8

1. 1
บท
ทีี ๘
๘.๑ แนวคีดเรื่องผีในคีมภีรพระพีทธศาสนาเถรวาท
พระพีทธเจีาตรีสถีงเรืีอง ผ วีญญาณ
ยีกษีและภีตผีปีศาจ ผีเสืีอนีา รากษส สมียนีน
มภีกษรีปหน่งถกผเขา
ภีกษีอีกรปหนีงมีความประสงคจะฆีา
จงทบตีทีานภีกษนีนไมถีงแกมรณภาพ
ทานเกดความกีงวลใจวีา เราตองอาบตีปาราชกหรือหนอ
จงนาเรื่องน้ไปกราบทล พระผมพระภาคใหี ทรงทราบ
พระองคีตรสวีา “ภีกษ เธอไมตีองอาบตีปาราชก”๑
และพระพีทธองคทรงอนีญาตใหียก
ปาตีโมกขข้นแสดงโดยยอเมื่อมอีนตราย” เรื่องอนตราย ๑๐ ประการ
หน่งในนีีน คือ ขอ ๖. ผเขาสง ภีกษ๒
ดีงน้น
แสดงใหเห็นวีาพระพทธเจามทาทมไดีมปฏีเสธเรีืีองผี
แตีทรงหีามเรยนวีชาดีรจฉาน
การวีาดีวยเรื่อง สกขาบทท่ ๙ และ ๑๐
การเรยนดีรจฉานวีชาและการสอนดีรจฉานวีชา ของ เรื่อง
พวกภีกษณฉพพคคยีเรยน (ดีรจฉานวีชา)๓
ชาวบานตีาหนประณาม โพนทะนาวา
“ไฉนภีกษณจงเรียนดีรจฉานวีชาเหมีือนหญีงคฤหีสถผ
บรโภคกามเลา” ภีกษณท้งหลายไดยีน คนเหลีานีนตีาหน
ประณาม โพนทะนา บรรดาภีกษีณีผีมีกนีอย
พากีนตีาหน ประณาม
โพนทะนาวา “ไฉนพวกภกษณฉพพคคยี
จงเรยนดีรจฉานวีชาเลา” คร้นแลว ภีกษณเหลาน้น
ไดีนาเรื่องน้ไปบอกภีกษท้งหลายใหีทราบ
พวกภีกษไดีนาเรื่องน้ไปกราบทลพระผีีมพระภาคให
ทรงทราบ ทรงประชีมสงฆบีญญีตีสกขาบท
พระผีีมพระภาครีบส่งใหประชมสงฆเพราะเรีืีองน้
๑
วี.มหา. (ไทย)๑/๑๘๘/๑๗๒.
๒
วี.ม. (ไทย)๔/๑๕๐/๒๓๐.
๓
ดีรจฉานวชา คือวชาท่ไมีมีประโยชนี
ไมีเก่ยวของกบพระพทธศาสนาเป็ นวชาท่เบยดเบยนผอื่น เชีน
(๑) วีชาฝกชาง, ข่ชาง (๒) วีชาฝกมีา, ข่มีา (๓) วีชาการขบรถ (๔)
วีชายีงธน (๕) วีชาฟนดาบ (๖) รายมนตรทีาราย
ผอื่นดวยพธีอาถรรพณี (๗) รายมนตรเสกตะปฝงดนฆาคนหรือเสกเขีาทีอง
(๘) รายมนตรทีาผอื่นใหอยีีในอานาจ
หรือใหเป็ นบา (๙) รายมนตรทีาผอื่นใหเนื้อเลือดเหือดแหีง(๑๐)

2. 2
ปลอยสตวีมีพษ.

3. เป็นตีนเหต ทรงสอบถามภกษท้งหลายวา “ภีกษท้งหลายทราบวา
พวกภีกษณฉพพคคยีเรยน
และการท่พวกภกษณฉพพคคยีสอนดรจฉานวีชา
ชาวบานตีาหน ประณามโพนทะนาวีา “ไฉน
พวกภีกษณฉพพคคยีจงสอนดรจฉานวีชาเหมีือนหญีงคฤ
หสถผบรโภคกามเลา” “พวกภีกษณ
ฉพพคคยีสอนดรจฉานวีชาจรงหรีือ”
ภีกษท้งหลายทลรบวีา “จรงพระพีทธเจาขา” พระผีีม
พระภาคพีทธเจาทรงตาหนวีา ภีกษท้งหลาย
การกระทีาอยางน้ มไดีทาคนท่ยีงไมเลื่อมใสใหี เลื่อมใส
หรือทาคนท่เลื่อมใสอยแลวใหเลื่อมใสย่งข้นไดีเลย
พระบญญีตีกี็ภีกษณใด เรยน สอน
ดีรจฉานวีชาตีอง
อาบตีปาจตตียี๔
๒.๑.๑ บรบทแนวคีดเรื่องผี หมายถง ส่งท่อยแวดลอม
หรือกากีบอยโดยรอบและเปี็น ตีวชีวยใหีรความหมาย
หรีือเขาใจเรีืีองราวทีีเกดข้นในชวงเวลาหนีีงๆ๕
ทีมความเชืีอเรีืีองผีสีืบตีอๆ
กีนมาจากรนสรนจนถีงปจจบีนน้
๑) ความหมายของผี
เป็นสีงท่มนษยีเชืีอวีาเป็นสภาพลกลบ มองไมีเห็นตีว
แตีอาจจะ ปรากฏเหมือนมตีวตนไดีอาจใหคณหรือโทษไดี
มท้งดีและราย เชน วีญญาณ เรยกคนท่ตายไปแลว ความหมาย
ส่งท่เชื่อกนวีามอยในกายเมีืีอมชีวีต
เมื่อตายจะออกจากกายลีองลอยไปหาทีีเกดใหม ความรบร เชน
จกษวีญญาณ คือ ความรบรทางตา โสตวีญญาณ คือ
ความรบรทางห เปี็นขนธี ๑
ในขีนธี ๕ คือรป เวทนา สญญา สงขาร วีญญาณ๖
๒) คาไวพจนีท่เกีียวกีบคีาวาผ คือ คาวีา อมนษย
ภีต เปรต สมภเวส ผเสื้อนา รากษส
ยีกษ เจตภต ปีศาจ โอปปาตีกะ วีญญาณ อสรกาย สตวีนรก
มกลาวไวีในพระไตรปีฎก
๓) การกาเนีดของผี
ผเป็นสญลกษณของอานาจเหนีือธรรมชาต
ท่อยเหนืออานาจการ
ควบคีมของมนษย เมืีอมนีษยีมาอยีรวมกีนเปี็นกลม
มนษยีมีความผกพีนกนและไดีแสดงพฤตีกรรม
รวมกีนเกดเปี็นพธีกรรมท่เก่ยวกีบความเชื่อเรื่องผ
เป็นลทธีความเชื่อของพวก หรือมความเชื่อวีาเปี็น
วีญญาณของบรรพบีรษ
หรือเป็นส่งท่มนษยเชื่อวีาเปี็นสภาพลกลบ มองไมเห็นตีว
แตีอาจจะปรากฏ เหมือนมตีวตนไดีอาจใหคณหรือโทษได
มท้งดีและรีาย๗

4. ในพระสีตตีนตปีฎก มชฌีมนกาย มลปีณณาสก
[๒.สหนาทวรรค] คตี ๕ ประการคีือ (๑) นรก (๒)
กีาเนดดีรจฉาน (๓) เปตวีสย (๔) มนษย (๕) เทวดา
พระพทธเจาตรสแกีพระสารีบีตร ไวีเรารีีชีดนรก
ทางท่นาสตวีใหถงนรก ขอปฏีบีตีท่นาสตวีใหถงนรก
และรชีดขอปฏีบีตีท่สตวีปฏีบีตี แลว
เปี็นเหตใหหลงจากตายแลีวยีอมไปเกีดในอบายทีคตีวีนบาต
นรกกาเนดโอปปาตีกะ คือ เทวดา
สตวีนรก มนษยบางจาพวก และเปรตบางจีาพวก๘
๔) สถานทีีอยของผี คือ ท่ตีีง แหลง เชน ปีาใหญี
ภีเขา ปีาชีาผดีบ ศาล ตีนไมใหญี
แมนา ทะเล สงในรีางมนษย
๔
วี.ภีกฺขน (ไทย)๓/๑๐๑๓-๑๐๒๐/๒๖๓.
๕
ราชบณฑตยสถาน,พจนานีกรมอีเล็กทรอนีกส รนท่ ๑.๐๐.
๖
ราชบณฑตตยสถาน,พจนานีกรม ฉบบราชบีณฑตยสถาน
พ.ศ.๒๕๔๒,(กรงเทพมหานคร: บรษท
นานมบคสพบลเคชีีน,๒๕๔๒),หนา ๑๐๗๔.
๗
ราชบณฑตยสถาน, พจนานีกรมอีเล็กทรอนีกสรนท่ ๑.๐๐.
๘
ม.มี. (ไทย)๑๒/๑๕๓/๑๕๒.

5. ๕) ประเภทของผี
ท่ปรากฏคมภีรพระไตรปกฎของเถรวาทคีือ
เจตภต ภีต อมนษย (ผ)
ยีกษ รากษส วีญญาณ สมภเวส โอปปาตีกา ผเสื้อนา
เปรต อสรกาย ปีศาจ สตวีนรก
๘.๑.๒ ความเชีืีอเรื่องผีของมนีษย ผ คือ
วีญญาณของมนีษยผท่ตายหรือลวงลบไปแลว
จตของมนีษยจะไดีไปเกดใหมตามกรรมหรีือการกระทีาท่มนษยไ
ดีกระทีาเมื่อยงมชีวีตอยใหเกดภพภีมตีางๆ
เชน พรหม เทวดา มนษย สตวีนรก เปรต สมภเวส หรือ อสรกาย
และโอปปาตกะ ตามท่ปรากฏใน
พระไตรปีฎก เปรตประเภทตีางๆ เชน
พระมหาโมคคีลลานเถระลงจากภีเขาคีชฌกฏไดีเห็นเปรตตนห
นีีง
จงซกถามดีวยคาถาวีา สฏฐีกีฏเปตวีตถ
เปรตถกคีอนตีอยศีรษะ เจาเปี็นบาไปแลวหรีือ จีงวีีงไปมา
เหมือนเนีืีอท่วีีงพลีาน เปรตไดเลาวีา
ไดีไปเกดเปี็นเปรตในยมโลก
ถกคอนเหลี็กจานวนหกหมีืีนลกตก
มาตีกระหมีอมศีรษะ
เพราะผลกรรมทีีไดีกระทีาตีอพระปีจเจกพีทธเจีานามว
ีา สีเนตร ขณะนีีง
เขีาฌานอยีีทีโคนตีนไม
ตนไดีดีดกีอนกรวดใสีศีรษะพระปจเจกพีทธเจีา
ผลกรรมนีน จีงตีองไดีรีบ ทกขเชนน้๙
และท่ปรากฏกายใหพระภกษเห็นรปรางตีางๆ น้น
เป็นไปตามกรรมทีีตนไดีกระทีามาใน อดีต
เพืีอมาขอรบสีวนบีญสีวนกีศลจากผีีท่ตนคดวีาจะไดีรีบ
สวนอทีศให สีวนผีคนในยีคน้น ไดีรีบร
ความเป็นไปของสีตวีเหลาน้นก็ไดีทาบีญอทศใหเป็นท่ประจีกษ
ทาใหบีคคลอื่นไดีรบรอนโมทนาและ
เกดเกรงกลีวตีอบาปกรรม ตีีงตนไวถงพระรีตนตรย
ประกอบดวย ทาน ศล ภาวนา สืบไป รวมท้งกรณ
พระเจีาพีมพีสารอทศแกีญาตี (เปรต)๑๐
๑) การทาพีธขบไลีอมนีษย (ผ) ในสมยพทธกาลพีทธกาล
เมื่อพระพีทธเจายีงมพระชนชีพ ส่งท่ปรากฏชดเจนใน
พระธีมมปทฏฐกถา (แปล) ภาค ๗ ดีงทีกลาวมาในบททีี ๑
ในดานพธีกรรมตางๆ
โดยใหพระอานนทีเรยนพระปรีตรแลวทานามนตี
ปะพรมกาแพงเมีืองสามวีนสามคืน เพื่อขบไลอมนษย (ผ)
ในเมีืองไพศาลีในครีีงน้น กี็เกีดสวีสดีแกีชาวเมือง

6. ๒) การทีาพีธีกรรมอีทีศแกีญาต (เปรต)
ในสมียพีทธกาล บีพกรรมเปรตญาตีของ พระเจีาพีมพีสาร
ในขีททกนีกาย ขีททกปาฐะ ตีโรกฑฑสตร๑๑
วีาดีวยเรื่องเปรตทีีอยภายนอกฝาเรีือน๑๒
พระผีีมีพระภาคตรีสวีา
พระคาถานีีเพืีออนีโมทนาแกีพระเจีาพีมพีสาร
พวกเปรตพากีนมาส (เรือนของตน)๑๓
บีางยืนอยท่ฝาเรือนดานนอก บีางยืนอยท่ทางส่แพรง
สามแพรีงบางยืนพงอยท่
บานประตเมื่อมขีาวและนาดีืีมมากมาย
ผถวายอาหารและนีีาดีืีม อีทศใหญาตีท้งหลาย (ท่เกดเปี็น
เปรต) อนโมทนาแลวกี็ไดีรีบความสีขและสมบตี
เปรตอวยพรใหีญาตีจงมอายยีืน เพราะการบีชา
ญาตี ผใหีทานแกเปรตญาตีแลว และทานกี็ไมไรีผล
และในอรรถกถา ขททกนกาย เปตวตถ ปฐมวรรค
ตีโรกฑฑเปตวีตถ อรรถกถาตีโรกฑฑ เปตวีตถ
พระศาสดาเมีืีอทรงประทีบอยในกรีงราชคฤหี
ทรงปรารภพวกเปรตเปี็นอนมาก
๙
ข.เปต. (ไทย)๒๖/๘๐๖-๘๐๔/๓๐๐-๓๐๑.
๑๐
ข.ข.(ไทย) ๒๕/๑-๕/๑๕.
๑๑
พระสีตรน้ พระผีีมีพระภาคตรีสแกพระเจีาพมพสารณ
กรงราชคฤห ; ข.ข.อ. (ไทย)๗/๑๗๗.
๑๒
ข.เปต.อฺ. (ไทย)๒๖/๑๔-๒๕/๑๗๐-๑๗๒
๑๓
เรือนของตน หมายถงเรือนญาตของตน หรือเรือนท่เคยอยในปางกอน ;
ข.ข.อ. (ไทย)๗/๑๘๑.

7. สมียนีนเปรตไปเฝาพระกีสสปสีมมาสีมพีทธเจีา
ทีลถามวีา พวกขีาพระองคจะไดีสมบีตี เมื่อไหร
พระผีีมพระภาคเจีาตรสวีา บีดน้ ทานยงไมไดี
แตีในอนาคตจีกมพระสีมมาสมพีทธเจาทรง พระนามวาโคตม
ในกาลแหงพระผีีมพระภาคเจีาพระองคีน้น
จกมพระราชาทรงพระนามวีาพีมพีสาร ใน ๙๒ กีป
นบแตีภีททกีปน้
พระองคีไดีถวายทานแดพระพทธเจาแลวจกอีทศแกีพวกทาน
เมืีอพระเจีาพีมพีสาร
ทรงนีมนตีถวายภีตตีแดีพระพีทธเจีาโคตมเปี็นปร
ะธาน แตีไมีไดี
อีทีศทานแกีเปรตดีงใจหวีงไวี
ในเวลากลางคีืนจีงพากีนสีงเสียงรีองอีนนีาสะพรีงกลีว
อยีางยีงใกล
พระราชนีเวศน พระเจีาพีมพีสารเกดความสะพรีงกลว
นาหวาดเสียว จงไดีกราบทลแดีพระผีีม
พระภาคเจีาวีา จกมเหตอะไรเกีดข้น พระพทธองคตรสวีา
ญาตีเกาท่เกดเปี็นพวกเปรตรอรีบการอทศ
สวนกศลจากพระองคีถวายทานแดพระพทธเจาแลว
แตีพระองคีถวายทานแลว มไดีอีทศใหกี็ส้นหวง
จงพากนสงเสย
งรอง
พระราชาไดีถวายขาวยาค ถวายผา ท่นอนและทีีน่งค
เมื่อทรงหลีีงนาทกษโณทกอทศทาน
ใหน้จงสาเร็จแกีพวกญาตเถดปรากฏมสระโบกขรณี
ของเคีียวและอาหารเปี็นทพย ไดีบีงเกดแกพวก
เปรต ความหวกระหายหมดไป มผวพรรณสีดีีงทองคีา
มความสขท้งกายและใจ ไดีเครื่องประดบม ชนดตีางๆ เชน ผา
ปราสาท เครื่องลาดและทีีนอน๑๔
๓)
ทาทของพระพีทธศาสนาทีีมีตีอความเชีืีอเรื่องผี
จากการศกษาคนควีา ท่ปรากฏใน พระไตรปีกฎ
ทีาทีพระพีทธศาสนาทีมีตีอความเชืีอเรืีองผีกี็มีไดีป
ฏีเสธแตีอยีางไร ชาวเมีืองไพศาลี ถกภีย ๓ ประการ คีือ
ทีพภีขภีย อมนีสสภียและโรคภียเบียดเบียน
พระผีีมีพระภาคเจาทรงตรสวีา ภีตทีงหลาย
ประชาชนชาวมนษยีนีใดถีกอีปีทวะทีีง ๓ ขีดขวางแลีว
ขอทีานทีงหลายจงเขีาไปตีีง เมตตา ความเปี็นมตร
ความมอีธยาศยเอื้อประโยชนีแกีประชาชนคนมนีษยน้นเถีด
พระผีีมพระภาค เจีาจีงตรีสวีา รีตนะ
ทีเสมอดีวยตถาคตไมีมีเลย
ความสวีสดีกี็เกีดแกีราชสกีล ภียกี็ระงีบไป
พวกอมนษยในแสนโกฏจกรวาล กี็พากนยอมรบพีทธอาญา

8. (อีานาจปีองกน)๑๕
หรือพระภีกษีไป จา
พรรษาในปีาเกดเทวดาท่แกลงหลอกใหีเกดหวาดกลว
พระพทธองคกี็ทรงแนะวธีการโดยใหเรียนเมตต สตร๑๖
วีาดีวยการแผเมตตา
พระผีีมพระภาคตรีสพระคาถานีีแกีภีกษท้งหลายผอยปีา
ดีวยอานสงส ของเมตตามี ๑๑ ประการ
ยีอมเป็นรกของอมนีษยีและเทวดา ใน ขอ ๕.
เปี็นท่รกของอมนีษย (ผ) และ ขอ ๖. เทวดาทีงหลาย
รวมท้งมการกลาวถงเรื่องวมานของเปรตและกรรมของเปรตไ
วีในพระไตรปีฎกในเลีม ๒๖ ขททกนกาย มวีมานวีตถ ๘๔ เรื่อง
และเปตวตถ ๕๑ เรื่อง๑๗
และท่กลาวเก่ยวกีบเปรตไวมากมายใน
พระไตรปฎกเลมอีืีนๆ
๘.๑.๓
หลีกการทางพระพีทธศาสนาทีีเกีียวของกบความเชีืีอเรื่องกรร
ม ทาดีไดีดี ทาชีีวไดีชีีว ในปพพชตอภีณหสตร
วีาดีวยธรรมท่บรรพชตควรพจารณาเนีืองๆ ภีกษท้งหลายธรรม
๑๐ ประการนีี หนีงใน ๑๐ ขีอท่ ๗ เรามกรรมเปี็นของตน
เปี็นผีรีบผลของกรรม มีกรรมเปี็นกีาเนีด มีกรรมเปี็น
เผาพีนธีี มกรรมเป็นท่พีีงอาศย เราทากรรมใดไว
จะเป็นกรรมดหรือกรรมช่วกี็ตาม ยีอมเป็นผรบผล
๑๔
ข.ข.อ. (ไทย)๓๙/๒๗๘-๓๐๑.
๑๕
ข.ข.อ. (ไทย) ๔๗/๒/๒/๗,๒๑, ๓๙, ๔๐.
๑๖
ข.ข. (ไทย)๒๕/๑-๒/๒๐.
๑๗
ข.วี. (ไทย)๒๖/๑-๑๒๘๙/๑-๑๖๕,ข.เปต.(ไทย)๒๖/๑-๘๑๔/๑๖๗-
๓๐๒.

9. ของกรรมน้น๑๘
เพราะฉะนีีน
มนษยท่เกดมาทกคนยอมมท่อยและเป็นไปตามผลของกรรม มนษย
จงไดีชีืีอวีา สมภเวส เหลาสตวีท่ถือกาเนดเกดแลว ชีืีอวีา
ภีต หรือ ภีตาน วา สตีฺตาน เหลาสตวี ท่เสาะหา
คือแสวงหาการสมภพ คือการเกด ไดีแกีการบีงเกดข้น ชีืีอวีา
สมภเวส๑๙
สตวีผีแสวงหาทีเกด แปลจากคีาวีา สีมภเวส
หมายถีงสีตวีท่เกีดในกาเนีดทีง ๔ ไดีแกี (๑) อีณฑชะ
(เกีดจากไขี) (๒) ชลาพีชะ (เกีดจากครรภี) (๓) สีงเสทชะ
(เกีดในเถีาไคล) (๔) โอปปาตีกะ (เกดผดข้น)
สีตวีจีาพวกทีเปี็นอีณฑชะ และ ชลาพีชะ
ทีานเรียกวีา สีมภเวส เพราะยีงอยีในไขีและ
ในครรภ ถาออกจากไขีและครรภแลวไมเรยกวีา สมภเวส
แตีทานเรยกวีา สตวีผเกดแลว สตวีจาพวก
ท่เป็นสงเสทชะ และโอปปาตกะน้น ทานเรยกวีา สมภเวส
ในขณะจีตแรกท่เกดข้นตีีงแตีขณะจตท่ ๒ ไปทานเรียกวีา
สตวีผเกดแลว๒๐
๑) กรรมของสีตวี (ท่เกีดในภพภมีตีางๆ)
กรรมเป็นคากลางๆ หมายถง การกระทีา เชน กีศลกรรม อกศลกรรม
(๑) การกระทีาท่สงผลรายมายีงปีจจบีน
หรือซ่งจะสงผลรายตีอไปในอนาคต เชน บีดน้กรรมตามทนแลว
ระวงกรรมจะตามทีนนะ (๒) บาป, เคราะหี, เชน คนมกรรม
กรรมของฉีนแทๆ (๓) ความตาย ในคาวีา ถงแกกรรม๒๑
โดยท่วไปชาวพทธเชื่อในเรีืีองของกรรมกี็จะทาใหเกดควา
มศรทธาในพระพีทธศาสนา คือ เป็นความเชื่อท่ประกอบดวยเหตผล
คือ ศรทธา ๔ ดีงน้
(๑) กีมมสทธา เชื่อกรรม, เชืีอกฎแหีงกรรม,
เชืีอวีากรรมมีอยีจรีง คือ เชื่อวีาเมืีอทีา
อะไรโดยมีเจตนา คือ จงใจทาท้งร ยีอมเปี็นกรรม คือ
เป็นความดีความชีีวมข้นในตน เป็นเหตปีจจย
กีอใหเกดผลดีผลรายสืบเนื่องตอไป การกระทีาไมวีางเปลา
และเชื่อวีาผลท่ตีองการจะสีาเร็จไดีดีวย
การกระทีา
มใชดีวยอีอนวอนหรีือนอนคอยโช
ค เป็นตีน
(๒) วีปากสีทธา เชืีอวีบาก, เชืีอผลของกรรม,
เชืีอวีาผลของกรรมมีจรีง คีือ เชืีอวีา
กรรมท่ทาแลวตีองมผล และผลตีองมเหต
ผลดีเกดจากรรมด ผลชีีวเกดจากกรรมช่ว
(๓) กีมมสสกตาสทธา
เชื่อความท่สตวีมกรรมเป็นของของตน,
เชื่อวีาแตีละคนเป็นเจาของ
จะตีองรีบผดชอบเสวยวบากเป็นไ

10. ปตามกรรมของตน
(๔) ตถาคตโพธสทธา เชื่อความตรสรของพระพีทธเจา,
ม่นใจในองคีพระตถาคต วีาทรง
เปี็นพระสีมมาสมพีทธะ ตรสธรรม บีญญีตีวีนย
ทรงเป็นผนีาทางท่แสดงใหเห็นวีา มนีษยคือเราทีกคนน้
หากฝกตนดีวยดีกี็สามารถเขีาถงภีมธรรมสงสด๒๒
พระผีีมพระภาคพระองคีน้นเป็นพระอรหีนตี ตรสรดีวย
พระองคีเองโดยชอบ เพยบพรีอมดีวยวีชชาและจรณะ
เสดี็จไปดี รแจงโลกเปี็นสารถีฝก ผควรฝกไดี อยางยอดเย่ยม
เป็นศาสดาของเทวดาและมนีษยท้งหลายเป็นพระพีทธเจา
๑๘
องีฺ.ทสก. (ไทย)๒๔/๔๘/๑๐๔.
๑๙
ม.มี.อ. (ไทย)๑๗/๑๓๐/๕๖๖.
๒๐
ส.น.อ. (ไทย)๒/๑๑/๒๖.
๒๑
ราชบณฑตยสถาน, พจนานีกรมอีเล็กทรอนีกส รนท่ ๑.๐๐.
๒๒
พระพรหมคีณาภรณี (ป.อ.ปยีตีฺโต), พจนานีกรมศาสตรี
ฉบบประมวลธรรม,พมพคร้งท่ ๑๕,
(กรงเทพมหานคร : สานกพมพจนทรเพ็ญ, ๒๕๕๐),
หนา ๑๘๑.

11. ๒) กรรม ยีงมีหลายประเภทแบีงออกไดีเปี็น ๒ กลีม
คีือ ประเภทของกรรมตามนีย พระไตรปฎก
และประเภทของกรรมตามนียแหงอรรถกถา ดีงน้
ประเภทของกรรมตามนียพระไตรปีฎก
สามารถแบีงกรรมออกเปี็นประเภทตีางๆ ไดี ๒ ประเภท, ๓
ประเภท และ ๔ ประเภท ดีงน้
กรรม ๒ ประเภท จาแนกตามธรรมทีีเป็นมลเหต ไดีแกี
(๑) อกศลกรรม กรรมท่เปี็นอกศล การกระทีาทีไมดี
หรือกรรมช่ว หมายถง การกระทีา ท่เกดจากอกศลมล คือ โลภะ โทสะ
และโมหะ๒๓
(๒) กีศลกรรม กรรมท่เป็นกศล การกระทีาท่ดี
หรือกรรมด หมายถง การกระทีาท่เกด จากกีศลมล คือ อโลภะ อโทสะ
และอโมหะ๒๔
กรรม ๓ ประเภท คือ กรรมทา
หรือการแสดงออกของกรรม ไดีแกี (๑)
กายกรรม กรรมกระทีาดวยกาย
หรือการกระทีาทางกาย (๒) วจกรรม
กรรมทาดีวยวาจา
หรือการกระทีาทางวาจา
(๓) มโนกรรม กรรทาดีวยใจ หรือการกระทีาทางใจ๒๕
กรรม ๔ ประเภท
จาแนกตามสภาพทีีสมพีนธีกีบวีบากหรือการใหผล
ไดีแกี
(๑) กรรมดา วีบากดีา ไดีแกี กายสงขาร วจสงขาร
และมโนสงขาร ท่มการเบยดเบยน
เชน ปาณาตีบาต อทนนาทาน กาเมสมจฉาจาร มสาวาท และดื่มสรา
(๒) กรรมขาว มีบากขาว ไดีแกี กายสีงขาร
และมโนสีงขาร ทีไมีมีการเบียดเบียน
เชน การประพฤตีตามกีศลกรรมบถ ๑๐
(๓) กรรมท้งดีาและขาว มวีบากท้งดีาและขาว
ไดีแกี กายสงขาร วจสงขาร และมโน
สงขารทีีมการเบยดเบียนบีาง ไมมการเบยดเบียนบาง เชน
การกระทีาของมนษยท่วๆ ไป
(๔) กรรมไมีดีา ไมขาว มวีบากไมดีาไมขาว
เป็นไปเพื่อความส้นกรรม๒๖
โดยหลีกกรรม ๑๒ ไดีบีญญีตีเปี็นหลีกการไวี คือ
การกระทีาท่ประกอบดวยเจตนา ดีกี็ตาม
ชีีวกี็ตาม ในท่นีหมายถง กรรมประเภทตีางๆ
พรอมท้งหลีกเกณฑเก่ยวกีบใหผลของกรรม โดยแบีงเป็น
๒ หมวด ดีงน้
หมวดทีี ๑ วีาโดยปากกาล คือ จาแนกตามเวลาทีีใหผล

12. (๑) ทฏฐธรรมเวทนยกรรม
กรรมใหีผลในปจจบีนคือในภพนีี
(๒) อีปปีชชเวทนียกรรม
กรรมใหผลในภพทีีจะไปเกดคือในภพหนีา
(๓) อปราปรยเวทนยกรรม กรรมใหผลในภพตอๆ ไป
(๔) อโหสกรรม กรรมเลีกใหผล ไมมผลอีก
หมวดทีี ๒ วีาโดยกีจ คือ จาแนกการใหผลตามหนาท่
(๕) ชนกกรรม กรรมแตีงใหีเกด,
กรรมท่เปนตีวนาไปเกด
(๖) อีปีตถมภกกรรม กรรมสนบสนน,
กรรมท่เขาสนบสนนหรีือซาเตีมตีอจากชนกกรรม
๒๓
องีฺ.ทีก. (ไทย)
๒๐/๗๐/๒๗๕.
๒๔
องีฺ.ทีก. (ไทย)
๒๐/๗๐/๒๗๗.
๒๕
องีฺ.ทีก. (ไทย)
๒๐/๑๔๗/๓๔๕.
๒๖
ม.ม. (ไทย)
๑๓/๘๑/๗๔,องีฺ. จตกี
ีฺก. (ไทย)๒๑ /๒๓๔/๓๔๙.

13. (๗) อีปปีฬกกรรม กรรมบบค้น, กรรมท่มาใหผล
บีบค้นผลแหงชนกกรรมและอีปีตถมภกกรรมน้น
ใหแปรเปลีียนทเลาลงไป บีีนทอนวบากมใหเป็นไปไดีนาน
(๘) อีปฆาตกกรรม กรรมตดรอน, กรรมท่แรง
ฝายตรงขีามกีบชนกกรรมและอีปีตถมภกกรรม
เขีาตีดรอนการใหีผลของกรรมสองอยีางนีน
ใหีขาดไปเสียทีเดียว เชีน เกีดในตระกีล
มีงคีงแตีอายีสีน หมวดทีี ๓ วีาโดยปากทานปรยาย คือ
จาแนกตามความยกเยื้องหรือลาดีบความแรง
ในการใ
หผล (๙) ครกกรรม กรรมหนีก ใหผลกีอน
ไดีแกี สมาบตี ๘ หรอีื
อนนตรยกรรม
(๑๐) พหีลกรรม หรือ อาจณณกรรม
กรรมทีามากหรือกรรมชน ใหีผลรองจากครีกรรม
(๑๑) อาสนนกรรม กรรมจวนเจียน หรือกรรมใกลีตาย
คือกรรมทีาเมื่อจวนจะตายจีบ
ใจอยใหมๆ ถาไมม ๒ ขอกอน กี็จะใหผลกีอนอื่น
(๑๒) กตีตตากรรม หรีือ กตีตตาปนกรรม
กรรมสีกวีาทีา, กรรมทีาไวีดีวยเจตนาอีน
อีอนหรีือมใชเจตนาอยางน้นโดยตรง
ตีอเมื่อไมมกรรมอื่นใหผลแลวกรรมน้ จงจะใหีผล๒๗
กรรมท่กลาวไวีขางตีนท้งหมด สรรพสีตวี ทาดีไดีดี
ทาชีีวไดีชีีว๒๘
พระพทธศาสนาสอนใหี กลาเผชญความจรง
เชน สอนใหีรจกการ เกด แกี เจ็บ ตาย และนาเอาประโยชนี
จากการศกษาเรื่อง น้มาใชีแกีไขความไมแนนอนของรีางกาย
และพ่งตนเอง เชื่อกฎแหงกรรม๒๙
สรป
ผท่ปรากฏในคีมภีรพระพีทธศาสนาไดีเกดเหตการณีสาคญขอ
งชาวเมีืองไพศาลี ถกภีย ๓ ประการ คือ ทพภีขภีย อมนสสภีย
(ผ) และโรคภยเบียดเบียน โดยพระอานนทีไดีทาพีธีขบ
ไลผใน คร้งน้นถือเป็นตีนแบบของการขีบไลผ
โดยไดีมภียอีนตราย ๑๐ ประการ ของพระภีกษหน่ง ในน้น คือ
ขอ ๖. ผเขาสงภีกษ
แตีพระพทธเจาทรงหามภีกษณเรยนเดรจฉานวีชา (อวีชชา)
และมการ
ทาบีญทีสาคญของพระเจีาพีมพีสารเพื่ออทศสวนกศลแกญาตี
เปรต มพระพทธเจีาเปี็นประธานสงฆี
เหตการณดีงกลาวเปี็นตีนแบบทกษณา คือ ญาตีพล อตีถพล
ปีพพเปตพลี ราชพลี เทวตาพล และไดี
ใหีพระภีกษีเรียนเมตตสีตรเปี็นอาวีธปีองกีนตีว

14. โดยมีอานีสงสีของเมตตามี ๑๑ ประการ หน่งในนีน ขอ ๕.
เปี็นท่รกของอมนีษย (ผ)
และไดีมีการกลาวถงเรีืีองเปรตไวีในธรรมบทมากมาย
ดีงน้น ความเชื่อเรื่องผและทาท่ของพระพีทธศาสนา
มไดีปฏีเสธเรีืีองผวีาไมม แตีสอนใหี
พระภีกษทีงหลายปฏบีตีตีอผีเปี็นลกษณะการเกีืีอกลสงเค
ราะหีดีวยการทาบีญแลวอีทศสีวนกีศลใหี
ไดีรีบสีงทีตีองการในภพภีมีทีอาศียอยีขาดแคลนไดี
ทีกขเวทนาดีวยความหีวโหยเพราะไมีสามารถ
ประกอบอาชีพไดีเมื่อลวงลบไปแลว
สาหรบผและเทวดามาเบยนเบยดพระภีกษใหเกดความหวาดกลว
หรีือไดีรีบความเดีือดรีอน
พระพีทธองคีกี็มีวีธีใหีปฏีบีตีตีอผีและเทวดาเหลานี
นไมีใหีมาเบียดเบียน
๒๗
พระพรหมคีณาภรณี(ป.อ.ปยีตีฺโต), พจนานีกรมศาสตรี
ฉบบประมวลธรรม,หนา ๒๔๙-๒๕๐.
๒๘
พระอดรคณาธการ (ชวนทรสระคีา),
ประวตีศาสตรีพระพทธศาสนาในอีนเดีย,(กรงเทพมหานคร
: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลีย, ๒๕๓๔),หนา ๑๕๑.
๒๙
พระราชธรรมนีเทศ (ระแบบฐตญาโณ),
ประวตีศาสตรีพระพทธศาสนา,(กรงเทพมหานคร : มหามกฏ
ราชวทยาลีย,๒๕๔๒), หนา ๑๑๐.

15. พระภีกษใหีหายจากความหวาดกลวและปีองกน
โดยทรงสอนใหสวดรตนสีตร และ เมตตสตร แลีว
แผเมตตาตีอสรรพสีตวีท้งหลายใหีหนกลบมายนดีและใหความตี
องคมครองเป็นมตรและอานีสงสอีืีนๆ ดีวย
พระพทธศาสนาความสอนใหีเชื่อเรีืีองกรรม ทาดีไดีดี
ทาชีีวไดีชีีว เรามกรรมเป็นของตน เป็นผรบผลของกรรม
มกรรมเป็นกาเนด มกรรมเป็นเผาพีนธีี
มกรรมเป็นท่พีีงอาศยเราทากรรมใดไว
จะเป็นกรรมดหรือกรรมช่วกี็ตาม ยีอมเป็นผรบผลของกรรมนีีน
กรรมดยีอมนาสข มาให กรรมช่วยีอม
ทกขมาให ข้นชื่อวีา กรรมช่วไมทาเลยเสียจะดกวีา
ความเชีืีอตามหลกพระพีทธศาสนานีน
ตีองประกอบดวยเหตีผลอีนเพืีอเปี็นแนวทางใน
การปฏีบีตีหวีงใหเกดผลไดีตามความปรารถนา
ตีองเป็นศรทธาท่มความถกตีองประกอบดีวยปีญญา
อีนม ศรทธา ๔ ประการ คือ
๑. กีมมสทธา เชื่อกรรม, เชื่อกฎแหีงกรรม,
เชื่อวีากรรมมอยจรง คือ เชื่อวีาเมื่อทาอะไร
โดยมีเจตนา คีือ จงใจทีาทีงร ยีอมเปี็นกรรม คีือ
เปี็นความดีความชีีวมีขีนในตน เปี็นเหตีปีจจีย
กีอใหเกดผลดีผลรายสืบเนื่องตอไป การกระทีาไมวีางเปลา
และเชื่อวีาผลท่ตีองการจะสีาเร็จไดีดีวย
การกระทีา มใชดีวยอีอนวอนหรีือนอนคอยโชค เป็นตีน
๒. วีปากสีทธา เชื่อวีบาก, เชืีอผลของกรรม,
เชืีอวีาผลของกรรมมจรีง คีือ เชืีอวีากรรม
ท่ทาแลวตีองมผล และผลตีองมเหต ผลดีเกดจากรรมด
ผลชีีวเกดจากกรรมช่ว
๓. กีมมสสกตาสทธา เชื่อความท่สตวีมกรรมเป็ นของของตน,
เชื่อวีาแตีละคนเ
ป็นเจาของ
จะตีองรีบผดชอบเสวยวบากเป็นไปตามกรรมของตน
๔. ตถาคตโพธสทธา เชื่อความตรสรของพระพีทธเจา,
ม่นใจในองคีพระตถาคต วีาทรงเป็น พระสีมมาสมพีทธะ ตรสธรรม
บีญญีตีวีนย๓๐
ความศรทธาหรือความเชื่อในพระพีทธศาสนาน้น
อีนเป็นทางนาไปสการปฏีบีตีเพื่อออกจากทีกข
สามารถพสจนไดีดีวยตนเอง
เพราะเปี็นส่งท่รไดีเฉพาะตนไมีจากีดกาลเวลา
๘.๒ แนวคีดความเชีืีอเรื่องผีในทศนะรีวมสมย

16. เนืีองมนีษยีตีองอาศียอยีกีบสีงแวดลีอมในอดีต
ทียีงไมีเจรีญการประกอบอาชีพ
เกษตรกรรมกี็ตีองอาศียธรรมชาต ซ่งเมื่อกอนมนีษยกี็ไมรจกผ
เมื่อเกดเหตการณีข้นก็มการบอกเลีา
ตีอกนมาและการจดบนทกผเรยกชีืีอผีตามลีกษณะทีีพบเห็น
ความเชีืีอเรืีองผเป็นเรืีองปจเจกบีคคล คีือ
คนทีเหี็นกี็เชืีอวีามีผีจรีง
คนทีไมีเคยเหี็นกี็ไมีเชืีอวีามีผีจรีง ดีงนีน
ซีงชีมชนบีานดอนยานางเชีืีอ เรืีองผีตีางๆ รวมทีงผีปอบ
โดยไดีระลีกถีงส่งทีตนเคารพนีบถีือคือผีบรรพบรีษสามารถท
ีจะชีวย ปกปีองคมครองจากภียรีายผีท้งหลาย
กี็จะประกอบพธีกรรมเลีียงผีบรรพบรษและยงเปี็นการแสดง
ความกตีญญตีอบรรพบรษท่ลวงลบไปแลวดีวย หรือพธีกรรมอื่นๆ
ท่เชื่อวีาสามารถปราบผีปอบท่ดีรายไดี
แนวคีดความเชืีอเรืีองผีตีางๆ
เกีดจากมนีษยีมีความกลีวภียจากสีงลีกลีบไมีสามารถ
มองเหี็นไดี และประสบการณจากส่งแวดลอม อาชพเกษตรกรรม
ตีองพ่งพาอาศยธรรมชาตี จงมการ
กราบไหวบวงสรวงตามความเชีืีอ รวมท้งการเคารพผีบรรพบรษ
จงกลายเป็นความเชื่อผมากีอน เมื่อ
ลีทธีพราหมณีเขีามาผสมผสานในดีานพีธีกรรมตีางๆ
รวมทีงพระพีทธศาสนาเผยแผีเขีามาใชีใน
พีธีกรรมของพราหมณีแตีพระสงฆีเป็นผทาพีธีกรรม
บวกกบแนวคดความเชื่อดีีงเดมเขาไปท้ง ผ พีทธ พราหมณี
ไสยศาสตร โหรศาสตรี
ความเชื่ออนเกดจากประสบการณีกี็มการบอกเลีากีนสืบมาและม
การจดบนทกเอาไว
จงกลายเป็นแนวคดคนสงคมปจจบีนถงแมจะเจรีญดีวยเทคโนโลย
กี็มผประเภท ตีางๆ เป็นท่เขาใจตรงกีนในสีงคมปีจจบีน
แมแตีการสรางภาพยนตรีและละครก็สรางเรื่องท่เก่ยวกีบผ
มากมาย
รวมท้งเรีืีองผปอบทีีไดีรีบความนียมทารายไดีมากมาย
แสดงใหีเห็นวีา แนวคดเรื่องผีไมไดี หายไปจากสงคมไทย
๘.๒.๑ บรบทแนวคีดเรื่องผี
บรบทแนวคดเรื่องผ หมายถง ส่งท่อยแวดลอม หรือกากีบ
อยีโดยรอบและเปี็นตีวชีวยใหีรีความหมาย
และเขาใจเรืีองราวทีเกดขีนในชีวงเวลาหนีงๆ๑
ซ่งเปี็น
ความเชีืีอพื้นฐานของสีงคมไทยท่นบถือพระพีทธศาสนามความเชีืี
อเรื่องผท่สืบตีอกนมานานและมีผล ตีอวีถชีวีตของคนไทย
ทาใหเกดวีฒนธรรมการนีบถือผหรือวีญญาณของบรรพบีรษ
มท่วประเทศไทย
เชีน ผีบีาน ผีเรีือน ภาคเหนีือเรยกผีบรรพบีรีษวีา
ผีปีียีา ภาคอีสานเรียกวีา ผีปีีตา ภาคใตีเรียกวีา ผตา
ผยาย๒
๑) ความหมายของผี

17. ส่งใดตามปกตไมสามารถจะมองเหี็นตีวไดี
แตีเราถีือหรีือเขีาใจเอาวา มฤทธีีและอีานาจอยเหนีือคน
อาจใหดีหรือใหีราย คีือใหคีณหรีือใหีโทษแกีเราได
สีงอยางนีเรากลว
๑
ราชบณฑตยสถาน, ศ. ดร.กาญจนา นาคสกล, คลงความรีี,
[ออนไลนี], เขาถงไดจาก
http://www.royin.go.th/th/knowledge/detail.php?ID=67, (๑ กนยานยน
พ.ศ.๒๕๕๕).
๒
วีชาภรณีแสงมณี, ผีในวรรณคดี,(กรงเทพมหานคร:
บรษทธรรมสาร,๒๕๓๖),หนา ๓๑-๓๒

18. เกรงและบางทีกี็ตีองนีบถีือดีวย เราเรียกสีงนีวีา
ผีและเราไมีสามารถจะทราบหรีืออธีบายไดีดีวย
ปีญญาและเหตีผล หรือคดวีาเปี็นส่งประหลาดนีาอีศจรรย
ผดธรรมดาสามญท่ควรจะเป็ นส่งน้นเราก็ เรยกวีาผ
และเรยกอาการท่ปรากฏขีีนในธรรมชาตีท่ประหลาดอศจรรยหรือรนแ
รงนีาสะพรีงกลววีา ผเปี็นผบีนดาลใหปรากฏขีีน
ผีมอยตลอดตีีงแตีสมียดีกดีาบรรพมาจนปีจจบีนน้
ผมสองพวก คือ ผีดีและผีราย ผดีตามปกตีมใจเป็นกลางๆ
ไมใหดีใหรายแกีใคร๓
๒) คาไวพจนีท่เกีียวกีบคีาวาผ คาท่ใชแทนคาวีา
ผ คือ วีญญาณ ส่งท่เชื่อกนวีามอย
ในกายเมีืีอมชีวีต
เมื่อตายจะออกจากกายลีองลอยไปหาทีีเกดใหม ความรบร เชน
จกษวีญญาณ คือ
ความรบรทางตา โสตวีญญาณ คือ ความรบรทางห เปี็นขนธี ๑
ในขนธี ๕ คีือรีป เวทนา
สญ
ญา สงขาร วีญญาณ๔
๓) การกาเนีดของผี วีวีฒนาคารความคดของมนีษย
เกดข้นพรีอมกบความเจรญรอบขีาง มความสงสยวีา ความมีืด
ความสวีาง ความรีอน ความหนาว ดวงอาทีตยี ดวงจนทร ฟากฟีา
แมนีา แมภีเขาและตนไมใหญี
และมผลบีนดาลใหีเกดความทีกขความสขข้นแกมนษยไดี
ธรรมชาตมอีานาจ อะไรอยีางหนีงสีงสถีตอย
อีานาจทีสามารถบีนดาลใหีเปี็นไดีนีน เรียกวีา วีญญาณ
ความเชืีอผีสาง เทวดาหรีืออานาจสงอยในธรรมชาตี (Animism)
ออกไปไดเป็น ๓ ลาดีบ คือ
ลาดีบหนีง เร่มจากธรรมชาตแตีละอยางกอน
แลีวกวีางออกไปถีงธรรมชาตทกอยางใน โลก คือ
เชื่อวีาสรรพสีีงในโลกมีวีญญาณสีงอยท้งหมด
ลีาดีบทีสอง มีความเชีืีอวีาวีญญาณเหลีานีน
มีอีานาจบีนดาลความดีความชีีว ความสีข
ความทกขใหแกีมนษยไดี ตามอีานาจและความกรณาท่มอย
วีญญาณเหลีาน้นตีองมรปราง (ประเภท
กายทพย)
แตีไมสามารถจะเหี็นไ
ดี
ลาดีบท่สาม เมื่อไมสามารถจะเหี็นไดีกี็ดี
หรือเมื่อรปรางท่ตนคดวีาม แตีไมปรากฏข้นก็ดี
มนีษยีจีงเรีมสรีางภาพเอาดีวยความนีกคีดของตนเอง
ภาพทีตนนีบถีือ จะเรียกวีา พระเจีา หรีือ
เรียกวีา ผีสางเทวดาอะไรกี็ตาม เกีดขีนมาแตีครีงนีน
ความเชีืีอถีืออีนน้ คีือมีลเหตีอีกอีนหนีงของ
ศาสนาในสีงคมของมนีษยแ
ตีโบราณมา
การบีชาบรรพบีรษ

19. เปี็นลาดีบแหงศรทธาในลีทธีศาสนาท่ยีีงใหญีอีนห
น่ง ในตานานของ
มนษย สามารถรีีลาดีบแหงศรทธา ดีวยอาศยผลงานนกโบราณคดี
ไดีพบเครีืีองบชาศพ พบรองรอย
การตกแตีงหลีมฝีงศพ จีงนียามไดีวีา
มนษยีแตีโบราณนบถีือบีชาบรรพบีรีษของตน และการนีบถีือ
บีชาบรรพบรษน้น เป็นมลเหตอีนหน่งแหงลทธีศาสนา
เพราะมนีษยแตีโบราณเชื่อวีา มนษยตายแลว
ไมีสีญ มนีษยีมีดวงวีญญาณเหลีืออย
ดวงวีญญาณนีีนออกจากรีางไปแลีวทีองเทีียวอยีี
คอยดีแล
ความสีขความทีกขีของลีกหลานอย
บางคราวมนีษยีเชืีอกีนตีอไปวีา เมืีอถีงเวลาทีกีาหนด
ดวงวีญญาณนีีนจะกลบเขาสรางเดม กลบมาเกดใหม
มนษยแตีโบราณถีือกีนมาอยีางน้ สีวนมนษย
จาพวกท่เชื่อวีาตายไปแลีวสญไมมอะไรเหลีือย
เห็นจะมีมนษยอยบางจาพวก เชน ชาวอนเดยโบราณ
๓
พระยา อนมานราชธน เสฐยรโกเศศ, เรื่องเก่ยวกีบประเพณีไทย
(เนื่องในเทศกาลตรีษสารท),(กรงเทพมหานคร: โรงพมพแพรการชีาง
๒๕๐๔),หนา ๓๖๗.
๔
ราชบณฑตยสถาน, พจนานีกรมอีเล็กทรอนีกส รนท่ ๑.๐๐.

20. ความเชีืีออนเป็นเหตใหเกด
การบีชาดวงวญญาณบรรพบีรษข้นมาน้น สามารถแบีงออก เป็น ๒
อยาง คือ เคารพบชาเพราะความเกรงกลีววีา ดวงวีญญาณนีีนๆ
จะมาทารีายแกีลกหลานขีางหลง ผไดีประกอบกรรมทีาความชีีว
และเคารพบีชาเพราะความกตีญญรคณของบรรพบีรษ
โดยทีีมนษยม การนีบถือ
กราบไหวบรรพบรีษจนกลายเป็ นมลเหตใหีเกีดเทพเจาหรีือ
พระเจาประจีาตระกีล และ พระเจีาประจีาครอบครีวขีน
กลีาวอีกอยีางหนีงเทพเจีาเหลีานีน คีือ
ดวงวีญญาณของบรรพบีรีษ
น่นเอง ลทธีนบถือกราบไหวผเรือน ซ่งแพรีหลายในหมีีคนไทย
เนื่องมาจากเหตดีงกลาวน๕
ีี
เรื่องผเปี็นเรีืีองท่เชื่อถีือกนมาแตีโบราณนานนีกหนา
ทกชาตทกภาษาลีวนแตีมีเรื่องเลา
เกียวกีบผ ความเชืีอเรืีองผีไดีแผีขยายกวีางออกไป
จนในทีีสีดตีองแบีงออกเปี็น ๒ ประเภท คีือ
ประเภทผีมตีว ไดีแกี ผท่ชอบปรากฏตว
แสดงรปโฉมใหมใหเห็นในลีกษณะตางๆ กีบประเภทผีไมมตีว
ไดีแกี ผีทีไมีแสดงตีวใหีเปี็นทีรีจีก
แตีอาจบีนดาลใหีเกีดอะไรขีีนไดี
ผีคนเกรงกลวกีนมาเหมีือนกีบ
อยางเจาตามศาล หรือเทพารีกษตีางๆ
ภีต-เจตภต หมายถง ผ เปรต และผีรายตีางๆ (ghost,
imp, goblin) ภีตเป็นผรายท่อย
ตามปีาชีาและสงอยตามตีนไมกี็ม ตามรีางสตวีท่ตายแลวกี็ม
แตียีงมความตีองการบญกศลเหมือนกบ
มนีษย ยีนนเป็นวีญญาณแหีงพระเพลีง
(ในภาษาองกฤษวายีนนหรือจน Jinn หมายถง ผ ปีศาจ เปรต)
เจตภีต หมายถง รางกายของมนีษยเราทีกคนน้น
ยีงมกายพีเศษท่เรยกเจตภตแฝงอยอีก
กายหนีง เปี็นกายทีแลเหี็นดีวยตาเปลีาไดี
เจตภีตนีแหละเป็ นบีอใหีเกีดผีปีศาจขีน เจตภีตเปี็นสีงท่
แยกไดีบางครีงบางคราว แตีการแยกออกไปของเจตภีตนีน
มีใชีแยกออกไปเลยทีเดียว ยีงมีสาย
สีมพีนธีเชืีอมโยงกนอยกีบรีางกาย
จีงสามารถดงดีดกลีบมาสรีางกายไดี เชน ในบางคราว
ท่เรานอนหลีบ
สนท จะเป็นเวลาทีีเจตภตแยกออกไปจากรางกาย
เผอญเหตการณท่เอะอะโครมครามขีีนใกลีๆ ตีวเรา
ทาใหเรารีีสกตกใจตื่นข้นโดยกะทนหน
เจตภตตีองรบกลบคืนเขีาสรางกายโดยเร็ว ขณะท่เรารีีสกตีว

21. ตีืีนข้นจกปรากฏอาการหวใจเตนส่นสะทาน
ท้งน้กี็เพราะเจตภีตรบเขาสกายโดยรวดเร็ว และกระทบ
กายเราอยางรนแรง เราจงไดีบีงเกดมความรสกเชนน้น
แตีถาเจตภีตจากกายโดยไมกลบมาอก กี็คือถง
เวลาท่รางกายจะแตกดบ
เจตภีตน้เมื่อถงเวลารางกายแตกดีบไป
โดยทีีเกดโรคภียไขเจ็บอยางธรรมดา เจตภตกี็จะ
เคลื่อนออกจากกายและคีอยๆ สญหายแตกดบไป
เพราะเจตภีตท่ตีองจากไปเชนน้ เป็นเจตภตท่รตีว
อยีแลีววีารีางกายจะถีงกาลแตกดีบ
แตีถีาหากรีางกายเกีดอาการแตกดีบขีนโดยกะทีนหีน เชีนท่
เรียกวีา ตายโหง เปี็นตีนวีาถกฆาตาย ถกรถยนตชนตาย
การตายเชนน้ เจตภีตมไดีมเวลารตีวมาแตีกีอน
เมื่อรางกายมาเกดอาการแตกดบข้นโดยกะทนหน
เจตภีตจาเปี็นตีองผละออกจากรีางไปและก็เท่ยว
วนเวยนอย บางทกี็ไปปรากฏใหีคนเหี็นดีงท่เรยกวีา ปีศาจ
เพราะฉะนีีน เราจีงมกไดียีนกนวีา
คนท่ตายโหงเป็นผดีมาก สวนคนท่ตายดีวยอาการเจี็บ
ไขธรรมดาจะไมีปรากฏวาผดีเลย
เนื่องจากเจตภีตเป็นกายพเศษอกกายหน่ง ซีงแฝงอยีีในกายธรรม
ถาหากไดีฝีกฝนในเรีืีองดวงจตดีแลีว
เรากี็สามารถทีจะใชีเจตภีตทีาประโยชนไดี เชีน
บีงคีบเจตภีต
๕
เสฐยร พนธรงส, ศาสนาเปรียบเทยบ,พมพคร้งท่ ๒,(กรงเทพมหานคร
: หีางหีีนสวนจากดสื่อการคีา,
๒๕๑๓),หนา ๓๒-๓๕.

22. ใหีไปปรากฏในทีตีางๆ ไดีตามทีประสงคี ความฝีนตีางๆ
ทีบีงเกีดทีงดีานดีและดีานรีายเกีดขีนจาก
เจตภตเป็นมลเหต”
วีญญาณ หมายถง วีญญาณของมนีษยเรา
จะออกจากรีางไดีตีอเมื่อเวลาสีีนลมปราณแลีว กลาวคือ
เมื่อถงแกความตายอยางหน่ง วีญญาณนีีเรามีกเรยกวีากีนวีา
เจตภต สวนทางฝร่งเห็นจะตรง กีบคาวีา แอสเตรอลบอดีี (Astral
Body) เจตภีตของเรานีี เมื่อออกจากรีางเดีมแลว อาจจะไปสาแดง
รางใหผอีืีนเหี็นในทีีใดๆ ไดีท่เรยกวีากีนวีา ผหลอก
เจตภีตจีาพวกน้ เปี็นพวกทีไมีมีทีอาศีย
จีงจีาเปี็นตีองเทีียวไปเพีนพีานวนเวียนอยีกีอ
น
จนกวีาจะพบทีีอย
รางกายของเรากี็คือสถานท่พีกของพวกเจตภีตน่นเอง
เมื่อสถานทีีพีกกายกลาวคือ
ธาตีท้ง ๔ ในรีางกายไดีดีบส้นไป
หมายความวีาถงอวสานแหงชวีตแลว
เจตภีตจาเปี็นท่จะตีองออกไป หาพกอาศยแหงอื่นตีอไปอก
จนกวีาจะส้นเวรสีีนกรรม๖
ตามหลีกฐานสมียสีโขทีย
ศาสนาพีทธกีาลีงเจรีญรีงเรืีอง
แตีการนีบถีือผีสางใหีความ คมครองเมีืองสโขทย
ดีงปรากฏอยศลาจารก หลกท่ ๑ วีา “เบื้องหวนอนเมีืองสโขทยน้ ...
มพระขะ พีงผเทพดาในเขา เป็นใหญีกวีาผทกผในเมีืองน้
ขนผใดถือเมืองสโขทยน้ แลไหวีดีพลถก เมืองน้เท่ยง เมืองน้ดี
ผไหวีบีดีพลบีถก ผในเขาบีคมบีเกรง เมืองน้หาย ....”๗
๔) สถานทีีอยของผี
ตามความเชื่อและประสบการณีของบรรพบีรษท่บอกเลาสืบตีอกน
มาจากอดีตถีงปีจจีบีน
ซีงเปี็นความเชืีอทีมีอยีของปีจเจกชนโดยเฉพาะเวลายามคีา
คีืนวีนพระ เปี็นบีานรีาง ศาล บีานเรีือน ปีาชีา วีด แมีนีา
ทะเล ภีเขา ตีนไมีใหญี ตามถนนหรือทางแยกทีเกีด
อีบีตีเหตหรือมคนตายเชื่อวีาวีญญาณจะอยีีท่น้น
และคนเลีียงผ (พวกเรียนทางไสยศาสตรี มนตีดีา)
สาหรบชาวอสานเชื่อวีามผประเภทตีางๆ เชน ผนา ผปีา
ผภีเขา ผบีาน ผหมบีาน ผปีียีา ตายาย ผฟีา ผแถนและผีอีืีนๆ
หรือแมกระทีีงผท่เกดจากการกระทีาของบคคล เชน ผปอบ เป็นตีน๘
๘.๒.๓ ประเภทของผี
ผในภาษาไทย คือ เป็นอมนษยจาพวกหน่ง มฐานะเหนีือคนแตตีีา
กวีาพรหมมท่อยในแดนสวรรคท้งหก มผท้งดีและผีราย
เพราะฉะนีีนคาวีา ผ จงเป็นคากลางๆ ดีกี็ไดี รายกี็ไดี
แตีวีาอยเหนือมนษย๙
คนไทยแตีเดีมนบถือผ
ถงเด๋ยวน้กี็ยีงนบถืออยรวมถง พระอีนทร พระพรหมและพระอะไร
ตีอมอะไรก็เป็นผ พระเจีาหรือพระเปี็นเจากี็เป็นผ ดีวยเหตน้

23. เขาใจกนวีาอยบนฟา คนไทยแตีเดีมจง เรยกทานเป็นคารวมวีา ผฟีา
ภายหลงเมื่อไทยนบถือพระพีทธศาสนาแลวกี็เปล่ยนเป็ นเรียกวีา
เทวดา และเรียกทีอยีของทานวีา สวรรค
และมีคีาเดีมคีือชีนฟีา
เอาไปซีอนเขีาคีเปี็นสวรรคีชีีนฟีา เพืีอให ทราบวีา
สวรรคหมายความวีา ชีีนฟา นอกจากจาพวกผแบีงออกเปี็น ผฟีา
เจาผ และผราย อาจแบง
จาพวกผตามท่ใชีแบีงกีนอยในวชามานีษยวีทยา
ตามคตีท่วีาดีวยลีกษณะการเซีนสงเวยบีชา คีือ ๑.
คตีบีชาผบรรพบรษ ๒. คตีบีชาผวีรบรษ
และ ๓. คตีบีชาผราย
๒๗-
๓๐.
๖
ส.พลายนีอย,ตีานานผไทย,พมพีครีงท่ ๒, (กรงเทพมหานคร:
บรษทวี.ปร้นท,๒๕๕๒),หนา ๘-๙,
๗
กรมศลปากร, ประชีมศลาจารีก ภาคท่ ๑,(กรงเทพมหานคร:
โรงพมพครสภา, ๒๕๑๕),หนา ๙.
๘
วีระศีกดีี จารแพทยี, ผี : ความเชีืีอของชาวอีสาน,
[ออนไลนี], เขาถงไดจาก http//www.school.net.th/
library/create-web/.../10000-4569.html (๙
กนยายน ๒๕๕๕).
๙
ส.พลายนอย, ตีานานผไทย, หนา ๓๗.

24. ผทีมากีอนและอยีีใกลีชีดกีบคน กี็คีือผบรรพบีรีษ
ไดีแกีญาตีผีใหญี มีพีอแมีปีียีาตายาย เปี็นตีน
ซีงตายไปแลีวและดีวยความอาลียรีก
แมีทีานจะตายไปแลีวกี็ยีงนีกวีาทีานยีงอย คีือเปี็น
ผประจีาอยในเรีือน คอยดีแลเอาใจใสี
ใหลกหลานท่ยีงอยมความสขความเจรีญ ถาลกหลานตีีงตนอย
ในจารีตประเพณี หรีือใหีรีายไดีทีกขีแกีคนในบีานไดี
เมืีอคนเหลีานีนประพฤตีตนออกนอกรอย ประเพณี
ประเทศเรยกชีืีอตีางๆ กีน ทางภาคเหนีือ เรียกวีา ผีปีียีา
ไมีนีบตายายเขีาดีวย ทางภาค อีสานเรียก ผปีีตา
ไมนบญาตผใหญีท่เป็นหญีงคือยายายเขาดีวย ทางภาคกลางเรียกวีา
ผปีียีาตายาย
นบเอาเขีาหมดท้งญาตผใหญีและทางฝีายพีอและแม
ทางภาคใตีเรยกวีา ผตายายไมนบปีียีาเขาดีวย๑๐
โดยการแบีงประเภทผีออกตามปรากฏทางสีงคมและประสบการณีขอ
งผีีไดีพบเห็นบอกเลากีนสืบมา
และไดีบีนทกไวีเป็นหลีกฐาน ดีงน้
๑) ผฟา-ผแถน ท้งสองชนีดน้
เป็นเฉพาะผีีใหญีท้งชายและหญีง ผฟีา ผแถน
จะมาสงอย
กีบคน คีือ เวลาทีผีนีนเปี็นไขีมาก ๒ เดีือน หรีือ ๓
เดีือนแลีวจีงเขีามาสีง เมืีอแรกเขีาสีงทีากีรียา
อาการเหมีือนเจีาเขีาทรงคน
แตีมีไดีชอบกีนเหลีาและดีรีายมีกีรียาอยากแตีงตีวนีง
หีมผีาทีมีสีแดง
และหีวเราะย้มแยีมฟีอนราขบรองไปตางๆ
เมื่อคนท่ไมปีวยเขาเห็นก็จดแจงรบรองเหมีือนดงรบรอง
เจีาเมืีอแรกเขาทรงคน
และทีาหีงหอไวีบีางทีศีรษะนอนของคนไขี
ไมีนานนกคนไขีกี็หายคลายจาก
ปีวยไข
เมื่อคนท่ปีวยหายจากไขแลวกี็ปฏีบีตีรกษาผฟีาและผแถนตอไปจน
ตลอดชวีตของผีีน้น ถงฤด
เดีือนอาย เดีือนย่ กี็จดแจงเลีียงดีเป็นงานปเสมอไปทีกท
ถาผหน่งผใดหายปวยเปี็นไข ท่เห็นวีาจะเป็น
ผฟีาผแถนเขีาสงก็ตีองมาเชญผน้นไปรกษา เหมือนดงเป็นคร
ผประสีทธีีแกีคนผจะเป็นศษยตีอไป
คาวีา แถน ภาษาลาวแปลวา ฟีา ฉะน้น ผฟีา ผแถน
กี็หมายความอยางเดียวกีน และวา
แถน กีบ แถง กี็เป็นคาเดียวกีน
ขนมหาวชียกลาวขางตีนวีาผแถนก็คือผพรหม และผฟีาและผแถนน้ม

25. อาการอยีางเดียวกีน
แตีตีางกีนแตีผีแถนมีกเขีาสีงอยีแตีคนเดียวในหมีีบี
าน สีวนผีฟีามีกมีมากใน หมบีานตีีงแตี ๑๐ คนข้นไป๑๑
๒) ผีปีตาและผีหลกเมีือง เปี็นผีคีบีานคเมีือง
ถีาเขาไดีสรางบีานตีีงเมีืองขีีน ทีใด เขาก็
สรีางกระทีอมแลหอสีาหรีบผีปีีตา
และผีหลีกเมีืองขีีนพรีอมกีนกีบทีสรีางบีานเมีือง
เปรียบความ เหมือนวาผทงสองเป็นปเป็ นตา
เปี็นหลกประธานของมนีษยในบานเมือง
จงบีญญีตีเรยกผท้งสองวีา ผปีีตาและผหลกเมือง
วีธีปฏีบีตีตีอผท้งสองก็อยางเดยวกีน
ตีางกนแตีชีืีอ คือถาอยบีานนอกกี็เรยกวีาผปีีตา
ถา
อยีในเมืองกี็เรียกวีาผีหลีกเมีืองแตีกี็เลี็งประโยชนีอยีางเ
ดียวกีน คีือชีวยดีผีคนทีอยีในเขตบีานหรีือ
เมืองน้นๆ ในวนข้นปีใหมพวกลาวเขาจะฆีาหม ไกี ไปเซนวีกทกปี
ถือวีาใหคณใหโทษแกมนษย
ถาปีไหนไมทาการเซีนไหวตามธรรมเนียม
ผคนในชนบทบีานเมืองก็มกจะเจ็บไปตีางๆ ท้ง
ฝนก็ไมคอยจะตก ถือกนวีาผปีีตา ผหลกเมืองทาโทษ
และธรรมเนียมเดีมเคยไหวเคยเซีนโดยใชหมมา
กีอนแลว ภายหลงจะเปลีียนเป็นเซีนดีวยไกีกี็ไมไดี
เคยเซีนอะไรมากีอนก็ตีองเซีนดีวยส่งน้นตลอดไป
เพราะผีปีีตา ผหลกเมืองไมชอบ ขืนทาผดธรรมเนียมมกทาโทษตีางๆ
๑๐
พระยา อนีมานราชธน เสฐียรโกเศศ,
ชีวีตชาวไทยสมียกีอนและการศีกษาเรีืีองประเพณีไทย,
(กรงเทพมหานคร : สานกพมพคลงวทยา,๒๕๑๕),หนา ๑๙๕,๒๐๘-๒๐๙.
๑๑
ส.พลายนอย, ตีานานผไทย,หนา ๑๑๐-๑๑๑.

26. คนท่เป็นหีวหนาผปีีตาและผหลีกเมือง เขาเรียกวีา
“ควานเขีาจา” มหนีาท่เชีนเดียวกีบ เฮียกง ท่รกษาศาลเจาของจีน
คือเป็นหวหนาผปีีตาและผหลกเมือง
เมืีอมีผีประพฤตีผีดธรรมเนียมบีานเมีือง เชีน
ผีชายทีาลีวงประเวณีแกีหญีงถีงเกีดบีตร
โดยมีไดีสีขอตีอผีใหญี
หรีือบีานเมีืองเกีดยีคเขี็ญไขีเจี็บตีางๆ
เขากี็มีกนีมนตีพระสงฆีใหีสวดขีบไลีผ ๓ วีนบาง ๗ วีนบาง
และมีประกาศหามคนท่อยตีางบีานตีางเมืองไมใหเขามาพกอาศยในเ
ขตบานเขต เมีือง โดยปีกหลีกกรียกีาหนดเขตไวี
ถีาใครขีืนลีวงลีาเขีาไป
กี็ไดีชีืีอวีาละเมีดตีอธรรมเนียมเขตไว
ถีาใครขืนลีวงลีาเขีาไป
กี็ไดีชีืีอวีาละเมีดตีอธรรมเนยมบีานเมีือง
จะตีองถกปรีบใหีซืีอไกีซืีอหมีหรีือ
สตวีท่ใชเซนไหวเปี็นประจีา ดีวยถือวีาผดผบีานผเมือง
ถาไมสามารถจะหาสีตวีไดีตามตีองการก็ตีอง
จายเงนใหควานเขีาจาท่รกษากระทีอมปตาและหลกเมืองไปซีืีอหามาเ
ซีนไหวใหจงไดี๑๒
๓) ผเรือน ผท่อยประจาเรือน
พวกรามญหรีือมอญนีบถือผเรือนมาก สมมตีวีาเราไปพก
บีานเขา เกดเจาของบานผท่ใหเราอาศียเกดเจ็บไขไดีปีวยข้น
มอญเขาถีือวีาผเรือนโกรธไมีชอบเรา จง
ทาใหเขาเจี็บปีวย
เขาจะโทษเราทีนทีวีาเปี็นเพราะเราเขาจีงไมสบาย
เราก็จะตีองเปี็นคนออกเงนให
เขาไปทีาการรีาผ
เขาเชืีอกีนวีาถีาไดีไปรีาผีแลีวการเจี็บไขีของเขาจะหายได
การรีาผ เขาปลีกโรง
คลายๆ โรงละครชาตรี คือปลกแบบงีายๆ ใชชีีวคราว
เอาใบตาลมีงก็ไดี และการตกแตีงโรงรีาผ เขาก็
ใชีดอกหมากหีอยไวีตามโรง เครืีองสีงเวย มีกลีวย ขนมแดง
ขนมขาว อยีางทอดนีามีนมะพรีาว
กีีงฝอย ขีาวเหนียว กลีวยฉาบ เมี็ดขนีน
และสีงสีดทีายทีขาดไมีไดีคีือ คีากีานีลเปี็นเงีนหกสลีง
(สมยกีอน)
ตามประเพณีไทยโบราณกี็เชืีอในเรีืีองผีเรีือน
ดีงจะเหี็นไดีจากประเพณีแตีงงานสมีย
โบราณใหีบีาวสาวนาเครืีองเซีนและผาขาวไปไหวผีเหยีาผเรือน
ซ่งหมายถงเทวดาหรีือผปีียีาตายาย น่นเอง
จะเอาขีาวของทีีจะเซีนวางลงบนผีาขาว
แตีบางตีาราวาตีองไหวท่เสาด้งก้นเรีือนเอายอดตอง ๓

27. ยอดปีทีโคนเสาดีง
วางเครีืีองเซนบนใบตองและมคนกลีาวคีาเซีนผีคนหนีง
ตีวอยีางจากหนีงสีือ ประชมเชญขวญ ฉบีบหอสมดแหงชาต
ตอนหนีีงวีา
“ศรศรวีนน้กี็เป็นวีนดี เป็นราศศภมงคล
ขาพเจาขอยอยนประดษฐานขีีนทนใด ขออานวย
พร ยอกรขีีนไหว ทานพอ ทานแม ทานเฒาแกีผดีเข็ญใจ ผเรือน
แมพีอ ผหอปลีกใหม ขอเชญจงมาใหี
พรีอมกนในวนน้ วีนนีกี็เป็นวีนดี ทานเศรษฐีผีใหญี
ทานจะเอาแกีวเขีามาเกย จะเอาเขยเขีามาฝาก
จะเอาขีนหมากเขีามาให ไดีจีดแจงแตีงไวีทีงสีมสีก ลีกไม
ขนมหลายกองเกวียน ขนมผีงฝอยทอง
ลวนแตีของจีาเนยร จนอบงาเจยน ผลไมนานา สมสาสมยีา สมทพลบจน
ลกอีนตะผาลีา ขนมตมลก
ใหญี กลวยไขกลวยนา มะพรีาวอีอน อีอยลา เหลาเขมหมหน หอหมก
ทอดมน สารพนท่จะม อภีเษก
สองศรี เซนผทีงหลาย ผภีตผพราย แมซื้อรีกษา ท่ไดีเล้ยงไดีดี
ท้งผปีี ผยีา ผียายผตา ตามประดาพ่นอง
ผเกียวผีดอง ท้งสองพรอมกีน อยีาข้งเคยดเดียดฉีน
ขบฟีนเขีนเขีียว จะมาเปี็นพ่นีอง จะมาเป็นทอง
แผีนเดียว อยีาพีโรธโกรธเกรีียว
ชีวยอีปถีมภีคีาชีผีวเมียทีงค ใหีเจีาอยีสบาย
เชีญเสรี็จเสดี็จเขีามา
คมครองรีกษาคมโพยคมภีย คมเสนยดจญไร ขออยาใหมมา
คมใหสารพีดอยาใหหนกีดหลงคา คมท้ง
ผานงมงฝา พรอมฝายงฉาง ครอบครองสองรา โรคาเบาบาง คมลกคมเตีา
ท้งเขมา ตานซาง ญาตีกา
ผสาง คมครองปองกน ลกเปรตเศษนรก กระยกจกอธรรมี
อยาใหมาเกดในครรภ ขอเชญเทวดา จตี
๑๒
เรื่องเดียวกน, หนา ๙๘-๙๙.

28. ลงมาจากสวรรค เพื่อจะเป็นลกเตีา เมื่อเจาจะมครรภ ขาจะขอรีาพีน
ท้งจ่วท้งฝา ขื่อดีีง หลงคา รอด แปอกไกี ผีประตีหนีาตีาง
เสาหีองเสากลาง ผีสาง นางไม ทีไดีปลีกเรีือนอยีสองเจีาทีงค
ขอใหีอย สบาย คมโพย คมภีย คมท้งเสนยดจญไร ส่งรายอยาใหม
ใหสวีสดีมงคล”
จะเหี็นวีา ผเรือน เป็นผท่เรยกขานรวมๆ
กีนไปไมเฉพาะเจาะจงวีาเป็นใครคนใดคนหนีีง
อาจจะเป็นผปีียีาตายายหรือผสางนางไมีท่ประจาอยในเสาในไมีท่เอ
ามาปลกบีานน้นก็ไดี๑๓
๔) ผตาโขน
เปี็นการละเลีนพื้นบานอยางหน่งของชาวอีาเภอดานซีาย จงหวีดเลย
นียมเลน ในงานบีญหลวง หรือบีญพระเวส (คือการเทศนีมหาชาต)
ซ่งรวมไปถีงการขอฝนและการแหีบีีงไฟดวย
ลกษณะผีตาโขน ไมเหมือนผท่วๆ ไป
ผีตาโขนตองใชอปกรณชีวยเพราะผีีแสดงเป็นมนษย
ไมใชผคนตาย ฉะน้น ผีตาโขนทีกตวจงตีองมหนีาผีสวมหว
หนีาผน้ทีาดีวยหวดน่งขาวเหนียวทีสานดีวย
ไมีไผ
แลวเอาสีวนโคนของทางมะพรีาวซ่งเป็ นแผนกวีางมาเยี็บตีอกบ
หวด ท่ทางมะพรีาวตกแตีงเปี็น
หนากากผแตีกีอนใชเพยงปนขาวกบดีนหมอ คือ ขาวกบดีา
ปีจจบีนใชสนามนทาอยีางสวยงาม
ท่หนีากากทางมะพรีาวเจาะรีพอใหีคนท่อยขางในมองเหี็
น ลกษณะพเศษ คือ ตีองทีาจมก
ใหียาวออกมาคลีายงวงชีาง
เมืีอทีาหีนหีวผีตาโขนเรียบรีอยแลีว กี็หาผีาเกีาๆ
ทีไมีใชีแลีวมาเยี็บตีอ
กีบหว
เพื่อใชคลมรางคน
อีกอยีางหนีงผีตาโขนจะตีองถีืออาวีธทีาดีวยทาง
มะพรีาวทีดีามของอาวีธจะสลีกเปี็นรีป
เครืีองหมายเพศอยางทีเรียกกีนวีา ปลีกขีก
ซีงนียมทีาเนืีองในพธีขอฝน บางทีกี็มีกระปีองผีกลีามไวี
เวลาเดีนทาทายีกยีายสีายสะโพก ขยมตีว
กระปองท่ผีกลีามไวีกี็จะกลีงกระทบถนนทีาใหีเกดเสยงดีง
สาเหตท่เรยก ผตาโขนยงไมมหลกฐานท่แนนอนและชีดเจนพอ๑๔
๕) ผีตาแฮก หรีือผีตาแรก เปี็นผีนาของพวกลาว
ในหนีงสีือ วชีรญาณ ร.ศ. ๑๑๕ ไดี อธีบายถงผตาแฮกไวีวีา
ท่เรยกวีาผตาแฮกนีี เป็นผสาหรบอยกีบนา
ถาเขาจบจองนาลงทีีใด เขาก็ปลก กระทีอมเลี็กๆ
หรือแวดวงลีอมคอกก้นไวีโดยรอบ
แลวเชื้อเชญพระภมเจาท่ใหเขาไปอย ถงคราวจะลงมีือ ทานาปีใด
เขากี็ฆาไกีไปเลีียงดีทกปี และฉกเอาลีกคางไกีออกมาด

29. ถาเยื่อกระดกคางไกยีืีนยาวในปใด
เขากี็สมมตีเอาวาปีน้นนาจะมาก
ถาเยื่อกระดกคางไมเป็นพมพวงดไมสส้นแลยาวนก เขากี็สมมตีเอาวา
ปีน้นฝนด ขาวจะงามบรบีรณ
ถาปีใดเยื่อกระดกคางไกคอดเรียวยีียีี
เขากี็สมมตีเอาวาปีน้นฝนจะแลีง ขีาวจะตายฝอย
เมืีอเขาเสีียงทายเชีนนีเสรี็จแลีว
จีงลงมีือตกกลีาดีานาตีอไป การทีีเสียงทายเชีนน้
มกจะจรง
ตามทีไดีเคยเหี็นมา
การทีีเขาปลีกทีใหีผีตาแฮกอยีนีกี็เพืีอประโยชนีในการท
ีานาอยีาง เดียว มไดีเก่ยวกีบการอื่น
การท่บวงสรวงผีตาแฮกนีีใชแตีไกีอยางเดยว
ผท่จะดีแลรกษาผีตาแฮกก็ไม กีาหนด
สีดแลีวแตีเปี็นนาของผีีใด
ผีนีนยีอมเปี็นเจีาของดีแลไป
ตีองเซีนสรวงเพีืีอการเสีียงทายปี ละคร้ง
เมื่อจะลงมีือตกกลาดีานาเทาน้น
กีรยาท่จะพงทาเก่ยวกีบของกบผตาแฮกในชวงทานาปหน่งๆ
เมื่อเขาเสีียงทายแลว เขากี็เอาขีาวกลีาดีาลงในรีองนาเลี็กๆ
ท่รมศาลตาแฮก ประมาณสีก ๔ กอ แลว
จงไดีลงมือไถคราดปกดีาในเนีืีอนาอื่นตีอไป๑๕
๑๓
เรื่องเดียวกน, หนา ๑๑๓-๑๑๕.
๑๔
เรื่องเดียวกน, หนา ๗๓-๗๔.
๑๕
เรื่องเดียวกน, หนา ๗๕-๗๖.