SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 3
Бұ л пән е рт е ғ а с ырда н к еле жа т қа н пән және оның қа нша ма а т а қт ы ғ а лымда ры
ба р. Сола рдың ма т ема т ик а ғ а қос қа н ү ле с і мен өмі рі т у ра лы ба я нда п
беремі н.
Қа з і рг і оқу шыла р ма т ема т ик а ны т е к ме к т еп ба ғ да рла ма с ы бойынша бі лі м
а ла ды, а л, ма т ема т ик а ны т ереңдет і п оқ у ғ а қыз ығ у шылығ ы т өмендеп ба ра ды.
Сондықт а н да , с ол қ ыз ығ у шылықт ы оя т ып және да мыт у ү ші н М
а т ема т ик а
ғ ылымының ба с т а у а лғ а н шығ ыс ма т ема т ик т ері т у ра лы а йт а мын. а т т ы ғ ылыми
жоба ны ба с т а п от ырмыз .
М
а т ема т ик а ғ ылымының к і нді г і де, т ұ с а у ыда к е с і лг ен жері ерт еде г і шығ ыс
(Қыт а й, Ү нді , Ба билон, М
ыс ыр). Ода н к ейі н, ол Ба билон ме н Е г ипет , Г рек ия ғ а
а у ыс а ды. Г рек ия ма т ема т ик т е рі ма т ема т ик а ны өз і ні ң нәт ижелері мен т ү пк і
қа ғ ида ла рын лог ик а лық қорт ынды а рқылы к елт і рі п шығ а ра т ын деду к ция лық
ғ ылымғ а а йна лдырды. Г рек т ер әс і ре с е ба с т а пқы г еоме т рия ғ а жа т а т ын
мәс елеле рді т ү г ел з ерт т еді деу г е бола ды. Жа ңа з а ма нна н і лг ері 47 ж. Рим
әс к ерлері Г рек ия ны ба с ып а лып Алек с а ндрия порт ында ғ ы М
ыс ыр к емелері н
өрт ег енде , өрт к і т а пх а на ны да ша рпып, на т ижеде ек і жа рым ғ а с ыр бойы
жина п с а қт а ғ а н к і т а пт а р ме н 500 мың па рша қолжа з ба к ү йі п т ү г ейді . 4 ғ .
Хрис т а нда р Г ре к ия пұ т х а на ла рын өрт е г ен к ез де Сера пис пұ т х а на с ында ғ ы
300 қолжа з ба к ү йі п т ү г ейді . М
і не ос ында й т а рих и с ебе пт ерден, әрі Г рек
ма т ема т ик а с ының өз і ндег і олқылықт а р с ебебі нен, еже лг і Г рек ия
ма т ема т ик а с ы т оқыра йды. Ос ығ а н ба йла ныс т ы бү к і л Е у ропа да ғ ылым да мыма қ
т ү г і л, у а қ ыт ыс ында болғ а н ғ ылымда рдың өз дері жоғ а лып, Е у ропа ны қа ра
т ү нек ба с а ды. Ақ ыл берг ен ғ а с ырла рдың орынына мың жа рым жыл бойы
ү з ді к с і з с оз ылғ а н оя нба йт ын ұ йқығ а ба т қа н «Ақыл-ой» ғ а с ырла ры к елді .
Ада мз а т т а рих ында мұ на н ү лк ен, бұ да н ғ а ла ма т а у ырт па лық болғ а н жоқ.
Ш
ығ ыс ма т ема т ик а с ы 5 ғ -да н 15 ғ -ғ а дейі нг і мың жылда н а с т а м у а қыт
а ра лығ ында ес е пт е у ді ң әс і рес е а с т рономия ның қа жет і не н шұ ғ ыл да мыды,
бұ рынғ ы Г рек ия ма т ема т ик т е рі ні ң к өпші лі г і филос оф болс а , к ейі нг і шығ ыс
мәдениет і ні ң к өбі ні ң а с т роном болу ы мі не ос ы с ебепт ен болс а к ерек .
М
а т ема к т ик а т а рих ында , Г рек т ерді ң мұ ра г ерлері Ү нді с т а нлықт а р делі не ді .
200-жылда н 1200 жылғ а дейі н Ү нді с т а н ма т ема т ик а с ы жоғ а ры т олқынғ а
к өт ері лг ен дәу і р е с епт еледі . Бұ л дәу і рді ң ба с т а пқы мез г і лі нде , ола р
Г рек т ерден г еомет рия ны Ва в илонна н а лг ебра ны ұ йренді . Әрі Қыт а йда н ү лг і
а лып а рифмет ик а ме н а лг ебра ны ода н а ры да мыт т ы.
М
а т ема т ик а т а рих ы - ма т ема т ик а ның да му ының обь ек т ив т і к з а ңдылык т а ры
т у ра лы ғ ылым. Ол 1) ма т ема т ик а ның да му ында ғ ы фа к т і лер мен
ма ғ лұ ма т т а рдың ба йлығ ын а ша ды; 2) ма т ема т ик а ның пра к т ик а лык
мұ қт а ждығ ын жә не а да м әрек ет т ері н, ба с к а ғ ылымда рдың да му ын, әлеу мет т і к
және т опт ық к ұ рылыс ы мен қа т ына с ын, ба йла ныс ын а шу ғ а т ырыс а ды; 3)
ма т ема т ик а ның лог ик а лык -құ рылымының т а рих и ша рт т ылығ ын, оның өз г еру
диа лек т ик а с ын а шып к өрс ет еді ; 4) белг і лі дәре жеде оның бола ша ғ ын,
перс пек т ив а с ын болжа у ғ а мү мк і нді к береді .
Бі з ді н з а ма нымыз ғ а дейі нг і VI – V ғ Г рек ия да ма т ема т ик а т ек с а н жа г ына н
емес с а па жа ғ ына н да да мыды. М
а т ема т ик а с а ла ла рғ а бөлі ні п, оның к е йбі р
т а ра у ла ры бү т і н бі рт ұ т а с деду к т ив т і к , лог ик а лык жу йе рет і нде
к а ра с т ырыла ба с т а ды. Бу ла рдың т ү п не г і з і М
ыс ыр және Ва в илон
ма т ема т ик а с ында ғ ы ес епт еу дәс т ү рлері не ұ қс а с к еле ді . М
а с елен, мұ нда
лог ис т ик а да дә
лелдеу дег ен болма йды, ол т е к жа ла н дог ма т ик а лык ере желер мен
к а г ида ла рдын жина г на с у йе неді . Е желг і г рек т е рде с а нда рды т а нба ла у дын
бі рнеше жу йес і орын а лг а н. Сонын бі рі -- э рі пі к немі рлеу . М
у нда 1-ден 9-г а
дейі нг і с а н г рек а лфа в ит і ні н ба с т а пк ы т ог ыз а рпі а рк ылы белг і ле нг ен. 2.
Е желг і к ыт а й е лі ні н ма т ема т ик а лык же т і с т і к т е рі М
ыс ыр, Ва в илон,
Унді с т а н, Орт а Аз ия елдері ндег і де й ме дениет мен т ех ник а дережес і не
т і к елей ба йла ныс т ы болды. Кыт а йлык т а рдын г ылыми ма г лу ма т т а рынын
ба с т а у ы -- ола рдын к у нпа ра к жа с а ы жені ндег і і с э рек ет т е рі . Е желг і
к ыт а йлык т а рда н бі з г е мира с к а ла н т а ма ша ма т е ма т ик а лык енбек Т ог ыз
к і т а пт а ы ма т ема т ик а деп а т а ла ды. Бу л енбек ша ма мен бі з ді н з а ма нымыз дын
ба с к ез і нде жа з ылс а к ерек . Бу л шыг а рма Е желг і Кыт а й ма т е ма т ик а с ь нын
г а жа п ес к ерт к і шт е рі ні н бі рі болып т а была ды, ол бі з ді н з а ма - нымыз да н а з
бу рын к у ра с т ырыла н болу ы к ерек . Е желг і Кыт а й ма т ема т ик а с ынын да му ында
бу л енбе к ма ныз ды к ыз мет а т к а ра ды. Ха нь дина с т ия с ы з а ма нында ол
ма т ема т ик а да н емт их а н т а пс ыру у ші н па да ла ныла т ын мі ндет т і ок у лык
болып с а на лг а н.
Кыт а й ма т ема т ик а с ы да ежелг і М
ыс ыр жене Ва в илон ма т ема т ик а с ы с ия к т ы
ба с к а г ылым бі лі мдерден, да г ды-т ежі рибелерде н ез а лдына белі нбег ен,
с а ла ла нба г а н к а лпында т у т а с к ез дес е ді . Дэ лелдеу жок , ба я нда у ы ду дема л,
я ни ес епт і шешу у ші н к а ла й жа с а у к ерек т і г і ну с к а ла нг а нмен, ду рыс -
бу рыс т ыг ы с а ра пк а с а лынба г а н к у йде бері леді . Дег енме н шыг а рылг а н
ес епт ерді н ма з му нына , шешу жоль на к а ра й от ырып, онда т ы к а з і рг і
с а ла ла рг а жа т а т ын ма г лу ма т т а рды ша рт т ы т у рде а жыра т у а бола ды. Т ог ыз
к і т а пт а ры ма т е ма т ик а да к е не к ыт а йлык т а рда нег і з і нен е к і т у рлі с а на у
жу йес і болг а н: иерог лифт і к т а нба ла р жене т а я к ша цифра р. Иерог лифт і к
жу йе с а нда рг а а ма лда р к олда ну у ші н емес , к ебі не с е с а нда рды жа з у у ші н
к олда ныла н. Е с епт е у лер т а я к ша цифра р а рк ылы жу рг і з і лг е н. Бу л с а на у
жу йес і к а з і рг і бі з к олда ны жу рг ен поз иция лык жу йег е жа к ын к еледі . М
у нда
нел т а нба с ы ба с т а пк ы к ез де а т ыме н болма г а н, оны к ыт а йлык т а р б. з . VIII
г а с ырында с ырт т а н а ла н. Кыт а йлык т а р а рифмет ик а лык е с епт еу лерді
ес епт еу ш т а к т а нын (а ба к немес е ес епшот т ері з дес ) бет і нде жу рг і з г ен. Цифр
т а я к ша ла р ос ы т а к т а да ес епт еу лерг е ба йла ныс т ы шык к а н жене онымен т ыг ыз
ба йла ныс т а да мы а н. Кыт а йдын ос ында й е с епт еу жу йес і ні н к емелді г і - -
ола рдын ма т ема т ик а с ында е с епт еу жа г на н ба с ым болу ына э с ері н т иг і з с е
к ерек . Кыт а й ма т ема т ик а с ында жа й белшек т ер же не ола рг а а ма лда р к олда ну
от е ерт е ден бе лг і лі болг а н деу г е нег і з ба р. Бі р к ыз ыг ы у з ындык елшемдер
жу йес і не ба йла ныс т ы к ыт а йлык т а р ондык белше к т ерді а шу г а жа к ында г а н.
Ола рда бі з ді н з а ма нымыз дын ба с к ез і н-де-а к у з ындык елше мдері
т а г а йында ла ды.

Más contenido relacionado

Similar a Document.docx

Erstmedia Presentation
Erstmedia PresentationErstmedia Presentation
Erstmedia Presentationdenis
 
Erst Media Presentation
Erst Media PresentationErst Media Presentation
Erst Media Presentationgueste88e89
 
идея на миллион
идея на миллионидея на миллион
идея на миллионAndreygold
 
путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)
путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)
путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)Masha Bo
 
путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)
путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)
путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)Masha Bo
 
Презентация услуг SEO студии SODA
Презентация услуг SEO студии SODAПрезентация услуг SEO студии SODA
Презентация услуг SEO студии SODASergey Mikhalev
 
Бизнес Маркет на Biznesbomba.Ru
Бизнес Маркет на Biznesbomba.RuБизнес Маркет на Biznesbomba.Ru
Бизнес Маркет на Biznesbomba.RuBiznesbomba.ru
 
презентация Smm услуг lab-pr
презентация Smm услуг lab-prпрезентация Smm услуг lab-pr
презентация Smm услуг lab-prSveta Kochetkova
 
презентация Smm услуг lab-pr
презентация Smm услуг lab-prпрезентация Smm услуг lab-pr
презентация Smm услуг lab-prLabPR_Digital Agency
 
презентація з обжд
презентація з обждпрезентація з обжд
презентація з обждYulya Tkachuk
 
Бизнес Маркет - Biznesbomba.ru
Бизнес Маркет - Biznesbomba.ruБизнес Маркет - Biznesbomba.ru
Бизнес Маркет - Biznesbomba.ruBiznesbomba.ru
 
презентация
презентацияпрезентация
презентацияMayerBoch
 
Tactical Clash
Tactical ClashTactical Clash
Tactical ClashSB Studio
 
Баттл бизнес-поколений
Баттл бизнес-поколенийБаттл бизнес-поколений
Баттл бизнес-поколенийMGDecision
 

Similar a Document.docx (20)

SocialTools
SocialToolsSocialTools
SocialTools
 
Erstmedia Presentation
Erstmedia PresentationErstmedia Presentation
Erstmedia Presentation
 
Erst Media Presentation
Erst Media PresentationErst Media Presentation
Erst Media Presentation
 
идея на миллион
идея на миллионидея на миллион
идея на миллион
 
путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)
путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)
путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)
 
путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)
путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)
путешествие по россии удмуртия (егор захаров 6г)
 
ММЭФ-2011
ММЭФ-2011ММЭФ-2011
ММЭФ-2011
 
Презентация услуг SEO студии SODA
Презентация услуг SEO студии SODAПрезентация услуг SEO студии SODA
Презентация услуг SEO студии SODA
 
Бизнес Маркет на Biznesbomba.Ru
Бизнес Маркет на Biznesbomba.RuБизнес Маркет на Biznesbomba.Ru
Бизнес Маркет на Biznesbomba.Ru
 
презентация Smm услуг lab-pr
презентация Smm услуг lab-prпрезентация Smm услуг lab-pr
презентация Smm услуг lab-pr
 
презентация Smm услуг lab-pr
презентация Smm услуг lab-prпрезентация Smm услуг lab-pr
презентация Smm услуг lab-pr
 
Testovoe zadanie
Testovoe zadanieTestovoe zadanie
Testovoe zadanie
 
Какво е Responsive Design?
Какво е Responsive Design?Какво е Responsive Design?
Какво е Responsive Design?
 
презентація з обжд
презентація з обждпрезентація з обжд
презентація з обжд
 
Pingbox presentation
Pingbox presentationPingbox presentation
Pingbox presentation
 
Бизнес Маркет - Biznesbomba.ru
Бизнес Маркет - Biznesbomba.ruБизнес Маркет - Biznesbomba.ru
Бизнес Маркет - Biznesbomba.ru
 
презентация
презентацияпрезентация
презентация
 
Tactical Clash
Tactical ClashTactical Clash
Tactical Clash
 
Баттл бизнес-поколений
Баттл бизнес-поколенийБаттл бизнес-поколений
Баттл бизнес-поколений
 
Citycelebrity pdf-журнал 4
Citycelebrity pdf-журнал 4Citycelebrity pdf-журнал 4
Citycelebrity pdf-журнал 4
 

Document.docx

  • 1. Бұ л пән е рт е ғ а с ырда н к еле жа т қа н пән және оның қа нша ма а т а қт ы ғ а лымда ры ба р. Сола рдың ма т ема т ик а ғ а қос қа н ү ле с і мен өмі рі т у ра лы ба я нда п беремі н. Қа з і рг і оқу шыла р ма т ема т ик а ны т е к ме к т еп ба ғ да рла ма с ы бойынша бі лі м а ла ды, а л, ма т ема т ик а ны т ереңдет і п оқ у ғ а қыз ығ у шылығ ы т өмендеп ба ра ды. Сондықт а н да , с ол қ ыз ығ у шылықт ы оя т ып және да мыт у ү ші н М а т ема т ик а ғ ылымының ба с т а у а лғ а н шығ ыс ма т ема т ик т ері т у ра лы а йт а мын. а т т ы ғ ылыми жоба ны ба с т а п от ырмыз . М а т ема т ик а ғ ылымының к і нді г і де, т ұ с а у ыда к е с і лг ен жері ерт еде г і шығ ыс (Қыт а й, Ү нді , Ба билон, М ыс ыр). Ода н к ейі н, ол Ба билон ме н Е г ипет , Г рек ия ғ а а у ыс а ды. Г рек ия ма т ема т ик т е рі ма т ема т ик а ны өз і ні ң нәт ижелері мен т ү пк і қа ғ ида ла рын лог ик а лық қорт ынды а рқылы к елт і рі п шығ а ра т ын деду к ция лық ғ ылымғ а а йна лдырды. Г рек т ер әс і ре с е ба с т а пқы г еоме т рия ғ а жа т а т ын мәс елеле рді т ү г ел з ерт т еді деу г е бола ды. Жа ңа з а ма нна н і лг ері 47 ж. Рим әс к ерлері Г рек ия ны ба с ып а лып Алек с а ндрия порт ында ғ ы М ыс ыр к емелері н өрт ег енде , өрт к і т а пх а на ны да ша рпып, на т ижеде ек і жа рым ғ а с ыр бойы жина п с а қт а ғ а н к і т а пт а р ме н 500 мың па рша қолжа з ба к ү йі п т ү г ейді . 4 ғ . Хрис т а нда р Г ре к ия пұ т х а на ла рын өрт е г ен к ез де Сера пис пұ т х а на с ында ғ ы 300 қолжа з ба к ү йі п т ү г ейді . М і не ос ында й т а рих и с ебе пт ерден, әрі Г рек ма т ема т ик а с ының өз і ндег і олқылықт а р с ебебі нен, еже лг і Г рек ия ма т ема т ик а с ы т оқыра йды. Ос ығ а н ба йла ныс т ы бү к і л Е у ропа да ғ ылым да мыма қ т ү г і л, у а қ ыт ыс ында болғ а н ғ ылымда рдың өз дері жоғ а лып, Е у ропа ны қа ра т ү нек ба с а ды. Ақ ыл берг ен ғ а с ырла рдың орынына мың жа рым жыл бойы ү з ді к с і з с оз ылғ а н оя нба йт ын ұ йқығ а ба т қа н «Ақыл-ой» ғ а с ырла ры к елді . Ада мз а т т а рих ында мұ на н ү лк ен, бұ да н ғ а ла ма т а у ырт па лық болғ а н жоқ. Ш ығ ыс ма т ема т ик а с ы 5 ғ -да н 15 ғ -ғ а дейі нг і мың жылда н а с т а м у а қыт а ра лығ ында ес е пт е у ді ң әс і рес е а с т рономия ның қа жет і не н шұ ғ ыл да мыды, бұ рынғ ы Г рек ия ма т ема т ик т е рі ні ң к өпші лі г і филос оф болс а , к ейі нг і шығ ыс мәдениет і ні ң к өбі ні ң а с т роном болу ы мі не ос ы с ебепт ен болс а к ерек . М а т ема к т ик а т а рих ында , Г рек т ерді ң мұ ра г ерлері Ү нді с т а нлықт а р делі не ді . 200-жылда н 1200 жылғ а дейі н Ү нді с т а н ма т ема т ик а с ы жоғ а ры т олқынғ а к өт ері лг ен дәу і р е с епт еледі . Бұ л дәу і рді ң ба с т а пқы мез г і лі нде , ола р Г рек т ерден г еомет рия ны Ва в илонна н а лг ебра ны ұ йренді . Әрі Қыт а йда н ү лг і а лып а рифмет ик а ме н а лг ебра ны ода н а ры да мыт т ы. М а т ема т ик а т а рих ы - ма т ема т ик а ның да му ының обь ек т ив т і к з а ңдылык т а ры т у ра лы ғ ылым. Ол 1) ма т ема т ик а ның да му ында ғ ы фа к т і лер мен ма ғ лұ ма т т а рдың ба йлығ ын а ша ды; 2) ма т ема т ик а ның пра к т ик а лык мұ қт а ждығ ын жә не а да м әрек ет т ері н, ба с к а ғ ылымда рдың да му ын, әлеу мет т і к және т опт ық к ұ рылыс ы мен қа т ына с ын, ба йла ныс ын а шу ғ а т ырыс а ды; 3)
  • 2. ма т ема т ик а ның лог ик а лык -құ рылымының т а рих и ша рт т ылығ ын, оның өз г еру диа лек т ик а с ын а шып к өрс ет еді ; 4) белг і лі дәре жеде оның бола ша ғ ын, перс пек т ив а с ын болжа у ғ а мү мк і нді к береді . Бі з ді н з а ма нымыз ғ а дейі нг і VI – V ғ Г рек ия да ма т ема т ик а т ек с а н жа г ына н емес с а па жа ғ ына н да да мыды. М а т ема т ик а с а ла ла рғ а бөлі ні п, оның к е йбі р т а ра у ла ры бү т і н бі рт ұ т а с деду к т ив т і к , лог ик а лык жу йе рет і нде к а ра с т ырыла ба с т а ды. Бу ла рдың т ү п не г і з і М ыс ыр және Ва в илон ма т ема т ик а с ында ғ ы ес епт еу дәс т ү рлері не ұ қс а с к еле ді . М а с елен, мұ нда лог ис т ик а да дә лелдеу дег ен болма йды, ол т е к жа ла н дог ма т ик а лык ере желер мен к а г ида ла рдын жина г на с у йе неді . Е желг і г рек т е рде с а нда рды т а нба ла у дын бі рнеше жу йес і орын а лг а н. Сонын бі рі -- э рі пі к немі рлеу . М у нда 1-ден 9-г а дейі нг і с а н г рек а лфа в ит і ні н ба с т а пк ы т ог ыз а рпі а рк ылы белг і ле нг ен. 2. Е желг і к ыт а й е лі ні н ма т ема т ик а лык же т і с т і к т е рі М ыс ыр, Ва в илон, Унді с т а н, Орт а Аз ия елдері ндег і де й ме дениет мен т ех ник а дережес і не т і к елей ба йла ныс т ы болды. Кыт а йлык т а рдын г ылыми ма г лу ма т т а рынын ба с т а у ы -- ола рдын к у нпа ра к жа с а ы жені ндег і і с э рек ет т е рі . Е желг і к ыт а йлык т а рда н бі з г е мира с к а ла н т а ма ша ма т е ма т ик а лык енбек Т ог ыз к і т а пт а ы ма т ема т ик а деп а т а ла ды. Бу л енбек ша ма мен бі з ді н з а ма нымыз дын ба с к ез і нде жа з ылс а к ерек . Бу л шыг а рма Е желг і Кыт а й ма т е ма т ик а с ь нын г а жа п ес к ерт к і шт е рі ні н бі рі болып т а была ды, ол бі з ді н з а ма - нымыз да н а з бу рын к у ра с т ырыла н болу ы к ерек . Е желг і Кыт а й ма т ема т ик а с ынын да му ында бу л енбе к ма ныз ды к ыз мет а т к а ра ды. Ха нь дина с т ия с ы з а ма нында ол ма т ема т ик а да н емт их а н т а пс ыру у ші н па да ла ныла т ын мі ндет т і ок у лык болып с а на лг а н. Кыт а й ма т ема т ик а с ы да ежелг і М ыс ыр жене Ва в илон ма т ема т ик а с ы с ия к т ы ба с к а г ылым бі лі мдерден, да г ды-т ежі рибелерде н ез а лдына белі нбег ен, с а ла ла нба г а н к а лпында т у т а с к ез дес е ді . Дэ лелдеу жок , ба я нда у ы ду дема л, я ни ес епт і шешу у ші н к а ла й жа с а у к ерек т і г і ну с к а ла нг а нмен, ду рыс - бу рыс т ыг ы с а ра пк а с а лынба г а н к у йде бері леді . Дег енме н шыг а рылг а н ес епт ерді н ма з му нына , шешу жоль на к а ра й от ырып, онда т ы к а з і рг і с а ла ла рг а жа т а т ын ма г лу ма т т а рды ша рт т ы т у рде а жыра т у а бола ды. Т ог ыз к і т а пт а ры ма т е ма т ик а да к е не к ыт а йлык т а рда нег і з і нен е к і т у рлі с а на у жу йес і болг а н: иерог лифт і к т а нба ла р жене т а я к ша цифра р. Иерог лифт і к жу йе с а нда рг а а ма лда р к олда ну у ші н емес , к ебі не с е с а нда рды жа з у у ші н к олда ныла н. Е с епт е у лер т а я к ша цифра р а рк ылы жу рг і з і лг е н. Бу л с а на у жу йес і к а з і рг і бі з к олда ны жу рг ен поз иция лык жу йег е жа к ын к еледі . М у нда нел т а нба с ы ба с т а пк ы к ез де а т ыме н болма г а н, оны к ыт а йлык т а р б. з . VIII г а с ырында с ырт т а н а ла н. Кыт а йлык т а р а рифмет ик а лык е с епт еу лерді ес епт еу ш т а к т а нын (а ба к немес е ес епшот т ері з дес ) бет і нде жу рг і з г ен. Цифр т а я к ша ла р ос ы т а к т а да ес епт еу лерг е ба йла ныс т ы шык к а н жене онымен т ыг ыз
  • 3. ба йла ныс т а да мы а н. Кыт а йдын ос ында й е с епт еу жу йес і ні н к емелді г і - - ола рдын ма т ема т ик а с ында е с епт еу жа г на н ба с ым болу ына э с ері н т иг і з с е к ерек . Кыт а й ма т ема т ик а с ында жа й белшек т ер же не ола рг а а ма лда р к олда ну от е ерт е ден бе лг і лі болг а н деу г е нег і з ба р. Бі р к ыз ыг ы у з ындык елшемдер жу йес і не ба йла ныс т ы к ыт а йлык т а р ондык белше к т ерді а шу г а жа к ында г а н. Ола рда бі з ді н з а ма нымыз дын ба с к ез і н-де-а к у з ындык елше мдері т а г а йында ла ды.