1. Şəkərli diabetin xroniki
ağırlaşmaları

2. Xroniki ağırlaşmalar
 Xroniki ağırlaşmalar diyabetin irəliləyən
dövrlərində ortaya çıxan və ciddi
problemlərə səbəb ola bilən ikincil vəziyyətlərdir.
 Diyabete bağlı xroniki ağırlaşmalar
yaxşı bir diyabet kontrolu ilə qarşısı alına
və ya gecikdirilə bilər.

3. Şəkərli diabetin ağırlaşmaları kəskin və xronik olaraq 2
yerə ayrılır
Kəskin ağırlaşmalar
• -Hiperqlikemik koma
• -Hipoqlisemk koma
• -Hiperosmolor koma
• -Laktasidemik koma
Xronik ağırlaşmalar
Mikrovaskulyar ağırlaşmalar:
• - Diyabetik nefropatiya
• - Diyabetik retinopatiya
• - Diyabetik neyropatiya
Makrovaskulyar ağırlaşmalar:
• - Kardiovaskulyar xəstəliklər
• - Serebrovaskulyar
xəstəliklər
• - Periferik damar xəstəlikləri

4. Diyabetik nefropatiya
• Mikrovaskulyar ağırlaşmalardan biri olan
nefropatiya diyabetlilərin təxminən 20-50 %-
də görülməkdədir.
Sıx görülən xroniki ağırlaşmalardan biridir.
Kişilərdə qadınlara görə 1.7 dəfə daha çoxdur.

5. Nefropatiyanın formalaşması Mogensenin təyin etdiyi
5 mərhələdən ibarətdir.
1. Qlomerulyar hiperfiltrasiya mərhələsi
2. Səssiz mərhələ (Albuminin normal olduğu
mərhələ)
3. Nefropatiyanın başlanğıc mərhələsi
(Mikroalbuminuriya mərhələsi)
4. Klinik nefropatiya (Makroalbuminuriya
mərhələsi)
5. Son dövr böyrək çatmazlığı mərhələsi

6. Nefropatiyanın formalaşma mərhələləri
Mərhələ Xüsusiyətləri Albumin
uriya
Böyrək
filtrasiyası
Arterial
təzyiq
1
Hipertrofiya və
hiperfunksiya Normal Artıb Normal
2
Quruluş
anormallıqları
Normal Artıb və ya
normal
Normal və ya
az qalxıb
3
Daimi mikroalbu
minuriya
20-200
mkg/dəq
Artıb və ya
azalıb Yüksəlib
4
Makroalbuminur
iya >200 mkg/dəq Azalıb Hipertenziya
5 Uremiya Yüksək <10 ml/dəq Hipertenziya

7. Qlomerulyar hiperfiltrasiya mərhələsi
• Bu mərhələdə izlənilən dəyişiklik,qlomerulyar
filtirasiya sürətinin (GFR) artmasıdır.Labarator
diaqnozda GFR>150ml/dk isə nefropatiya
inkişaf riski yüksəkdir. Tip 1 diyabetlilerin
20-40 %-də diaqnoz əsasında GFR yüksəkliyi
görülməkdədir. Bununla birlikdə bu
dövrdə geriyə qayıdan böyrək böyüməsi
ola bilər.

8. Standart bir oral antidiyabetik
müalicəsindən 3 ay sonra GFR-də
%10 azalma təmin edilə bilməkdədir. Bu nəticə
təsirli bir diyabet kontrolunun böyrək
funksiyaları üzərindəki müsbət təsirini
açıq olaraq göstərər.

9. Səssiz mərhələ (Albuminin miqdarı normaldır )
• Bu mərhələdə GFR yüksəkliyi davam edir, lakin
sidikdə albumin normal nisbətlərdədir.Anormal
laboratotiya nəticəsi olaraq, yalnız fiziki aktivlik
sonrasında mikroalbiminuriya görülə bilər.

10. Səssiz mərhələ (Albuminin miqdarı normaldır )
• Böyrək
glomerullarında
strukturca dəyişikliklər
(glomerulyar bazal
membranda
qalınlaşma
kimi) meydana gələr. Bu
mərhələni ilk
mərhələdən ayırmaq
çətindir. 5-15 il qədər
müddət bilər.

11. Nefropatiyanın başlanğıc mərhələsi
(Mikroalbuminuriya mərhələsi)
• Əsas göstərici mikroalbuminuriyadır.
• Normada 1.5-20 mkg/dəq,burada 20-200 mkg dəq-dir.
• Bu mərhələdə GFR azalır.
• AT nisbətən artmışdır.
• Erkən diaqnoz və qoruyucu müalicəylə Klinik
nefropatiya mərhələsi gecikdirilə bilər.
• Qeyd : Belə xəstələrdə kardiovaskulyar xəstəliklər
daha çox rast gəldiyindən,diabetli xəstələrin ildə 1
dəfə mikroalbuminuriya ölçülməlidir.

12. Mikroalbuminuriya

13. Klinik nefropatiya (Makroalbuminuriya mərhələsi)
• Sidikdə albuminin miqdarı dəqədə 200 mkg,24
saatada 300 mg-dır.
• Albumin artarkən GFR azalmaqda davam edir.
• Arterial hipertenziya müşayyət edilir.
• Yanaşı olaraq retinopatiya və hiperlipidemiya
inkişaf edir.

14. Son dövr böyrək çatmazlığı mərhələsi
• Bu dövrdə GFR 2 dəfə azalır.
• Və təxminən 3 il içində Böyrək çatışmazlığı
(ESRD) yaranır.
• Uremiya daha da artır.
• Dializ və ya böyrək transplantasiyası lazım
gəlir.

15. Mikroalbuminuriya və GFR (qrafik təsvir)

16. Mikroalbuminuriya diaqnozu
3 üsulu vardır:
 1. Spot sidikdə (səhər ilk sidik)
albumin/kreatinin miqdarı,
 2. 24saatlıq sidikdə (qızıl standart),
 3. 4 saat və ya gecə boyunca toplanan
sidikdə.

17. Diyabetik retinopatiya
• Diyabetik retinopatiya gözün tor qişası
bölümündəki kiçik damarların xəstəliyidir.
• İnsanlar arasındakı görmə problemlərinin
vacib bir səbəbidir. 16-65 yaş arasında görülən
korluqların %20-dən cavabdehdir.
Diyabetlilerin təxminən %2-də retinopatiyaya
bağlı korluq yaranır.

18. Diyabetik retinopatiyanın tipləri
Tip Xüsusiyyətləri
Background
retinopatiyası
Göz dibində kiçik damarlarda genişlənmə,kiçik
anevrizmalar və ləkələr,sərt eksudat,atılmış pambıq
görüntüsü (mis məftil simptomu).
Preprolifertiv
retinopatiya
Kiçik anevrizmalar və ləkələr,venoz
anormallıqlar,arterialarda darlıq,yumşaq
eksudatlar.
Proliferativ
retinopatiya
Göz dibində yeni damarların yaranması
(neovaskulyarizasiya),fibroz
toxuma,qansızmalar (retina və vitreus içində).
Makulopatiya
Makula bölgəsində işemiya vəya
ödem,retinada qalınlaşma.

19. Retinopatiya zamanı göz dibindəki dəyişikliklər

21. • Diyabetik xəstələrdə retinopatiyadan
əlavə vitriozda qanama, rubeozis iridis,
qlaukoma, yuvenil katarakta və okulyar
əzələ iflicinə (3,4,6. baş cütlərinin iflici)
bağlı olaraq da görmə problemləri ola
bilər.

23. Diabetik neyropatiya
• Diabetik neyropatiya klinik olaraq
simmetrik,hissi,avtonom neyropatiya şəklində
görülür.
• Sinir biopsiyasında
degenerasiya,demielinizasiya,anormallıqlar,
ağır hallarda kapilyar tıxanıqlığı görülür.
• Hissi və hərəki sinirlərdə impulsların ötürülmə
sürəti azalır.

24. Diabetik neyropatiyanın növləri
• Simmetrik polineyropatiya
– Hissi və ya sensomotor polineyropatiya
– Simmetrik distal motor neyropatiyası
– Avtonom neyropatiya
• Fokal və Multi fokal neyropatiya
-Kranial neyropatiya
- Gövdə neyropatiyası
- Assimmetrik uc nöqtələrin neyropatiyası
Mikst formalar

26. Avtonom neyropatiya əlamətləri
Tərləmə
pozulmaları
 Tərləmə artışı : ən çox görülən əlamətdir,baş və gövdənin
yuxarı hissəsində,yemək yeyərkən üz və əllərdə (əsasən pendir
yeyərkən) olabilər.
 Tərləmə itkisi : ayaqlarda soyuqluqla müşayət olunur.
Pupilla
dəyişiklikləri  İşığa qarşı reaksiyanın azalması və ya itməsi.
Gastrointestinal
sistem
pozulmalar
 Bulantı,requrqitasiya (qidanın ağıza qayıtması)
Qəbizlik və ya diareya,qeyri iradi nəcis ifrazı.
Urogenital
pozulmalar
 Kişilərdə impotensiya,qadınlarda frigidlik
 Sidik ifrazının yavaşıması
 Sidik kisəsinin tam boşalmaması
Hipoqlikemiya Hipoqlikemiya əlamətləri olmadan ağır hipoqlikemiya
Tənəffüs
pozulmaları
Ani tənəffüs çatışmazlığı: xüsusən
anesteziklər,ağrıkəsici dərmanlar,gecə yuxudaykən

27. Diabetik ağrılı neyropatiyada işlədilən dərmanlar.
Qrup Dərman Miqdarı
Trisiklik dərmanlar Amitriptilin 10-75 mg / yuxu zamanı / gün
Nortriptilin 25-75 mg / yuxu zamanı / gün
İmipramin 25-75 mg / yuxu zamanı / gün
Antikonvulsantlar Qabapentin 300-1200 mg / 3 dəfə / gün
Karbamazepin 200-400 mg / 3 dəfə / gün
Pregabalin 75-150 mg / 2 dəfə/ gün
5-hidroksitriptamin Duloksetin 60-120 mg /gün
Substans P inhibitoru Kapsaisin krem %0.025-0.075 / 3-4 dəfə/gün
Alfa-lipoy turşusu Alfa-lipoy turşusu 600 mg / gün

28. Diyabetik ayaq
• Diyabetik ayaq ,qeyri-düzgün müalicə
səbəbiylə qlükozanın qanda miqdarının uzun
müddət,davamlı olaraq nizamsız olan
xəstələrdə daha çox görülən, ayaq
arteriyalarında bilateral progrssiv
aterosklerotik dəyişikliyə bağlı damarların
daralması və ayaq toxumasında qidalanmanın
pozulması ilə karekterizə bir xəstəlikdir.

29. Diyabetik ayaq
• Diyabetik neyropatiya və buna bağlı hiss
qüsuru, mikrotravmalar diyabetik ayaq
inkişafının ən əhəmiyyətli hazırlayıcı
səbəblərindəndir.
• Siqaret və tütün istifadəsi ,diyabetıik ayaq
inkişafını sürətləndirən faktorlardan biridir.
• Bütün qeyri-travmatik aşağı ətraf
amputasiyalarının 40-60%-ı diyabetə bağlıdır.

30. Diyabetik Ayaq Təsnifatı (Wagner təsnifatı)
• Dərəcə 0: Yüksək riskli* ayaqda xora
• Dərəcə 1: Səthi xora
• Dərəcə 2: Subkutan toxumaya invaziya edən xora
• Dərəcə 3: Selülit və abses formalaşması ilə birlikdə
dərin xora (sıxlıqla osteomyelit mövcuddur)
• Dərəcə 4: Lokalizasiya etmiş qanqrena
• Dərəcə 5: Bütün ayağı tutan generalizə qanqrena
* Nizamsız qlükoza , yaşlılıq, tək yaşamaq, əzələ
skelet sistemi və nevroloji problemlər, alkolizm,
görmə pozuqluğu, psixiatrik dərman istifadəsi vs.

31. Diyabetik ayaq-risk faktorları
Xora /Amputasiya Nedenleri
Travma
Əlverişsiz ayaqqabı və corab
Çılpaq ayaqla gəzmək
Qəzalar
Termal yaralanmalar – yanıqlar
Sümük-oynaq problemləri
Oynaq hərəkətində məhdudluq
Sümük çıxıntıları
Ayaq deformasiyası
Döyənəklər
Ayağa düzgün qulluq
göstərilməməsi
Səhv dırnaq kəsimi
Gündəlik baxım və gigiyena əskikliyi
Ayaq göbələkləri
Siqaret Siqaret - Tütün istifadəsi
Qeyri-normal metobalizm
Nizamsız qlikoza balansı
Displidemiya
HT
Digər xroniki ağırlaşma
Yüksək yaş

32. Diyabetik ayaqda xora

34. Ayağa qulluq
• Ayaq və barmaq aralarının gündəlik kontrolu
• Gündəlik olaraq ayaqların yuyunub, qurulanması
• Nəmləndirici krem sürtülməsi
• Çılpaq ayaqla gəzməmək
• Uyğun ayaqqabı və corab istifadəsi
• Corabların gündəlik dəyişməsi
• Düzgün dırnaq kəsimi
• Ayağın görünməyən nahiyəsini güzgüylə kontrol etmək
• Döyənək müalicəsinin diqqətlə edilməsi
• Ayaq göbələklərinin müalicəsi
• Kəsik, sıyrıq, yara vs. erkən müalicəsi
• Ayağınızı sobalardan uzaq tutun

35. Ayağa qulluq

36. Makrovaskulyar ağırlaşmalar.
• Kardiovaskulyar xəstəliklər
• Miyokard infarktından ölümlər diyabetik xəstələrdə diyabeti
olmayanlara görə 2 dəfə daha çoxdur.
• Miyokard infarktı olduğunda ümumiyyətlə stress
hormonlarının
• təsiri ilə ketoasidoz sıx görünür və glukoza səviyyəsi əvvəldən
yaxşı olsa belə pozular.Ketoasidoz miyokard metobolizmasını
pozduğu üçün
• ketoasidozlu xəstələrdə miyokard infarktı görülmə ehtimalı
• da yüksəkdir.
• Glukoza səviyyəsinin insilin müalicəsiylə xəstəliyi azaltdığını
göstərən araşdırmalar səbəbiylə insilin seçilməlidir.

37. DM-da koronar damar xəstəliklərinin
xüsusiyyətləri
• Daha gənc yaşlarda görülür
• Qadınlarda da sıx görülür
• Diyabet yaşı ilə risk artır
• Qan şəkəri idarəsizliyi ilə artır
• Çoxlu damar tutulumu daha sıxdır
• Damar tutulumu daha genişdir

38. Periferik damar xəstəlikləri
• Diyabetiklərdə PDX diyabetik olmayanlardan fərqli
• deyil ancaq daha tez başlayır və daha sürətli irəliləyir.
• Ayaq amputasiyaları diyabetiklərdə 5 qat daha
çoxdur.
• Neyropatiya, mikro və makrovaskulyar xəstəliklər
qangrena meydana gəlməsini sürətləndirər.
• Klinik əlamətləri qalça və baldırda ayağın hərəkəti
zmanı ağrı olmasıdır.
• Ayaqdakı işkemik ağrılar istirahət əsnasında itər.

39. Serebrovaskulyar xəstəliklər
• Diyabetik xəstələrdə Serebrovaskulyar xəstəlik
• insidansı və prevalansı artmışdır.
• Diyabetik xəstələrdə iflic riski 2-6 qat artmışdır və
• Qalıq əlamət nisbəti daha çoxdur.
• Tip 2 diyabetik xəstələrdə yaş faktoru və
• aterosklerozun daha çox olması SVX riskini artırar.
• İfliclərlə bağlı ölümlərin %7 si diyabetiklilerdedir.
• Diyabetiklilerde hiperkoaqulopatiyaya meyl
olduğundan bunlarda görülən SVX hadisələri daha
çox trombotik təbiətlidir.

40. • İşkemik hücumlar diyabetik xəstələrdə daha
sıx görülür və bunlar ola biləcək SVH-ın
xəbərçisi ola bilər.
• Bəzən xəstələrin müayinəsində a. Karotisdə
eşidilən bir küy , aterosklerotik bir düyünün
səbəbindən SVH yarana bilər.

41. Makrovaskulyar ağırlaşmalarda profilaktika və
müalicə
• Həyat tərzini dəyişikdirmək
• Qan şəkəri nizamı
• Hipertenziyanın müalicəsi
• Hiperlipidemiyanın müalicəsi
• Salisil turşusu ilə müalicəsi
• Mikroalbuminuriya müəyyən
olunanlarda AÇF-1 müalicəsi

42. Təşəkkürlər