1. Schepping en Evolutie in prediking en catechese, © Evert Jan Hempenius, september 2015
A. Hoe help ik Desiree?
“Meneer, gelooft u ook in dino's,” vraagt een veertienjarig meisje. Ik noem haar Desiree. Ga ik naar
een Natuurhistorisch Museum, dan zie ik een model van Tyrannosaurus rex. In een vitrine liggen
fossielen uit de mergelgroeven, de Mosasaurus. Hoe sta ik eigenlijk tegenover vondsten van
fossielen en de vragen die dit oproept?
1 Agnosticisme
Kies ik voor praktisch agnosticisme? Ik ken de vragen, maar ik kom er niet uit, dus houd ik er mij
niet mee bezig. Zo kies ik partij voor de struisvogel en help ik Desiree niet. Daarom wil ik de
vragen onder ogen zien, vragen die niet alleen gaan over de oorsprongen. Als de mens is
voortgekomen uit hominiden, was er dan wel een eerste Adam en zijn vrouw?1
Wat betekent “goed
en kwaad” in het licht van “survival of the fittest?”
2 Schizofrenie
Op Internet las ik: “Wat een raar idee trouwens, dat sommige visjes de slimme gedachte kregen om
op het land te gaan leven en zich verder te evolueren, terwijl hun broertjes en zusjes tot op de dag
van vandaag liever in de zee blijven rondzwemmen.” En: “... bij een schepping in zes dagen hoort
ook, dat net als de aardolie en het aardgas, ook de fossielen er bij ingeschapen zijn als verstening
van dierlijk en plantaardig leven.” “Als je maar beseft, dat je dan de evolutieleer met haar miljoenen
jaren als werkhypothese gebruikt. Als gelovige heb je een andere mening over het daadwerkelijke
ontstaan van het heelal en de aarde.”2
Dit is een vorm van schizofrenie: in mijn werk gebruik ik de
evolutieleer, in mijn leven geloof ik de schepping in zes dagen. Helpt dit Desiree?
3 Tools
Heeft Desiree behoefte aan tools om aanvallen van Richard Dawkins te weerstaan? Hij schreef
boeken als “God als misvatting” en “De Zelfzuchtige Genen.”3
De titels spreken boekdelen. Alistair
McGrath reageerde: “Dawkins als misvatting.” Kan het feller? In Nederland flakkerde de discussie
op over Intelligent Design (ID).4
Vooral in de Angelsaksische wereld zijn boeken verschenen.
Helaas, onder christenen zijn de meningen verdeeld: jonge-aarde-creationist, oude-aarde-creationist,
theïstisch evolutionist, evolutionist, aanhanger van ID.5
Welke tools geef ik Desiree dan? Voordat ik
verder ga, begin ik met eigen bewustwording.
B. Het begint bij mijzelf
1 Bewustwording van empirie en fenomenologie
Een wetenschappelijk artikel en Genesis 1-11 gaan over dezelfde werkelijkheid, maar gebruiken
niet dezelfde taal. Dit gaat niet over Hebreeuws (Genesis) en Engels (wetenschap), maar over het
verschil tussen wetenschappelijk-empirische en fenomenologische taal. “De zon zakt in de zee,” is
een fenomenologische beschrijving en niet een wetenschappelijke. Is Genesis 1-11 een
fenomenologisch of een empirisch verslag van de schepping tot aan de zondvloed? Een aantal leest
Genesis 1-11 als empirisch verslag, zintuiglijk waarneembaar, het is zoals het er staat, en bouwt
daar een wetenschappelijke theorie op, het creationisme.
Kijken we echter naar Genesis 1:6 waar het “gewelf”6
wordt geschapen, dan is dat niet gelijk aan
“dampkring” of “heelal.” Het is alsof een koperslager een (koperen) koepel heeft gecreëerd, een
machtig gewelf (Ps. 150:1), een tent voor de zon die over ons is uitgespannen (Ps. 19:5). Het is een
fenomenologische beschrijving. Er is geen Bijbellezer, die “gewelf” hier wetenschappelijk-
empirisch opvat. Eerder vult hij dit naïef en onwillekeurig in met de eigen voorstelling van
dampkring of heelal.
Ook de vierde dag beschrijft de wereld fenomenologisch. Er is het grote licht (de zon) en het

2. kleinere licht (de maan). Wetenschappelijk-empirisch reflecteert de maan echter het licht van de
zon. Ik wijs ook op het gevaar van selectief empirisch lezen: “de eerste dag” is dan een dag van 24
uur (empirisch), maar “gewelf” is niet “gewelf” in diezelfde empirische zin.
2 Bewustwording van lezen en inlezen
Een open deur? Hoewel, ik las het volgende op Internet: “Neem bijvoorbeeld de eerste eiken die
God op de derde dag schiep. Die hadden wel meteen driehonderd jaarringen en waren dus op hun
scheppingsdag wetenschappelijk gezien 300 jaar oud.”7
De tekst laat deze gedachte niet toe. Er
staat: “God zei: ‘Overal op aarde moet jong groen ontkiemen.” (Gen. 1:11) Jong groen is niet 300
jaar oud. Ontkiemen is niet een versneld proces wat binnen één dag 300 jaarringen oplevert. Doe je
dat wel, dan is er sprake van geforceerd inlezen. Goed lezen betekent ook ik vaststel dat de aarde en
de hemel al voor de eerste dag een gegeven zijn, geschapen in een begin (Gen. 1:1,2).
3 Bewustwording van tekst en werkelijkheid
Er is een verschil tussen “tekst” en “werkelijkheid.” Wanneer iemand opmerkt dat “het is gebeurd,
zoals het er staat,” geeft hij een gesloten en gereduceerd beeld van de werkelijkheid. Ieder verslag,
wetenschappelijk, historisch, getuigend, beschrijft niet de volle werkelijkheid en valt er niet mee
samen. Een verslag heeft een focus, anders is het warrig. Een wetenschappelijke theorie heeft een
focus. Genesis 1 heeft een focus.
Dit is ook van belang als je nadenkt over een typische vraag op catechisatie over Genesis 4:16,17:
“Waar komt de vrouw van Kaïn vandaan?” Dit raakt ons onderwerp meteen. Waren er dan meer
mensen op aarde? Trouwde Kaïn met zijn zusje? Maar hij ging toch na de moord op Abel helemaal
alleen naar het land Nod? Was er dan een ander land? Waarom was hij voor: “ieder, die mij aantreft,
zal mij doden” bang (Genesis 4:14), als er verder alleen zijn ouders zijn?
Genesis 4 informeert niet over deze vragen. De focus is gericht op: “de mens die God verlaat.”
4 Bewustwording van Bijbel en kinderbijbel
Veel voorstellingen die onder christenen bestaan, komen uit de kinderbijbel. Denk aan de
romantische familiefoto van Adam en Eva bij de boom samen met de leeuw en het lam. Denk ook
aan de tekening van de ark van Noach als een idyllisch uitje met de giraffe op de boeg. Deze
voorstellingen beïnvloeden het lezen van de Bijbel over de schepping meer, dan ik mij vaak
realiseer. De vaak rauwe werkelijkheid van de natuur krijgt geen plaats meer, en er wordt een
achtste scheppingsmoment gecreëerd, het moment dat de vrouw van de vrucht at, vanaf toen at de
leeuw ook het lam.
5 Bewustwording van overtuiging en argument
Charles Foster wijst erop dat zowel Dawkins als de jonge-aarde-creationist zich meer laten leiden
door overtuigingen, dan door argumenten en feiten, of die nu zijn ontleend aan vondsten
(paleontologie) of aan de Bijbel.
6 Bewustwording van kennis en betekenis
Er is wetenschappelijke kennis. Er is persoonlijke kennis. Er is “tacit knowledge.” Michael Polanyi
heeft hier als christen-natuurwetenschapper-filosoof zinnige dingen over geschreven.8
En wat hij
geschreven heeft, kan ons helpen verschillende vormen van kennis een plaats te geven en niet te
kiezen voor agnosticisme, schizofrenie of modellen die vooral gebaseerd zijn op overtuigingen.
C. Zo help ik Desiree, hoop ik
1 Prediking
Ik help Desiree wanneer ik in de preek de vragen rond evolutie benoem. Tegelijk is de tijd voor de

3. preek (ca. 25 minuten) te kort om hieraan recht te doen. Het risico van onbeschermde statements,
oneliners, lachwekkende cartoons van Darwin (bearmer) is te groot.
Daarom richt ik de aandacht op de spiritualiteit van de schepping, zoals de Psalmen9
laten zien. Dit
is een spiritualiteit van aanbidding van de Schepper (Openb. 4:11)10
, verwondering (Ps. 8),
afhankelijkheid en vertrouwen (Mat. 6:19-34), bescheidenheid (Job 38:4) in het besef dat God groot
en ondoorgrondelijk is (Ps. 145:3)11
. Deze spiritualiteit leidt tot luisteren, liefde en gehoorzaamheid.
Dezelfde God die zei: “Er is licht” (Gen. 1:3-5 én Joh. 1:1-5) sprak ook: “Dit draag ik jullie op: heb
elkaar lief” (Joh. 15:17), liefde als licht voor het leven, liefde die leven geeft. Zo leren wij onze God
en Vader aanbidden die in de duisternis, chaos en leegte, het licht, orde en leven heeft gebracht.
Genesis 1-11 leert ons, niet wetenschappelijk reducerend en objectiverend, maar in aanbidding12
te
kijken naar de werkelijkheid waarin wij leven, waarin ik als beeld van HEM een plaats heb (Gen.
1:26-27, Jak. 3:9).
Dat brengt mij bij Christus: “Beeld van God, de onzichtbare, is hij, eerstgeborene van heel de
schepping: in hem is alles geschapen, alles in de hemel en alles op aarde, het zichtbare en het
onzichtbare, vorsten en heersers, machten en krachten, alles is door hem en voor hem geschapen.
Hij bestaat vóór alles en alles bestaat in hem” (Kol. 1:15-17). Hij is de alfa en omega (Openb.
22:13).13
Hier past nog maar één houding: AANBIDDING.
2 Catechese
Op catechisatie heb ik meer ruimte om met Desiree te praten over schepping en/of evolutie en kan
ik beter aansluiten bij haar vragen en voorstellingen. Ik kan haar helpen om Genesis 1-11 goed te
lezen, te letten op de focus, oog te krijgen voor overtuigingen en argumenten en.... de invloed van
de kinderbijbel.
3 Cursus
En dan is er de mogelijkheid van een cursus. Ik kan laten zien dat christenen werkzaam in
verschillende takken van wetenschap bezig zijn met de vragen. Richard Dawkins krijgt tegengas,
niet alleen van Alistair McGrath (biofysica en theologie, o.a. Oxford), ook van John Lennox
(wiskundige, Oxford), Charles Foster (o.a. medische ethiek, Oxford).14
Er zijn vele anderen, zoals
de Amerikaan Francis Collins (geneticus, Humaan Genoom Project) die schreef: “De taal van God.
Prominent geneticus verzoent geloof en wetenschap.”15
Velen grijpen daarbij terug op het
gedachtegoed van C.S. Lewis, zoals verwoord in “Onversneden christendom.”16
En ter relativering,
de vragen zijn niet alleen van deze tijd. Luister naar Augustinus, Calvijn en Pascal.17
Vooral in een
cursus kan ik laten zien hoe andere christenen omgaan met de vragen. Met hen ben ik verbonden in
eenzelfde spiritualiteit en in de aanbidding van Christus.

4. 1 Haarsma, D., & Haarsma, L. (2011). Origins: Christian perspectives on creation, evolution, and intelligent design
(Revised ed.). Grand Rapids: Faith Alive Christian Resources.
Collins, John C. (2011). Did Adam and Eve Really Exist? : Who They Were and Why You Should Care. Wheaton:
Crossway,
2 Leeftink, E. (2008, 12 december). En zo werd de mensaap beeld van God? 16 juni 2015.
3 Dawkins, R. (2006). God als misvatting.(Vertaald door: H. Riemsdijk) Amsterdam: Nieuw Amsterdam.
Dawkins, R. (2006). De zelfzuchtige genen: Over evolutie, eigenbelang en altruisme. (Vertaald door: H.
Scheepmaker). Amsterdam: Olympus.
McGrath, A., & McGrath, J. (2008). Dawkins als misvatting: Wat er mis is met het atheistisch fundamentalisme.
Kampen: Ten Have.
4 Dekker, C., Meester, R., & Woudenberg, R. van (red.) (2005). Schitterend ongeluk of sporen van ontwerp? : Over
toeval en doelgerichtheid in de evolutie. Kampen: Ten Have.
Dekker, C., Meester, R., & Woudenberg, R. van (red.) (2006). En God beschikte een worm : Over schepping en
evolutie. Kampen: Ten Have.
5 Moreland, J.P. & John Mark Reynolds (Eds.). (1999). Three views on Creation and Evolution. Grand Rapids:
Zondervan Pub.
6 Koehler, L., Baumgartner, W., Richardson, M. E. J., & Stamm, J. J. (1999). The Hebrew and Aramaic lexicon of the
Old Testament (electronic ed.). Leiden; New York: E.J. Brill.
7 Zie noot 2.
8 Polanyi, M., & Prosch, H. (1975). Meaning. Chicago: University of Chicago Press.
Polanyi, M. (2003). Personal knowledge : Towards a post-critical philosophy. London: Routledge.
9 Ps. 8, 19, 29, 104, 145.
10 1 Tim. 6:16. Zie ook vraag 1 van de Grote Westminster Catechismus.
Q. Wat is het voornaamste en het hoogste doel van het leven van de mens?
A. Het voornaamste en hoogste doel van het leven van de mens is de verheerlijking van God en het zich in Hem ten
volle en eeuwig verheugen.
11 Zie de lofprijzing van Paulus in Rom. 11:33.
12 Gen. 4:26 eindigt met: “In die tijd begon men de naam van de HEER aan te roepen
13 Verder: Heb. 1:1-3, 8-12 en natuurlijk Joh. 1:1-5
Zie ook: Beek, Bram van de (2005). Toeval of schepping? : Scheppingstheologie in de context van het moderne
denken. Kampen: Kok.
14 Ik noem hier het vakgebied en de universiteit, zodat duidelijk is dat Dawkins in eigen huis tegenspraak ontmoet.
Foster, C. (2009). The selfless gene: Living with God and Darwin. London: Hodder & Stoughton.
Lennox, J. (2011). Gunning for God: Why the new atheists are missing the target. Oxford: Lion. Lennox voert ook
discussies met Stephen Hawking: Lennox, J. (2010). God and Stephen Hawking: Whose design is it anyway?
Oxford: Lion.
15 Collins, F. (2006). De taal van God: Prominent geneticus verzoent wetenschap en geloof. (Vertaald door P. Huizen)
Kampen: Ten Have.
16 Lewis, C. (2011). Onversneden christendom (Vertaald door: A. Smilde, 8e dr.). Utrecht: Kok.
Lewis, C. (2011). Het probleem van het lijden (Vertaald door: H. Ferguson, Nieuwe ed.). Utrecht: Kok.
17 Augustinus, A., (2007). Belijdenissen (Vertaald door: G. Wijdeveld, 8e dr.). Amsterdam: Ambo.
Calvin, J. (1999). Calvin's commentaries (Vol. Genesis). Grand Rapids: Baker Books.
Pascal, B. (1997). Gedachten (Vertaald door: F. de Graaff, 1e dr.). Amsterdam: Boom.