1. Azərbaycan Tibb Universiteti
Mədə xəstəlikləri zamanı kliniki müayinə üsulları: sorğu - əsas
şikayətlər, onların xarakteristikası və diaqnostik
əhəmiyyəti.Obyektiv müayinə- ümumi və yerli əlamətlərin vizual
qiymətləndirilməsi, onların diaqnostik əhəmiyyəti; əsas zədələnmə
semiotikası.

2. Subyektiv müayinə - sorğu
Şikayətlər.
Mədə xəstəlikləri zamanı xəstələr, əsasən :
• Ağrılardan
• Qıcqırmadan
• Ürəkbulanmadan
• Qusmadan
• Gəyirmədən
• İştahanın pozulmasından
• Epiqastral nahiyədə olan dolma, gərilmə, dartılma və ya təzyiq
hissindən
• Həmçinin mədə-bağırsaq qanaxmasından və s. şikayət edir.

3. Ağrı
Ağrıların yaranmasında əsas mexanizmlər aşağıdakılardır :
 Spastik – orqanların saya əzələlərinin yığılması ilə əlaqədar
meydana çıxan ağrılar;
 Distenzion – boşluqlu orqanların dartılaraq genişlənməsi və
onların bağ aparatının gərilməsi ilə əlaqədar meydana çıxan
ağrılar;
 Peritoneal – iltihabın parietal peritona yayılması və ya
boşluqlu orqanların perforasiyası nəticəsində baş verən
ağrılar;
 Damar mənşəli – orqanlarda arterial damarların spazmı və
ya trombozla (emboliya)əlaqədar qan dövranının kəskin
pozulması nəticəsində nekrozun və ya işemiyanın inkişaf
etməsi ilə əlaqədar baş verən ağrılar.

4. Qarın boşluğu orqanlarının xəstəlikləri zamanı ağrıların
lokalizasiyası :

5. Qidanın qəbulu məqaməndan ağrının yaranmasına qədər
keçən zaman müddətinə müvafiq olaraq :
- Erkən ağrılar: qida qəbulundan 30-60 dəq sonra meydana
çıxır.1-1,5 saat davam edir və möhtəviyyat mədədən
evakuasiya olunduqca tədricən azalır.Adətən mədə cisminin
orta və aşağı üçdə bir hissəsinin zədələnməsi zamanı rast
gəlinir.
- Gecikmiş: qida qəbulundan 1,5-3 saat sonra meydana çıxır,
turş mədə möhtəviyyatının 12barmaq bağırsağa daxil
olması zamanı güclənir və duodenitin, 12barmaq bağırsaq
soğanağının xorasının səciyyəvi əlaməti hesab edilir.
- Acqarına: qida qəbulundan 6-7 saat sonra meydana çıxır.
- Gecə ağrıları: əksər hallarda xora xəstəliyi zamanı
müəyyən olunur (əsasən 23:00-dan 03:00-a qədər).

6. Ağrıların xarakterinin və onların intensivliyinin böyük
diaqnostik əhəmiyyəti var.Mədə xəstəlikləri zamanı ağrılar
əksər hallarda göynədici və sızıldayıcı xarakterli olur.Əlavə
olaraq kəskin qastritdə sancı xarakterli, mədə xorasının
deşilməsi zamanı kəskin («xəncər zərbəsi») ağrı meydana
çıxır.

7. Mədənin sallanması (qastroptoz) zamanı ağrılar uzanmış
vəziyyətdən oturaq və ya ayaqüstü vəziyyətə keçdikdə,
avtomobillə gedərkən silkələndikdə meydana çıxır və xəstə
üfüqi vəziyyət aldıqda, yaxud qarına təzyiq edərək onu
sıxdıqda mədənin normal yerinə qayıtmsı ilə əlaqədar
olaraq sakitləşir.

8. Ağrıların xarakteri Xəstəliklər, sindromlar
Spastik
Mədə sancısı (xora xəstəliyində), bağırsaq
sancısı (qıcıqlanmış yoğun bağırsaq
sindromu zamanı), öd kisəsi sancısı,
böyrək sancısı və s.
Distenzion
Meteorizm, hiposekresiya (mədə
sekresiyasının və motor funskiyasının
azalması ilə müşayiət edilən qastritlər)
Peritoneal ağrılar
Orqanların iltihabi (xolesistit, appendisit),
boşluqlu orqanların deşilməsi (xora
xəstəliyi) ilə əlaqədar inkişaf edən
peritonitlər
Damar mənşəli ağrılar
Mezenterial arteriyaların trombozu,
arteriyaların emboliyası, qarın inağı
(spazm)

9. İştaha
 (lat. Appetitus-arzulamaq, istək) – müəyyən qidaya qarşı
insanın istəyinin artması ilə əlaqədar yaranan emosional
hissiyatdır.İştahanın meydana çıxması «ac qanın» qida
mərkəzinə xüsusi təsiri ilə əlaqədar baş verir.
 İştahanın yaranması mexanizmi hipotalamusda yerləşən
(İ.P.Pavlov) «qida mərkəzinin» oyanması, qanda qida
maddələrinin səviyyəsinin azalması («ac qan»
nəzəriyyəsi) və mədənin proprioreseptorlarından («boş
mədə» nəzəriyyəsi) gələn impulsların güclənməsi ilə
əlaqədardır.

10. İştahanın pozulması üç formada ola bilər:
1) İştahanın artması – xora xəstəliyi zamanı, xüsusilə 12barmaq
bağırsağın soğanağında yerləşməsi təsadüflərində daha çox
müşahidə edilir.
2) İştahanın azalması - əksər hallarda mədənin sekretor
funskiyasının zəifləməsi ilə müşayiət olunan xroniki qastrit
zamanı meydana çıxır.
İşatahanın tamamilə itməsinə - anoreksiyaya müəyyən qida
məhsullarına qarşı ikrah hissi yarandıqda (məs.mədə xərçəngi
zamanı) rast gəlinir.
3) İştahanın təhrif olunması – ilk növbədə orqanizmdə mineral
maddələrin çatışmazlığı ilə müşayiət olunan hallarda baş verir.Bu
hal adətən qida kimi qəbul edilməyən maddələrə qarşı (kömür,
təbaşir, neft və s.) hərisliyin artması ilə təzahür olunur.

11. Qusma
(vomitus, emesis) – mədənin müxtəlif xəstəlikləri zamanı ən vacib
əlamətlərdən biridir.Yaranma mexanizminə görə qusma mürəkkəb
reflektor aktdır.Qusma aktı zamanı baş verən bütün hərəkətlər
uzunsov beyində, tənəffüs mərkəzinin yaxınlığında yerləşən qusma
mərkəzi tərəfindən tənzim olunur.

13. Mənşəyinə görə qusma :
a) Mərkəzi (beyin) mənşəli – kəllədaxili təzyiqin yüksəlməsi
hallarında (məs.baş beyin şişləri, hipertonik krizlər zamanı),
həmçinin qulaqda labirint aparatının zədələnməsi və onun «dəniz
xəstəliyi», «hava xəstəliyi» zamanı həddən artıq oyanması ilə
əlaqədar baş verir.
b) Reflektor – digər orqanların patologiyaları zamanı meydana çıxır,
miqdarı çox olmur, əksər hallarda əvvəlcədən ürəkbulanma
olmadan qəflətən baş verir, qusma xəstəyə rahatlıq və yüngüllük
gətirmir.
c) Hematogen-toksik – müxtəlif mənşəli ekzogen (alkoqol, nikotin,
digər dərman preparatları ilə zəhərlənmələr zamanı) və endogen
intoksikasiyalar, metabolik pozğunluqlar zamanı(XBÇ, qaraciyər
çatışmazlığı, endokrin patologiyalar, diabetik ketoasidoz,
hamiləliyin I yarısının toksikozları) meydana çıxır.

14. Qusmanın başlama vaxtı Xəstəliklər, sindromlar
Səhərlər acqarına Xroniki qastrit (XQ), xüsusilə alkoqolizm
üçün
Qida qəbulundan dərhal sonra Kəskin qastrit, həmçinin mədənin kardial
şöbəsinin zədələnməsi zamanı
Qida qəbulundan 10-15 dəq sonra Mədənin kardial şöbəsinin xorası və
xərçəngi, həmçinin XQ zamanı
Qida qəbulundan 1,5-2 saat sonra Mədənin cismində üzvi dəyişikliyin
(xora,şiş) olması
Qida qəbulundan 4-6 saat sonra Mədənin pilorik hissəsinin və 12barmaq
bağırsağın xorası

15.  Qusuntu kütləsinin kəskin turş qoxulu olması, xüsusilə
qıcqırmış yağ qoxusu verməsi (uçucu yağ turşularının
qoxusu) və köpüklü görüntüsü mədədə qıcqırma
proseslərinin üstünlük təşkil etməsini göstərir.
 Qusuntu kütləsində spirt qoxusunun gəlməsi alkoqoldan
kəskin zəhərlənməni göstərir.
 Qusuntu kütləsindən sidiyin parçalanması zamanı
yaranan qoxunu xatırladan amonyak qoxusunun gəlməsi
ağır böyrək çatışmazlığı zamanı inkşaf edən XQ-də
müşahidə edilir.

16.  «Nəcis qusuntusu» adlanan qusma nəcis iyi verir və
qəhvəyi rəng ilə xarakterizə olunur.Belə hal yoğun
bağırsaqda və ya nazik bağırsağın aşağı şöbələrində
keçməzliyin baş verməsi hallarında müşahidə olunur.
 Qusunut kütləsinə çoxlu miqdarda seliyin qarışması
mədənin selikli qişasının kataral iltihabının (qastrit)
olmasına dəlalət edir.
 Qusuntu kütləsinə həddən artıq miqdarda və acı dad
verən ödün qarışması xüsusən 12barmaq bağırsağın
daralması və öd daşı sancısı ilə müşayiət edilən qusma
zamanı müəyyən olunur.

17. Ürəkbulanma
(nausea) – müxtəlif vegetativ pozulmalarla müşayiət olunan,
qusmanın yaxınlaşmasını hiss etdirən əzablı və xoşagəlməz
hissiyatdır.Vegetativ pozulmalar zəiflik, halsızlıq, başgicəllənmə,
tərləmə və dəri örtüklərinin avazıması ilə təzahür olunur.Əksər
hallarda ürəkbulanma qusmadan əvvəl və eyni səbəblərlə əlaqədar
olaraq yaranır.Bu baxımdan ürəkbulanma da mərkəzi, reflektor,
toksik mənşəli ola bilər.

18. Qıcqırma
(pyrosis) – döş sümüyünün arxasında qida borusunda güclü
yandırıcı hissiyatın yaranmasıdır.Bu əlamət qida borusunun selkli
qişasının yüksək həssaslığı, onun hərəki funksiyasının pozulması
haqqında məlumat verir.

19. Gəyirmə
Qazların (hava ilə gəyirmə) və ya az miqdarda qidanın qeyri-
iradi olaraq mədədən ağız boşluğuna qayıtmasından
ibarətdir.Gəyirmənin səbəbi kardial sfinkterin
çatışmazlığıdır.
Mədənin sekresiya funksiyasının zəifləməsinin onun
evakuasiya funksiyasının pozulması ilə müşayiət olunduğu
hallarda (XQ, mədə xərçəngi) zülalların parçalanması
prosesləri bakteriayaların təsiri altında güclənir və bu halda
gəyirmə «lax yumurta» qoxulu olması ilə fərqlənir.

20. Ağız boşluğunda xoşagəlməz (pis) dadın olması əksər
hallarda ağız boşluğunun özündə baş verən patoloji
proseslərlə əlaədar meydana çıxır (məs.kariesli dişlər,
əsnəyin xroniki iltihabı, xroniki tonzillit, faringit, qlossit və
s.).

21.  Mədə xəstəliklərinin tez-tez rast gələn əlamətlərindən
bağırsaqların funksiyasının pzoulması ilə əlaqədar baş verən
qəbizliyi (qastroptoz, xora xəstəliyi) və ishalı (mədə axiliyası
zamanı) da qeyd etmək lazımdır.
Mədə qanaxması
Bu əlamət müxtəlif mədə xəstəliklərinin ən ciddi və
təhlükəli ağırlaşmalardan biri hesab edilir.Mədə qanaxması
daha çox mədə xorası və ya mədə xərçənginin, eroziv
qastritin xoralaşması əlaməti ola bilər

22. Mədə qanaxmasının əsas əlamətləri (birbaşa əlamətləri) –
qanqusma (haematemesis) və qara qətranabənzər nəcis
ifrazının olmasıdır.
 Qanqusma bir qayda olaraq qanaxma nəticəsində
mədədə qanın miqdarı 500 ml-dən artıq olan hallarda
müşahidə edilir.
 Melena əksər hallarda qanqusmanı müşayiət edir,
hərçənd ki, qanqusma olmadan da müşahidə oluna
bilər.O, adətən qanaxmadan 8-12 saat sonra meydana
çıxır, nəcisdə qara rəngi dəmir-sulfidin, həmçinin proto-
və deyteroporfirinlərin əmələ gəlməsi ilə əlaqədardır.

23. Obyektiv müayinə üsulları.Fiziki müayinə
Baxma.
Ümumi baxma –ilk növbədə xəstələrin ümumi halına (kafi,
ağır, çox ağır) fikir verilir.
Xəstələrin vəziyyəti əksər hallarda fəal olur, lakin bəzən
onlar məcburi vəziyyət də ala bilər.
Şəkil.Mədə sancısı zamanı xəstənin
məcburi vəziyyəti (xora xəstəliyinin
ağırlaşması)

24. Mədənin perforasiyası zamanı xəstələr adətən tərpənmədən
arxasıüstə uzanırlar, çünki çox cüzi hərəkət ağrıların kəskin
şəkildə artmasına səbəb olur.
Mədə xəstəlikləri zamanı xəstələrin əksəriyyətində dərialtı piy
qatı kafi dərəcədə inkişaf etmiş olur.Kəskin arıqlama mədə
xərçəngi üçün xarakterikdir.
Həddən artıq arıqlama (hətta kaxeksiyaya qədər) mədə
çıxacağının çapıqlı-xoralı, yaxud şiş mənşəli daralması zamanı
müşahidə edilir.
Şəkil.Mədə xərçəngi zamanı
kaxektik vəziyyət

25. Qarın nahiyəsinə baxma zamanı bəzən mədənin konturları
qarın divarı üzərində nəzərəçarpan qabarma formasında aydın
görünür.