigen organisatie niet of nauwelijks ruimte voor.
Veelal ontbreekt het aan een duidelijke strategie op digitaal gebied en voldoende budget hiervoor.
Het gevolg hiervan is dat vele ideeën onbenut blijven, waardoor veel erfgoedinstellingen zich met hun
36
digitaliseringsproces de afgelopen jaren niet optimaal hebben kunnen ontwikkelen.

Tijdens de bijeenkomsten van INE wordt onderzocht op welke manier samenwerken binnen de erfgoedsector
een bijdrage kan leveren aan het versterken van innovatief vermogen. Onderwerpen als kennisdeling, het
vormen van een duidelijke visie en meedenken over nieuwe samenwerkingsverbanden in de sector vormen de
kern van de bijeenkomsten. De organisatoren richten zich hierbij voornamelijk op erfgoedprofessionals die
37
binnen de eigen organisatie willen vernieuwen.

Het initiatief organiseert ongeveer 10 keer per jaar informele bijeenkomsten rondom verschillende
onderwerpen en probleemsituaties. Deze onderwerpen zijn niet per definitie technisch of media gerelateerd,
maar zijn wel actueel binnen de erfgoedsector. Tijdens de bijeenkomsten worden kennis, ervaring en expertise
door erfgoedprofessionals uitgewisseld. Volgens Nikki Timmermans (2012) medeorganisator van de INE
bijeenkomsten, hebben de bijeenkomsten een praktisch kader, waardoor alle deelnemers er concrete en
relevante informatie uit kunnen halen. De organisatie hecht waarde aan kleinschaligheid en een informele
sfeer, zodat de deelnemers zich meer betrokken kunnen voelen en beter in staat zijn om hun ideeën met elkaar
te bespreken.
Een belangrijk verschil met andere netwerkbijeenkomsten in de erfgoedsector is dat de deelnemers van het
INE netwerk niet namens een organisatie deelnemen. Men schrijft zich in als erfgoedprofessional, waardoor
38
elke deelnemer vrij is om te spreken en niet het gevoel krijgt dit namens de eigen organisatie te doen.

De INE netwerkbijeenkomsten worden op verschillende locaties georganiseerd. De deelnemers dragen zelf een
locatie binnen de eigen instelling aan, waardoor de kosten voor het huren van een zaal of ruimte kunnen
worden bespaard. De bijeenkomsten behandelen onderwerpen die actueel binnen de erfgoedsector zijn, zoals
crowdsourcing, open data en de veranderende rol van erfgoedinstellingen door de omslag naar digitalisering.
Daarnaast worden de onderwerpen door de deelnemers zelf aangedragen, waardoor zij een waardevolle
aanvulling op de informatiebehoefte van de deelnemers kunnen vormen.
In tegenstelling tot de bijeenkomsten van If then is now, die gemiddeld uit 15 deelnemers bestonden, is het
netwerk van INE sinds 2009 uitgegroeid van 20 naar ruim 120 deelnemers en worden de bijeenkomsten nog
steeds georganiseerd. Hoewel op de bijeenkomsten van INE ook gemiddeld 15 personen aanwezig zijn, heeft
met name het Meetup netwerk van het netwerkinitiatief ervoor gezorgd dat veel deelnemers zich hierbij
39
hebben aangesloten en op de hoogte willen worden gehouden van de ontwikkelingen rondom het netwerk.
Over de overeenkomsten en verschillen tussen de netwerken van If then is now en INE, is meer te lezen in
hoofdstuk 2.

37 http://inerfgoed.nl/ditisine/ (geraadpleegd 15-03-2012)
39 Onderzoek naar digitaal platform Meetup van het Innovators Netwerk Erfgoedsector (INE) over aantal deelnemers en informatie over
themaonderwerpen (geraadpleegd 18-05-2012)
26



1.3 Stichting DEN
In deze paragraaf is een overzicht gegeven van het initiatief op het gebied van netwerkbijeenkomsten van
Stichting DEN. Daarnaast is een omschrijving gegeven van de organisatie, de doelgroep, digitale erfgoedproject
en de manier waarop men netwerkbijeenkomsten inzet voor dit project.

1.3.1 Organisatie
Stichting DEN is het nationale kenniscentrum voor ICT in de cultureel erfgoedsector. De stichting bevordert en
bewaakt de kwaliteit ten aanzien van het digitaal toegankelijk maken van erfgoedinformatie en verleent
digitale diensten aan de erfgoedsector. DEN werkt samen met archieven, musea, bibliotheken, en
archeologische en bouwhistorische instellingen. Daarnaast houdt DEN zich bezig met de ontwikkeling van
kennis op het gebied van ICT-standaarden en landelijke kwaliteitsprincipes ten aanzien van duurzame
digitalisering. Tevens helpt de organisatie erfgoedinstellingen bij het vernieuwen van diensten op het gebied
van digitaal erfgoed. Door zorg te dragen voor de kwaliteit van erfgoed en het digitaliseringsproces dat hieraan
40
vooraf gaat, probeert de stichting de infrastructuur van digitaal erfgoed te verbeteren en te versterken.
Naast het helpen van erfgoedorganisaties bij het innovatieproces en samenwerkingsverbanden te bevorderen,
draagt DEN bij aan de kwaliteitszorg van digitaal erfgoed. Dit vormt de belangrijkste taak van de organisatie.
41
Door kwaliteitszorg hoopt DEN digitale samenwerking in de erfgoedsector tot haar recht te laten komen.

Kort gezegd kan worden vastgesteld dat DEN diverse activiteiten ontplooit met als doel de digitale
toegankelijkheid van erfgoedinformatie voor publiek te verbeteren. DEN doet dit door studiedagen en
expertmeetings te organiseren en te discussiëren over op welke manier erfgoedinstellingen hun informatie het
beste kunnen ontsluiten. Om daadwerkelijk een nationale infrastructuur te kunnen vormen waar
erfgoedinstellingen een bijdrage aan kunnen leveren, zal de stichting zich moeten richten op
kennisontwikkeling bij instellingen. Dit kan worden bewerkstelligt door zelf meer als digitaal vraagbaken te
functioneren, en door praktische documentatie en specifieke service te leveren en door ondersteuning van de
digitaliseringsactiviteiten van instellingen.

1.3.2 Doelgroepen
De doelgroep van Stichting DEN bestaat uit erfgoedinstellingen die kunnen worden onderverdeeld in musea,
archieven, bibliotheken, en archeologische en bouwhistorische instellingen. Digitaal Erfgoed Nederland helpt
de organisaties bij het doorlopen van het vernieuwingsproces op het gebied van het digitaal toegankelijk
maken van erfgoedinformatie, bevordert samenwerkingsverbanden binnen de erfgoedsector en geeft
informatie over de rol van ICT bij het vergroten van digitale samenwerking tussen erfgoedinstellingen.

‘’DEN heeft als doelstelling om alle erfgoedinstellingen te betrekken bij de totstandkoming van een nationale
infrastructuur voor digitaal erfgoed. Zij vormt de belangrijkste bouwsteen voor een culturele dienstverlening in
een steeds meer digitaal wordende samenleving’’, aldus Robert Gillisse (2012) van Stichting DEN.
Men streeft ernaar om alle erfgoedinstellingen te betrekken bij het tot stand komen van een nationale
infrastructuur voor digitaal erfgoed, welke volgens DEN het fundament voor culturele dienstverlening in de
42
digitale samenleving vormt.

40 DEN beleidsplan 2009-2012 http://www.den.nl/getasset.aspx?id=Over%20DEN/beleidsplanDEN_2009-
2012.pdf&assettype=attachments (geraadpleegd 29-02-2012)
41 Correspondentie met Monica Lechner, medewerker kwaliteitszorg Stichting DEN
42 Correspondentie met Robert Gillesse, senior kwaliteitsmedewerker Stichting DEN
27


Afstudeerscriptie netwerkbijeenkomsten sylvana bol definitief

Afstudeerscriptie netwerkbijeenkomsten sylvana bol definitief

Recomendados

Recomendados

Más contenido relacionado

Similar a Afstudeerscriptie netwerkbijeenkomsten sylvana bol definitief

Similar a Afstudeerscriptie netwerkbijeenkomsten sylvana bol definitief (20)

Más de Erfgoed 2.0

Más de Erfgoed 2.0 (20)

Afstudeerscriptie netwerkbijeenkomsten sylvana bol definitief