Foreign Policy of Hitler

1. प्रश्र्न : हिटलरच्या परराष्ट्र धोरणाची चचाा करा.
. प्रस्तावना :
प्रथम मिायुद्धानंतर जमानीत लोकशािीवादी हवमर प्रजासत्ताक प्रस्थाहपत झाले. परंतु
हवमर सरकारला जमानीतील युद्धोत्तर आहथाक, सामाहजक व राजकीय स्स्थती िाताळता
आली नािी. त्यातच व्हसाायचा ति मान्य करून दोस्त राष्ट्र ांच्या पुढे शरणागती पत्करली
पररणामी जमानीमध्ये प्रचंड असंतोषात्मक वातावरण िोते. त्याचा फायदा घेत हिटलरने
नाझीचा आश्वासनात्मक कायाक्रम जमान जनतेपुढे ठे वला. त्याचा लोकांनी आशावादी मनाने
स्वीकार क
े ला. पररणामी जमानीमध्ये नाझीवादाचा उदय िोऊन हिटलर जमानीचा
हुक
ू मशिा झाला. सत्ता प्राप्तीनंतर हिटलरने आपल्या आश्वासनात्मक धोरणानुसार परराष्ट्र
क्षेत्रात काया सुरू क
े ले ते पुढीलप्रमाणे:

2. . हिटलरच्या परराष्ट्र धोरणाची उहिष्ट्े :
 व्हसाायच्या तिानुसार जमानी कररता हनमााण क
े लेली व्यवस्था समाप्त करून जमानीला
आंतरराष्ट्र ीय क्षेत्रात सन्मान हमळवून देणे.
 जमानीतला लष्करी व आहथाक दृष्ट्या बलशाली करणे, त्यासाठी हनशस्त्रीकरण पररषद व
राष्ट्र संघाचा त्याग करणे.
 जमानीला युरोपातील शस्िशाली राष्ट्र बनहवणे. मध्य युरोपातील छोटी-छोटी राज्य हजंक
ू न
जमानीची शिी वाढहवणे.
 जमानीची वाढती लोकसंख्या सामावून घेण्यासाठी जगातील हवहवध भागात प्रदेश प्राप्त करणे.
आहण जमानीने गमाहवलेले प्रदेश पुन्हा प्राप्त करून घेणे.
 साम्यवादी हवचारधारेचा हवरोध करणे.

3.  हिटलरच्या उहिष्ट्ांबाबत डेवी आहण जामेन हलहितो, "हिटलर जमानीस प्रधान शिी बनहवण्याच्या
कायाास एक दैवी इच्छे ची प्रेरणा मानत िोता. आहण त्याची पूती करणे त्याचा धमा आिे असे तो
समजत असे. तो स्वतःला जमानांचा नेता समजत असे आहण त्यांच्या धैयाावर त्याचा पूणा हवश्वास
िोता."


4. परराष्ट्र धोरणाची अंमलबजावणी :
 जमानी जगात शांततेने राहू इस्च्छतो असे म्हणत असतानाच हिटलरने जमानीच्या हवस्ताराची बाब
िी कशी न्यायसंगत आिे िेिी स्पष्ट् क
े ले. तसेच चेक व पोल लोकांना जबरीने जमानीत
हमळहवण्यास नकार हदला. यामुळे जगाची सिानुभूती हिटलरला हमळाली.
 साम्यवादाचा हवरोध म्हणून आपली सैन्य शिी वाढवून आंतरराष्ट्र ीय स्तरावर आपल्या हिताची
सुरक्षा करणे या हवचाराने जगातील अनेक देशांवर अनुक
ू ल पररणाम झाला.
 परंतु याबाबत सावध करताना हिहटश राजदू त हिरेसरून बोल्ड आपल्या
सरकारला सूचना करतात की, 'जमान सरकारचा एकमात्र उिेश आपली लष्करी शिी वाढहवणे
व युद्धाच्या मागााने साम्राज्यहवस्तार करणे िा आिे. त्यामुळे जागहतक शांतता धोक्यात येईल.
जमानीस तोपयंत शांतता पाहिजे आिे की इतर कोणतेिी राष्ट्र प्रचंड लष्करी तयारीहशवाय त्याचा
मुकाबला करणार नािी'.

5.  इंग्लंडशी झालेल्या 1935 च्या नाहवक तिानुसार जमानीने इंग्लंडकड
ू न युद्धपोत बनहवण्याची
परवानगी हमळहवली. तर 1934 मध्ये फ्रान्सशी सिकाया करण्याचे ठरहवले. तसेच पोलंडशी दिा
वषााचा अनाक्रमण करार करून दोन्ही देशातील संबंध सुरळीत करण्याचा प्रयत्न क
े ला. परंतु
हिटलरचे िे धोरण फार काळ चालले नािी.
 हिटलरने जमानीच्या शस्त्रीकरण्यास राष्ट्र संघाचा असलेला हवरोध लक्षात घेऊन हनशस्त्रीकरण
पररषद व राष्ट्र संघ या दोघांचािी त्याग क
े ला.
 व्हसाायच्या तिानुसार जमानीवर लादलेले हनबंध झुगारून हदले. आहण जमानी इंग्लंड, फ्रान्सच्या
बरोबरीने आपली सैहनकी शिी वाढवेल अशी घोषणा क
े ली. व त्या हदशेने काया सुरू क
े ले.

6. ऑस्रर या िडपण्याचा प्रयत्न - 1934 :
 जनतेला हदलेल्या आश्वासनानुसार हिटलरने जमान भाहषक प्रदेश जमानीत हवलीन करण्याचा प्रयत्न
क
े ला.
 व नाझीच्या साह्याने ऑस्रर यात बंड घडवून आणले. परंतु तेथील लोकांचे नाझीला समथान हमळाले
नािी. त्यातच मुसोहलनीनेिी हवरोध क
े ला. म्हणून हिटलरला ऑस्रर या िडप करता आला नािी.

7.  सार प्रदेशाची प्राप्ती :

हिटलरने 1935 मध्ये सार प्रदेशात सावामत घेतले. त्यात सार मधील 90 टक्क
े लोकांनी
जमानीत सामील िोण्यास अनुक
ू ल कौल हदल्याने हिटलरने सार प्रवेश जमानीत हवलीन क
े ला.

-िाईन प्रदेशाचे लष्करी करण-1936 :

सार प्राप्तीनंतर हिटलरने माचा 1936 मध्ये -िाईन प्रदेशात सैन्य पाठहवले तेव्हा राष्ट्र संघाने
व्हसाायच्या तिाचा भंग क
े ला म्हणून या घटनेचा हनषेध क
े ला.
 हनषेधाच्या पुढे राष्ट्र संघाने कािीच न क
े ल्याने हिटलरने -िाईन प्रदेशाचे लष्करी कारण क
े ले.
आहण जमानीच्या लष्करीकरणास व पहिम हसमेची तटबंदी करण्यास सुरुवात क
े ली

8. रोम-बहलान- टोहकयो अक्ष गट -1937:
 राष्ट्र संघाला न जुमानता हिटलर जमानीची लष्करी शिी वाढवीत िोता. त्यामुळे इंग्लंड, फ्रान्स, रहशया,
झेकोस्लोव्हाहकया इत्यादी राष्ट्रे परस्पर करार करीत िोती. हिटलरला ते आपल्या हवरुद्ध संघटन आिे
असे वाटू लागल्याने त्याने िी हमत्र हमळहवण्यास सुरुवात क
े ली.
 जमानी व इटलीत साम्य असल्याने हिटलरने इटली कडे लक्ष हदले. इटलीतिी हुक
ु मशािी असून
रहशया, फ्रांस त्याचे शत्रू िोते. तसेच इंग्लंडचा हवरोधक िोता.
 स्पेनमध्ये हिटलर, मुसोहलनी या दोघांनी जनरल फ्र
रं कोला मदत क
े ली िोती त्यामुळे त्यांच्यात मैत्री
प्रस्थाहपत िोणे शक
् य िोते. त्यातूनच 1936 मध्ये जमानी व इटलीत मैत्रीचा ति झाला.
 इटलीशी मैत्री झाल्यानंतर जमानी व जपान मध्ये मैत्रीचे वातावरण हनमााण झाले. रहशया िा जपान व
जमानीचा शत्रु असल्याने आहण जपानच्या हवस्तारात रहशयाचा अडथळा येत असल्याने रहशयावर दबाव
आणण्यासाठी शस्िशाली हमत्राची गरज जपानला िोती तर पूवेकडील क्षेत्रात जमानीस हमत्राची गरज
िोती त्यातूनच जमानी व जपान मध्ये साम्यवाद हवरोधी करार अस्स्तत्वात आला.
 जपान-जमानी करारामध्ये 1937 ला इटली सिभागी झाल्याने रोम-बहलान-टोहकयो अक्ष गटाची स्थापना
झाली. अशाप्रकारे जगात जमानी, इटली व जपान या शस्िशाली राष्ट्र ांचा एक गट तयार झाला.

9. ऑस्रर या हगडंक
ृ त क
े ला -1938:
 इटली जमानीचा हमत्र असल्याने हिटलरने क
ु ठलािी हवचार न करता 13 माचा 1938 ला
आहष्ट्र यावर आक्रमण करून तो हजंक
ू न घेतला. व त्याला जमानीचा एक भाग क
े ले.
 इंग्लंड फ्रान्सने हनषेध करण्यापुढे कािीिी क
े ले नािी पररणामी मध्य युरोपात जमानीची स्स्थती
सुदृढ झाली. व झेकोस्लोवाहकयावर दबाव वाढला.

10.  झेकोस्लोव्हाहकया हजंक
ू न घेतला - १९३९:

आस्रर या हवजयानंतर हिटलरने झेकोस्लोव्हाहकयात जमानांच्या माध्यमातून नाझीचा प्रचार सुरू
क
े ला.
 झेक सरकारने जमानवर अत्याचाराचे आरोप सुरू क
े ले. पररणामी हिटलरचा
झेकोस्लोव्हाहकयातील वाढता िस्तक्षेप बघून हिहटश प्रधानमंत्री चेंबरलेनने हिटलरची भेट घेऊन
त्याने पुन्हा झकोस्लोव्हाहकयाला त्रास देऊ नये या अटीवर जमानीला सुडेटन प्रदेश हदला.
(म्यूहनक करारानुसार सप्टेंबर 1938)
 म्यूहनक करारानंतर हिटलरने झेकोस्लोव्हाहकयात कारवाया सुरूच ठे वल्या. स्लोव्हाक लोकांना
भडकवून वेगळ्या राज्याची मागणी पुढे क
े ली. आहण शेवटी माचा 1939 मध्ये लष्करी कायावािी
करून झेकोस्लोव्हाहकया हजंक
ू न घेतला.

11. मेमेल बंदर परत हमळहवले :
 झेकोस्लोव्हाहकया हगळं क
ृ त क
े ल्यानंतर हिटलरने लुथूआहनयाला धमकावून त्याच्याकड
ू न मेमेल
बंदर परत घेतले.


12.  पोलंडकडशी क
े लेला अनाक्रमण करार रि क
े ला:

 पोलंड जमान अल्पसंख्यांकांवर अत्याचार करतो असे म्हणून त्याच्याकडे डरंहझंग बंदराची
मागणी क
े ली. परंतु पोलंडने ती फ
े टाळली त्यामुळे हिटलरने पोलंडशी क
े लेला आक्रमण करार
रि क
े ला. तर संभाव्य धोका लक्षात घेऊन इंग्लंड फ्रान्सने पोलंडच्या स्वातंत्र्याच्याची िमी घेतली.

13. जमानी-रहशया अनाक्रमण करार:
 इंग्लंड-फ्रान्स, रहशयाशी ति करण्यास उत्सुक िोते पण ररहलन जमानीशी ति करण्यास इच्छु क
िोता.
 जमानीशी ति क
े ला तर पोलंड मधील हिस्सा तसेच बास्िक व काळ्या समुद्रातील तटीय प्रदेश
रहशयास हमळे ल असे वाटल्याने ररलीनने हिटलरशी तिाची बोलणी क
े ली.
 त्यानुसार उभयपक्षी 22 ऑक्टोबर 1939 ला जमानी-रहशया अनाक्रमण करार करण्यात आला.
 त्या करारानुसार परस्परांवर आक्रमण न करण्याचे दोघांनीिी मान्य क
े ले. पोलंडच्या हवभाजनास
मान्यता हदली. तर बास्िक राज्यात रहशयाला स्वातंत्र्य देण्यात आले. रहशयाने जमानीस अन्नधान्य,
हपस्तूल व उपयोगी सामग्री देण्याचे आश्वासन हदले.
 अशाप्रकारे हिटलरने आपली पूवा आघाडी सुरहक्षत क
े ली.

14. जमानीचे पोलंडवर आक्रमण -1 सप्टेंबर 1939:
 हिटलरने आपली बाजू मजबूत क
े ल्यावर कोणत्यािी प्रकारची युद्ध घोषणा न करता 1 सप्टेंबर
1939 ला पोलंडवर भीषण िल्ला क
े ला.
 तर इंग्लंड फ्रान्सने ते आक्रमण मागे घेण्यास सांहगतले परंतु हिटलरने तसे क
े ले नािी.
 पररणामी इंग्लंड फ्रान्सने जमानीहवरुद्ध युद्धाची घोषणा क
े ली त्यामुळे हितीय मिायुद्धास सुरुवात
झाली.